Publikacja stanowi pierwsze opracowanie monograficzne problematyki ugody w polskim prawie cywilnym materialnym. Autor omawia doniosłą praktycznie tematykę jednej z umów prawa cywilnego, uwzględniając aktualny dorobek orzecznictwa i doktryny. W pracy zostały przedstawione także, w niezbędnym zakresie, relacje między ugodą materialnoprawną a ugodą sądową.
Omówiono zagadnienia dotyczące pojęcia ugody, jej treści i skutków, zakresu zastosowania oraz formy i charakteru prawnego. Szczególną uwagę autor poświęca obszernej analizie pro-blematyki wad oświadczenia woli przy ugodzie. Całość uzupełniają rozważania dotyczące zagadnień procesowych związanych z ugodą.
Publikacja adresowana jest przede wszystkim do sędziów, notariuszy, adwokatów, radców prawnych i komorników. Będzie także nieocenioną pomocą dla pracowników naukowych wydziałów prawa, aplikantów wszystkich zawodów prawniczych, doktorantów i studentów prawa.
Dr Daniel Dulęba – radca prawny, ukończył studia doktoranckie i uzyskał stopień doktora nauk prawnych na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego. Specjalizuje się w prawie cywilnym i handlowym, jest autorem publikacji naukowych z zakresu tych dziedzin prawa.
Darmowy fragment publikacji:
Ugoda
w polskim
prawie cywilnym
Daniel Dulęba
Wydanie 1
Warszawa 2012
Redaktor prowadzący: Anna Popławska
Projekt okładki i stron tytułowych: Michał Piotrowski
Opracowanie redakcyjne: Marzena Jurczewska
Redakcja techniczna: Krzysztof Koziarek
© Copyright by LexisNexis Polska Sp. z o.o. 2012
Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej książki nie może być powielana
ani rozpowszechniana za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych,
kopiujących, nagrywających i innych – bez pisemnej zgody Autora i wydawcy.
ISBN 978-83-7806-328-5
LexisNexis Polska Sp. z o.o.
Ochota Offi ce Park 1, Al. Jerozolimskie 181, 02-222 Warszawa
tel. 22 572 95 00, faks 22 572 95 68
Infolinia: 22 572 99 99
Redakcja: tel. 22 572 83 26, 22 572 83 28, 22 572 83 11, faks 22 572 83 92
www.lexisnexis.pl, e-mail: biuro@lexisnexis.pl
Księgarnia Internetowa: dostępna ze strony www.lexisnexis.pl
Spis treści
Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ROZDZIAŁ I. Ogólna charakterystyka ugody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Uwagi prawnoporównawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.1. Ugoda w kodeksie cywilnym francuskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2. Ugoda w kodeksie cywilnym niemieckim . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3. Ugoda w kodeksie cywilnym austriackim . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Ugoda w Kodeksie zobowiązań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Funkcje ugody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2. Funkcja koncyliacyjna (pojednawcza) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3. Funkcja stabilizacyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.4. Znaczenie ugody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Pojęcie ugody w Kodeksie cywilnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ROZDZIAŁ II. Treść ugody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Stosunek prawny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Niepewność i spór co do roszczeń, zapewnienie ich wykonania
9
11
18
18
18
25
30
41
48
48
48
49
50
54
60
60
61
68
oraz cel ugody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
73
4. Wzajemne ustępstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
78
4.1. Zobowiązanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
82
4.2. Rozporządzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
84
4.3. Uznanie roszczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
90
4.4. Zwolnienie z długu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.5. Pactum de non petendo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
95
4.6. Odnowienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
4.7. Uprawnienia procesowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
5
Spis treści
ROZDZIAŁ III. Zakres zastosowania ugody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
2. Stosunek prawny zobowiązaniowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
2.1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
2.2. Prawa przyszłe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
2.3. Zobowiązania naturalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
2.4. Prawa niemajątkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
3. Stosunki prawne o innym charakterze niż zobowiązaniowy . . . . . . . 125
3.1. Stosunek prawny rzeczowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
3.2. Stosunek prawny spadkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
3.3. Stosunek prawny rodzinny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
ROZDZIAŁ IV. Charakter prawny ugody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
2. Ugoda jako umowa zobowiązująca lub zobowiązująco-
-rozporządzająca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
3. Ugoda jako umowa odpłatna i wzajemna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
4. Problem ustalającego charakteru ugody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
5. Problem kauzalności ugody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
ROZDZIAŁ V. Forma ugody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
2. Znaczenie art. 77 k.c. dla ugody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
3. Znaczenie art. 76 k.c. dla ugody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
ROZDZIAŁ VI. Wady oświadczenia woli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
1. Błąd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
1.1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
1.2. Przesłanki błędu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
1.2.1. Niewątpliwy stan faktyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
1.2.2. Obustronność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
1.2.3. Istotność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
1.3. Błąd przy ugodzie w zakresie nieistniejącego stosunku
prawnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
1.4. Odnalezienie dowodów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
1.5. Relacja art. 918 k.c. do art. 84 k.c. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
1.6. Pomyłka przy ugodzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
1.7. Skutki błędu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
1.8. Ocena regulacji błędu przy ugodzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
2. Podstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
3. Pozostałe wady oświadczenia woli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
6
www.lexisnexis.pl
Spis treści
ROZDZIAŁ VII. Zagadnienia procesowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
1. Pojęcie ugody sądowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
2. Forma ugody sądowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
3. Sądowa kontrola ugody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
4. Skutek powagi rzeczy ugodzonej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
5. Podważenie ugody sądowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
Uwagi końcowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
Bibliografi a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249
7
Wykaz skrótów
Źródła prawa
k.c.
k.c.a.
k.c.f.
k.c.n.
k.p.
k.p.c.
k.r.o.
k.s.h.
k.z.
u.k.w.h.
– ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16,
poz. 93 ze zm.)
– Kodeks cywilny austriacki
– Kodeks cywilny francuski
– Kodeks cywilny niemiecki
– ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U.
z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.)
– ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywil-
nego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.)
– ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy
(Dz.U. Nr 9, poz. 59 ze zm.)
– ustawa z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych
(Dz.U. Nr 94, poz. 1037 ze zm.)
– rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 paździer-
nika 1933 r. – Kodeks zobowiązań (Dz.U. Nr 82, poz. 598 ze zm.);
uchylone
– ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece
(tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.)
Organy orzekające
NSA
SA
SN
TK
– Naczelny Sąd Administracyjny
– Sąd Apelacyjny
– Sąd Najwyższy
– Trybunał Konstytucyjny
Pozostałe
KPP
Legalis
LexPolonica
Lex
MoP
NP
OSNAPiUS
– „Kwartalnik Prawa Prywatnego”
– system informacji prawnej Wydawnictwa C.H. Beck
– system informacji prawnej LexisNexis Polska Sp. z o.o.
– system informacji prawnej Wydawnictwa Wolters Kluwer
– „Monitor Prawniczy”
– „Nowe Prawo”
– „Orzecznictwo Sądu Najwyższego – Izba Administracyjna, Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych”
9
Wykaz skrótów
OSNC
OSNCP
OSP
OSPiKA
OTK ZU
Pal.
PiP
PiZS
PPH
PS
Rej.
ZNUJ
– „Orzecznictwo Sądu Najwyższego – Izba Cywilna”
– „Orzecznictwo Sądu Najwyższego – Izba Cywilna i Izba Pracy”
– „Orzecznictwo Sądów Polskich”
– „Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych”
– „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy”
– „Palestra”
– „Państwo i Prawo”
– „Praca i Zabezpieczenie Społeczne”
– „Przegląd Prawa Handlowego”
– „Przegląd Sądowy”
– „Rejent”
– „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”
10
www.lexisnexis.pl
Wprowadzenie
W opracowaniu przedstawiono problematykę ugody w polskim prawie
cywilnym materialnym. Przedmiotem publikacji jest zatem umowa
uregulowana w art. 917 i art. 918 k.c. Tematyka ta doczekała się licz-
nych wypowiedzi doktryny i orzecznictwa, jednak monografi a doty-
cząca ugody nie została opracowana w literaturze polskiej, co uza-
sadnia potrzebę podjęcia dalszych badań. Opracowanie stanowi próbę
wypełnienia istniejącej luki w piśmiennictwie polskim.
Rozważania koncentrują się na zagadnieniach cywilistycznych, dla-
tego też szczegółowe kwestie dotyczące ugody w prawie pracy zostały
pominięte. Jednak znaczenie specyfi ki tej gałęzi prawa dla ugody,
zwłaszcza w orzecznictwie w sprawach z zakresu prawa pracy, zo-
stanie uwzględnione.
Ugoda jest także przedmiotem rozważań procesualistów. Występujące
relacje między ugodą sądową a ugodą w prawie cywilnym materialnym
wymagają objaśnienia, ponieważ obie instytucje są silnie związane ze
sobą. Ponadto częste występowanie ugody w praktyce, jako ugody są-
dowej, sprawia, że kwestii procesowych nie można pominąć. Uzasad-
nione jest zatem uwzględnienie ich w publikacji w niezbędnym zakresie.
Tematyka ugody w prawie cywilnym obejmuje wiele zagadnień.
W uwagach wprowadzających celowe jest przedstawienie podstawo-
wych problemów omówionych w opracowaniu. Próbą rozwiązania
tych problemów jest sformułowanie wniosków końcowych.
Publikacja nie jest opracowaniem prawnoporównawczym. Przedsta-
wienie instytucji ugody w wybranych obcych systemach prawnych
11
Wprowadzenie
ogranicza się do ustawodawstw, które stanowiły inspirację dla pol-
skiego prawodawcy przy redagowaniu, a następnie wykładni prze-
pisów o ugodzie w Kodeksie zobowiązań i Kodeksie cywilnym. Uwa-
runkowania historyczne sprawiły, że na polską regulację prawną miały
wpływ kodeksy cywilne, które do czasu wejścia w życie Kodeksu zo-
bowiązań obowiązywały na obszarach trzech zaborów. Wszystkie trzy
kodeksy cywilne: francuski1, niemiecki i austriacki zawierały przepisy
dotyczące ugody. Omówienie problemów pojawiających się na tle ob-
cych systemów prawnych i ich rozwiązań może dać cenne wskazówki,
pomocne przy odpowiednim usystematyzowaniu tematyki ugody
w prawie polskim.
Bezpośrednim źródłem regulacji ugody w Kodeksie cywilnym były roz-
wiązania przyjęte w Kodeksie zobowiązań. Prezentacja rozwoju histo-
rycznego tej instytucji wymaga zatem omówienia poglądów doktryny
i orzecznictwa ukształtowanych na gruncie Kodeksu zobowiązań. Po-
zwoli to dostrzec, na ile obecnie reprezentowane stanowiska są konty-
nuacją myśli sprzed wejścia w życie Kodeksu cywilnego.
Rozważania dotyczące instytucji prawnych wymagają uwzględnienia
ich funkcji. Zanim szczegółowe zagadnienia zostaną poddane analizie,
celowe wydaje się przedstawienie ogólnych uwag na temat znaczenia
ugody. Doniosłość ugody w obrocie prawnym trudno przecenić. W po-
stępowaniu sądowym, a wraz z rozwojem gospodarki w coraz większym
zakresie poza sądem, ugoda odgrywa istotną rolę w regulowaniu sto-
sunków prawnych. Jednocześnie daje się zauważyć brak dostatecznego
zainteresowania wyjaśnieniem konsekwencji, jakie wywołuje ugoda.
W kontekście powszechności ugody w praktyce pojawia się stosunkowo
nieduża liczba orzeczeń rozstrzygających te problemy, co może świad-
czyć o tym, że ugoda skutecznie uchyla spory między stronami.
Aby zakwalifi kować umowę jako ugodę, niezbędne jest objaśnienie po-
jęcia ugody w prawie cywilnym. Zadanie to wymaga ustalenia i omó-
wienia elementów treści ugody, co po dokonaniu wykładni konkretnej
umowy pozwoli na zbadanie, czy dana umowa jest ugodą. Niezbędna
1 Przepisy o ugodzie uregulowane w kodeksie cywilnym francuskim obowiązywały na
terenie części zaboru rosyjskiego, tj. w Królestwie Polskim (tzw. Kongresowym).
12
www.lexisnexis.pl
Wprowadzenie
jest również wykładnia przepisów, które posługują się pojęciem ugody.
Pojawia się pytanie, czy za każdym razem przez pojęcie ugody w prze-
pisach prawnych należy rozumieć ugodę zdefi niowaną w art. 917 k.c.,
w szczególności dotyczy to ugody sądowej2. Według orzecznictwa
i części doktryny należy na to pytanie udzielić odpowiedzi pozy-
tywnej3. Pozwala to na zachowanie jednolitości w posługiwaniu się
pojęciem ugody. Reprezentowane jest również stanowisko przeciwne,
które dostrzega, że ugoda sądowa nie zawsze zawiera elementy ugody
w rozumieniu art. 917 k.c.4. Przyjęcie poglądu, iż za każdym razem,
gdy ustawa nazywa umowę ugodą, chodzi o ugodę zdefi niowaną
w art. 917 k.c., powoduje zatarcie granic tego pojęcia. Warto również
zauważyć, że strony, gdy osiągają porozumienie, mają skłonność do na-
zywania go ugodą bez względu na jego treść. Praktyka ta nie powinna
przesądzać o jurydycznej koncepcji ugody, której objaśnienie wymaga
analizy koniecznych elementów jej treści oraz skutków prawnych.
Ustalenie defi nicji ugody umożliwia prowadzenie rozważań na temat
zaliczenia ugody do kategorii umów nazwanych. Umiejscowienie
ugody w tym zbiorze umów nie jest jedynym możliwym rozwiąza-
niem5. Uprzedzając nieco dalsze rozważania, warto zauważyć, że
w doktrynie francuskiej, niemieckiej i austriackiej ugoda jest oma-
wiana w części ogólnej prawa zobowiązań. Objaśnienie teoretycznego
2 Podobne wątpliwości nasuwa charakter prawny tzw. ugody granicznej. Por. R. Czar-
necki, Rozgraniczenie nieruchomości, Warszawa 1962, s. 37; S. Rudnicki, G. Rudnicki,
Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe, War-
szawa 2008, s. 123.
3 Por. uchw. SN z dnia 20 grudnia 1969 r., III PZP 43/69 (OSNCP 1970, nr 3, poz. 40);
J. Lapierre, Ugoda sądowa w polskim procesie cywilnym, Warszawa 1968, s. 88; Z. Rad-
wański, w: S. Grzybowski (red.), System prawa cywilnego, t. III, Prawo zobowiązań
– część szczegółowa, cz. 2, Wrocław 1976, s. 1080; zob. też M. Pyziak-Szafnicka,
w: J. Panowicz-Lipska (red.), System Prawa Prywatnego, t. 8, Prawo zobowiązań – część
szczegółowa, Warszawa 2004, s. 856.
4 Zob. np. R. Longchamps de Bérier, Zobowiązania, Poznań 1948, s. 625; W. Cza-
chórski, A. Brzozowski, M. Safjan, E. Skowrońska-Bocian, Zobowiązania. Zarys wy-
kładu, Warszawa 2009, s. 574; Z. Masłowski, Uznanie, ugoda, odnowienie, zwolnienie
z długu, poręczenie, Warszawa 1966, s. 41; T. Wojciechowski, Charakter prawny ugody
sądowej, PS 2001, nr 6, s. 52.
5 Z. Radwański, w: S. Grzybowski (red.), System prawa cywilnego..., s. 1072; M. Py-
ziak-Szafnicka, w: System.., t. 8, s. 855.
13
Wprowadzenie
ujęcia ugody, jako ogólnej konstrukcji prawa zobowiązań, bądź typu
umowy nazwanej, z pewnością pozwala lepiej zrozumieć omawianą
problematykę. Jednocześnie warto podjąć próbę rozważenia konse-
kwencji prawnych wiążących się z wybranym ujęciem.
Należy wyróżnić skutki prawne, które umowa wywołuje, dlatego że
należy ją zakwalifi kować jako ugodę, oraz skutki, które wywołuje, dla-
tego że obejmuje okreś lone ustępstwa. Jako skutek prawny wynikający
z kwalifi kacji umowy jako ugody na uwagę zasługuje szczególna re-
gulacja błędu przewidziana w art. 918 k.c. Skutki prawne wynikające
z najczęściej występujących ustępstw zostaną omówione w rozdziale
poświęconym treści ugody. Analiza pojęcia ustępstwa pozwoli roz-
strzygnąć kwestię, czy ustępstwo zawsze polega na zaciągnięciu zo-
bowiązania, a jeśli tak, to czy chodzi tu o szczególny rodzaj zobowią-
zania do świadczenia, czy też o zobowiązania, które mogą wynikać
z innych czynności prawnych.
Wśród dopuszczalnych ustępstw powszechnie wymienia się uznanie
roszczenia. W związku z opracowaniem tej instytucji przedstawiono
wiele zagadnień dotyczących ugody6. W doktrynie uważa się, że
umowy te należą do kategorii umów ustalających, a niekiedy nawet
się je utożsamia. Pozwala to na prowadzenie analizy porównawczej
obu instytucji, ale jednocześnie wymaga zbadania zasadności tego
poglądu. Nie sposób zatem pominąć problematyki uznania w dalszych
rozważaniach.
Moc wiążąca ugody to zagadnienie, które jest omawiane w kilku roz-
działach. Należy odpowiedzieć na pytanie, jakie skutki ugoda wywo-
łuje wobec stosunku prawnego będącego jej przedmiotem. Niekiedy
okreś la się ugodę jako umowę, która zmierza do ustalenia stosunku
prawnego7. Skutki te próbuje objaśniać koncepcja umowy ustala-
jącej. Według tej koncepcji stosunek prawny po zawarciu ugody ma
taki kształt, jaki strony uzgodniły w ugodzie, i nie jest możliwe po-
woływanie się na treść stosunku prawnego sprzed jej zawarcia, poza
6 Zob. przede wszystkim M. Pyziak-Szafnicka, Uznanie długu, Łódź 1995.
7 Tamże, s. 195.
14
www.lexisnexis.pl
Wprowadzenie
przypadkami błędu uregulowanego szczególnie. Kwestia ta ujawnia
się również przy próbie odpowiedzi na pytanie o możliwość zawarcia
ugody w zakresie nieistniejącego stosunku prawnego. W takim przy-
padku strony pomimo nieistnienia stosunku prawnego uznają jego
istnienie, które było dotychczas wątpliwe. Wówczas roszczenia, które
stronom nie przysługiwały, na mocy ugody zaczynają być traktowane
jako przysługujące stronom także przed jej zawarciem. Problem ten
sprowadza się w zasadzie do pytania, jakie skutki wywołuje uznanie
roszczenia, które stanowi ustępstwo w ugodzie. Jeśli przyjąć, iż samo
uznanie stanowi wystarczającą podstawę roszczenia, pomimo iż rosz-
czenie nie istniało, to ugoda rzeczywiście prowadziłaby do ostatecz-
nego ustalenia stosunku prawnego.
Kolejnym rozważanym problemem jest zakres zastosowania ugody do
stosunków prawnych, na tle których pojawia się spór lub niepewność
co do roszczeń. Pomimo iż ugoda została uregulowana w Kodeksie cy-
wilnym w części szczegółowej prawa zobowiązań, zgodnie przyjmuje
się, iż może ona dotyczyć także stosunków prawnych innych niż zobo-
wiązaniowe, o ile strony mogą dysponować tym stosunkiem8. Tezę tę
należy poddać weryfi kacji oraz przedstawić konsekwencje przyjętego
rozwiązania. W szczególności należy rozważyć, czy tak szeroki zakres
zastosowania ugody pozwalałby na traktowanie jej jako umowy zobo-
wiązującej ze wszelkimi tego konsekwencjami.
Rozważenia wymaga również kwestia charakteru prawnego ugody.
Należy odpowiedzieć na pytanie, czy ugoda jest umową zobowiązu-
jącą i jakie konsekwencje się z tym wiążą. Stanowisko w tej kwestii po-
winno być spójne ze stanowiskiem co do zakresu zastosowania ugody
oraz zakresu dopuszczalnych ustępstw. W szczególności istotne wy-
daje się okreś lenie konsekwencji przypisania ugodzie cech umowy od-
płatnej lub wzajemnej, ponieważ przepisy prawa wiążą skutki z taką
kwalifi kacją. W rozdziale poświęconym charakterowi prawnemu
ugody zostały również poddane analizie koncepcja umowy ustalającej
8 W. Czachórski, A. Brzozowski, M. Safjan, E. Skowrońska-Bocian, Zobowiązania…,
s. 573; Z. Radwański, w: S. Grzybowski (red.), System prawa cywilnego..., s. 1075;
M. Pyziak-Szafnicka, w: System…, t. 8, s. 857.
15
Pobierz darmowy fragment (pdf)
