Publikacja ma na celu przedstawienie wszystkich przepisów kolizyjnych w prawie ubezpieczeń społecznych, zarówno tych zawartych w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych oraz w ustawie o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, ale także zawartych w prawie wspólnotowym oraz w umowach bilateralnych, których stroną jest Polska. Przepisy te opatrzone są komentarzem, autorstwa praktyków zajmujących się na co dzień problematyką ubezpieczeń społecznych, orzecznictwem, w tym w szczególności obszernym orzecznictwem do przepisów kolizyjnych prawa wspólnotowego oraz licznymi praktycznymi przykładami i wyjaśnieniami.
Darmowy fragment publikacji:
UBEZPIECZENIE
SPOŁECZNE
migrujàcych pracowników
oraz osób prowadzàcych
działalnoÊç gospodarczà
Tomasz Major (red.)
2. wydanie
PRAWO DLA FIRM
PRAWO DLA FIRM
PRAWO DLA FIRM
PRAWO DLA FIRM
UBEZPIECZENIE
SPOŁECZNE
migrujàcych pracowników
oraz osób prowadzàcych
działalnoÊç gospodarczà
Polecamy w serii:
Stanisław Matura
LIKWIDACJA PRZEDSI¢BIORSTWA W PRAKTYCE
Tomasz Ogłódek, Marzena Czarnecka, Marta Boroƒ
TARYFY W CIEPŁOWNICTWIE
Barbara P´czalska
OCHRONA KONKURENCJI
Robert Walczak
MI¢DZYNARODOWY PRZEWÓZ TOWARÓW
Dorota Bielecka, Maciej Bielecki
UMOWY MI¢DZY SPÓŁKÑ KAPITAŁOWÑ A CZŁONKIEM ZARZÑDU
www.sklep.beck.pl
UBEZPIECZENIE
SPOŁECZNE
migrujàcych pracowników
oraz osób prowadzàcych
działalnoÊç gospodarczà
Tomasz Major (red.)
Beata Pawłowska
2. wydanie
Wydawnictwo C.H. Beck
Warszawa 2010
Redakcja:
Monika Pawłowska
Zdjęcie na okładce © RenéMansi/iStockphoto.com
© Wydawnictwo C. H. Beck 2010
Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o.
ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa
Skład i łamanie: KOLONEL
Druk i oprawa: Elpil, Siedlce
ISBN: 978-83-255-1621-5
Spis treści
Wykaz skrótów ...........................................................................................
XI
Literatura ................................................................................................... XIII
Wprowadzenie ........................................................................................... XV
PraWo soCjalne międzynarodoWe – zagadnienia teoretyCzne ..........
1. Pojęcie prawa socjalnego międzynarodowego ......................................
2. Źródła międzynarodowego prawa socjalnego ......................................
2.1. Normy międzynarodowe ..............................................................
2.2. Normy ponadnarodowe ................................................................
2.3. Konwencje multilateralne .............................................................
2.4. Prawo krajowe ..............................................................................
2.5. Normy kolizyjne prawa socjalnego międzynarodowego ...............
2.5.1. Pojęcie normy kolizyjnej ...................................................
2.5.2. Systematyka norm kolizyjnych ..........................................
2.5.3. Przepisy kolizyjne w prawie wewnętrznym. Podleganie
ubezpieczeniom społecznym zgodnie z ustawą o systemie
ubezpieczeń społecznych ...................................................
3. Podleganie ubezpieczeniom społecznym obywateli polskich
4. Podleganie ubezpieczeniom społecznym cudzoziemców
zatrudnionych za granicą .....................................................................
zatrudnionych w Polsce .......................................................................
gospodarczą .........................................................................................
5. Przepisy kolizyjne dotyczące osób prowadzących działalność
6. Ubezpieczenie zdrowotne obywateli polskich zatrudnionych
za granicą i cudzoziemców zatrudnionych w Polsce ............................
6.1. Podstawy prawne ..........................................................................
7. Cudzoziemiec w Polsce .......................................................................
zasady oPłaCania i rozliCzania składek na uBezPieCzenia
za oByWateli PolskiCH zatrudnionyCH za graniCą i CudzoziemCóW
zatrudnionyCH W PolsCe .........................................................................
1. Podstawy prawne .................................................................................
2. Składki na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne
obywateli polskich zatrudnionych za granicą ......................................
2.1. Przychód .......................................................................................
2.2. Wyłączenie niektórych przychodów .............................................
2.3. Wyłączenie równowartości diet ....................................................
2.4. Wyłączenie należności z tytułu podróży służbowych ...................
2.5. Wysokość składek .........................................................................
2.6. Finansowanie składek ...................................................................
1
1
2
3
4
5
5
6
6
6
8
11
15
16
17
17
20
23
23
28
29
29
30
31
32
32
V
Spis treści
2.7. Składki na ubezpieczenie zdrowotne ............................................
2.8. Wysokość składki .........................................................................
2.9. Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych ..............................................................................
2.10. Terminy i procedury .....................................................................
2.11. Procedura w przypadku niepodlegania w Polsce ubezpieczeniom
społecznym ...................................................................................
2.12. Ubezpieczenie dobrowolne ...........................................................
3. Składki na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne
za cudzoziemców zatrudnionych w Polsce ..........................................
3.1. Ubezpieczenia społeczne ..............................................................
3.2. Ubezpieczenie zdrowotne .............................................................
4. Przepisy kolizyjne w niemieckim prawie ubezpieczeń społecznych
– inspiracja dla polskiego ustawodawcy ...............................................
4.1. Zasada terytorialności niemieckiego prawa ubezpieczeń
społecznych i wyjątki od tej zasady ...............................................
4.2. Pierwszy wyjątek: § 5 SGB IV (tzw. Einstrahlung) .......................
4.3. Integracja pracownika w przedsiębiorstwie (Eingliederung
des Beschaftigten in Betrieb) ............................................................
4.4. Ograniczenie oddelegowania w czasie ..........................................
określenie WłaśCiWego ustaWodaWstWa W PraWie WsPólnotoWym .
1. Wprowadzenie – system koordynacyjny rozporządzeń unijnych ........
2. Przepisy kolizyjne w rozporządzeniu unijnym ....................................
2.1. Kogo dotyczą przepisy? ................................................................
2.2. Zasada ogólna: podleganie jednemu prawodawstwu ....................
2.3. Osoby wykonujące pracę najemną ................................................
2.3.1. Zasada terytorialności .......................................................
2.3.2. Wyjątki od zasady terytorialności ......................................
2.4. Pracownicy wysłani .......................................................................
2.5. Oddelegowanie .............................................................................
2.6. Usługi świadczone w kraju ...........................................................
2.7. Zmiany w trakcie delegowania .....................................................
2.8. Przedłużenie oddelegowania ........................................................
2.9. Wykonywanie pracy najemnej na terytorium dwóch lub więcej
państw członkowskich ..................................................................
2.10. Osoby wykonujące pracę na własny rachunek ...............................
2.10.1. Zasada terytorialności ......................................................
2.10.2. Wyjątki od zasady terytorialności .....................................
2.10.3. Czasowe wykonywanie czynności na terytorium innego
2.10.4. Wykonywanie pracy na własny rachunek na terytorium
dwóch lub więcej państw członkowskich ..........................
państwa członkowskiego ..................................................
2.11. Wykonywanie działalności na własny rachunek równocześnie
w kilku państwach członkowskich ................................................
VI
33
33
34
34
35
35
37
37
39
40
41
42
42
44
47
47
49
49
51
51
51
52
52
52
59
59
60
60
62
62
62
62
62
63
Spis treści
2.12. Zasady stosowane do osób wykonujących jednocześnie pracę
najemną i pracę na własny rachunek na terytoriach różnych
państw członkowskich ..................................................................
2.12.1. Podleganie przepisom o ubezpieczeniach społecznych
w jednym państwie ...........................................................
2.12.2. Ubezpieczenia społeczne osób prowadzących działalność
gospodarczą ......................................................................
2.12.3. Zasada ogólna ..................................................................
2.12.4. Wyjątki od zasady ogólnej ................................................
3. Przejście ze stosowania rozporządzenia Nr 1408/71
na rozporządzenie Nr 883/2004 ..........................................................
rozporządzenia ....................................................................................
(tzw. uregulowania wyjątkowego) ........................................................
komentarz do PrzePisóW tytułu ii rozPorządzenia Nr 883/2004 ....
1. Wprowadzenie .....................................................................................
2. Normy kolizyjne w rozporządzeniu Nr 883/2004 ...............................
3. Cele przepisów kolizyjnych .................................................................
4. Łączniki w przepisach kolizyjnych prawa wspólnotowego ..................
5. Łączniki w szczególnych przypadkach uregulowanych w art. 12–16
6. Wspólnotowe przepisy kolizyjne w systemie norm prawa
międzynarodowego socjalnego ............................................................
7. Korygująca i uzupełniająca rola art. 16 rozporządzenia
8. Stosowanie przepisów Tytułu II rozporządzenia w przypadku
zatrudnienia poza obszarem WE ........................................................
9. Podsumowanie .....................................................................................
10. Cel normy art. 11 rozporządzenia Nr 883/2004 ..................................
11. Znaczenie pojęcia „praca najemna” ......................................................
12. Odesłanie do przepisów poszczególnych państw członkowskich ........
13. Ustalenie deinicji pracownika w poszczególnych systemach
ubezpieczeń społecznych .....................................................................
14. Deinicja osoby pracującej na własny rachunek ...................................
14.1. Osoba pracująca na własny rachunek a pracownik ......................
14.2. Deinicja osoby pracującej na własny rachunek
w orzecznictwie ETS ..................................................................
15. Deinicja miejsca zamieszkania ...........................................................
15.1. Deinicja zawarta w art. 1 lit. j ....................................................
15.2. Znaczenie i zadania pojęcia miejsca zamieszkania ......................
15.3. Miejsce zamieszkania a miejsce zwykłego pobytu .......................
16. Łącznik stosunku zatrudnienia (art. 11 ust. 3 lit. a) ............................
17. Postanowienia szczególne dotyczące działalności na własny
18. Postanowienia szczególne dotyczące marynarzy (art. 11 ust. 4
rachunek (art. 11 ust. 3 lit. a) ...............................................................
rozporządzenia Nr 883/2004) ..............................................................
63
63
64
64
64
65
67
70
70
71
72
72
74
74
74
78
80
93
94
100
110
110
111
115
115
115
116
118
123
124
VII
Spis treści
19. Postanowienia dotyczące urzędników i osób o równorzędnym statusie
(art. 11 ust. 3 lit. b) ...............................................................................
20. Postanowienia szczególne dotyczące osób w służbie wojskowej
i zastępczej służbie wojskowej .............................................................
21. Regulacja art. 11 ust. 3 lit. e .................................................................
22. Główne założenia Decyzji Komisji Administracyjnej Nr A2 ..............
23. Cel normy art. 12 rozporządzenia Nr 883/2004 ..................................
24. Wysłanie (art. 12 ust. 1) .......................................................................
24.1. Przesłanki wysłania ...................................................................
24.2. Zatrudnienie w celu wysłania ...................................................
24.3. Cel regulacji dotyczącej wysłania ..............................................
24.4. Wyłączenie stosowania art. 12 ust. 1 ........................................
24.5. Pracownicy miejscowi ...............................................................
24.6. Kontynuacja stosunku zatrudnienia z wysyłającym pracodawcą
24.7. Wysłanie do spółek zależnych, przedstawicielstw i oddziałów .
24.8. Stany faktyczne przemawiające za przyjęciem wysłania
w rozumieniu art. 12 ust. 1 .......................................................
24.9. Użyczanie pracowników (leasing pracowniczy) ........................
24.10. Wyrok w sprawie Fitzwilliam ..................................................
24.11. Wyrok w sprawie Plum .............................................................
24.12. Ograniczenie wysłania w czasie ................................................
24.13. Wysłanie w miejsce innego pracownika ....................................
24.14. Wysłanie powyżej 24 miesięcy ..................................................
24.15. Zaświadczenie ..........................................................................
25. Postanowienia dotyczące osób pracujących zwykle w kilku państwach
członkowskich .....................................................................................
26. Tymczasowe ustawodawstwo ...............................................................
27. Prowadzenie działalności na własny rachunek .....................................
27.1. Cel normy art. 12 i 13 rozporządzenia Nr 883/2004 ..................
27.2. Przejściowy pobyt w innym państwie członkowskim ..................
27.3. Osoby wykonujące działalność na własny rachunek w kilku
państwach członkowskich ...........................................................
28. Wykonywanie pracy i działalności na własny rachunek .......................
28.1. Cel normy art. 13 ust. 3 rozporządzenia Nr 883/2004 .............
28.2. Cel normy art. 13 ust. 5 rozporządzenia Nr 883/2004 .............
28.3. Cel normy art. 13 ust. 4 rozporządzenia Nr 883/2004 .............
28.4. Cel normy art. 14 rozporządzenia Nr 883/2004 .......................
28.5. Zbieg ubezpieczenia dobrowolnego i ubezpieczenia
obowiązkowego ........................................................................
28.6. Cel normy art. 15 rozporządzenia Nr 883/2004 .......................
28.7. Pracownicy pomocniczy Wspólnot Europejskich .....................
28.8. Cel normy art. 16 ust. 1 rozporządzenia Nr 883/2004 .............
28.9. Strony porozumienia ................................................................
28.10. Charakter prawny porozumień .................................................
125
127
128
135
137
138
138
139
141
141
141
142
142
142
143
146
153
156
156
157
158
159
166
167
167
168
169
170
170
171
174
175
175
177
178
179
180
180
VIII
Spis treści
28.11. Treść porozumień .....................................................................
28.12. Cel normy 16 ust. 2 rozporządzenia Nr 883/2004 ....................
29. Współpraca między instytucjami ........................................................
30. Rozszerzenie stosowania przepisów rozporządzeń wspólnotowych
na obywateli państw trzecich ...............................................................
31. Przepisy kolizyjne zawarte w umowach bilateralnych .........................
31.1. Reguły kolizyjne zawarte w umowie z Jugosławią z 1958 r. .......
31.1.1. Podstawy prawne ............................................................
31.1.2. Zasada ogólna ................................................................
31.1.3. Wyjątki ..........................................................................
31.2. Przepisy kolizyjne zawarte w umowie z Libią ............................
31.2.1. Podstawy prawne ............................................................
31.2.2. Zasada ogólna ................................................................
31.3. Przepisy kolizyjne zawarte w umowie z Macedonią ..................
31.3.1. Podstawy prawne ............................................................
31.3.2. Zasada ogólna ................................................................
31.3.3. Wyjątki od zasady ogólnej ..............................................
31.3.4. Uregulowanie wyjątkowe ................................................
31.4. Przepisy kolizyjne zawarte w umowie z Kanadą ........................
31.4.1. Podstawy prawne ............................................................
31.4.2. Zasada ogólna ................................................................
31.4.3. Zasady szczególne ..........................................................
31.4.4. Uregulowanie wyjątkowe ................................................
31.5. Przepisy kolizyjne zawarte w umowie z USA ............................
31.5.1. Podstawy prawne ............................................................
31.5.2. Zasada ogólna ................................................................
31.5.3. Przepisy szczególne ........................................................
31.5.4. Uregulowanie wyjątkowe ................................................
Indeks rzeczowy .........................................................................................
180
182
183
185
186
187
187
187
187
188
188
188
189
189
189
189
190
191
191
191
191
191
191
191
192
192
193
195
IX
Wykaz skrótów
1. Źródła prawa
KC . . . . . . . . . . . . . . .
KP . . . . . . . . . . . . . . .
KPA . . . . . . . . . . . . . .
ustawa z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16,
poz. 93 ze zm.)
ustawa z 26.6.1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U.
z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.)
ustawa z 14.6.1960 r. – Kodeks postępowania admini-
stracyjnego (tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071
ze zm.)
2. Organy orzekające
ETS . . . . . . . . . . . . . . Europejski Trybunał Sprawiedliwości
SN . . . . . . . . . . . . . . . Sąd Najwyższy
3. Publikatory i czasopisma
Dz.U. . . . . . . . . . . . . . Dziennik Ustaw
Dz.Urz. . . . . . . . . . . . Dziennik Urzędowy
PiZS . . . . . . . . . . . . . Prawo i Zabezpieczenie Społeczne
4. Inne skróty
nast. . . . . . . . . . . . . . . następny (-a, -e)
OECD . . . . . . . . . . .
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (Orga-
nisation for Economic Co-operation and Development)
orz. . . . . . . . . . . . . . . . orzeczenie
pkt . . . . . . . . . . . . . . . punkt
post. . . . . . . . . . . . . . . postanowienie
tj. . . . . . . . . . . . . . . . . to jest
tekst jedn. . . . . . . . . . tekst jednolity
uchw. . . . . . . . . . . . . . uchwała
ust. . . . . . . . . . . . . . . . ustęp
wyr. . . . . . . . . . . . . . . wyrok
ZUS . . . . . . . . . . . . . . Zakład Ubezpieczeń Społecznych
XI
Literatura
Jamroży M., Major T., Pawłowska B., Spotowska M., Praca cudzoziemców w Polsce,
Gdańsk 2009,
Major T. (red.), Opodatkowanie transgranicznego świadczenia usług i transgranicz-
nego zatrudniania pracowników – Zbiór przepisów z komentarzem, Warszawa
2007,
Major T. (red.), Praca tymczasowa w praktyce – Praktyczny poradnik dla irm,
Warszawa 2007,
Major T. (red.), Prawo pracy w praktyce eksportowej – Praktyczny poradnik dla
irm, Warszawa 2007,
Major T. (red.), Ubezpieczenia społeczne migrujących pracowników oraz osób pro-
wadzących działalność gospodarczą, Warszawa 2004,
Major T. (red.), Ubezpieczenia społeczne pracowników delegowanych za granicę
przez polskie przedsiębiorstwa – Zbiór przepisów z wprowadzeniem, War-
szawa 2007,
Major T. (red.), Ubezpieczenia społeczne pracowników delegowanych za granicę
przez polskie przedsiębiorstwa – Praktyczny poradnik dla irm, Warszawa
2007,
Major T. (red.), Ubezpieczenia społeczne pracowników delegowanych za granicę
przez polskie przedsiębiorstwa. Podstawa wymiaru składek, czyli jak optyma-
lizować delegowanie,Warszawa 2007,
Major T. (red.), Ubezpieczenia społeczne pracowników delegowanych za granicę
przez polskie przedsiębiorstwa – Praktyczny komentarz do Tytułu II rozpo-
rządzenia 1408/71, Warszawa 2007,
Major T. (red.), Zatrudnianie cudzoziemców w Polsce – Poradnik dla irm, War-
szawa 2007.
XIII
Wprowadzenie
Z rozwojem stosunków gospodarczych związany jest ściśle przepływ pracow-
ników między różnymi krajami oraz konieczność prowadzenia działalności gospo-
darczej w kilku państwach jednocześnie.
Zarówno z zatrudnieniem pracowników, jak i z prowadzeniem działalności
gospodarczej związany jest w wielu krajach obowiązek w zakresie ubezpieczeń
społecznych i zdrowotnych.
I tak w Polsce, zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.)
obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby izycz-
ne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są pracownikami, a zgodnie z pkt 5
tego przepisu osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność, przez które zgod-
nie z art. 8 ust. 6 rozumie się:
1) osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie
przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczegól-
nych;
2) twórców i artystów;
3) osoby prowadzące działalność w zakresie wolnego zawodu:
a) w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od
niektórych przychodów osiąganych przez osoby izyczne,
b) z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozu-
mieniu przepisów o podatku dochodowym od osób izycznych;
4) wspólników jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz
wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej;
5) osobę prowadzącą niepubliczną szkołę, placówkę lub ich zespół, na podsta-
wie ustawy o systemie oświaty.
Zgodnie natomiast z art. 3 ustawy z 27.8.2004 r. o świadczeniach opieki
zdrowotnej inansowanych ze środków publicznych (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r.
Nr 164, poz. 1027 ze zm.; dalej: ustawa zdrowotna) ubezpieczonymi w Narodo-
wym Funduszu Zdrowia są osoby posiadające obywatelstwo UE/EOG, a także
cudzoziemcy przebywający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie
wizy uprawniającej do podjęcia pracy, zezwolenia na osiedlenie się lub zezwolenia
na zamieszkanie na czas oznaczony, jeżeli:
– podlegają obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego;
– ubezpieczają się dobrowolnie1.
1 Art. 66 ust. 1 ustawy zdrowotnej.
XV
Wprowadzenie
Także i w innych państwach wykonywanie pracy lub samodzielnej działalności
gospodarczej powoduje powstanie obowiązku w zakresie ubezpieczeń społecznych1.
Wiele państw, w tym także Polska, przewidziało w swych przepisach we-
wnętrznych dotyczących obowiązku w zakresie ubezpieczenia społecznego roz-
strzygnięcie sytuacji, w której pracownik wykonuje pracę jednocześnie lub przej-
ściowo na terytorium innego kraju2.
W Polsce odpowiednie regulacje zawarte są w art. 6 ust. 1 oraz w art. 8
ust. 14 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych3, a także – dla ubezpieczenia
zdrowotnego w art. 66–79 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej inansowa-
nych ze środków publicznych4.
Z dniem uzyskania przez Polskę członkostwa w Unii Europejskiej obok we-
wnętrznych, uchwalonych przez Parlament RP przepisów prawnych, dotyczących
obowiązku ubezpieczenia społecznego zaczęły obowiązywać Polskę przepisy doty-
czące określania ustawodawstwa właściwego, zawarte w następujących regulacjach
wspólnotowych:
– rozporządzeniu EWG Nr 1408/71 z 14.6.1971 r. dotyczącym stosowania
systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób
pracujących na własny rachunek oraz do członków ich rodzin przemiesz-
czających się w granicach Wspólnoty,
– rozporządzeniu EWG Nr 574/72 z 21.3.1972 r. ustalającym sposób sto-
sowania rozporządzenia (EWG) Nr 1408/71 dotyczącego stosowania
systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób
pracujących na własny rachunek oraz do członków ich rodzin przemiesz-
czających się w granicach wspólnoty.
Od 1.5.2010 r. zastępują je:
– rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 883/2004
z 29.4.2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego,
– rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 987/2009
z 16.9.2009 r. dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) Nr 883/2004
w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.
1 Zobacz na ten temat: T. Major, R. Pietrzyk, Ubezpieczenie społeczne polskich pracow-
ników wysyłanych przejściowo na obszar Republiki Federalnej Niemiec, PiZS 2000, Nr 3, s. 33
i nast.
2 Zobacz np. RFN: T. Major, R. Pietrzyk, Ubezpieczenie społeczne polskich pracowni-
ków wysyłanych przejściowo na obszar Republiki Federalnej Niemiec, PiZS 2000, Nr 3, s. 33
i nast.
3 B. Pawłowska, T. Major, Cudzoziemiec w polskiej spółce – ubezpieczenia społeczne
i zdrowotne, Rzeczpospolita z 9.4.2003 r.; B. Pawłowska, T. Major, Ubezpieczenie społeczne
polskich pracowników w polskich przedsiębiorstwach w UE, Rzeczpospolita z 19.6.2001 r.;
T. Major, R. Pietrzyk, Sozialversicherung des ausländischen Leitungspersonals polnischer Ge-
sellschaften mit ausländischer Beteiligung, Wirtschaftsnachrichten 2001, Nr 10, s. 18 i nast.
4 B. Pawłowska, T. Major, Ubezpieczenie zdrowotne po zmianach, Rzeczpospolita
z 15.5.2003 r.
XVI
Wprowadzenie
Każde państwo członkowskie UE/EOG ma swój odrębny system zabezpie-
czenia społecznego, a powyższe przepisy są łącznikiem między tymi systemami
i regulują zasady ich stosowania w przypadku przemieszczania się pracowników
oraz osób prowadzących działalność gospodarczą między państwami objętymi ko-
ordynacją zabezpieczenia społecznego1.
Do pryncypiów i najważniejszych celów integracji europejskiej należy wspie-
ranie rozwoju gospodarczego i społecznego oraz wysokiego poziomu zatrudnienia
w jej krajach członkowskich. Osiągnięciu tych celów mają służyć między innymi
cztery tzw. swobody podstawowe, które zostały uregulowane w Traktacie o funk-
cjonowaniu Unii Europejskiej. Należą do nich: 1) swoboda przepływu towarów,
2) usług, 3) kapitału i płatności oraz 4) swobodny przepływ osób. Realizacji celów
integracji mają także służyć liczne przepisy szczególne prawa wspólnotowego.
W celu wsparcia mobilności pracowników i stworzenia dla przedsiębiorstw
dogodnych warunków działalności w innych krajach członkowskich wydany zo-
stał szereg przepisów, konkretyzujących wyżej wymienione swobody podstawo-
we. W dziedzinie europejskiego prawa socjalnego należy do nich rozporządzenie
Nr 1408/71 o stosowaniu systemów zabezpieczenia społecznego w stosunku do
pracowników i osób samodzielnie wykonujących działalność gospodarczą, a także
członków ich rodzin, którzy przemieszczają się w obrębie Wspólnoty2, które już od
1.5.2010 r. zastąpione będzie rozporządzeniem Nr 883/2004.
Rozporządzenie to zawiera reguły kolizyjne w zakresie zasad podlegania
systemom ubezpieczeń społecznych. Są one bardzo istotne z punktu widzenia
przedsiębiorstw działających w różnych krajach członkowskich, ponieważ dają od-
powiedź na pytanie, do jakiego systemu zatrudnieni i oddelegowani pracownicy
przynależą i tym samym, w którym kraju należy odprowadzać składki na ubezpie-
czenie społeczne.
Regulacjami tymi objęte są państwa członkowskie Unii Europejskiej3 oraz
państwa należące do Europejskiego Obszaru Gospodarczego4 oraz Szwajcaria.
Także umowy międzynarodowe zawierane przez Polskę mają na celu m.in.
uregulowanie sytuacji ubezpieczeniowej osoby, która przykładowo pracuje na tere-
nie jednego kraju, a mieszka w innym.
Umowy takie mają w szczególności dwa podstawowe cele:
– uniknięcie sytuacji, w której osoba nie jest objęta systemem zabezpieczenia
społecznego w żadnym kraju,
1 T. Major, R. Pietrzyk, Ubezpieczenie społeczne pracowników czasowo wysłanych do
pracy za granicą, PiZS 2000, Nr 9, s. 13 i nast.
2 Règlement (CEE) no 1408/71 du Conseil, du 14 juin 1971, relatif à l’application des régimes
de sécurité sociale aux travailleurs salariés, aux travailleurs non salairiés et aus membres de leur famille
qui se déplacent à l’intérieur de la Communauté.
3 Aktualnie: Austria, Belgia, Bułgaria, Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania,
Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Rumunia, Szwecja, Włochy, Wielka
Brytania, a od 1.5.2004 r. także dziesięć nowych państw członkowskich: Czechy, Słowacja,
Polska, Węgry, Słowenia, Cypr, Malta, Litwa, Łotwa, Estonia.
4 Islandia, Lichtenstein, Norwegia oraz Szwajcaria (od 1.6.2002 r.).
XVII
Wprowadzenie
– zapobiegnięcie sytuacji, w której osoba podlega podwójnie ubezpieczeniom
– w kraju zatrudnienia i kraju zamieszkania1.
Zgodnie z Konstytucją RP ratyikowane umowy międzynarodowe stanowią
część krajowego porządku prawnego i są bezpośrednio stosowane. Umowa mię-
dzynarodowa, ratyikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie, ma pierw-
szeństwo przed prawem krajowym, jeżeli nie da się go pogodzić z umową.
Zapisy umów międzynarodowych decydują zatem, którego państwa ustawo-
dawstwo ubezpieczeniowe będzie miało w danym przypadku zastosowanie.
Polska zawarła dotychczas umowy bilateralne z b. Jugosławią2, Macedonią,
Kanadą, Libią oraz Stanami Zjednoczonymi.
Niniejsza publikacja ma na celu przedstawienie wszystkich przepisów koli-
zyjnych w prawie ubezpieczeń społecznych, zarówno tych zawartych w ustawie
o systemie ubezpieczeń społecznych oraz w ustawie zdrowotnej, ale także zawar-
tych w prawie wspólnotowym oraz w umowach bilateralnych, których stroną jest
Polska. Przepisy te opatrzone zostaną komentarzem, autorstwa praktyków, zaj-
mujących się na co dzień problematyką ubezpieczeń społecznych, orzecznictwem,
w tym w szczególności obszernym orzecznictwem do przepisów kolizyjnych pra-
wa wspólnotowego oraz licznymi praktycznymi przykładami i wyjaśnieniami.
Niniejsza publikacja jest drugim wydaniem książki o tym samym tytule wyda-
nej w 2004 r. Cieszyła się ona dużym uznaniem wśród fachowców oraz praktyków,
w szczególności irm – eksporterów usług.
Dlatego po 6 latach doświadczeń i przy okazji zasadniczej zmiany przepisów
unijnych koordynujących systemy zabezpieczenia społecznego, oddajemy w Pań-
stwa ręce kolejne wydanie.
1 T. Major, R. Pietrzyk, Ubezpieczenie społeczne polskich pracowników wysyłanych
przejściowo na obszar Republiki Federalnej Niemiec, PiZS 2000, Nr 3, s. 35.
2 Umowa z Jugosławią obowiązuje w stosunku do Chorwacji, Serbii, Czarnogóry oraz
w stosunku do Bośni i Hercegowiny.
XVIII
Prawo socjalne międzynarodowe
– zagadnienia teoretyczne
1. Pojęcie prawa socjalnego międzynarodowego
Gdyby w każdym państwie – globalnie rzecz ujmując – prawo so-
cjalne obowiązywało tylko w granicach tego państwa i tylko w stosunku
do jego obywateli, to istniałoby wiele systemów prawa socjalnego, bez
wzajemnych powiązań między nimi. Takim systemom obca byłaby cecha
międzynarodowości. Ze względu na różnorodne powiązania między
państwami oraz rosnącą mobilność ich obywateli oraz przedsiębiorców,
zwłaszcza w Europie, powstają sytuacje związane z prawem ubezpieczeń
społecznych, które nie mają wyłącznego powiązania z jednym krajem,
natomiast charakterystyczne są dla nich powiązania z zagranicą lub
z kilkoma państwami jednocześnie.
W związku z takimi stanami faktycznymi powstaje niejednokrot-
nie szereg kwestii, np. pytanie, czy osoba ubezpieczona w jednym pań-
stwie, która zachoruje za granicą, otrzyma z tego tytułu odpowiednie
świadczenia w państwie przejściowego zatrudnienia. Ze względu na
powiązanie z zagranicą występujące w tych przypadkach, konieczne jest
rozstrzygnięcie problemu, jakie prawo krajowe ma określać, czy i jakie
świadczenia socjalne przysługują danej osobie. Odpowiedź na to pytanie
jest zadaniem prawa socjalnego międzynarodowego.
Pewnym problemem może być samo określenie deinicji prawa so-
cjalnego międzynarodowego.
Może być ono rozumiane po pierwsze jako całość takich norm prawa
socjalnego, które określają, jakie prawo krajowe znajduje zastosowa-
nie i nie zawierają jednocześnie regulacji materialnoprawnej. Regula-
cje te określane są ze względu na swoją funkcję jako normy kolizyjne,
w przeciwieństwie do norm prawa materialnego, które dotyczą regulacji
prawnomaterialnych.
Międzynarodowe prawo socjalne możemy zatem zdeiniować jako
normy prawa socjalnego, które regulują międzynarodowy zakres obowią-
zywania właściwego prawa socjalnego albo wpływ zagranicznego prawa
socjalnego na system prawa socjalnego danego państwa.
1
Pobierz darmowy fragment (pdf)