Darmowy fragment publikacji:
BIBLIOTEKA
MONITORA
PRAWA PRACY
Magdalena Jaroszewska
Urlopy
wypoczynkowe
ł
BIBLIOTEKA MONITORA PRAWA PRACY
Magdalena Jaroszewska • Urlopy wypoczynkowe
Polecamy w serii:
Danuta Klucz
NARUSZENIE OBOWI(cid:260)ZKÓW PRZEZ PRACOWNIKA
Ewa Suknarowska-Drzewiecka
OCHRONA WYNAGRODZENIA ZA PRAC(cid:265) – PORADNIK DLA PRACODAWCY
I PRACOWNIKA
Tomasz Niedzi(cid:276)ski
NADZÓR I KONTROLA PA(cid:275)STWOWEJ INSPEKCJI PRACY WARUNKÓW PRACY
U PRACODAWCY
Beata Bury
PRACA W GODZINACH NADLICZBOWYCH
Małgorzata Zych
MOBBING W POLSKIM PRAWIE PRACY
Ewa Suknarowska-Drzewiecka
ZAKAZ KONKURENCJI W TRAKCIE I PO USTANIU STOSUNKU PRACY
www.MonitorPrawaPracy.pl
www.sklep.beck.pl
Magdalena Jaroszewska
Urlopy wypoczynkowe
Redakcja:
Anna Kami(cid:276)ska
© Wydawnictwo C. H. Beck 2009
Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o.
ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa
Skład i łamanie: PanDawer
Druk i oprawa: P.W.P. INTERDRUK, Warszawa
ISBN 978-83-55-1232-3
Spis tre(cid:286)ci
Wykaz skrótów ........................................................................................................ VII
3
Wst(cid:266)p ........................................................................................................................
Rozdział I. Ogólna charakterystyka czasu wolnego i prawa do urlopu wypo-
czynkowego ..............................................................................................................
5
7
1. Prawo do wypoczynku ...............................................................................
2. Poj(cid:266)cie urlopu wypoczynkowego ...............................................................
8
3. Zasady dotycz(cid:261)ce prawa do urlopu .............................................................
9
3.1. Zasada urlopu corocznego .................................................................
9
3.2. Zasada urlopu nieprzerwanego .......................................................... 10
3.3. Zasada urlopu odpłatnego ..................................................................
11
3.4. Zasada urlopu udzielanego w naturze ................................................
11
3.5. Zasada urlopu osobistego ................................................................... 12
4. Unormowania prawa mi(cid:266)dzynarodowego .................................................. 14
4.1. Standardy MOP .................................................................................. 14
4.2. Standardy ustawodawstwa UE w przedmiocie uprawnie(cid:276) urlopo-
wych .............................................................................................. 16
Rozdział II. Przesłanki nabycia prawa i wymiaru urlopu wypoczynkowego .... 21
1. Sta(cid:298) pracy .................................................................................................... 21
1.1. Prawo do pierwszego urlopu wypoczynkowego ................................ 22
1.2. Prawo do kolejnego urlopu wypoczynkowego ................................. 27
2. Rodzaje i wymiar urlopu wypoczynkowego .............................................. 28
2.1. Zasady ustalania wymiaru urlopu wypoczynkowego ........................ 28
2.2. Urlop proporcjonalny ......................................................................... 33
2.3. Urlop uzupełniaj(cid:261)cy ........................................................................... 39
2.4. Urlop wypoczynkowy w zwi(cid:266)kszonym wymiarze ............................ 40
2.5. Urlop pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu
pracy ............................................................................................. 50
2.6. Urlop pracownika zatrudnionego w zadaniowym systemie czasu
pracy ................................................................................................... 53
2.7. Urlopy o szczególnym charakterze .................................................... 54
V
Spis tre(cid:286)ci
Rozdział III. Realizacja prawa do urlopu ............................................................. 67
1. Miara, termin udzielania urlopu i jego podział na cz(cid:266)(cid:286)ci ........................... 67
2. Planowanie urlopów i uzgadnianie terminów ich wykorzystywania .......... 71
2.1. Wniosek o udzielenie urlopu wypoczynkowego ............................... 71
2.2. Tworzenie planów urlopów ................................................................ 73
3. Przesuni(cid:266)cie terminu urlopu ....................................................................... 75
3.1. Przesuni(cid:266)cie terminu urlopu z inicjatywy pracownika ...................... 75
3.2. Przesuni(cid:266)cie terminu urlopu z inicjatywy pracodawcy...................... 76
4. Przerwanie rozpocz(cid:266)tego urlopu wypoczynkowego .................................. 77
5. Odwołanie pracownika z urlopu wypoczynkowego .................................. 78
Rozdział IV. Uprawnienia pracownika w zwi(cid:261)zku z niewykorzystanym urlopem
wypoczynkowym ..................................................................................................... 83
1. Obowi(cid:261)zki pracodawcy w zakresie realizacji zaległego urlopu ................ 83
2. Wynagrodzenie za czas urlopu wypoczynkowego .................................... 86
3. Ekwiwalent pieni(cid:266)(cid:298)ny za niewykorzystany urlop wypoczynkowy ............ 90
4. Przedawnienie prawa do urlopu ................................................................. 96
5. Dochodzenie roszcze(cid:276) z tytułu prawa do urlopu wypoczynkowego .......... 97
Zako(cid:276)czenie ............................................................................................................. 99
VI
Wykaz skrótów
1. (cid:295)ródła prawa
EKS .....................................
Europejska Karta Społeczna sporz(cid:261)dzona w Turynie
18.10.1961 r. (Dz.U. z 1999 r. Nr 8, poz. 67)
Nowelizacja KP z 2.2.1996 r. ustawa z 2.2.1996 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz
o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 24, poz. 110)
Nowelizacja KP z 26.7.2002 r. ustawa z 26.7.2002 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy
oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 135,
poz. 1146)
Nowelizacja KP z 14.11.2003 r. ustawa z 14.11.2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy
oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 213,
poz. 2081)
KC – ustawa z 23.4.1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 z pó(cid:296)n. zm.)
KK – ustawa z 6.6.1997 r. .. Kodeks karny (Dz.U. Nr 8, poz. 553 z pó(cid:296)n. zm.)
KKW – ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 90, poz. 557 z pó(cid:296)n.
zm.)
Konstytucja ........................ Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U.
KP – ustawa z 26.6.1974 r. . Kodeks pracy (Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z pó(cid:296)n.
Nr 78, poz. 483 ze zm.)
zm.)
KPC – ustawa z 17.11.1974 r. Kodeks post(cid:266)powania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296
rozporz(cid:261)dzenie urlopowe ....
rozporz(cid:261)dzenie o nakładcach
z pó(cid:296)n. zm.)
rozporz(cid:261)dzenie MPiPS z 8.1.1997 r. w sprawie
szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynko-
wego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas ur-
lopu oraz ekwiwalentu pieni(cid:266)(cid:298)nego za urlop (Dz.U. Nr 2,
poz. 14 ze zm.)
rozporz(cid:261)dzenie RM z 31.12.1975 r. w sprawie uprawnie(cid:276)
pracowniczych osób wykonuj(cid:261)cych prac(cid:266) nakładcz(cid:261)
(Dz.U. z 1976 r. Nr 3, poz. 19 z pó(cid:296)n. zm.)
2. Organy orzekaj(cid:261)ce
SN .......................................
SA ........................................
TS .......................................
S(cid:261)d Najwy(cid:298)szy
S(cid:261)d Apelacyjny
Trybunał Sprawiedliwo(cid:286)ci
VII
3. Czasopisma
Wykaz skrótów
DF ...................................... Dobra Firma
Dz.U. .................................. Dziennik Ustaw
Dz.Urz. ............................... Dziennik Urz(cid:266)dowy
GP ....................................... Gazeta Prawna
MoPr .................................. Monitor Prawa Pracy
MoP .................................... Monitor Prawniczy
MPPiU ................................ Monitor Prawa Pracy i Ubezpiecze(cid:276)
NP ....................................... Nowe Prawo
PiP ......................................
PiZS ....................................
PP .......................................
PUG ....................................
PZS .....................................
Rzeczp. ............................... Rzeczpospolita
Sł. Prac. ..............................
OJ ....................................... Official Journal
opr. .....................................
OSNAPiUS ........................ Orzecznictwo S(cid:261)du Najwy(cid:298)szego Izba Administracyjna,
Pracodawca i Pracownik
Praca i Zabezpieczenie Społeczne
Prawo Pracy
Przegl(cid:261)d Ustawodawstwa Gospodarczego
Przegl(cid:261)d Zagadnie(cid:276) Socjalnych
Słu(cid:298)ba Pracownicza
opracowanie
Pracy i Ubezpiecze(cid:276) Społecznych
OSNC ................................. Orzecznictwo S(cid:261)du Najwy(cid:298)szego Izba Cywilna
OSNCP ............................... Orzecznictwo S(cid:261)du Najwy(cid:298)szego Izba Cywilna oraz Izba
Pracy i Ubezpiecze(cid:276) Społecznych
OSPiKA .............................. Orzecznictwo S(cid:261)dów Polskich i Komisji Arbitra(cid:298)owych
OSP .................................... Orzecznictwo S(cid:261)dów Polskich
OSNP ................................. Orzecznictwo S(cid:261)du Administracyjnego, Izba Pracy,
Ubezpiecze(cid:276) Społecznych i Spraw Publicznych
4. Inne skróty
artykuł
cz(cid:266)(cid:286)ć
art. ......................................
cz. .......................................
GIP ..................................... Główny Inspektorat Pracy
lit. .......................................
itp. ......................................
MGPiPS ............................. Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej od
litera
i tym podobny (-a, -e)
MPiPS ................................ Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej, od 10.11.1999 r. do
8.1.2003 r.
8.1.2003 r. – Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej
MOP ................................... Mi(cid:266)dzynarodowa Organizacja Pracy
m.in. ................................... mi(cid:266)dzy innymi
nast(cid:266)pny (-a, -e)
nast. ....................................
niepubl. ...............................
niepublikowany (-a, -e)
NIK .................................... Najwy(cid:298)sza Izba Kontroli
VIII
Wykaz skrótów
na przykład
numer
opus citatum
Pa(cid:276)stwowa Inspekcja Pracy
punkt
porównaj
rok
rozdział
np. .......................................
Nr .......................................
op.cit. ..................................
PIP ......................................
pkt ......................................
por. .....................................
r. .........................................
rozdz. ..................................
RM ..................................... Rada Ministrów
RPO .................................... Rzecznik Praw Obywatelskich
strona
s. .........................................
tom (-y)
t. .........................................
takich jak
tj. ........................................
tekst jednolity
t.jedn. ..................................
tak zwany (-a, -e)
tzn. ......................................
UE ...................................... Unia Europejska
ust(cid:266)p
ust. ......................................
w. ........................................ wiek
WE ..................................... Wspólnota Europejska
ww. ..................................... wy(cid:298)ej wymieniony (-a, -e)
wyd. .................................... wydanie
w zw. .................................. w zwi(cid:261)zku
z. .........................................
zd. .......................................
zł .........................................
zob. .....................................
ze zm. .................................
z o.o. ...................................
§ ..........................................
........................................
(7) .......................................
zeszyt
zdanie
złotych
zobacz
ze zmianami
z ograniczon(cid:261) odpowiedzialno(cid:286)ci(cid:261)
paragraf
procent
7 s(cid:266)dziów
IX
Hominum causa omne ius constitutum est1
(Wszelkie prawo ustanowione jest z my(cid:286)l(cid:261) o człowieku)
D. 1, 5, 2 (Hermogenianus)
1 K. Burczak, A. D(cid:266)bi(cid:276)ski, M. Jo(cid:276)ca, Łaci(cid:276)skie sentencje i powiedzenia prawnicze, Warszawa
2007, s. 68.
Wst(cid:266)p
Przedmiotem niniejszego opracowania jest szeroko poj(cid:266)ta problematyka
urlopów wypoczynkowych. Na wybór tego tematu ogromny wpływ miały
zainteresowania autorki oraz jej do(cid:286)wiadczenie zawodowe. Pozwoliło to
spojrzeć na instytucj(cid:266) urlopów wypoczynkowych z punktu widzenia praktyki
i problemów dostrzeganych przez obie strony stosunku pracy, tj. zarówno
pracownika, jak i pracodawcy. Dlatego te(cid:298) w pracy ogólne reguły zostały
podparte wieloma przykładami obrazuj(cid:261)cymi sposób ich wła(cid:286)ciwego rozu-
mienia i interpretowania.
Praca obejmuje problemy rodz(cid:261)ce si(cid:266) na gruncie kilku ostatnich noweliza-
cji KP, które były skutkiem dostosowania polskich przepisów do standardów
obowi(cid:261)zuj(cid:261)cych w UE lub które doprecyzowały istniej(cid:261)ce niejasno(cid:286)ci. Autorka
starała si(cid:266) tak(cid:298)e zaprezentować odmienne stanowiska w doktrynie, jak chocia(cid:298)by
w przypadku budz(cid:261)cej wiele w(cid:261)tpliwo(cid:286)ci instytucji urlopu na (cid:298)(cid:261)danie.
Autorka nie omawia wszystkich urlopów pracowniczych, tj. np. macierzy(cid:276)-
skiego, wychowawczego czy bezpłatnego. Poj(cid:266)cie urlopu pracowniczego jest
bowiem poj(cid:266)ciem szerszym ni(cid:298) urlopu wypoczynkowego i powinno stanowić
(cid:296)ródło analizy w odr(cid:266)bnej pracy albo w pracy poszerzonej o te aspekty.
Opracowanie posiada konstrukcj(cid:266) rozdziałow(cid:261), otwiera je wprowadzenie,
a wie(cid:276)czy podsumowanie zawieraj(cid:261)ce wnioski i oceny wypływaj(cid:261)ce z rozwa-
(cid:298)anych zagadnie(cid:276).
W rozdziale I autorka dokonuje syntezy charakterystyki prawa do urlopu wy-
poczynkowego, przedstawia rys historyczny tej instytucji, wyja(cid:286)nia, w jaki sposób
nale(cid:298)y rozumieć prawo do wypoczynku i samo poj(cid:266)cie urlopu wypoczynkowego.
Ponadto przedstawia zasady dotycz(cid:261)ce prawa do urlopu i unormowania prawa
mi(cid:266)dzynarodowego w zakresie urlopu wypoczynkowego.
W rozdziale II autorka omawia przesłanki nabycia prawa i wymiaru urlopu
wypoczynkowego. W tym zakresie szerzej zostaje omówiona problematyka do-
tycz(cid:261)ca sta(cid:298)u pracy, rodzaju i wymiaru urlopu wypoczynkowego. W podrozdziale
drugim autorka zgł(cid:266)bia przedstawienie uregulowa(cid:276) dotycz(cid:261)cych poszczególnych
rodzajów urlopu wypoczynkowego, np. urlopu proporcjonalnego czy uzupełnia-
j(cid:261)cego. Przedstawia w nim tak(cid:298)e regulacje dotycz(cid:261)ce urlopów wypoczynkowych
w zwi(cid:266)kszonym wymiarze, pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze
3
Wst(cid:266)p
czasu pracy i w zadaniowym systemie czasu pracy, a tak(cid:298)e regulacje odnosz(cid:261)ce
si(cid:266) do urlopów o szczególnym charakterze, np. urlopu na (cid:298)(cid:261)danie i urlopu wypo-
czynkowego po urlopie macierzy(cid:276)skim i urlopie wychowawczym.
Celem III rozdziału jest przedstawienie realizacji prawa do urlopu. Cel ten
zostaje osi(cid:261)gni(cid:266)ty poprzez ukazanie regulacji dotycz(cid:261)cej miary urlopu, terminu,
w jakim jest on udzielany, planowania urlopów i uzgadniania terminów ich
wykorzystywania. W rozdziale tym autorka prezentuje tak(cid:298)e zasady zwi(cid:261)zane
z przesuni(cid:266)ciem terminu urlopu, jego przerwaniem oraz odwołaniem pracownika
z urlopu wypoczynkowego.
W ostatnim rozdziale autorka przedstawia obowi(cid:261)zki pracodawcy w zakresie
realizacji zaległego urlopu, przepisy dotycz(cid:261)ce wynagrodzenia i ekwiwalentu
pieni(cid:266)(cid:298)nego za urlop wypoczynkowy oraz przedawnienia roszczenia o urlop.
Praca ko(cid:276)czy si(cid:266) prezentacj(cid:261) sposobów, w jaki pracownicy mog(cid:261) dochodzić
roszcze(cid:276) z tytułu prawa do urlopu wypoczynkowego.
W celu osi(cid:261)gni(cid:266)cia zamierzonych celów w pracy wykorzystano zwłaszcza
opisow(cid:261) metod(cid:266) badawcz(cid:261), która posłu(cid:298)yła do pełnej charakterystyki przedmio-
towych zagadnie(cid:276). Uj(cid:266)cie tematu w (cid:286)wietle prawa mi(cid:266)dzynarodowego, w szcze-
gólno(cid:286)ci wspólnotowego, było mo(cid:298)liwe dzi(cid:266)ki metodzie komparatystycznej.
Jej zastosowanie pozwoliło równie(cid:298) na ocen(cid:266) zgodno(cid:286)ci polskich rozwi(cid:261)za(cid:276)
w zakresie ochrony czasu wolnego i prawa do wypoczynku pracownika. Metoda
analityczna okazała si(cid:266) przydatna dla konfrontacji tre(cid:286)ci przepisów, pogl(cid:261)dów
przedstawicieli nauki i orzecznictwa s(cid:261)dowego.
Opracowanie zostało przygotowane na podstawie szerokiego materiału praw-
nego, przede wszystkim ustawodawstwa polskiego i mi(cid:266)dzynarodowego obej-
muj(cid:261)cego stosunki pracy. Autorka korzystała równie(cid:298) z licznych profesjonalnych
publikacji, czyli ksi(cid:261)(cid:298)ek, monografi i, poradników, periodyków fachowych oraz
informacji dost(cid:266)pnych w Internecie. Cennym (cid:296)ródłem badawczym okazało si(cid:266)
orzecznictwo s(cid:261)dowe, które pozwoliło na opracowanie niektórych w(cid:261)tków pracy
w sposób pogł(cid:266)biony.
4
Rozdział I.
Ogólna charakterystyka czasu wolnego
i prawa do urlopu wypoczynkowego
Ju(cid:298) w czasach antycznych czas wolny uto(cid:298)samiano z czynno(cid:286)ciami godnymi
człowieka wolnego, tj. z polityk(cid:261), dysputami, fi lozofi (cid:261) czy sztuk(cid:261). W staro(cid:298)ytnej
Grecji po czasie pracy lub zaj(cid:266)ciach nast(cid:266)pował odpoczynek, na który składały
si(cid:266) 3 elementy: schole, czyli kontemplacja, zaanga(cid:298)owanie w sprawy publiczne,
paidia, czyli rozrywka, oraz anapausis, czyli rekreacja, odtworzenie sił.
W społecze(cid:276)stwach preindustrialnych czasem wolnym dysponowały jedynie
stany wy(cid:298)sze, natomiast dla pozostałych zacierała si(cid:266) ró(cid:298)nica pomi(cid:266)dzy czasem
zaj(cid:266)tym a czasem wolnym. Ameryka(cid:276)ski socjolog i ekonomista Thorstein Veblen
w swoim dziele „Teoria klasy pró(cid:298)niaczej” okre(cid:286)lił warstwy uprzywilejowane
jako „szlachetnie urodzone”, które obowi(cid:261)zywał odpowiedni styl sp(cid:266)dzania czasu
wolnego1. Z kolei robotnicy i chłopi zazwyczaj przeznaczali swoj(cid:261) skromn(cid:261) pul(cid:266)
czasu wolnego na najprymitywniejsze formy wypoczynku.
Zmiany w tej dziedzinie dokonały si(cid:266) w XX w. Czas wolny przestał być
przywilejem tzw. warstw wy(cid:298)szych i stał si(cid:266) własno(cid:286)ci(cid:261) szerokich mas ludno(cid:286)ci.
Zdecydowały o tym reformy społeczne oraz zdobycze socjalne (cid:286)wiata pracy.
Zwi(cid:261)zek Radziecki pierwszy na (cid:286)wiecie wydał w 1917 r. ustaw(cid:266) o 8-godzinnym
dniu pracy. W 1919 r. w Waszyngtonie podpisano mi(cid:266)dzynarodow(cid:261) umow(cid:266)
o 8-godzinnym dniu pracy, postuluj(cid:261)c(cid:261) za racjonaln(cid:261) organizacj(cid:261) czasu wolnego.
Wzrost czasu wolnego spowodował te(cid:298) wprowadzenie płatnych urlopów dorocz-
nych oraz upowszechnienie rent i emerytur2.
Współcze(cid:286)nie za czas wolny od pracy uwa(cid:298)a si(cid:266) okres, który pozostaje po
wypełnieniu przez pracownika obowi(cid:261)zków zawodowych i którym mo(cid:298)e on
dowolnie dysponować (wykorzystywać go) zgodnie z własnymi potrzebami
i zainteresowaniami. Czas wolny jest przeznaczany na potrzeby fi zjologiczne
organizmu, takie jak sen, odpoczynek, spo(cid:298)ywanie posiłków i regeneracja sił,
1 Szerzej patrz: C. Fruttero, F. Lucentini, Krótka historia wakacji, Historia i Sztuka, Pozna(cid:276)
1995
2 S. Czajaka, Z problemów czasu wolnego, Warszawa 1979, s. 15 oraz J. K(cid:266)zior, Czas wolny
w ró(cid:298)nych jego aspektach, Wrocław 2000, s. 8.
5
Rozdział I. Ogólna charakterystyka czasu wolnego i prawa do urlopu wypoczynkowego
jak równie(cid:298) na rozwój osobisty, kształtowanie osobowo(cid:286)ci, udział w (cid:298)yciu pu-
blicznym, rodzinnym oraz rozrywk(cid:266). Czas wolny, stanowi(cid:261)c odwrotn(cid:261) stron(cid:266)
czasu pracy, jest nie tylko miar(cid:261) odpoczynku, ale równie(cid:298) jednym z mierników
dobrobytu społecze(cid:276)stwa3. Przyjmuje si(cid:266), (cid:298)e powinna istnieć równowaga pomi(cid:266)-
dzy zu(cid:298)yciem sił człowieka przy pracy a ich odnow(cid:261) w ci(cid:261)gu czasu wolnego,
tak aby wyeliminować powstanie stałego ubytku sprawno(cid:286)ci pracy ludzkiej oraz
uszczerbku na zdrowiu4.
Mimo (cid:298)e ju(cid:298) w czasach antycznych rozró(cid:298)niano, (cid:298)e po czasie pracy musi
nast(cid:261)pić czas odpoczynku, czyli czas wolny, samo poj(cid:266)cie urlopu pojawiło si(cid:266)
dopiero w (cid:286)redniowieczu. Pochodzi ono najprawdopodobniej z j(cid:266)zyka niemiec-
kiego – urlaub od erlauben. W ten sposób (cid:286)redniowieczni rycerze pytali swoich
lennych władców o pozwolenie na urlaub po to, aby móc bitwy wzi(cid:261)ć udział
w bitwie5.
Urlopy wypoczynkowe s(cid:261) stosunkowo młod(cid:261) instytucj(cid:261) prawa pracy, która
szybko rozpowszechniła si(cid:266) w (cid:286)wiecie. Jej pocz(cid:261)tków nale(cid:298)y doszukiwać si(cid:266) jesz-
cze przed I wojn(cid:261) (cid:286)wiatow(cid:261), choć wówczas funkcjonowały w bardzo niewielkim
zakresie. Szerzej rozpowszechnione zostały dopiero w okresie mi(cid:266)dzywojennym
– w wielu krajach urlop wypoczynkowy potraktowano jako prawo podmiotowe
ka(cid:298)dego pracownika oraz uregulowano w ustawie6. Wówczas w II Rzeczpospolitej
w ustawodawstwie pracy, które notabene nale(cid:298)ało do najbardziej post(cid:266)powych
i rozwini(cid:266)tych jak na ten czas w Europie, wprowadzono m.in. rozwi(cid:261)zania
w sprawie płatnych urlopów7. Instytucja urlopów pracowniczych – czyli szerzej
poj(cid:266)ta ni(cid:298) urlopów wypoczynkowych – została uregulowana w latach 1921–1925.
W 1922 r. wydano ustaw(cid:266) o urlopach pracowniczych w przemy(cid:286)le i handlu.
Zgodnie z jej regulacj(cid:261) pracownikom umysłowym przysługiwał miesi(cid:266)czny
okres urlopu w roku, a pracownikom fi zycznym – 8 dni urlopu rocznie przez
pierwsze 2 lata pracy oraz 15 dni rocznie od 3. roku zatrudnienia w tym samym
zakładzie pracy8. Urlopy wypoczynkowe z czasem stały si(cid:266) równie(cid:298) przedmiotem
konwencji Mi(cid:266)dzynarodowej Organizacji Pracy. Przyspieszony rozwój uprawnie(cid:276)
urlopowych pracowników nast(cid:261)pił ju(cid:298) po II wojnie (cid:286)wiatowej, w szczególno(cid:286)ci
w okresie ostatnich kilkunastu lat.
3 B. Bury, Praca w godzinach nadliczbowych, Warszawa 2007, s. 3.
4 Szerzej patrz: G. Lehmann, Praktyczna fi zjologia pracy, Warszawa 1960, s. 42 i nast.;
W. Missiuro, Zarys fi zjologii pracy, Warszawa 1965; H. Strzemi(cid:276)ska, Czas pracy i czas wolny w po-
lityce społecznej, Warszawa 1988, s. 5–6.
5 Zob. http://pl.wikipedia.org/wiki/urlop.
6 Z. Salwa, Prawo pracy i ubezpiecze(cid:276) społecznych, Warszawa 2002, s. 224.
7 Szerzej patrz: D. Makiłła, Z. Naworski, Historia prawa na ziemiach polskich. Polska pod zabo-
rami. II Rzeczpospolita. Zarys wykładu, Toru(cid:276) 2000, s. 153.
8 Ibidem, s. 158.
6
1. Prawo do wypoczynku
1. Prawo do wypoczynku
Prawo do wypoczynku jako jedno z praw człowieka pozostaje w zwi(cid:261)zku
z zatrudnieniem i oznacza, najogólniej rzecz bior(cid:261)c, wypoczynek w czasie
przerw w pracy. W zwi(cid:261)zku z tym prawo do wypoczynku jest okre(cid:286)lone przede
wszystkim – chocia(cid:298) zarazem po(cid:286)rednio – przez przepisy o czasie pracy, poniewa(cid:298)
w zało(cid:298)eniu czas poza prac(cid:261) przeznaczony jest na wypoczynek9.
Prawo do urlopu wypoczynkowego jest szczególnym i podstawowym upraw-
nieniem pracownika. Jego przedmiot stanowi ogół przesłanek dotycz(cid:261)cych na-
bycia, utraty, wymiaru i sposobu realizacji roszczenia urlopowego. Wchodzi ono
w skład tre(cid:286)ci stosunku pracy. Roszczenie pracownika o urlop powstaje natomiast
w ka(cid:298)dym kolejnym roku kalendarzowym i wynika z prawa do urlopu10.
Prawo do urlopu oznacza prawo pracownika do domagania si(cid:266) od pracodawcy
udzielenia mu urlopu w wymiarze wynikaj(cid:261)cym z przepisów KP b(cid:261)d(cid:296) te(cid:298) innych
ustaw. W przypadku nieudzielenia pracownikowi przysługuj(cid:261)cego mu urlopu
lub bezpodstawnego obni(cid:298)enia jego wymiaru pracownik ma prawo wyst(cid:261)pić
z powództwem do s(cid:261)du pracy. W takim przypadku równie(cid:298) pracodawca (lub
osoba działaj(cid:261)ca w jego imieniu) ponosi odpowiedzialno(cid:286)ć z tytułu wykroczenia
przeciwko prawom pracownika11. Je(cid:298)eli chodzi o obowi(cid:261)zek udzielenia pracow-
nikowi urlopu wypoczynkowego, SN w wyroku z 12.8.2004 r. zaj(cid:261)ł nast(cid:266)puj(cid:261)ce
stanowisko: poniewa(cid:298) stosunek pracy jest oparty na zasadzie równo(cid:286)ci stron,
pracodawca nie mo(cid:298)e bez naprawd(cid:266) wa(cid:298)nej przyczyny odmawiać pracownikom
udzielania urlopu wypoczynkowego w terminach przewidzianych w KP12.
Prawo do urlopu wypoczynkowego jest prawem konstytucyjnym expressis
verbis wyra(cid:298)onym w art. 66 ust. 2 Konstytucji, który stanowi, (cid:298)e pracownik ma
prawo do okre(cid:286)lonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocznych płatnych
urlopów13. Niejako uzupełnieniem tej normy konstytucyjnej jest zasada prawa
pracy wyra(cid:298)ona w art. 14 KP14 mówi(cid:261)ca o prawie ka(cid:298)dego pracownika do wypo-
czynku. Prawo to jest prawem osobistym, a wi(cid:266)c niemaj(cid:261)tkowym, skutecznym
erga omnes.
9 L. Florek, Prawo do wypoczynku, Wrocław 1991, s. 923 oraz szerzej patrz: A. Walas, Prawo
do wypoczynku, PZS Nr 12/1953, s. 34.
10 M. (cid:285)wi(cid:266)cicki, Prawo pracy, Warszawa 1968, s. 447.
11 J. Wratny, Kodeks pracy. Komentarz, wyd. 4, Warszawa 2005, s. 405.
12 Zob. wyrok SN z 12.8.2004 r., III PK 32/04, Wspólnota Nr 18/2004, poz. 57.
13 Zob. art. 66 ust. 2 Konstytucji oraz szerzej patrz: M. Matey-Tyrowicz, T. Zieli(cid:276)ski (red.), Prawo
pracy RP w obliczu przemian, Warszawa 2006, s. 30 i 31.
14 Zob. KP.
7
Rozdział I. Ogólna charakterystyka czasu wolnego i prawa do urlopu wypoczynkowego
2. Poj(cid:266)cie urlopu wypoczynkowego
Urlop najogólniej mo(cid:298)na zdefi niować jako przerw(cid:266) w wykonywaniu pracy,
zagwarantowan(cid:261) przepisami prawa pracy i przysługuj(cid:261)c(cid:261) w sytuacjach (cid:286)ci(cid:286)le
w nich okre(cid:286)lonych15.
Urlop wypoczynkowy jest szczególnego rodzaju uprawnieniem pracow-
nika ujmowanym jako coroczny, płatny, nieprzerwany okres ustawowego
zwolnienia go od obowi(cid:261)zku (cid:286)wiadczenia pracy u danego pracodawcy, przy-
sługuj(cid:261)cy mu w celu wypoczynku i regeneracji sił, w wymiarze okre(cid:286)lonym
przepisami prawa pracy i w czasie ustalonym przez pracodawc(cid:266)16. Powy(cid:298)sza
defi nicja zawiera zasady udzielania urlopu, które stanowi(cid:261) gwarancj(cid:266) realizacji
jego celu, o których mowa b(cid:266)dzie w dalszej cz(cid:266)(cid:286)ci niniejszego rozdziału.
Warto podkre(cid:286)lić, (cid:298)e zasadniczym celem urlopu wypoczynkowego jest zapew-
nienie pracownikowi okresowej regeneracji sił fi zycznych i psychicznych, które
ten inwestuje podczas swojego okresu zatrudnienia u pracodawcy. Odró(cid:298)nia to
urlop wypoczynkowy od innych okresów niewykonywania pracy17 oraz wymaga,
aby pracownik był (cid:286)wiadomy, (cid:298)e uzyskany czas wolny od pracy przeznaczony
jest na wypoczynek, tj. spokój urlopowy18. Pracownik mo(cid:298)e jednak wykorzystać
zarówno dni wolne od pracy, jak i sam urlop wypoczynkowy równie(cid:298) w innym
celu19. Kodeks pracy nie przewiduje bowiem (cid:298)adnej sankcji, która miałaby skła-
niać pracownika do powstrzymywania si(cid:266) od pracy w okresie urlopu. Pracodawca
nie mo(cid:298)e zatem zastosować wobec swojego pracownika, który podczas urlopu
(cid:286)wiadczy prac(cid:266) u innego pracodawcy, sankcji utraty prawa do wynagrodzenia
za czas urlopu.
Na temat istoty urlopu wypoczynkowego formułowane s(cid:261) ró(cid:298)e koncepcje.
Najbardziej reprezentatywne z nich to:
– teoria odpłaty, zgodnie z któr(cid:261) urlop jest (cid:286)wiadczeniem pracodawcy
udzielanym pracownikowi w zamian za prac(cid:266) wykonan(cid:261) w oznaczonym
okresie,
15 A. Patulski, W. Patulski, K. Walczak, G. Orłowski, M. Nał(cid:266)cz, Prawo pracy i ubezpiecze(cid:276) spo-
łecznych. Podr(cid:266)cznik dla studentów ekonomii i zarz(cid:261)dzania, wyd. 2, Warszawa 2004, s. 135.
16 G. Go(cid:296)dziewicz, W. Muszalski, M. Nał(cid:266)cz, W. Patulski, K. Walczak, Kodeks pracy. Komentarz,
pod red. W. Muszalskiego, wyd. 6, Warszawa 2007, s. 703.
17 A. Patulski, W. Patulski, K. Walczak, G. Orłowski, M. Nał(cid:266)cz, op.cit., s. 136.
18 Szerzej patrz: J. Loga, Urlopy wypoczynkowe, Łód(cid:296) 1963, s. 114.
19 Szerzej patrz: R. Celeda, L. Florek, E. Gienieczko, A. Hintz, A. Kijowski, E. Szempli(cid:276)ska,
B. Wagner, T. Zieli(cid:276)ski, Kodeks pracy. Komentarz, pod red. T. Zieli(cid:276)skiego, wyd. 4, Warszawa 2005,
s. 212.
8
3. Zasady dotycz(cid:261)ce prawa do urlopu
– teoria (cid:286)wiadczenia socjalnego b(cid:266)d(cid:261)cego elementem zabezpieczenia społecz-
nego; w efekcie zgodnie z ni(cid:261) pracownik ma prawo do corocznego płatnego
urlopu wypoczynkowego, tak(cid:298)e w razie zmiany pracodawcy20.
Do niedawna w polskiej teorii i legislacji prawa pracy przewa(cid:298)ała ta duga.
Jednak(cid:298)e nale(cid:298)y zaznaczyć, (cid:298)e nowelizacja KP z 2.2.1996 r. do instytucji urlopu
wprowadziła istotne elementy charakterystyczne dla teorii odpłaty, uwidaczniaj(cid:261)ce
si(cid:266) głównie w konstrukcji urlopu proporcjonalnego21.
3. Zasady dotycz(cid:261)ce prawa do urlopu
Umo(cid:298)liwienie faktycznego odpoczynku od pracy zapewnia charakter urlopu
wypoczynkowego, który jest:
1) coroczny,
2) nieprzerwany,
3) odpłatny,
4) udzielany w naturalnej postaci,
5) (cid:286)wiadczeniem osobistym pracownika.
3.1. Zasada urlopu corocznego
Zasada urlopu corocznego oznacza, (cid:298)e:
– pracownikowi przysługuje urlop wypoczynkowy za ka(cid:298)dy rok,
– pracownikowi przysługuje tylko jeden urlop za ka(cid:298)dy rok,
– urlop powinien być udzielany w tym roku kalendarzowym, w którym
pracownik nabył do niego prawo.
Wyj(cid:261)tek od urlopu corocznego został zawarty w art. 168 KP, który odnosi si(cid:266)
do urlopu zaległego. Zgodnie z nim istnieje mo(cid:298)liwo(cid:286)ć, aby pracodawca udzielił
pracownikowi urlopu wypoczynkowego najpó(cid:296)niej do ko(cid:276)ca pierwszego kwartału
nast(cid:266)pnego roku kalendarzowego. B(cid:266)dzie to zatem przypadek, gdy pracownik
wykorzysta 2 urlopy wypoczynkowe w jednym roku kalendarzowym kosztem
roku poprzedniego.
Co do kwestii niewykonywania pracy przez cały rok kalendarzowy SN zaj(cid:261)ł
dwa odmienne stanowiska i uzale(cid:298)nił je od ró(cid:298)nych powodów nie(cid:286)wiadczenia
pracy22. W jednym z wyroków przes(cid:261)dził o tym, (cid:298)e je(cid:298)eli pracownik przez cały
20 M. Gersdorf, K. R(cid:261)czka, J. Skoczy(cid:276)ski, Kodeks pracy. Komentarz, pod red. Z. Salwy, wyd. 8,
Warszawa 2007, s. 588.
21 Ibidem.
22 R. Celeda, L. Florek, E. Gienieczko, A. Hintz, A. Kijowski, E. Szempli(cid:276)ska, B. Wagner, T. Zie-
li(cid:276)ski, pod red. T. Zieli(cid:276)skiego, op.cit., s. 883.
9
Pobierz darmowy fragment (pdf)