Publikacja zawiera szczegółowy praktyczny komentarz do każdego rozdziału ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Czytelnik znajdzie w nim omówienie m.in. zmian w ustalaniu obowiązku ubezpieczeń zleceniobiorców od 1 stycznia 2016 r. oraz ulg w opłacaniu składek jakie może uzyskać w ZUS przedsiębiorca w przejściowych problemach finansowych. Ponadto wskazuje praktyczne bezpieczne rozwiązania w zakresie stosowania zwolnienia ze składek ZUS do niektórych przychodów. Z publikacji Czytelnik dowie się również, jak wystąpić o wiążącą wykładnię przepisów w zakresie obowiązku składkowego. Całość została wzbogacona licznymi przykładami, wzorami, praktycznymi zestawieniami, orzecznictwem sądów i stanowiskami ZUS.
Darmowy fragment publikacji:
MAŁGORZATA KOZŁOWSKA, MIROSŁAW ŁABANOWSKI,
PIOTR KOSTRZEWA
USTAWA O SYSTEMIE
UBEZPIECZEŃ
SPOŁECZNYCH
2016
Z KOMENTARZEM
ISBN 978-83-7440-740-3
2
SPIS TREŚCI
USTAWA z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(j.t. Dz.U. z 2015 r., poz. 121, zm.: Dz.U. z 2015 r., poz. 689, poz. 978, poz. 1066,
poz. 1240, poz. 1268, poz. 1269, poz. 1506, poz. 1649, poz. 1830, poz. 1893,
poz. 2281, Dz.U. z 2016 r., poz. 34) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rozdział 1. Przepisy ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
KOMENTARZ. Rozdział 1. Przepisy ogólne [art. 1–5] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Rodzaje ubezpieczeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Zasada równego traktowania na gruncie ubezpieczeń społecznych . . . . . . . . . . . . . .
3. Podmioty wykonujące zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych . . . . . . . . . . . . . .
4. Wybrane definicje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.1. Ubezpieczony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2. Płatnik składek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.3. Przychód . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Wyłączenie obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rozdział 2. Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
KOMENTARZ. Rozdział 2. Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym [art. 6–14] . . .
1. Definicja osoby ubezpieczonej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.1. Pracownik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2. Osoba współpracująca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3. Osoba prowadząca pozarolniczą działalność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.4. Twórca, artysta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.5. Wspólnicy spółek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Tytuły do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1. Pracowniczy tytuł do ubezpieczeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2. Podleganie ubezpieczeniom z tytułu umowy zlecenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3. Pozarolnicza działalność jako tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń . . . . . . . . . .
2.4. Ubezpieczenia członków rad nadzorczych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Dobrowolne ubezpieczenie chorobowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Ubezpieczenie wypadkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Kto może przystąpić do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych . . . . .
6. Objęcie dobrowolnymi ubezpieczeniami emerytalnym, rentowymi i chorobowym . . . .
7. Zbieg tytułów do ubezpieczeń społecznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.1. Umowa o pracę i umowa zlecenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.2. Umowa o pracę i pozarolnicza działalność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.3. Kilka umów zlecenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.4. Umowa zlecenia i prawo do renty lub emerytury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5
5
8
9
9
10
10
10
10
11
11
13
20
20
20
21
22
22
23
23
24
24
26
28
29
29
30
30
30
30
32
32
35
Adres redakcji: 01-042 Warszawa, ul. Okopowa 58/72, tel. 22 531 48 37, faks 22 530 41 65
INFOR PL S.A.
Biuro Obsługi Klienta
Warszawa, ul. Okopowa 58/72, tel. 22 761 30 30, 801 626 666, faks 22 761 30 31
e-mail: bok@infor.pl strona: www.sklep.infor.pl
luty 2016
IFK
IFK
7.5. Umowa zlecenia i pozarolnicza działalność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.6. Członkostwo w radzie nadzorczej a inne tytuły ubezpieczeń. . . . . . . . . . . . . . . .
SPIS TREŚCI
Rozdział 3. Zasady ustalania składek na ubezpieczenia społeczne . . . . . . . . . . . . . .
KOMENTARZ. Rozdział 3. Zasady ustalania składek na ubezpieczenia społeczne
[art. 15–32] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Stopy procentowe składek na ubezpieczenia społeczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.1. Składka emerytalna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2. Składka rentowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3. Składka wypadkowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.4. Składka chorobowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Finansowanie składek poszczególnych grup ubezpieczonych . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Obowiązki płatników składek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Ustalanie podstawy wymiaru składek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.1. Podstawa wymiaru składek pracowników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2. Podstawa wymiaru składek zleceniobiorców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.3. Podstawa wymiaru składek osób prowadzących pozarolniczą działalność . . . . .
4.4. Podstawa wymiaru składek przedsiębiorców rozpoczynających działalność
gospodarczą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.5. Podstawa wymiaru składek członków rad nadzorczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.6. Podstawa wymiaru składek osób przebywających na urlopie wychowawczym
oraz sprawujących opiekę nad dzieckiem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Roczne ograniczenie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne
i rentowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6. Wyłączenia z podstawy wymiaru składek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7. Ulgi w opłacaniu składek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.1. Odroczenie terminu płatności a układ ratalny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.2. Rozłożenie zapłaty składek na raty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.3. Umorzenie zaległych należności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8. Odsetki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9. Przedawnienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.1. Przedawnienie składek nieopłaconych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.2. Przedawnienie składek opłaconych nienależnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rozdział 4. Zgłoszenia do ubezpieczenia, prowadzenie kont i rejestrów oraz zasady
rozliczania składek i zasiłków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
KOMENTARZ. Rozdział 4. Zgłoszenia do ubezpieczeń i zasady rozliczania składek
[art. 33–50] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Wymagane dane identyfikacyjne podawane w dokumentach przekazywanych
do ZUS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3
36
39
40
51
51
51
51
52
52
52
53
53
53
54
54
55
57
57
58
60
62
63
63
64
65
66
66
67
70
93
93
2. Obowiązek zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych. Wyrejestrowanie
z ubezpieczeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
93
3. Zawiadamianie o zmianach wykazanych w dokumentach zgłoszeniowych . . . . . . . . .
98
4. Zawieszenie działalności a dobrowolne ubezpieczenia emerytalne i rentowe . . . . . . .
98
5. Decyzja ZUS o podleganiu ubezpieczeniom społecznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
Kodeks kadr i płac
IFK 4
SPIS TREŚCI
6. Sporządzanie dokumentów rozliczeniowych przez płatników składek oraz tryb
korygowania dokumentów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
7. Roczna informacja dla ubezpieczonego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
8. Zgłoszenie płatnika składek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
9. Rozliczanie składek na ubezpieczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
10. Zwolnienie z obowiązku składania deklaracji rozliczeniowych za każdy miesiąc . . . . . 109
11. Sporządzanie przez ZUS dokumentów z urzędu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
12. Informacja o stanie konta ubezpieczonego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
Rozdział 5. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
KOMENTARZ. Rozdział 5. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych [art. 51–57] . . . . . . . . . . 113
Rozdział 6. Fundusz Rezerwy Demograficznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
KOMENTARZ. Rozdział 6. Fundusz Rezerwy Demograficznej [art. 58–65] . . . . . . . . . . . 115
Rozdział 7. Zakład Ubezpieczeń Społecznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
KOMENTARZ. Rozdział 7. Zakład Ubezpieczeń Społecznych [art. 66–79a] . . . . . . . . . . . 122
Rozdział 8. Obowiązki ubezpieczonych oraz tryb odwoławczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
KOMENTARZ. Rozdział 8. Obowiązki ubezpieczonych oraz tryb odwoławczy
[art. 80–83d]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
1. Obowiązki osób ubezpieczonych i płatników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
2. Decyzje wydawane przez ZUS i tryb odwoławczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
3. Spór dotyczący objęcia ubezpieczeniami i decyzja ZUS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
4. Interpretacje indywidualne wydawane przez ZUS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
Rozdział 9. Zwrot nienależnie pobranych świadczeń oraz odsetki za opóźnienie
w wypłacie świadczeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
KOMENTARZ. Rozdział 9. Zwrot nienależnie pobranych świadczeń oraz odsetki
za opóźnienie w wypłacie świadczeń [art. 84–85] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
Rozdział 10. Kontrola wykonywania zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych . . . . 136
KOMENTARZ. Rozdział 10. Kontrola wykonywania zadań z zakresu ubezpieczeń
społecznych [art. 86–97] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
Rozdział 11. Odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko przepisom ustawy . . . . . . 141
KOMENTARZ. Rozdział 11. Odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko przepisom
ustawy [art. 98] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
Rozdział 12. Zmiany w obowiązujących przepisach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
Rozdział 13. Przepisy przejściowe i końcowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
KOMENTARZ. Rozdział 12. Zmiany w obowiązujących przepisach [art. 99–106]
Rozdział 13. Przepisy przejściowe i końcowe [art. 107–127] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
luty 2016
IFK ROZDZIAŁ 1. PRZEPISY OGÓLNE [art. 1–3]
5
USTAWA
z dnia 13 października 1998 r.
o systemie ubezpieczeń społecznych
(j.t. Dz.U. z 2015 r., poz. 121, zm.: Dz.U. z 2015 r., poz. 689, poz. 978, poz. 1066, poz. 1240, poz. 1268,
poz. 1269, poz. 1506, poz. 1649, poz. 1830, poz. 1893, poz. 2281, Dz.U. z 2016 r., poz. 34)1
Rozdział 1
Przepisy ogólne
1)
2)
3)
4)
1)
2)
3)
Art. 1. [Rodzaje ubezpieczeń]2
Ubezpieczenia społeczne obejmują:
ubezpieczenie emerytalne;
ubezpieczenia rentowe;
ubezpieczenie w razie choroby i macierzyń-
stwa, zwane dalej „ubezpieczeniem chorobo-
wym”;
ubezpieczenie z tytułu wypadków przy pracy
i chorób zawodowych, zwane dalej „ubezpie-
czeniem wypadkowym”.
Art. 2. [Zakres regulacji]
1. Ustawa określa:
zasady podlegania ubezpieczeniom społecz-
nym;
zasady ustalania składek na ubezpieczenia
społeczne oraz podstaw ich wymiaru;
zasady, tryb i terminy:
a)
b) prowadzenia ewidencji ubezpieczonych
zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych,
i płatników składek,
c) rozliczania składek na ubezpieczenia spo-
łeczne oraz zasiłków z ubezpieczeń choro-
bowego i wypadkowego,
d) opłacania składek na ubezpieczenia spo-
łeczne;
4)
5)
6)
7)
zasady prowadzenia kont ubezpieczonych
oraz kont płatników składek;
zasady działania Funduszu Ubezpieczeń Spo-
łecznych, zwanego dalej „FUS”;
organizację, zasady działania i finansowania
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, zwanego
dalej „Zakładem”;
zasady działania Funduszu Rezerwy Demogra-
ficznej, zwanego dalej „FRD”, oraz zasady za-
rządzania tym funduszem;
8)
zasady kontroli wykonywania zadań z zakresu
ubezpieczeń społecznych.
2. Rodzaje świadczeń z ubezpieczeń społecz-
nych, warunki nabywania prawa do nich oraz zasady
i tryb ich przyznawania określają odrębne przepisy.
3. Wypłacalność świadczeń z ubezpieczeń
społecznych gwarantowana jest przez państwo.
Art. 2a. [Zasada równego traktowania]
1. Ustawa stoi na gruncie równego traktowania
wszystkich ubezpieczonych bez względu na płeć,
rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, stan cy-
wilny oraz stan rodzinny.
2. Zasada równego traktowania dotyczy
w szczególności:
1)
2)
3)
4)
warunków objęcia systemem ubezpieczeń spo-
łecznych;
obowiązku opłacania i obliczania wysokości
składek na ubezpieczenie społeczne;
obliczania wysokości świadczeń;
okresu wypłaty świadczeń i zachowania prawa
do świadczeń.
3. Ubezpieczony, który uważa, że nie zastoso-
wano wobec niego zasady równego traktowania,
ma prawo dochodzić roszczeń z tytułu ubezpie-
czeń z ubezpieczenia społecznego przed sądem.
Przepis art. 83 stosuje się odpowiednio.
Art. 3. [Zadania z zakresu ubezpieczeń spo
łecznych]
1. Zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych
Zakład Ubezpieczeń Społecznych;
określone ustawą wykonują:
1)
2) otwarte fundusze emerytalne, określone w prze-
pisach o organizacji i funkcjonowaniu funduszy
emerytalnych, w zakresie gromadzenia i lokowa-
nia składki na ubezpieczenie emerytalne, o któ-
rej mowa w art. 22 ust. 3 pkt 1 lit. a;
(uchylony)
płatnicy składek.
3)
4)
1
W ujednoliconym przez redakcję tekście uwzględniono wszystkie dotychczasowe zmiany. Najnowsze zmiany, obo-
wiązujące od 1 stycznia 2016 r., zostały wyróżnione pogrubioną czcionką.
2 Hasła w klamrach pochodzą od redakcji.
Kodeks kadr i płac
IFK 6
[art. 4] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH
2. Za wykonywanie zadań związanych z usta-
laniem prawa do świadczeń i ich wysokości oraz
wypłatą świadczeń z ubezpieczenia chorobowego
płatnicy składek mają prawo do wynagrodzenia.
Wynagrodzenia płatników składek określa się jako
procent kwoty tych świadczeń. Wysokość stopy
procentowej oraz tryb rozliczenia tego wynagro-
dzenia określi, w drodze rozporządzenia, minister
właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego.
Pozostałe zadania z zakresu ubezpieczeń spo-
łecznych płatnicy składek są zobowiązani wykony-
wać nieodpłatnie.
3. Zakres zadań z ubezpieczeń społecznych
wykonywanych przez otwarte fundusze emerytal-
ne określają przepisy o organizacji i funkcjonowa-
niu funduszy emerytalnych.
1)
2)
Art. 4. [Definicje ustawowe]
Użyte w ustawie określenia oznaczają:
ubezpieczeni – osoby fizyczne podlegające
chociaż jednemu z ubezpieczeń społecznych,
o których mowa w art. 1;
płatnik składek:
a)
pracodawca – w stosunku do pracowni-
ków i osób odbywających służbę zastęp-
czą oraz jednostka organizacyjna lub
osoba fizyczna pozostająca z inną osobą
fizyczną w stosunku prawnym uzasadnia-
jącym objęcie tej osoby ubezpieczeniami
społecznymi, w tym z tytułu przebywania
na urlopie wychowawczym albo pobierania
zasiłku macierzyńskiego, z wyłączeniem
osób, którym zasiłek macierzyński wypła-
ca Zakład,
b) jednostka wypłacająca świadczenia so-
cjalne, zasiłki socjalne oraz wynagrodze-
nia przysługujące w okresie korzystania ze
świadczenia górniczego lub w okresie ko-
rzystania ze stypendium na przekwalifiko-
wanie – w stosunku do osób pobierających
świadczenia socjalne wypłacane w okresie
urlopu, osób pobierających zasiłek socjal-
ny wypłacany na czas przekwalifikowania
zawodowego i poszukiwania nowego za-
trudnienia oraz osób pobierających wy-
nagrodzenie przysługujące w okresie ko-
rzystania ze świadczenia górniczego lub
w okresie korzystania ze stypendium na
przekwalifikowanie,
c) podmiot, na którego rzecz wykonywana
jest odpłatnie praca w czasie odbywania
kary pozbawienia wolności lub tymczaso-
luty 2016
wego aresztowania – w stosunku do osób,
które ją wykonują, na podstawie skierowa-
nia do pracy, lub podlegają ubezpiecze-
niom społecznym z tytułu pobierania zasił-
ku macierzyńskiego, jeżeli zasiłek wypłaca
ten podmiot,
d) ubezpieczony zobowiązany do opłacenia
składek na własne ubezpieczenia społeczne,
e) Kancelaria Sejmu w stosunku do posłów
i posłów do Parlamentu Europejskiego,
o których mowa w art. 1 ust. 1 ustawy
z dnia 30 lipca 2004 r. o uposażeniu posłów
do Parlamentu Europejskiego wybranych
w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 187,
poz. 1925, z 2006 r. Nr 104, poz. 708 oraz
z 2009 r. Nr 111, poz. 918), oraz Kancelaria
Senatu w stosunku do senatorów,
duchowny niebędący członkiem zako-
nu albo przełożony domu zakonnego lub
klasztoru w stosunku do członków swych
zakonów lub, za zgodą Zakładu, inna
zwierzchnia instytucja diecezjalna lub za-
konna w stosunku do duchownych obję-
tych tą zgodą,
f)
g) jednostka organizacyjna podległa Ministro-
wi Obrony Narodowej – w stosunku do żoł-
nierzy niezawodowych pełniących czynną
służbę wojskową, z wyłączeniem żołnierzy
pełniących służbę kandydacką,
h) (uchylona)
(uchylona)
i)
j)
(uchylona)
k) ośrodek pomocy społecznej – w stosun-
ku do osób rezygnujących z zatrudnienia
w związku z koniecznością sprawowania
bezpośredniej, osobistej opieki nad długo-
trwale lub ciężko chorym członkiem rodzi-
ny oraz wspólnie niezamieszkującymi mat-
ką, ojcem lub rodzeństwem,
(uchylona)
l)
ł) powiatowy urząd pracy – w stosunku do
osób pobierających zasiłek dla bezrobot-
nych lub stypendium,
ł1) centrum integracji społecznej – w stosun-
ku do osób pobierających świadczenie in-
tegracyjne,
ł2) powiatowy urząd pracy – w stosunku do
osób pobierających stypendium na pod-
stawie przepisów o promocji zatrudnienia
i instytucjach rynku pracy w okresie odby-
wania studiów podyplomowych,
IFK ROZDZIAŁ 1. PRZEPISY OGÓLNE [art. 4]
7
m) Zakład – w stosunku do osób podlegają-
cych ubezpieczeniom społecznym z tytułu
pobierania zasiłku macierzyńskiego albo
zasiłku w wysokości zasiłku macierzyń-
skiego, jeżeli zasiłki te wypłaca Zakład,
oraz w stosunku do osób określonych
w art. 6a ust. 1 i art. 6b ust. 1,
n) podmiot wypłacający stypendium sporto-
we – w stosunku do osób pobierających te
stypendia,
o) minister właściwy do spraw finansów pub-
licznych oraz dyrektor izby celnej – w sto-
sunku do funkcjonariuszy celnych,
r)
t)
s)
p) Krajowa Szkoła Administracji Publicznej
– w stosunku do słuchaczy pobierających
stypendium,
osoba prowadząca pozarolniczą działal-
ność – w stosunku do osób współpracują-
cych przy prowadzeniu tej działalności,
wojewódzki urząd pracy – w stosunku do
osób, których świadczenia pracownicze fi-
nansowane są ze środków Funduszu Gwa-
rantowanych Świadczeń Pracowniczych,
jeżeli świadczenia te wypłacane są przez
ten urząd,
jednostka obsługi ekonomiczno-admini-
stracyjnej utworzona przez jednostkę sa-
morządu terytorialnego – jeżeli rozlicza
i opłaca składki za ubezpieczonych wyko-
nujących pracę w podlegających jej szko-
łach, przedszkolach i innych jednostkach
organizacyjnych systemu oświaty,
u) podmiot, w którym jest pełniona służba
– w odniesieniu do żołnierzy zawodowych
i funkcjonariuszy oddelegowanych do peł-
nienia w nim służby, jeżeli podmiot ten wy-
płaca im uposażenie,
w) wójt, burmistrz lub prezydent miasta
– w stosunku do osób otrzymujących
świadczenie pielęgnacyjne albo specjal-
ny zasiłek opiekuńczy, na podstawie prze-
pisów o świadczeniach rodzinnych, oraz
zasiłek dla opiekuna na podstawie prze-
pisów o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla
opiekunów,
podmiot, który wypłaca świadczenie szko-
leniowe po ustaniu zatrudnienia – w sto-
sunku do osób, którym wypłaca to świad-
czenie,
z)
za) inne niż powiatowe urzędy pracy podmioty
kierujące – w stosunku do osób pobierają-
cych stypendium w okresie szkolenia, sta-
żu lub przygotowania zawodowego – któ-
rymi są:
– jednostki samorządu terytorialnego i ich
jednostki organizacyjne, z wyjątkiem wo-
jewódzkich i powiatowych urzędów pracy,
– Ochotnicze Hufce Pracy,
– agencje zatrudnienia,
– instytucje szkoleniowe,
– instytucje dialogu społecznego,
– instytucje partnerstwa lokalnego,
– organizacje pozarządowe działające na
rzecz rozwoju zasobów ludzkich i prze-
ciwdziałania bezrobociu,
– jednostki naukowe,
– organizacje pracodawców,
– związki zawodowe,
– ośrodki doradztwa rolniczego,
– ośrodki poradnictwa zawodowego i psy-
chologicznego
– korzystające z publicznych środków wspól-
notowych i publicznych środków krajo-
wych na podstawie umowy o dofinansowa-
nie projektu albo decyzji, o których mowa
w przepisach ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r.
o Narodowym Planie Rozwoju (Dz.U. z 2014 r.
poz. 1448 i 1856) albo ustawy z dnia 6 grudnia
2006 r. o zasadach prowadzenia polityki roz-
woju (Dz.U. z 2014 r. poz. 1649),
zb)
podmiot, w którym działa rada nadzor-
cza – w stosunku do członków rad nad-
zorczych;
składki – składki na ubezpieczenia społeczne
osób wymienionych w pkt 1;
zasiłki – zasiłki i świadczenie rehabilitacyjne
z ubezpieczenia chorobowego oraz ubezpie-
czenia wypadkowego;
deklaracja rozliczeniowa – zestawienie infor-
macji o należnych składkach na fundusze, na
które składki pobiera Zakład, kwot rozlicza-
nych w ciężar składek oraz kwot należnych do
zapłaty;
3)
4)
5)
6) imienny raport miesięczny – informacje
o osobie podlegającej ubezpieczeniom
społecznym przedkładane Zakładowi przez
płatnika składek za dany miesiąc kalenda-
rzowy;
konto ubezpieczonego – konto, na którym ewi-
dencjonowane są składki oraz informacje do-
tyczące przebiegu ubezpieczeń społecznych
danego ubezpieczonego;
7)
Kodeks kadr i płac
IFK 8
[art. 5, komentarz] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH
8) konto płatnika – konto, na którym ewiden-
cjonowana jest kwota zobowiązań z tytułu
składek oraz innych składek danego płatnika
zbieranych przez Zakład, kwoty zapłaconych
składek, stan rozliczeń oraz inne informacje
dotyczące płatnika składek;
9) przychód – przychody w rozumieniu przepi-
sów o podatku dochodowym od osób fizycz-
nych z tytułu: zatrudnienia w ramach stosunku
pracy, pracy nakładczej, służby, wykonywania
mandatu posła lub senatora, wykonywania
pracy w czasie odbywania kary pozbawienia
wolności lub tymczasowego aresztowania, po-
bierania zasiłku dla bezrobotnych, świadcze-
nia integracyjnego i stypendium wypłacanych
bezrobotnym oraz stypendium sportowego,
a także z tytułu prowadzenia pozarolniczej
działalności oraz umowy agencyjnej lub umo-
wy zlecenia, jak również z tytułu współpracy
przy tej działalności lub współpracy przy wy-
konywaniu umowy oraz przychody z działalno-
ści wykonywanej osobiście przez osoby nale-
żące do składu rad nadzorczych, niezależnie
od sposobu ich powoływania;
11)
10) przychód z tytułu członkostwa w rolniczej
spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek
rolniczych – przychody z tytułu pracy w spół-
dzielni i z tytułu wytwarzania na jej rzecz pro-
duktów rolnych;
otwarty fundusz emerytalny – fundusz wybra-
ny przez ubezpieczonego spośród funduszy
emerytalnych, o których mowa w przepisach
o organizacji i funkcjonowaniu funduszy eme-
rytalnych;
12) (uchylony)
12a) okresowa emerytura kapitałowa – świadcze-
nie pieniężne określone w ustawie z dnia
21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitało-
wych (Dz.U. z 2014 r. poz. 1097);
12b) (uchylony)
13) międzybankowy system elektroniczny – sy-
stem ELIXIR w Krajowej Izbie Rozliczeniowej
S.A.;
14) (uchylony)
15)
numer NIP – numer identyfikacji podatkowej
nadany zgodnie z przepisami o zasadach ewi-
dencji i identyfikacji podatników i płatników;
16) rachunek bankowy – rachunek bankowy lub
rachunek w spółdzielczej kasie oszczędnoś-
ciowo-kredytowej przedsiębiorcy będącego
jej członkiem;
17) osoba sprawująca osobistą opiekę nad dziec
kiem – osobę fizyczną sprawującą osobistą
opiekę nad dzieckiem własnym lub swojego
małżonka, lub dzieckiem przysposobionym,
przez okres do 3 lat, nie dłużej jednak niż do
zakończenia roku kalendarzowego, w którym
dziecko kończy 6. rok życia, a w przypadku
dziecka, które z powodu stanu zdrowia po
twierdzonego orzeczeniem o niepełnospraw
ności lub stopniu niepełnosprawności wy
maga osobistej opieki tej osoby, przez okres
do 6 lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia
przez dziecko 18. roku życia.3
Art. 5. [Wyłączenie stosowania ustawy]
1. Ubezpieczenie społeczne rolników, jeżeli
nie podlegają oni obowiązkowi ubezpieczeń spo-
łecznych na podstawie ustawy, regulują odrębne
przepisy.
2. Nie podlegają ubezpieczeniom społecz-
nym określonym w ustawie obywatele państw ob-
cych, których pobyt na obszarze Rzeczypospolitej
Polskiej nie ma charakteru stałego i którzy są za-
trudnieni w obcych przedstawicielstwach dyplo-
matycznych, urzędach konsularnych, misjach,
misjach specjalnych lub instytucjach międzynaro-
dowych, chyba że umowy międzynarodowe stano-
wią inaczej.
KOMENTARZ
Rozdział 1. Przepisy ogólne [art. 1–5]
Przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) określają ro
dzaje ubezpieczeń społecznych, zasady podlegania ubezpieczeniom oraz obowiązki podmiotów
wykonujących zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych.
3
Art. 4 pkt 17 w brzmieniu ustalonym przez art. 9 pkt 1 ustawy z 24 lipca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy
oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r., poz. 1268; ost.zm. Dz.U. z 2015 r., poz. 1735). Zmiana weszła w życie
2 stycznia 2016 r.
luty 2016
IFK ROZDZIAŁ 1. PRZEPISY OGÓLNE – KOMENTARZ [art. 1–5]
9
1. Rodzaje ubezpieczeń
Ubezpieczenia społeczne zostały podzielone ze względu na zakres świadczeń i obejmują (art. 1
ustawy systemowej):
■■ ubezpieczenie emerytalne,
■■ ubezpieczenia rentowe,
■■ ubezpieczenie chorobowe oraz
■■ ubezpieczenie wypadkowe.
Stosunek ubezpieczeń społecznych ma charakter publicznoprawny. Składka na ubezpieczenia jest
obowiązkowa, odpłatna i bezzwrotna. Jak stwierdził Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 9 lipca
2014 r. (III AUa 1814/13): (…) objęcie ochroną ubezpieczeniową wiąże się z powstaniem obowiązku
opłacania składek (…). Składka w ubezpieczeniach społecznych jest wprawdzie osobistym wkładem
ubezpieczonego, ale z przeznaczeniem na tworzenie ogólnego funduszu ubezpieczeniowego, z któ
rego prawo do świadczeń czerpią ci ubezpieczeni, którym ziści się określone ryzyko socjalne.
Ustawodawca dokonał podziału ubezpieczeń ze względu na określone ryzyka socjalne.
Ubezpieczenie emerytalne jest związane z ryzykiem starości i osiągnięcia wieku emerytal
nego. Z tego ubezpieczenia wypłacane są świadczenia emerytalne. Warunki nabywania prawa
do świadczeń pieniężnych z tego ubezpieczenia, ustalania wysokości świadczeń oraz zasady
i tryb przyznawania, a także wypłaty świadczeń reguluje ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emery
turach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (j.t. Dz.U. z 2015 r., poz. 748 ze zm.).
Ubezpieczenia rentowe dotyczą ryzyka utraty zdolności do pracy. Z tych ubezpieczeń wypłaca
się rentę z tytułu niezdolności do pracy, a także rentę szkoleniową i rentę rodzinną.
Świadczenia z ubezpieczenia chorobowego mają na celu zrekompensowanie zarobków utra
conych np. wskutek choroby lub macierzyństwa. Na podstawie ustawy z 25 czerwca 1999 r.
o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
(j.t. Dz.U. z 2014 r., poz. 159 ze zm.) ubezpieczonym przysługują następujące świadczenia:
■■ zasiłek chorobowy,
■■ zasiłek macierzyński,
■■ świadczenie rehabilitacyjne,
■■ zasiłek opiekuńczy,
■■ zasiłek wyrównawczy.
Ubezpieczenie wypadkowe obejmuje ryzyko wystąpienia wypadku przy pracy czy choroby za
wodowej. Katalog świadczeń został określony w ustawie z 30 października 2002 r. o ubezpie
czeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (j.t. Dz.U. z 2015 r.,
poz. 1242 ze zm.).
2. Zasada równego traktowania na gruncie ubezpieczeń społecznych
Ubezpieczeni mają prawo do równego traktowania bez względu na płeć, rasę, pochodzenie
etniczne, narodowość, stan cywilny oraz stan rodzinny. Dotyczy to w szczególności:
■■ warunków objęcia systemem ubezpieczeń społecznych,
■■ obowiązku opłacania i obliczania wysokości składek na ubezpieczenia społeczne,
■■ obliczania wysokości świadczeń,
■■ okresu wypłaty świadczeń i zachowania prawa do świadczeń.
Zasada równego traktowania jest doprecyzowaniem wyrażonej w art. 32 Konstytucji zasady
równości. Zakazane jest różnicowanie sytuacji prawnej ubezpieczonych poprzez dyskryminowa
nie lub uprzywilejowanie m.in. ze względu na płeć, stan cywilny, warunki podlegania ubezpiecze
niom i opłacania składek. Nie oznacza to jednakowych zasad nabywania prawa do świadczeń
osób objętych ubezpieczeniami z różnych tytułów, np. stosunku pracy i umowy zlecenia.
Kodeks kadr i płac
IFK 10
[art. 1–5] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH
Ubezpieczony, który uważa, że w wyniku decyzji ZUS została naruszona wobec niego zasada
równego traktowania, ma prawo dochodzić roszczeń z tytułu ubezpieczeń przed sądem, składa
jąc do ZUS pisemne odwołanie od decyzji, na zasadach określonych w art. 83 ustawy systemowej.
3. Podmioty wykonujące zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych
Zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych wykonują: ZUS, otwarte fundusze emerytalne oraz
płatnicy składek. Do zadań ZUS należą m.in.:
■■ stwierdzanie i ustalanie obowiązku ubezpieczeń społecznych,
■■ ustalanie uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych oraz ich wypłacanie, wymierza
nie i pobieranie składek na ubezpieczenia społeczne oraz innych składek, prowadzenie rozli
czeń z płatnikami co do należnych składek i wypłacanych przez płatników świadczeń,
■■ orzekanie o stanie zdrowia na potrzeby ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń spo
■■ opiniowanie projektów aktów prawnych z zakresu zabezpieczenia społecznego (art. 68 ustawy
łecznych,
systemowej).
Natomiast płatnicy składek są zobowiązani przede wszystkim do obliczania i potrącania na
leżnych składek na ubezpieczenia społeczne oraz przekazywania ich do ZUS. Za wykonywanie
zadań związanych z wypłatą zasiłków płatnikom składek przysługuje wynagrodzenie (art. 3 ust. 2
ustawy systemowej), które wynosi 0,1 kwoty prawidłowo wypłaconych świadczeń (§1 rozporzą
dzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 14 grudnia 1998 r. w sprawie wysokości i trybu wypłaty
wynagrodzenia płatnikom składek z tytułu wykonywania zadań z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa, Dz.U. z 1998 r. Nr 153, poz. 1005). Kwota przysługującego płatnikowi
wynagrodzenia jest potrącana z należnych od płatnika składek na ubezpieczenia społeczne.
Płatnik składek dokonuje rozliczenia należnego mu wynagrodzenia w deklaracji rozliczeniowej
składanej za miesiąc, w którym dokonał wypłaty świadczeń.
4. Wybrane definicje
Warto zwrócić szczególną uwagę na znaczenie zdefiniowanych w ustawie pojęć, które wystę
pują w przepisach o ubezpieczeniach społecznych.
4.1. Ubezpieczony
Przez pojęcie „ubezpieczony” należy rozumieć osoby fizyczne objęte chociaż jednym rodzajem
ubezpieczeń społecznych, o których mowa w art. 1 ustawy systemowej. Jest to osoba fizyczna, któ
ra ze względu na określony rodzaj aktywności zawodowej podlega ubezpieczeniom emerytalnemu
i rentowym (obowiązkowo bądź dobrowolnie) lub podlega wyłącznie ubezpieczeniu emerytalnemu.
4.2. Płatnik składek
Ustawa systemowa, w zależności od tytułu do ubezpieczeń, wskazuje jako płatników składek
różne podmioty.
Pracodawca jest płatnikiem składek nie tylko w stosunku do zatrudnionych pracowników, ale
także w stosunku do osób, które są pracownikami w rozumieniu art. 8 ust. 2a ustawy systemowej, tj.:
■■ pozostającymi w stosunku pracy oraz jednocześnie
■■ wykonującymi w ramach umowy cywilnoprawnej (o dzieło, zlecenia), zawartej z własnym pra
codawcą lub innym podmiotem, pracę na rzecz własnego pracodawcy.
Spółka cywilna jest płatnikiem składek tylko w stosunku do zatrudnionych w niej osób (pra
cowników, zleceniobiorców itp.). Natomiast spółka nie jest płatnikiem w stosunku do wspól
ników. Każdy ze wspólników spółki cywilnej jest płatnikiem składek na własne ubezpieczenia.
W świetle przepisów ustawy systemowej wspólnik spółki cywilnej prowadzący w tej spółce po
zarolniczą działalność gospodarczą posiada własny, odrębny tytuł do ubezpieczeń społecznych.
luty 2016
IFK ROZDZIAŁ 1. PRZEPISY OGÓLNE – KOMENTARZ [art. 1–5]
11
ZUS jest płatnikiem składek w stosunku do osób podlegających ubezpieczeniom społecznym
z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego albo zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego,
jeżeli wypłaca te zasiłki, oraz w stosunku do osób sprawujących osobistą opiekę nad dzieckiem
(art. 6a ust. 1 i art. 6b ust. 1 ustawy systemowej).
4.3. Przychód
Przychodem do celów ubezpieczeniowych jest przychód w rozumieniu przepisów o podatku
dochodowym od osób fizycznych z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy, pracy nakład
czej, służby, wykonywania mandatu posła lub senatora, wykonywania pracy w czasie odbywania
kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania, pobierania zasiłku dla bezrobotnych,
świadczenia integracyjnego i stypendium wypłacanych bezrobotnym oraz stypendium sportowego,
a także z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności, umowy agencyjnej lub umowy zlecenia, jak
również z tytułu współpracy przy tej działalności lub współpracy przy wykonywaniu umowy, oraz
przychody z działalności wykonywanej osobiście przez osoby należące do składu rad nadzorczych,
niezależnie od sposobu ich powoływania (art. 4 pkt 9 ustawy systemowej).
5. Wyłączenie obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym
Przepisów ustawy systemowej nie stosuje się do dwóch grup podmiotów (art. 5 ustawy sy
stemowej). Po pierwsze, są to rolnicy. Jeżeli nie podlegają oni ubezpieczeniom społecznym w ro
zumieniu ustawy systemowej, są objęci ubezpieczeniami na zasadach określonych w ustawie
z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (j.t. Dz.U. z 2015 r., poz. 704 ze zm.).
Rolnik lub domownik, który podlegając ubezpieczeniu w pełnym zakresie z mocy ustawy, nie
przerwanie co najmniej przez 3 lata, rozpocznie prowadzenie pozarolniczej działalności gospo
darczej lub współpracę przy prowadzeniu tej działalności, nadal podlega temu ubezpieczeniu
w okresie prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej lub współpracy przy prowadzeniu
tej działalności, jeśli łącznie zostaną spełnione wymienione niżej warunki.
Warunki, jakie muszą być spełnione łącznie, aby rolnik prowadzący jednocześnie działalność
gospodarczą nadal mógł podlegać obowiązkowi ubezpieczenia rolnego:
■■ złożył w KRUS oświadczenie o kontynuowaniu tego ubezpieczenia w terminie 14 dni od dnia rozpo
częcia wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej lub współpracy przy tej działalności,
■■ jednocześnie nadal prowadzi działalność rolniczą lub stale pracuje w gospodarstwie rolnym, obej
mującym obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego, lub w dziale specjalnym,
■■ nie jest pracownikiem i nie pozostaje w stosunku służbowym,
■■ nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty albo do świadczeń z ubezpieczeń społecznych,
■■ kwota należnego podatku dochodowego za poprzedni rok podatkowy od przychodów z pozarol
niczej działalności gospodarczej nie przekracza rocznej kwoty granicznej. Roczna kwota graniczna
podatku za 2015 r. wynosi 3204 zł (M.P. z 2015 r., poz. 412)
(art. 5a ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników).
Zaświadczenie albo oświadczenie, że nie została przekroczona kwota podatku dochodowego,
rolnik lub domownik prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą, podlegający ubezpie
czeniu, ma obowiązek złożyć do 31 maja każdego roku podatkowego. Termin na złożenie ww.
oświadczenia (lub zaświadczenia z urzędu skarbowego) może zostać przywrócony na wniosek
rolnika lub domownika, jeżeli udowodnią oni, że niezachowanie terminu nastąpiło wskutek zda
rzeń losowych (art. 5a ust. 7 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników). Oznacza to, że z ubez
pieczeń w KRUS zostaną wyłączeni rolnicy prowadzący działalność gospodarczą, którzy:
■■ nie złożą oświadczenia (lub zaświadczenia) o nieprzekroczeniu rocznej kwoty granicznej po
datku do 31 maja 2016 r. (chyba że przekroczenie terminu nastąpiło wskutek zdarzeń loso
wych i termin na jego złożenie został przywrócony) albo
■■ za 2015 r. opłacili podatek od przychodów z działalności wyższy od kwoty 3204 zł.
Kodeks kadr i płac
IFK 12
[art. 1–5] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH
UWAGA!
Rolnik lub domownik, który świadczy pracę na pod-
stawie umowy zlecenia lub zostanie powołany do rady
nadzorczej i osiągnie z tego tytułu przychód nieprzekra-
czający w danym miesiącu 1/2 minimalnego wynagro-
dzenia, nadal może podlegać ubezpieczeniom w KRUS.
Od 1 stycznia 2015 r. istnieje możliwość
dalszego podlegania ubezpieczeniom w KRUS
w okresie podlegania ubezpieczeniom spo
łecznym w ZUS z tytułu wykonywania umowy
zlecenia lub powołania do rady nadzorczej.
Warunkiem, który musi być spełniony, jest,
aby przychód osiągany z tych tytułów w roz
liczeniu miesięcznym nie przekraczał kwoty
połowy minimalnego wynagrodzenia za pracę
(np. w 2016 r. – 925 zł). Rolnik lub domownik
może w każdym czasie odstąpić od ubezpieczenia w KRUS, składając stosowne oświadczenie.
Ubezpieczenie rolników ustanie jednak nie wcześniej niż od dnia złożenia tego oświadczenia.
Po drugie, przepisy ustawy systemowej nie mają także zastosowania do obywateli państw
obcych, których pobyt na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej nie ma charakteru stałego i którzy
są zatrudnieni w:
■■ obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych,
■■ urzędach konsularnych,
■■ misjach, misjach specjalnych lub
■■ instytucjach międzynarodowych,
chyba że umowy międzynarodowe stanowią inaczej.
Jest to wyjątek od zasady podlegania ubezpieczeniom w Polsce przez cudzoziemców wykonu
jących pracę na terytorium Polski na rzecz polskich firm.
Sąd Najwyższy w wyroku z 6 września 2011 r. (I UK 60/11) wyjaśnił, że: (…) zakresem podmio
towym art. 5 ust. 2 u.s.u.s. są objęci zarówno obywatele państw obcych zatrudnieni w placówkach
wymienionych w tym przepisie (niezależnie od charakteru ich pobytu na obszarze Rzeczypospolitej
Polskiej), jak również obywatele państw obcych niezatrudnieni w takich placówkach, o ile tylko ich
pobyt na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej nie miał charakteru stałego (...).
O stałym pobycie może przykładowo świadczyć posiadanie karty stałego pobytu. Ponadto umo
wy międzynarodowe, których Polska jest stroną, mogą przewidywać, że cudzoziemiec zatrudniony
w Polsce lub wykonujący w Polsce działalność nie będzie objęty z tego tytułu ubezpieczeniami.
Własną wykładnię omawianych przepisów prezentuje ZUS. W piśmie z 17 września 2015 r.
(sygn. DI/100000/43/913/2015) w sprawie podlegania ubezpieczeniom społecznym przez cu
dzoziemców zatrudnionych przez polskiego przedsiębiorcę na terenie Polski ZUS wskazał, że:
(...) Ubezpieczeniom społecznym nie podlega obywatel państwa obcego, którego pobyt na ob
szarze Rzeczypospolitej Polskiej nie ma charakteru stałego, a ponadto jest zatrudniony w obcym
przedstawicielstwie dyplomatycznym, urzędzie konsularnym, misjach, misjach specjalnych lub in
stytucjach międzynarodowych. Przesłanki obywatelstwa, charakteru pobytu oraz warunku zatrud
nienia muszą być spełnione łącznie, by obowiązek ubezpieczeniowy podlegał wyłączeniu (…). Zgod
nie z art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych obowiązkowo ubezpieczeniom
emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są
pracownikami. Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych w zakresie podlegania ubezpieczeniom
społecznym nie posługuje się kryterium obywatelstwa czy np. miejsca zamieszkania lub pobytu.
Oznacza to, że obowiązkiem ubezpieczeń społecznych są objęci także cudzoziemcy, o ile spełniają
warunki do podlegania ubezpieczeniom społecznym, a tak jest, gdy z cudzoziemcem zostaje zawar
ta umowa o pracę. Istotnym dla objęcia obowiązkiem ubezpieczeń społecznych jest więc:
■■ fakt zawarcia z polskim podmiotem np. umowy o pracę, czyli umowy rodzącej zgodnie z prze
pisami obowiązek ubezpieczeń społecznych oraz
■■ wykonywanie pracy w ramach tej umowy na obszarze Polski.
Jedynie ratyfikowana umowa międzynarodowa, jako prawo nadrzędne, może wykluczyć zasto
sowanie polskich przepisów w tym zakresie.
luty 2016
IFK ROZDZIAŁ 2. ZASADY PODLEGANIA UBEZPIECZENIOM SPOŁECZNYM [art. 6]
13
UWAGA!
Zdaniem ZUS dla obowiązku podlegania ubezpiecze-
niom z tytułu stosunku pracy nie ma znaczenia obywa-
telstwo osoby ubezpieczonej, nawet jeżeli jej pobyt na
terenie Polski nie ma charakteru stałego.
Odrębne zasady obowiązują w zakresie koor
dynacji systemów zabezpieczenia społecznego,
które funkcjonują na terenie Unii Europejskiej,
Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz
Szwajcarii. Regulują je rozporządzenie Parla
mentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004
z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji sy
stemów zabezpieczenia społecznego oraz rozpo
rządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 987/2009 z 16 września 2009 r., dotyczące wykony
wania rozporządzenia (WE) nr 883/2004. W aktach tych są określone zasady ustalania właściwego
ustawodawstwa w zakresie ubezpieczeń na terenie Unii Europejskiej i EOG (oraz Szwajcarii). Prze
pisy prawa wspólnotowego mają w tym przypadku pierwszeństwo przed ustawodawstwem krajo
wym. Zgodnie z tymi regulacjami osoby podlegają w zakresie ubezpieczeń ustawodawstwu tylko
jednego państwa (art. 11 ust. 1 rozporządzenia nr 883/2004). Z reguły będzie to państwo miejsca
wykonywania pracy lub działalności na własny rachunek (art. 11 ust. 3 rozporządzenia nr 883/2004),
zgodnie z generalną zasadą podlegania ubezpieczeniom w państwie wykonywania pracy.
Zasady podlegania ubezpieczeniom
Rozdział 2
społecznym
Art. 6. [Obowiązkowe ubezpieczenia emery
talne i rentowe]
1. Obowiązkowo ubezpieczeniom emerytal-
nemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem
art. 8 i 9, osoby fizyczne, które na obszarze
Rzeczypospolitej Polskiej są:
1)
2)
3)
pracownikami, z wyłączeniem prokuratorów;
osobami wykonującymi pracę nakładczą;
członkami rolniczych spółdzielni produkcyj-
nych i spółdzielni kółek rolniczych, zwanymi
dalej „członkami spółdzielni”;
osobami wykonującymi pracę na podstawie
umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo
innej umowy o świadczenie usług, do której
zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się
przepisy dotyczące zlecenia, zwanymi da-
lej „zleceniobiorcami”, oraz osobami z nimi
współpracującymi, z zastrzeżeniem ust. 4;
osobami prowadzącymi pozarolniczą działal-
ność oraz osobami z nimi współpracującymi;
posłami i senatorami pobierającymi uposaże-
nie oraz posłami do Parlamentu Europejskie-
go, o których mowa w art. 1 ust. 1 ustawy
z dnia 30 lipca 2004 r. o uposażeniu posłów do
Parlamentu Europejskiego wybranych w Rze-
czypospolitej Polskiej, zwanymi dalej „posłami
i senatorami”;
osobami pobierającymi stypendium sportowe,
zwanymi dalej „stypendystami sportowymi”;
4)
5)
6)
7)
7a) pobierającymi stypendium słuchaczami Krajo-
8)
wej Szkoły Administracji Publicznej;
osobami wykonującymi odpłatnie pracę, na
podstawie skierowania do pracy, w czasie od-
bywania kary pozbawienia wolności lub tym-
czasowego aresztowania;
9)
osobami pobierającymi zasiłek dla bezrobot-
nych, świadczenie integracyjne lub stypen-
dium w okresie odbywania szkolenia, stażu
lub przygotowania zawodowego dorosłych,
na które zostały skierowane przez powiatowy
urząd pracy, zwanymi dalej „bezrobotnymi”;
9a) osobami pobierającymi stypendium w okre-
sie odbywania szkolenia, stażu lub przygoto-
wania zawodowego dorosłych, na które zo-
stały skierowane przez inne niż powiatowy
urząd pracy podmioty kierujące na szkole-
nie, staż lub przygotowanie zawodowe doro-
słych, zwanymi dalej „osobami pobierającymi
stypendium”;
10)
11)
9b) osobami pobierającymi stypendium na pod-
stawie przepisów o promocji zatrudnienia
i instytucjach rynku pracy w okresie odbywa-
nia studiów podyplomowych;
duchownymi;
żołnierzami niezawodowymi pełniącymi czyn-
ną służbę wojskową, z wyłączeniem żołnierzy
pełniących służbę kandydacką;
osobami odbywającymi służbę zastępczą;
(uchylony)
(uchylony)
(uchylony)
(uchylony)
12)
13)
14)
15)
16)
Kodeks kadr i płac
IFK 14
[art. 6a] USTAWA O SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH
(uchylony)
(uchylony)
17)
18)
18a) funkcjonariuszami Służby Celnej;
18b) (uchylony)
19)
osobami przebywającymi na urlopach wycho-
wawczych lub pobierającymi zasiłek macie-
rzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku ma-
cierzyńskiego;
osobami pobierającymi świadczenia socjal-
ne wypłacane w okresie urlopu oraz osobami
pobierającymi zasiłek socjalny wypłacany na
czas przekwalifikowania zawodowego i poszu-
kiwania nowego zatrudnienia, a także osobami
pobierającymi wynagrodzenie przysługujące
w okresie korzystania ze świadczenia górnicze-
go albo w okresie korzystania ze stypendium
na przekwalifikowanie, wynikające z odrębnych
przepisów lub układów zbiorowych pracy;
osobami pobierającymi świadczenie szkole-
niowe wypłacane po ustaniu zatrudnienia;
20)
21)
22) członkami rad nadzorczych wynagradzanymi
z tytułu pełnienia tej funkcji.
2. Zasady podlegania ubezpieczeniom emery-
talnemu i rentowym osób rezygnujących z zatrud-
nienia w związku z koniecznością sprawowania
bezpośredniej, osobistej opieki nad długotrwale
lub ciężko chorym członkiem rodziny oraz wspól-
nie niezamieszkującymi matką, ojcem lub rodzeń-
stwem, za które ośrodek pomocy społecznej opła-
ca składkę, regulują przepisy o pomocy społecznej.
2a. Za osobę pobierającą świadczenie pielęgna-
cyjne, specjalny zasiłek opiekuńczy albo zasiłek dla
opiekuna wójt, burmistrz lub prezydent miasta opła-
ca składkę na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od
podstawy odpowiadającej wysokości odpowiednio:
1)
świadczenia pielęgnacyjnego albo specjalnego
zasiłku opiekuńczego przysługujących na pod-
stawie przepisów o świadczeniach rodzinnych,
zasiłku dla opiekuna przysługującego na pod-
stawie przepisów o ustaleniu i wypłacie zasił-
ków dla opiekunów
2)
– przez okres niezbędny do uzyskania 25-letnie-
go okresu ubezpieczenia (składkowego i nieskład-
kowego), z zastrzeżeniem art. 87 ust. 1b ustawy
z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U.
z 2013 r. poz. 1440, z późn. zm.).
2b. Wójt, burmistrz lub prezydent miasta nie opła-
ca składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe za
osobę pobierającą świadczenie pielęgnacyjne, spe-
cjalny zasiłek opiekuńczy albo zasiłek dla opiekuna,
luty 2016
jeżeli podlega ona obowiązkowi ubezpieczenia spo-
łecznego z innego tytułu na podstawie ustawy lub na
podstawie odrębnych przepisów lub jest ubezpieczo-
na na podstawie art. 16 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia
20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolni-
ków (Dz.U. z 2015 r. poz. 704, z późn. zm.).
2c. Wójt, burmistrz lub prezydent miasta, jeże-
li wypłaca osobie świadczenie pielęgnacyjne, spe-
cjalny zasiłek opiekuńczy albo zasiłek dla opiekuna,
może wystąpić do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
o udzielenie informacji o przebiegu ubezpieczenia
oraz za jaki okres za tę osobę powinien opłacać skład-
kę na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.
2d. Sposób opłacania składek na ubezpiecze-
nia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe
osób świadczących pracę na podstawie umowy
uaktywniającej, reguluje ustawa z dnia 4 lutego
2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3
(Dz.U. z 2013 r. poz. 1457).
3. (uchylony)
3a. (uchylony)
4. Osoby określone w ust. 1 pkt 4 nie podle-
gają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu
i rentowym, jeżeli są uczniami gimnazjów, szkół
ponadgimnazjalnych, szkół ponadpodstawowych
lub studentami, do ukończenia 26 lat.
4a. Przepisu ust. 4 nie stosuje się do osób świad-
czących pracę na podstawie umowy uaktywniającej
określonej w ustawie, o której mowa w ust. 2d.
5. (uchylony)
6. (uchylony)
Art. 6a. [Ubezpieczenia osób sprawujących
osobistą opiekę nad dzieckiem]
1. Obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalne-
mu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem art. 8 i 9,
osoby sprawujące osobistą opiekę nad dzieckiem,
które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są:
1) osobami, które prowadziły pozarolniczą dzia-
łalność gospodarczą przez okres co najmniej
6 miesięcy i zaprzestały jej prowadzenia albo
zawiesiły wykonywanie działalności gospodar-
czej na podstawie art. 14a ust. 1d ustawy z dnia
2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospo-
darczej (Dz.U. z 2013 r. poz. 672, z późn. zm.);
osobami, które prowadziły inną niż określona
w przepisach o swobodzie działalności go-
spodarczej pozarolniczą działalność, o której
mowa w art. 8 ust. 6, przez okres co najmniej
6 miesięcy i które zaprzestały jej prowadzenia;
zleceniobiorcami, którzy wykonywali pracę na
podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia
2)
3)
IFK
Pobierz darmowy fragment (pdf)
