Darmowy fragment publikacji:
Academia
Oeconomica
Anna Czarczyñska
Katarzyna Œledziewska
Teoria europejskiej
integracji gospodarczej
2. wydanie
poprawione
i uaktualnione
Wydawnictwo C.H. Beck
ACADEMIA OECONOMICA
Anna Czarczyñska, Katarzyna Œledziewska (cid:127) Teoria europejskiej integracji gospodarczej
W SPRZEDA˚Y:
Marek Radzikowski
Kryzys argentyƒski. Wnioski dla Polski, ze wst´pem Leszka Balcerowicza
Krystyna Gawlikowska-Hueckel, Anna Zieliƒska-G∏´bocka
Integracja europejska. Od jednolitego rynku do unii walutowej
Agnieszka Jankowska, Tomasz Kierzkowski, red., Robert Knopik
Fundusze strukturalne Unii Europejskiej
Alicja A. Jaruga, red.
Mi´dzynarodowe regulacje rachunkowoÊci. Wp∏yw na rozwiàzania krajowe
Irena Sobaƒska, red.
Rachunek kosztów i rachunkowoÊç zarzàdcza, wyd. 2
Wieƒczys∏awa Soko∏owicz, Andrzej Srzednicki
ISO. System zarzàdzania jakoÊcià oraz inne systemy oparte na normach, wyd. 3
Herwig R. Friedag, Walter Schmidt, Adrianna Lewandowska, Marcin Likierski
My Balanced Scorecard. Moja strategiczna karta wyników, wyd. 2
František Bartes, Andrzej Srzednicki
Walka konkurencyjna przedsi´biorstw
Tomasz Michalski, red.
Ubezpieczenia gospodarcze
Artur Âliwiƒski, Bart∏omiej Âliwiƒski
Facility management
Bogus∏aw Fiedor, red.
Podstawy ekonomii Êrodowiska i zasobów naturalnych
Jerzy Kuciƒski, Zenon Trzciƒski
Prawo gospodarcze. Podr´cznik dla studentów ekonomii i zarzàdzania
Andrzej Patulski, W∏adys∏aw Patulski, Krzysztof Walczak, Grzegorz Or∏owski, Maciej Na∏´cz
Prawo pracy i ubezpieczeƒ spo∏ecznych. Podr´cznik dla studentów ekonomii i zarzàdza-
nia, wyd. 2
Zdzis∏aw Knecht
Zarzàdzanie i planowanie marketingowe, wyd. 2
Tadeusz Listwan, red.
Zarzàdzanie kadrami, wyd. 3
Marek Suchar
Rekrutacja i selekcja personelu
Anna Skowronek-Mielczarek
Ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa. èród∏a finansowania
Wies∏aw Szcz´sny, red.
Finanse firmy. Jak zarzàdzaç kapita∏em, wyd. 2
Pe∏na oferta dzia∏u literatury ekonomicznej C.H. Beck na stronie www.ekonomia.beck.pl
Teoria europejskiej
integracji gospodarczej
Anna Czarczyñska, Katarzyna Œledziewska
2. wydanie
poprawione i uaktualnione
WYDAWNICTWO C.H. BECK
WARSZAWA 2007
Ksià˝ka stanowi 2. wydanie pozycji
Teoria integracji europejskiej
Recenzja: Jaros∏aw Kundera
Redakcja: Justyna Anisimowicz
Redakcja serii: Ewa Tomkiewicz
Ok∏adka: Robert Rogiƒski
© Wydawnictwo C.H. Beck 2007
Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o., ul. Gen. Zajàczka 9,
01-518 Warszawa, tel. (22) 33 77 600
Sk∏ad i ∏amanie: ¸ukasz Moczarski, tel. (22) 642 01 18
Druk i oprawa: Zak∏ady Graficzne KEN S.A., Brzoza k. Bydgoszczy
ISBN 83-7387-559-X
ISBN 978-83-7387-559-3
Spis treÊci
Przedmowa do 2. wydania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
IX
Od Autorek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XI
Rozdzia∏ 1. Podstawowe informacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.1. Poj´cie integracji gospodarczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2. Etapy integracji gospodarczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2.1. Podstawowe etapy integracji gospodarczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3. Etapy integracji gospodarczej w praktyce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3.1. Unia Europejska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3.1.1. Poczàtki integracji gospodarczej w Europie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3.1.2. Etapy integracji gospodarczej na przyk∏adzie Unii Europejskiej
. . . . . . . . . . . . . . . . .
1.4. Przystàpienie Polski do Unii Europejskiej
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.5. Pytania kontrolne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.6. Literatura rozszerzajàca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Cz´Êç I. Mikroekonomia integracji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rozdzia∏ 2. Strefa wolnego handlu i unia celna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1.1. Podstawowe efekty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2. Konkurencja doskona∏a a unia celna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2.1. Analiza w ramach modelu równowagi czàstkowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2.1.1. Podstawy analizy skutków wprowadzania ce∏ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2.1.2. KorzyÊci i koszty wprowadzenia unii celnej dla paƒstwa niemajàcego przewagi
komparatywnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2.1.3. KorzyÊci i koszty wprowadzenia unii celnej dla paƒstwa majàcego przewag´
komparatywnà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2.2. Model równowagi ogólnej
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2.2.1. Sta∏a struktura produkcji
2.2.2.2. Zmienna struktura produkcji
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2.3. Krzywa oferty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2.3.1. Równowaga na rynkach Êwiatowych przy wolnym handlu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2.3.2. Wprowadzenie ce∏ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2.3.3. Unia celna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3. Konkurencja monopolistyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3.1. Model konkurencji monopolistycznej w gospodarce zamkni´tej . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3.2. Skutki wprowadzenia unii celnej na modelu konkurencji monopolistycznej . . . . . . . . . .
1
4
5
5
10
13
13
15
18
24
25
27
29
29
30
32
33
35
38
44
47
47
51
54
55
57
58
60
61
63
V
Spis treÊci
2.4. Struktura monopolistyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.4.1. Rozbicie monopolu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.4.2. Podniesienie efektywnoÊci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.5. Pytania kontrolne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.6. Literatura rozszerzajàca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rozdzia∏ 3. Wspólny rynek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1. Model równowagi czàstkowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1.1. Pe∏ne wyrównanie si´ cen czynników produkcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1.2. Niepe∏ne wyrównywanie si´ cen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2. Kraƒcowy produkt pracy i kapita∏u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2.1. Rynek si∏y roboczej
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2.2. Rynek kapita∏u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2.3. MobilnoÊç wszystkich czynników produkcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3. Liberalizacja dóbr czy liberalizacja przep∏ywu czynników produkcji? . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3.1. KomplementarnoÊç czy substytucja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3.2. Unia celna a wspólny rynek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.4. Pytania kontrolne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.5. Literatura rozszerzajàca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
68
69
69
74
74
76
77
78
80
81
82
83
85
89
89
91
92
93
95
Cz´Êç II. Integracja walutowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rozdzia∏ 4. Kurs walutowy a bilans p∏atniczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
97
97
4.1. Systemy kursów walutowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2. Bilans p∏atniczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
4.3. Równowaga zewn´trzna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
4.4. Diagram Swana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
4.5. Model IS-LM w gospodarce otwartej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
4.6. Polityka fiskalna i monetarna a bilans p∏atniczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
4.6.1. Kursy p∏ynne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
4.6.2. Kursy sta∏e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
4.7. Integracja finansowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
4.8. Przep∏yw kapita∏u i parytet stopy procentowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
4.9. Za∏àcznik: parytet si∏y nabywczej i parytet stopy procentowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
4.10. Pytania kontrolne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
4.11. Literatura rozszerzajàca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
Rozdzia∏ 5. Mi´dzynarodowy System Walutowy a integracja monetarna . . . . . . . . . . . 121
5.1. Bimetalizm i system waluty z∏otej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
5.1.1. Arbitra˝ walutowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
5.2. System z Bretton Woods . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
5.3. Przyk∏ady integracji walutowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
5.3.1. Regu∏a n – 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
5.4. Poczàtki wspó∏pracy walutowej w Europie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
5.5. Europejski System Walutowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
5.6. System przedzia∏u wahaƒ kursowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
5.7. Europejska Jednostka Walutowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
5.8. Rola ESW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
5.9. Unia gospodarczo-walutowa (EMU) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
5.10. Polska w obszarze walutowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
5.11. Pytania kontrolne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
5.12. Literatura rozszerzajàca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
VI
Rozdzia∏ 6. Teoria optymalnych obszarów walutowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
6.1. Integracja walutowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
6.2. Optymalny obszar walutowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
6.3. Zak∏ócenia po stronie popytu i poda˝y – szoki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
6.4. Charakterystyka optymalnego obszaru walutowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
6.4.1. ElastycznoÊç cenowo-p∏acowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
6.4.2. Integracja rynku czynników produkcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
6.4.3 WielkoÊç obszaru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
6.4.4. Integracja i dywersyfikacja rynku dóbr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
6.4.5. Integracja rynku finansowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
6.4.6. Preferencje inflacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
6.4.7. Ró˝nice dotyczàce rynku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
6.4.8. Ró˝ne stopy wzrostu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
6.4.9. Ró˝ne systemy fiskalne oraz problem senioratu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
6.4.10. Koordynacja polityki makroekonomicznej oraz integracja polityczna . . . . . . . . . . . . . 171
6.5. Zyski i straty z udzia∏u w obszarze walutowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
6.5.1. Model kosztów/korzyÊci unii monetarnej
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
6.5.2. KorzyÊci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
6.5.3. Koszty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
6.5.4. Zysk czy strata dla cz∏onka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
6.6. Pytania kontrolne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
6.7. Literatura rozszerzajàca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
Rozdzia∏ 7. Nowe podejÊcie w teorii optymalnych obszarów walutowych . . . . . . . . . . . . 179
7.1. Po∏o˝enie krzywej Philipsa a efektywnoÊç polityki gospodarczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
7.2. Problem nominalnej kotwicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
7.3. Niezale˝noÊç polityki monetarnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
7.4. Problem (n – 1) stopni swobody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
7.5. Hipoteza asymetrii
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
7.6. Nowe spojrzenie na problem ró˝nic w systemach fiskalnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
7.7. NiespójnoÊç czasowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
7.8. WiarygodnoÊç systemu wspólnej waluty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
7.9. Model Barro–Gordona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
7.10. Za∏àcznik: model Barro–Gordona (interpretacja algebraiczna) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
7.11. Pytania kontrolne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
7.12. Literatura rozszerzajàca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
Spis rysunków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
Spis tabel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
Indeks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
VII
Przedmowa do 2. wydania
Po up∏ywie czterech lat od ukazania si´ pierwszego wydania Teorii Integracji
Europejskiej mamy przyjemnoÊç przedstawiç Paƒstwu kolejne, uaktualnione wy-
danie tego akademickiego podr´cznika. Cieszymy si´, ˝e ksià˝ka spotka∏a si´ z tak
du˝ym zainteresowaniem ze strony Czytelników. Dzi´kujemy za wszystkie cenne
uwagi, które pomog∏y nam jà udoskonaliç.
Wprowadzone poprawki zwiàzane sà w g∏ównej mierze z faktem wstàpienia
Polski w struktury Unii Europejskiej. Od maja 2004 r. mo˝emy obserwowaç me-
chanizmy integracji gospodarczej, ju˝ nie z perspektywy widza, ale pe∏noprawnego
cz∏onka Wspólnoty. Mo˝emy doÊwiadczaç ich dzia∏ania na w∏asnej skórze. W na-
szej publikacji Czytelnik znajdzie teoretyczne przes∏anki procesu integracji zacho-
dzàcego wokó∏ nas.
Atrakcyjnym dodatkiem jest bibliografia uaktualniona o najnowsze Êwiatowe
podr´czniki i publikacje. Zosta∏y równie˝ podane linki na wyselekcjonowane przez
Autorki strony internetowe. Na stronach tych mo˝na znaleêç obszerne informacje
dotyczàce procesów integracyjnych w Unii Europejskiej oraz aktualne dane staty-
styczne. Zawarte na tych stronach informacje mo˝na wykorzystaç zarówno w pra-
cy naukowej, jak i w pracach dyplomowych czy referatach przygotowywanych
przez studentów.
Mamy nadziej´, ˝e niniejsza publikacja spotka si´ z równie przychylnym odbio-
rem, co jej poprzednie wydanie.
Anna Czarczyƒska
Katarzyna Âledziewska
Warszawa, listopad 2006 r.
IX
Od Autorek
Celem opracowania jest przedstawienie efektów integracji gospodarczej w obsza-
rze europejskim. Podstawà prowadzonych w tym zakresie rozwa˝aƒ b´dà modele
z mikroekonomii i makroekonomii, przy pomocy których poka˝emy, jak poszcze-
gólne etapy integracji mogà wp∏ywaç na rynek i gospodark´. Publikacja stanowi
pierwszà prób´ przedstawienia teorii integracji europejskiej i gospodarczej w formie
podr´cznika.
Ksià˝ka pisana jest w konwencji klasycznych podr´czników ekonomicznych.
Dlatego pierwsza cz´Êç oparta zosta∏a na zagadnieniach z dziedziny mikroeko-
nomii, druga z makroekonomii. Przedstawiane mechanizmy i modele zak∏adajà,
˝e kraje funkcjonujà w ramach wolnego rynku. Dlatego te˝ w ksià˝ce pomini´te
zosta∏y kwestie zwiàzane ze wspólnymi politykami. OczywiÊcie jest to podejÊcie
upraszczajàce, jednak celem ksià˝ki nie jest przedstawienie wszystkich zagadnieƒ
zwiàzanych z integracjà europejskà, ale pokazanie najwa˝niejszych mechani-
zmów rzàdzàcych integracjà gospodarczà. Wspólne polityki sà bardzo obszer-
nym zagadnieniem i mogà pos∏u˝yç za temat do osobnej publikacji. Opieramy si´
jedynie na teorii ekonomii, co ma zapewniç obiektywizm. Nie jest to publikacja
sponsorowana czy dotowana przez êród∏a „unijne” – zosta∏a przygotowana przez
niezale˝ne wydawnictwo.
Nie odpowiadamy na pytanie: czy warto by∏o zostaç cz∏onkiem Unii Europej-
skiej. Pokazujemy natomiast ekonomiczne korzyÊci i koszty integracji, margina-
lizujàc efekty spo∏eczne, kulturowe i polityczne. Nale˝y jednak pami´taç, ˝e eko-
nomia nie mo˝e stanowiç jedynego kryterium oceny procesu integracji z Unià
Europejskà.
Opracowanie obejmuje wszystkie podstawowe zagadnienia z teorii integracji
gospodarczej. Publikacja ta jest przede wszystkim podr´cznikiem Teorii Integracji
Gospodarczej, ale stanowiç mo˝e tak˝e lektur´ uzupe∏niajàcà do wyk∏adu z Mi´-
dzynarodowych Stosunków Gospodarczych, Teorii Wymiany Mi´dzynarodowej,
Finansów Mi´dzynarodowych czy Makroekonomii Gospodarki Otwartej. Jest do-
brà podstawà do rozwa˝aƒ na temat efektów integracji, dla polityków, publicystów
i dziennikarzy.
Zagadnienia wykorzystywane do zaprezentowania teorii integracji t∏umaczone
sà od podstaw. Przedstawione modele sà modelami teoretycznymi a wprowadzone
XI
Od Autorek
do nich za∏o˝enia pozwalajà na pokazanie g∏ównych mechanizmów rzàdzàcych in-
tegracjà europejskà. OczywiÊcie przez te za∏o˝enia nie mo˝emy ich bezpoÊrednio
odnosiç do Unii Europejskiej, tak jak jedynie teorià ekonomii nie mo˝na t∏uma-
czyç funkcjonowania dowolnej gospodarki. W praktyce nie mo˝na wyciàgaç wnio-
sków w oderwaniu od aspektów politycznych czy spo∏ecznych.
Mamy nadziej´, ˝e przedstawione w ten sposób zagadnienia dotyczàce integra-
cji gospodarczej pozwolà na pe∏niejsze zrozumienie ich istoty.
Anna Czarczyƒska
Katarzyna Âledziewska
Warszawa, listopad 2002 r.
XII
Rozdzia∏ 1. Podstawowe informacje
Po przeczytaniu rozdzia∏u 1 Czytelnik:
– zapozna si´ z poj´ciem „integracja gospodarcza” oraz z poszczególnymi eta-
pami tej integracji
– b´dzie potrafi∏ podaç przyk∏ady ugrupowaƒ integracyjnych w Êwiecie
– zrozumie, jak w praktyce nast´powa∏o przechodzenie na kolejne etapy inte-
gracji gospodarczej w Unii Europejskiej
1.5.2004 r. Polska sta∏a si´ cz∏onkiem Unii Europejskiej. Proces integracji roz-
poczà∏ si´ 16.12.1991 r., gdy podpisaliÊmy Uk∏ad Europejski, ustanawiajàcy stowa-
rzyszenie ze Wspólnotami Europejskimi i ich paƒstwami cz∏onkowskimi. Postano-
wienia handlowe Uk∏adu zosta∏y uj´te w postaci Umowy PrzejÊciowej, która
obowiàzywa∏a do 1.2.1996 r., tj. do momentu wejÊcia w ˝ycie ca∏ego Uk∏adu Euro-
pejskiego. Jego celem by∏o stworzenie strefy wolnego handlu dla artyku∏ów prze-
mys∏owych mi´dzy Polskà a Unià Europejskà oraz cz´Êciowa liberalizacja handlu
artyku∏ami rolnymi.
Termin „Unia Europejska” (UE) stosowany w podr´czniku odnosi si´ do ca∏ego
okresu integracji europejskiej. Nazwy „Europejska Wspólnota Gospodarcza” (od
1958 r.), Wspólnoty Europejskie (od 1967 r.) czy „Wspólnota Europejska”, zosta∏y dla
ujednolicenia zastàpione terminem „Unia Europejska” (który obowiàzuje od 1993 r.)
Przed paƒstwami stowarzyszonymi postawiono nast´pujàce – ekonomiczne
i polityczne – warunki cz∏onkostwa:
• zdolnoÊç do podj´cia zobowiàzaƒ wynikajàcych z cz∏onkostwa w Unii,
• stabilnoÊç instytucji gwarantujàcych demokracj´, praworzàdnoÊç, poszanowa-
• funkcjonowanie gospodarki rynkowej,
• akceptacja politycznych, monetarnych i gospodarczych celów Unii,
• zdolnoÊç do funkcjonowania w warunkach konkurencji rynkowej w ramach
nie praw cz∏owieka i mniejszoÊci narodowych,
Unii Europejskiej.
1
Rozdzia∏ 1. Podstawowe informacje
A ze strony UE warunkiem jest mo˝liwoÊç przyj´cia przez Uni´ nowych cz∏on-
ków w procesie post´pujàcej integracji europejskiej.
DLACZEGO KRAJE SI¢ INTEGRUJÑ I CO Z TEGO WYNIKA?
KorzyÊci, jakie dany kraj osiàga w wymianie mi´dzynarodowej czy w ramach
wspó∏pracy gospodarczej i finansowej, zale˝à od wielkoÊci paƒstwa i jego udzia∏u
w gospodarce Êwiatowej. WielkoÊç gospodarcza determinuje rol´ danego kraju na
rynkach Êwiatowych. Dlatego te˝ wi´kszoÊç krajów na Êwiecie wykazuje tendencje
do ∏àczenia si´ w grupy. Formy tych ugrupowaƒ sà ró˝norodne, poniewa˝ paƒstwa
ró˝nià si´ pod wzgl´dem interesów gospodarczych i politycznych. Charaktery-
styczna dla procesów integracyjnych jest rozbie˝noÊç dwóch podstawowych celów
realizowanych przez rzàdy. Pierwszy z nich – to ch´ç zachowania swojej niezale˝-
noÊci zarówno gospodarczej, jak i politycznej, a drugi – to dà˝enie do utworzenia
silnej grupy o du˝ym znaczeniu mi´dzynarodowym. Niestety nie da si´ tego pogo-
dziç. JeÊli paƒstwo zachowuje w pe∏ni swojà suwerennoÊç, to korzyÊci z tworzenia
ugrupowania gospodarczego sà mniejsze, poniewa˝ zachowanie suwerennoÊci
cz∏onków oznacza decyzyjnie s∏abszà grup´.
Z punktu widzenia teorii ekonomii, a tak˝e z punktu widzenia innych nauk
spo∏ecznych, integracja gospodarcza nie jest celem samym w sobie. Jest jedynie jed-
nà z metod osiàgni´cia wy˝szego stopnia specjalizacji i kooperacji, co w rezultacie
mo˝e prowadziç do wy˝szego tempa wzrostu gospodarczego i wi´kszego dobro-
bytu. Ponadto istniejà pozytywne efekty zewn´trzne procesów integracyjnych w po-
staci spadku prawdopodobieƒstwa wystàpienia konfliktu zbrojnego (intensywna
wspó∏praca gospodarcza, na której zarabiajà wszystkie strony wymiany, nie sk∏a-
nia do konfrontacji militarnej, gdy˝ partnerzy majà za du˝o do stracenia) oraz
wi´kszej stabilnoÊci politycznej i ugruntowaniu demokracji jako podstaw dalszego
rozwoju. Tak wi´c ostatecznym celem, z punktu widzenia interesów wewn´trznych,
jest dobrobyt mieszkaƒców obszaru integrujàcego si´; wzgl´dy zewn´trzne nato-
miast odnoszà si´ do pozycji danego obszaru wzgl´dem reszty Êwiata, a szczególnie
mo˝liwoÊci poprawienia swojej konkurencyjnoÊci.
POWODY INTEGRACJI
• Budowanie zaufania. Rozwija si´ wspó∏praca pomi´dzy obywatelami. Brak napi´ç,
które mog∏yby prowadziç do konfliktów zbrojnych (EWWiS).
• Integracja z krajem na wy˝szym poziomie rozwoju jest gwarantem i zach´tà do
wspó∏pracy gospodarczej.
• Bezpieczeƒstwo wewn´trzne – kraje na ró˝nym poziomie rozwoju, wprowadzenie
regulacji dotyczàcych:
– zatrucia Êrodowiska,
– nielegalnej migracji,
– zorganizowanej przest´pczoÊci,
– przemytu,
– mi´dzynarodowego terroryzmu,
– ochrona praw cz∏owieka.
2
Rozdzia∏ 1. Podstawowe informacje
• Protekcja przed lokalnà „hegemonià”:
– Kraje CEE i ich integracja z UE a rola Rosji w regionie.
• Podtrzymanie demokratycznych rzàdów (np. poprzez wprowadzenie wymogu):
– MERCOSUR – demokratyczne rzàdy warunkiem cz∏onkostwa,
– UE.
Kraje anga˝ujàc si´ w procesy integracyjne, dà˝à do poprawy ˝ycia i ogranicze-
nia bezrobocia, co zwiàzane jest z perspektywà szybszego wzrostu gospodarczego.
Ka˝de paƒstwo wchodzàce do ugrupowania ekonomicznego liczy na szybszy
wzrost, a szczególnie kraje s∏absze gospodarczo, które dostajà szans´ równania do
najlepszych. Polityczne przyczyny integracji, to: mo˝liwoÊç dzia∏ania w obronie
wspólnych interesów, gwarancja utrwalenia demokratycznych przemian, kontynu-
acja reform rynkowych, a tak˝e przynale˝noÊç do jednego z najwi´kszych obsza-
rów. Z drugiej jednak strony proces ten generuje znaczne koszty, z którymi tak˝e
nale˝y si´ liczyç. Podstawowy problem ekonomiczny, to przeciwstawienie mo˝li-
wych do osiàgni´cia zysków ze specjalizacji koniecznym ograniczeniom suweren-
noÊci, a tym samym oszacowanie efektu netto z uwzgl´dnieniem pozytywnych i ne-
gatywnych zmian wtórnych, wynikajàcych z dzia∏ania tzw. spillover effect.
DYNAMICZNY CHARAKTER INTEGRACJI
UE jako najbli˝szy nam przyk∏ad integracji – przechodzàc przez kolejne etapy
– przybiera∏a form´ ponadnarodowej umowy paƒstw, dobrowolnie ograniczajà-
cych swojà suwerennoÊç na rzecz wspólnych instytucji. Takà form´ integracji zali-
czamy do tzw. integracji poziomej, czyli integracji równych partnerów, opartej na
powiàzaniach poziomych. Integracja gospodarcza w UE osiàgn´∏a etap unii walu-
towej, czyli jednolitego organizmu finansowego. Wspólna waluta, jako bardzo
istotny atrybut suwerennoÊci paƒstwowej, najlepiej ilustruje problem utraty nieza-
le˝noÊci poprzez przekazanie pe∏nej kontroli nad politykà monetarnà i kursowà.
Ewentualne korzyÊci ekonomiczne przeciwstawiane sà argumentom politycznym –
waluty jako symbolu suwerennoÊci i jednoÊci danego kraju, a jednoczeÊnie bezpo-
Êredniego Êrodka kontroli. Ka˝dy z krajów cz∏onkowskich UE indywidualnie po-
dejmowa∏ decyzj´ o cz∏onkostwie, zestawiajàc koszty i korzyÊci integracji.
Sam proces integracji gospodarczej nie polega na prostym zestawieniu elemen-
tów, tzn. po∏àczeniu odr´bnych paƒstw strukturami formalnymi, ale na szeregu
zmian w strukturze gospodarczej paƒstw integrujàcych si´, co wymusza dostoso-
wania wewn´trzne. Integrujàce si´ obszary tworzà nowà, jednolità struktur´, opar-
tà na wewn´trznej komplementarnoÊci. Integracja gospodarcza ze swej natury ma
charakter dynamiczny. Oznacza to, ˝e jest to proces ciàg∏y, w którym ka˝dy etap
jest kontynuacjà poprzedniego (niekoniecznie w wymiarze formalnym, gdy˝ mo˝e
polegaç na zbli˝eniu kultur, technologii, poziomu rozwoju itd.), a jednoczeÊnie
mo˝e (ale nie musi) byç punktem wyjÊcia dla kolejnej, wy˝szej formy integracji.
Fundamentem integracji gospodarczej jest integracja spo∏eczna, rozumiana jako
proces tworzenia harmonijnej, skoordynowanej i funkcjonalnej ca∏oÊci, polegajàcy
3
Rozdzia∏ 1. Podstawowe informacje
na likwidowaniu barier i harmonizacji wszystkich elementów uk∏adu spo∏ecznego,
co wyra˝a si´ mi´dzy innymi w akceptacji wspólnych systemów wartoÊci, norm
i ocen. Dlatego te˝ proces integracji gospodarczej musi opieraç si´ na pe∏nym po-
parciu spo∏ecznym.
Sukces integracji zale˝y od poziomu rozwoju oraz podobieƒstw gospodarek po-
szczególnych krajów. Warunkiem koniecznym jest istnienie powiàzaƒ infrastruktu-
ralnych pomi´dzy danymi obszarami, co u∏atwia wymian´ pomi´dzy krajami (z tego
w∏aÊnie powodu integracja z krajem le˝àcym na drugiej pó∏kuli mo˝e okazaç si´ nie-
op∏acalna). Rolà rzàdu jest polityka prointegracyjna oraz tworzenie instytucji koor-
dynujàcych (uwaga: jako efekt uboczny pojawia si´ zagro˝enie biurokracjà, gdy˝
struktury narodowej administracji paƒstwowej rzadko udaje si´ zredukowaç, po
przekazaniu cz´Êci uprawnieƒ strukturom ponadnarodowym). Kolejny wa˝ny ele-
ment – to podobny poziom rozwoju gospodarczego krajów integrujàcych si´, co za-
pewnia istnienie ekonomicznej komplementarnoÊci. Te kilka wst´pnych warunków –
to tylko przyk∏ady kryteriów op∏acalnoÊci takiego posuni´cia. O pozosta∏ych, czysto
ekonomicznych, argumentach za i przeciw b´dzie mowa w nast´pnych rozdzia∏ach.
Integracja gospodarcza jest to zatem tworzenie grup opartych na zale˝noÊciach
ekonomicznych.
1.1. Poj´cie integracji gospodarczej
Integracja, zgodnie z treÊcià tego s∏owa, oznacza scalanie, proces tworzenia ca-
∏oÊci z cz´Êci lub te˝ proces w∏àczania jakiegoÊ elementu w ca∏oÊç. Poj´cie to jest
wieloznaczne. Przyk∏adowo, mo˝na mówiç o integracji kulturowej, politycznej, na-
rodowoÊciowej, gospodarczej, dwu lub wi´kszej liczby paƒstw. Najcz´Êciej rozu-
miane jest jako dobrowolne scalanie, zespalanie, ∏àczenie si´ w ca∏oÊç co najmniej
dwóch elementów. Wyró˝niamy integracj´ gospodarczà przedsi´biorstw, regionów
wewnàtrz jakiegoÊ kraju, jak i ró˝nych krajów. W ksià˝ce zosta∏y omówione proce-
sy nale˝àce do ostatniej formy, tj. do gospodarczej integracji krajów.
Integracja gospodarcza
Integracj´ gospodarczà definiujemy jako dynamiczny proces polegajàcy na
dobrowolnym zacieÊnianiu wspó∏pracy ekonomicznej przez co najmniej dwa
niepodleg∏e kraje, poprzez stopniowà eliminacj´ barier ograniczajàcych wspó∏-
prac´ gospodarczà.
Warunek suwerennoÊci krajów integrujàcych si´ jest konieczny do przeprowa-
dzenia analizy ekonomicznej przy za∏o˝eniu dzia∏ania mechanizmów rynkowych,
nie zaÊ uwarunkowaƒ politycznych (z tego punktu widzenia ekonomiczna teoria
integracji nie nadaje si´ np. do analizy funkcjonowania RWPG i tym podobnych
ugrupowaƒ).
4
1.2. Etapy integracji gospodarczej
1.2. Etapy integracji gospodarczej
Wed∏ug teorii, proces integracji gospodarczej dzieli si´ na pi´ç g∏ównych eta-
pów: poczàwszy od strefy wolnego handlu a skoƒczywszy na unii monetarnej.
Integracja ekonomiczna poczàtkowo dokonuje si´ na p∏aszczyênie rynków – naj-
pierw obejmuje liberalizacj´ przep∏ywu dóbr i us∏ug, a nast´pnie czynników pro-
dukcji. Na tym etapie wystarczy deregulacja liberalizujàca wymian´. W kolejnych
etapach integracja obejmuje stopniowo obszary polityki gospodarczej, co wyma-
ga tworzenia wspólnych instytucji koordynujàcych. Schematycznie pog∏´bianie
si´ procesów integracyjnych przedstawia rysunek 1.1.
W ka˝dym przypadku integracja ekonomiczna prowadzi do ujednolicenia cen,
wzrostu wymiany handlowej i specjalizacji, jak te˝ do ogólnego rozwoju i wzrostu
ekonomicznego. P∏ynne przejÊcia mi´dzy poszczególnymi etapami podporzàdko-
wane sà nadrz´dnej zasadzie stopniowego znoszenia dyskryminacji wewn´trznej,
przy jednoczesnym utrzymaniu bàdê wprowadzeniu dyskryminacji zewn´trznej.
Rysunek 1.1. Etapy integracji gospodarczej
Wspólna polityka
gospodarcza
i monetarna
+
Swobodny
Swobodny
przep∏yw kapita∏u
przep∏yw kapita∏u
i si∏y roboczej
i si∏y roboczej
+
+
Wspólna
zewn´trzna
taryfa celna
Wspólna
zewn´trzna
taryfa celna
Wspólna
zewn´trzna
taryfa celna
+
+
+
Wzajemne
znoszenie ce∏
Wzajemne
znoszenie ce∏
Wzajemne
znoszenie ce∏
Wzajemne
znoszenie ce∏
=
Strefa
wolnego handlu
=
=
=
Unia celna
Wspólny rynek
Unia gospodarcza
i monetarna
èród∏o: opracowanie w∏asne
1.2.1. Podstawowe etapy integracji gospodarczej
Strefa wolnego handlu (free trade area) – powstaje, gdy zostajà zniesione c∏a
i ograniczenia iloÊciowe w handlu mi´dzy dwoma krajami lub wi´kszà ich gru-
pà. W ten sposób paƒstwa tworzàce stref´ wolnego handlu zapewniajà jednako-
5
Rozdzia∏ 1. Podstawowe informacje
we traktowanie towarów wytworzonych na ich w∏asnym terenie i na terenie po-
zosta∏ych paƒstw wchodzàcych do strefy. W praktyce tworzenie strefy wolnego
handlu poprzedza wprowadzenie preferencyjnych uk∏adów handlowych, które
polegajà na cz´Êciowym, czasem asymetrycznym, znoszeniu ce∏. Istot´ tych uk∏a-
dów i strefy wolnego handlu przedstawiono w schematyczny sposób na rysun-
kach 1.2. i 1.3.
Rysunek 1.2. Zasady dzia∏ania preferencyjnego uk∏adu handlowego
W
t = 10
t = 20
t = 10
t = 20
H
t = 7
t = 4
P
H – kraj rodzinny, P – kraj partnerski, W – reszta Êwiata, → – kierunek ruchu towarów
èród∏o: opracowanie w∏asne
Strefa wolnego handlu jest etapem, na którym integrujàce si´ paƒstwa nie pro-
wadzà wspólnej polityki handlowej w stosunku do paƒstw trzecich (nienale˝àcych
do obszaru integracyjnego). Ka˝dy integrujàcy si´ kraj w stosunku do paƒstw spo-
za obszaru ma prawo stosowaç w∏asne, zró˝nicowane c∏a. W tej sytuacji istnieje
mo˝liwoÊç, ˝e towary z paƒstw trzecich zostanà sprowadzone na obszar strefy
przez kraj o najni˝szej stawce celnej. Aby do tego nie dopuÊciç, wprowadzono tzw.
Êwiadectwa pochodzenia. OkreÊlajà one, w którym kraju zosta∏ wytworzony dany
towar. JeÊli na terenie strefy wolnego handlu, to podlega on swobodnemu obroto-
wi. JeÊli na terenie paƒstw trzecich, to przy przekraczaniu granicy pomi´dzy kraja-
mi nale˝àcymi do strefy na ten towar nak∏ada si´ dodatkowe c∏a.
Tworzenie ugrupowaƒ integracyjnych sta∏o si´ jednà z bardziej popularnych form
regulowania wspó∏pracy gospodarczej pomi´dzy paƒstwami. Kraje nale˝àce do WTO
(Âwiatowej Organizacji Handlu) sà zobowiàzane do zg∏aszania, jeÊli stajà si´ uczestni-
kiem procesów integracyjnych. Dzi´ki statystykom WTO wiadomo, ˝e obecnie prawie
ka˝de paƒstwo cz∏onkowskie WTO zg∏osi∏o swój udzia∏ w co najmniej jednym ugrupo-
waniu integracyjnym. Niektóre paƒstwa uczestniczà nawet w 20. W latach 1948–1994,
do GATT nap∏yn´∏y 124 takie zg∏oszenia, zaÊ od momentu powo∏ania WTO nowych
6
1.2. Etapy integracji gospodarczej
zg∏oszeƒ by∏o ponad 130. Obecnie ponad po∏owa Êwiatowego handlu jest obj´ta poro-
zumieniami o ugrupowaniach integracyjnych, a w ciàgu ostatnich 10 lat podpisano oko-
∏o 50 umów o zawarciu bàdê rozszerzeniu istniejàcych ugrupowaƒ.
200
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0
1948 1952 1956 1960 1964 1968 1972 1976 1980 1984 1988 1992 1996 2000 2004
èród∏o: Sekretariat WTO
Tworzenie, rozszerzanie ugrupowaƒ integracyjnych regulujà Artyku∏ XXIV WTO,
Klauzula upowa˝niajàca oraz Artyku∏ V GATS.
Preferencyjne umowy integracyjne wed∏ug regulacji WTO
Wejścia
Nowe
ugrupowania
Razem
WTO Art. XXIV (strefy wolnego handlu)
WTO Art. XXIV (unie celne)
Klauzula upoważniająca
GATS Art. V
Razem
4
5
1
2
12
113
6
20
29
168
117
11
21
31
180
7
Pobierz darmowy fragment (pdf)
