Darmowy fragment publikacji:
A
n
n
a
C
z
y
ż
Anna Czyż
Współpraca regionalna
państw Grupy Wyszehradzkiej
Doświadczenia i perspektywy
W
s
p
ó
ł
p
r
a
c
a
i
r
e
g
o
n
a
n
a
l
p
a
ń
s
t
w
G
r
u
p
y
W
y
s
z
e
h
r
a
d
z
k
i
e
j
V4
Współpraca regionalna
państw Grupy Wyszehradzkiej
Doświadczenia i perspektywy
Anna Czyż
Współpraca regionalna
państw Grupy Wyszehradzkiej
Doświadczenia i perspektywy
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego ■ Katowice 2018
Redaktor serii: Nauki Polityczne
Mariusz Kolczyński
Recenzent
Jacek Zieliński
Spis treści
Wstęp
Rozdział 1
Współpraca regionalna w stosunkach międzynarodowych
1.1. Region i regionalizm w stosunkach międzynarodowych
1.2. Europa Środkowa jako region
1.3. Współpraca regionalna w Europie
1.4. Grupa Wyszehradzka na tle innych form współpracy regionalnej
w Europie Środkowo-Wschodniej
1.4.1. Nowy regionalizm
1.4.2. Inicjatywa Środkowoeuropejska
1.4.3. Współpraca bałtycka
1.4.3.1. Rada Państw Morza Bałtyckiego
1.4.3.2. Rada Bałtycka
1.4.4. Organizacja Czarnomorskiej Współpracy Gospodarczej
1.5. Regiony przygranicznej współpracy w państwach wyszehradzkich
1.5.1. Euroregiony państw wyszehradzkich
1.5.2. Europejskie Ugrupowanie Współpracy Terytorialnej
1.6. Podsumowanie
Rozdział 2
Powstanie i funkcjonowanie Grupy Wyszehradzkiej
2.1. Geneza współpracy w ramach Trójkąta Wyszehradzkiego
2.2. Cele współpracy wyszehradzkiej
2.3. Stosunek poszczególnych partnerów do idei współpracy wyszehradz-
kiej
2.4. Miejsce Grupy Wyszehradzkiej w koncepcjach polityki zagranicznej
Czech, Polski, Słowacji i Węgier
2.5. Etapy współpracy wyszehradzkiej
9
23
23
32
39
44
44
49
53
54
57
58
61
66
68
69
71
71
77
80
83
88
6
Spis treści
2.6. Motywy i mechanizmy współpracy wyszehradzkiej
2.7. Podsumowanie
Rozdział 3
Przedmiot współpracy wyszehradzkiej
3.1. Współpraca w ramach Grupy Wyszehradzkiej
3.1.1. Współpraca polityczna i sektorowa
3.1.1.1. Polityka energetyczna
3.1.1.2. Bałkany Zachodnie
3.1.2. Współpraca gospodarcza
3.2. Współpraca w ramach Unii Europejskiej
3.2.1. Integracja europejska
3.2.2. Państwa Grupy Wyszehradzkiej na forum Unii Europejskiej
3.2.2.1. Europejska Polityka Sąsiedztwa
3.2.2.2. Partnerstwo Wschodnie
3.3. Współpraca w ramach Sojuszu Północnoatlantyckiego
3.4. Współpraca z innymi partnerami
3.5. Podsumowanie
Rozdział 4
Międzynarodowy Fundusz Wyszehradzki
4.1. Powstanie i struktura Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego
4.2. Działalność Funduszu i jego budżet
4.3. Rodzaje grantów przyznawanych przez Międzynarodowy Fundusz
Wyszehradzki
4.3.1. Small Grants (Małe Granty)
4.3.2. Standard Grants (Standardowe Granty)
4.3.3. Strategic Grants (Strategiczne Granty)
4.3.4. Visegrad Strategic Conferences (Wyszehradzkie Konferencje Strate-
giczne)
4.3.5. Visegrad University Studies Grant (VUSG) – (Wyszehradzki Grant
na Studia Uniwersyteckie)
4.3.6. Visegrad+ (Wyszehrad plus)
4.3.7. V4 – Japan Joint Research Program (Wyszehradzko-Japoński Wspólny
Program Badawczy)
Wyszehradzki
diów)
4.4. Rodzaje stypendiów przyznawanych przez Międzynarodowy Fundusz
4.4.1. Visegrad Scholarship Programme (Program Wyszehradzkich Stypen-
4.4.2. Visegrad Scholarship Programme – EaP (Program Wyszehradzkich
Stypendiów – Partnerstwo Wschodnie)
4.4.3. Visegrad Scholarships at the Open Society Archives (Wyszehradzkie
Stypendia w Archiwum Społeczeństwa Otwartego)
98
126
129
129
129
139
145
149
152
152
161
166
169
174
183
185
187
187
189
192
192
194
195
196
196
197
197
198
198
200
200
Spis treści
7
4.4.4. Visegrad-Taiwan Scholarships (Stypendia Wyszehrad-Tajwan)
4.5. Rodzaje rezydencji artystycznych przyznawanych przez Międzynaro-
4.5.1. Visegrad Art Residency Program (VARP) – Visual Sounds Arts
dowy Fundusz Wyszehradzki
(Sztuki wizualne i dźwiękowe)
4.5.2. VARP – Performing Arts (Sztuki sceniczne)
4.5.3. VARP in New York
4.5.4. Visegrad Literary Residency Program (Wyszehradzki Program Rezy-
Rozdział 5
Bilans i perspektywy współpracy regionalnej państw Grupy Wyszehradzkiej
5.1. Sukcesy i porażki Grupy Wyszehradzkiej
5.2. Czynniki wzmacniające i osłabiające współpracę w ramach Grupy
Wyszehradzkiej
na Ukrainie
5.3. Grupa Wyszehradzka w obliczu nowych wyzwań w Europie
5.3.1. Unia Europejska w kryzysie
5.3.2. Stanowisko państw Grupy Wyszehradzkiej wobec Rosji oraz konfliktu
5.3.3. Stanowisko państw Grupy Wyszehradzkiej wobec kryzysu migracyjnego
5.3.4. Stanowisko państw Grupy Wyszehradzkiej wobec Brexitu
5.4. Perspektywy współpracy państw Grupy Wyszehradzkiej
5.5. Podsumowanie
Zakończenie
Aneks
Bibliografia
Wykaz skrótów
Wykaz tabel
Summary
Zusammenfassung
dencji Literackiej)
Wschodniego)
4.6. Inne formy działalności Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego
4.6.1. V4 Eastern Partnership (V4EaP) – (Wyszehradzki Program Partnerstwa
4.6.2. International Visegrad Prize (Międzynarodowa Nagroda Wyszehradzka)
4.6.3. Think Visegrad – Wyszehradzki think tank
4.6.4. Czasopisma opiniotwórcze
4.7. Podsumowanie
200
202
202
203
204
204
205
205
206
207
208
209
211
211
216
222
222
227
238
246
248
257
259
267
283
313
315
317
319
Wstęp
Cztery państwa Europy Środkowej (Czechy, Polska, Słowacja i Węgry) będące
przedmiotem zainteresowania autorki znalazły się w ostatnich latach w waż-
nym punkcie swojego rozwoju w sferze politycznej, gospodarczej i społecznej.
Ich udziałem stały się znaczące wydarzenia na kontynencie europejskim, które
odcisnęły ogromne piętno na losach wielu milionów obywateli i wyznaczyły
kierunek działań dla kolejnych pokoleń. Przemiany zachodzące w tym regionie
Europy, zapoczątkowane w 1989 roku, obejmowały politykę wewnętrzną, ale
i zagraniczną omawianych państw, ich relacje z nowymi sąsiadami oraz proces
integracji europejskiej i euroatlantyckiej. Upadek realnego socjalizmu i gospo-
darki centralnie planowanej jako efekty zainicjowanego w 1989 roku procesu
transformacji w regionie Europy Środkowo-Wschodniej umożliwiły otwarcie
nowego rozdziału w dziejach czterech omawianych państw – budowy podstaw
demokracji i gospodarki wolnorynkowej na wzór systemów politycznych i gospo-
darczych funkcjonujących w państwach Europy Zachodniej. Zmiana perspek-
tywy w stosunkach międzynarodowych oznaczała zwrot z orientacji wschodniej
na zachodnią poprzez dążenia do likwidacji struktur dotychczasowego bloku
wschodniego, tzn. Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG; ang. Council
for Mutual Economic Assistance; istniejącej od 1949 roku) oraz Układu Warszaw-
skiego (istniejącego od 1955 roku) z jednej strony, a z drugiej – zabiegi o włącze-
nie w struktury współpracy politycznej, gospodarczej i obronnej państw Europy
Zachodniej i Stanów Zjednoczonych, czyli uzyskanie członkostwa w Europej-
skiej Wspólnocie Gospodarczej (EWG; ang. European Economic Community –
EEC; od 1992 roku w Unii Europejskiej – UE; ang. European Union – EU)
oraz w Sojuszu Północnoatlantyckim (ang. North Atlantic Treaty Organization
– NATO). Jednym z elementów procesu przemian zachodzących w omawia-
nych państwach stał się proces reorientacji ich polityki zagranicznej, którego
ważnym aspektem był rozwój współpracy regionalnej obejmującej te właś-
nie państwa. Przejawem zjawiska określanego w literaturze „nowym regiona-
10
Wstęp
lizmem”1 stało się powołanie do życia ugrupowania regionalnego funkcjonu-
jącego początkowo pod nazwą Trójkąt Wyszehradzki (ang. Visegrad Triangle;
tworzyły go Czechosłowacja, Polska i Węgry), a po rozpadzie Czechosłowacji
przemianowanego na Grupę Wyszehradzką (ang. Visegrad Group2 – V4), która
obejmuje Czechy, Polskę, Słowację i Węgry.
Deklarację założycielską początkowo Trójkąta Wyszehradzkiego, a następ-
nie Grupy Wyszehradzkiej podpisali podczas spotkania w węgierskim mieście
Wyszehrad (węg. Visegrád, czes. oraz słow. Vyšehrad) 15 lutego 1991 roku pre-
zydenci Czechosłowacji i Polski – Václav Havel i Lech Wałęsa, oraz premier
Węgier József Antall. Celem ugrupowania była współpraca regionalna oraz
wspólne dążenie do struktur euroatlantyckich. Dnia 15 lutego 2016 roku minęła
25. rocznica powstania tej struktury współpracy, fakt ten stał się zatem dla
autorki podstawą do przedstawienia pewnych podsumowań działalności Grupy
Wyszehradzkiej oraz do podjęcia próby oceny jej dorobku. Przez owe 25 lat ist-
nienia Grupa Wyszehradzka doznawała wzlotów i upadków, osiągała sukcesy,
ale także i doświadczała porażek, wielokrotnie ogłaszano jej koniec. W całej
historii jej działania wyraźną cezurą czasową, która determinowała przebieg,
charakter i znaczenie współpracy państw członkowskich, stała się ich akcesja
do Unii Europejskiej w 2004 roku. Z punktu widzenia istnienia i funkcjono-
wania Grupy Wyszehradzkiej należy wyraźnie rozróżnić cele współpracy i jej
doświadczenia w okresie przedakcesyjnym oraz po wejściu Czech, Polski, Sło-
wacji i Węgier do UE. Każde z państw należące do V4 ma swoje wewnętrzne
priorytety i to przede wszystkim o nie dbało, dba i będzie dbać w Unii Europej-
skiej, „nie wyklucza to jednak współpracy tam, gdzie interesy wyszehradzkiej
czwórki okazują się zbieżne, tak jak zbieżnym, wspólnym celem była integracja
euroatlantycka. Wskazane jest zatem realistyczne, a nie maksymalistyczne spoj-
rzenie na Grupę Wyszehradzką, niestawianie jej zbyt wygórowanych wymagań
i elastyczne dostosowywanie się do sytuacji”3. W wielu przypadkach Grupa
Wyszehradzka udowodniła swoją przydatność we wpływaniu na proces decy-
zyjny w Unii Europejskiej, a format V4 zakorzenił się w przestrzeni i praktyce
politycznej państw regionu i w opinii polityków zachodnich. Wprowadzenie
rocznych, rotacyjnych prezydencji w Grupie Wyszehradzkiej i regularnych spot-
kań przedstawicieli państw członkowskich z jednej strony wpłynęło na wzmoc-
1 R. Zięba: „Nowy regionalizm” w Europie a Polska. „Sprawy Międzynarodowe” 1992,
nr 1−2, s. 25−44.
2 Zob. http://www.visegradgroup.eu/about (dostęp: 27.09.2016). W niniejszej pracy,
w celu uniknięcia powtórzeń, dla Grupy Wyszehradzkiej stosowane będą również
określenia: V4, członkowie/kraje/państwa V4, państwa wyszehradzkie, czwórka wyszeh-
radzka, „rodzina wyszehradzka”.
3 P. Bukalska, M. Bocian: Nowa Grupa Wyszehradzka w nowej Unii Europejskiej – szanse
i możliwości rozwoju. W: OSW: Analizy, 15.05.2003. http://www.osw.waw.pl/sites/default/
files/punkt_widzenia7.pdf (dostęp: 17.01.2016).
Wstęp
11
nienie i sformalizowanie współpracy, z kolei z drugiej strony przyjęta formuła
współpracy Wyszehrad plus pozwala na bardziej elastyczne i otwarte współ-
działanie z innymi partnerami.
Głównym celem badawczym pracy jest analiza i ocena doświadczeń państw
Grupy Wyszehradzkiej we współpracy regionalnej w ujęciu wielowymiarowym
(obejmującym współpracę zarówno w sferze politycznej, jak również w wymia-
rze sektorowym i obywatelskim) od momentu jej powstania w 1991 roku aż do
roku 2016. Istotną z punktu widzenia współpracy wyszehradzkiej cezurą cza-
sową jest rok 2004, czyli wejście państw Grupy Wyszehradzkiej do Unii Euro-
pejskiej. To właśnie członkostwo w Unii Europejskiej w istotnym stopniu deter-
minowało i determinuje funkcjonowanie ugrupowania oraz wpływa na kształt
i treść współpracy wyszehradzkiej, gdyż różnorodne aspekty owej współpracy
można rozpatrywać najpierw w kontekście dążeń integracyjnych Czech, Pol-
ski, Słowacji i Węgier, a następnie już w ramach Unii Europejskiej. Zasadniczy
problem badawczy autorka skoncentrowała wokół pytania: Jak należy ocenić
dotychczasowy dorobek Grupy Wyszehradzkiej? Odpowiadająca pytaniu głów-
nemu hipoteza badawcza (wiodąca) zakłada, iż Grupa Wyszehradzka stała się
rozpoznawalną marką i wizytówką Europy Środkowej, przynosząc jej człon-
kom więcej korzyści niż strat. Bilans działalności czwórki wyszehradzkiej jest
zatem pozytywny. Autorka w tym względzie prezentuje realistyczne podejście
do dorobku V4, a zatem opierające się na unikaniu zarówno przesadnych ocze-
kiwań oraz pochwał, jak i całkowitej krytyki Grupy Wyszehradzkiej.
Kolejne pytanie badawcze wiąże się z określeniem, jakie czynniki wpływały
i wpływają na współpracę w ramach V4, od czego uzależnione były w danym
okresie decyzje polityczne dotyczące funkcjonowania Grupy Wyszehradzkiej.
W związku z tym postawiona została hipoteza o zróżnicowanych determi-
nantach wpływających na rozwój lub zahamowanie współpracy regional-
nej w ramach V4, przy czym pod uwagę brane są uwarunkowania zarówno
wewnętrzne, jak i zewnętrzne. Wśród czynników wewnętrznych należy wska-
zać przede wszystkim interesy i wolę aktorów politycznych oraz stosunek
poszczególnych przywódców do idei współpracy wyszehradzkiej, z kolei wśród
czynników zewnętrznych na pierwszy plan wysuwają się stanowisko państw
Europy Zachodniej, polityka Unii Europejskiej z jednej strony, ale także poli-
tyka Rosji z drugiej. Istotne było również wskazanie rodzaju i charakteru czyn-
ników, które mają wpływ na funkcjonowanie Grupy Wyszehradzkiej. W pracy
uwzględnione są zarówno czynniki wzmacniające czwórkę wyszehradzką, jak
i te, które oddziałują negatywnie, osłabiająco i hamująco na jej współpracę.
Natężenie jednych lub drugich czynników w różnych okresach istnienia Grupy
Wyszehradzkiej powodowało, iż albo współpraca się rozwijała i widoczne sta-
wały się postępy w realizacji przyjętych celów, albo jej efekty były słabo dostrze-
galne, na plan pierwszy wysuwały się wzajemne animozje i górę brały indy-
widualne interesy.
12
Wstęp
Następnym pytaniem badawczym, które stawia autorka, jest: Jakie cele sta-
wiali sobie członkowie „rodziny wyszehradzkiej” i czy zakładane cele udało się
zrealizować? Odpowiadająca tak postawionemu pytaniu hipoteza zakłada, że
pierwotny cel powstania Grupy Wyszehradzkiej, czyli integracja z Unią Euro-
pejską i NATO, został osiągnięty. Decydując się na kontynuowanie współpracy,
państwa wyszehradzkie wyznaczyły nowe cele, ale nie są to cele strategiczne,
na miarę integracji europejskiej. Członkowie V4 nie określili długofalowej strate-
gii rozwoju regionalnego, której realizacja stanowiłaby wspólny interes, łączący
ponad podziałami i która byłaby niezależna od wewnętrznej i zewnętrznej sytu-
acji politycznej. W działalności Grupy Wyszehradzkiej dają się zatem wyodręb-
nić dwa okresy charakteryzujące się odmiennymi celami. W pierwszym okresie
– przedakcesyjnym – głównym wyzwaniem stał się proces integracji europej-
skiej i cel ten został zrealizowany 1 maja 2004 roku. Drugi okres obejmuje współ-
pracę wyszehradzką zachodzącą już w ramach Unii Europejskiej. Wśród głów-
nych celów współpracy po akcesji do UE znalazła się m.in. promocja procesu
integracji europejskiej wśród państw Bałkanów Zachodnich i Europy Wschod-
niej czy wymiar obywatelski współpracy, który zakłada rozwój i promowanie
współpracy pomiędzy obywatelami państw wyszehradzkich z wykorzystaniem
Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego (ang. International Visegrad
Fund – IVF).
Odrębny problem badawczy dotyczy znaczenia, roli i miejsca Grupy Wyszeh-
radzkiej na tle innych, podobnych ugrupowań regionalnych, które powstały
w Europie Środkowo-Wschodniej w ramach zjawiska określanego nowym regio-
nalizmem. Autorka postawiła zatem pytanie badawcze: Czy Grupa Wyszeh-
radzka wyróżnia się w porównaniu z innymi ugrupowaniami regionalnymi,
a jeśli tak, to czym? Tak postawionemu pytaniu odpowiada hipoteza, iż Grupa
Wyszehradzka spośród ugrupowań regionalnych powstałych na początku lat
90. XX wieku w ramach nowego regionalizmu wyróżnia się efektami współ-
pracy oraz rozpoznawalnością na arenie europejskiej. Nowy regionalizm jako
odpowiedź na zmieniające się stosunki międzynarodowe w Europie oznaczał
nawiązywanie współpracy pomiędzy państwami regionu Europy Środkowo-
-Wschodniej i tworzenie ugrupowań regionalnych. Motywem powoływania
do życia nowych struktur współpracy regionalnej stała się wówczas potrzeba
wykorzystania istniejących podobieństw natury historycznej, kulturowej, poli-
tycznej, gospodarczej i społecznej, a także naturalnej bliskości geograficznej,
która ułatwiała podejmowanie wzajemnych kontaktów i realizowanie wspól-
nych celów. Współpraca regionalna była postrzegana jako etap pośredni w pro-
cesie integracji europejskiej, umożliwiający wypełnienie próżni, która powstała
po rozpadzie dotychczasowych sojuszy i powiązań oraz jako czynnik stabili-
zujący sytuację w regionie Europy Środkowo-Wschodniej po zakończeniu zim-
nej wojny. Powstałe ugrupowania – Inicjatywa Środkowoeuropejska (ISE; ang.
Central European Initiative – CEI), Rada Państw Morza Bałtyckiego (ang. Coucil
Wstęp
13
of the Baltic Sea States – CBSS), Rada Bałtycka (ang. Baltic Assembly – BA),
Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu (ang. Central Euro-
pean Free Trade Agreement − CEFTA) czy Organizacja Czarnomorskiej Współ-
pracy Gospodarczej (ang. Organization of the Black Sea Economic Cooperation
– BSEC) różniły się między sobą formami organizacyjnymi, stopniem zinsty-
tucjonalizowania oraz przedmiotem współpracy, liczbą członków, charakterem
wzajemnych powiązań, ale łączył je podobny cel – integracja zachodnioeuropej-
ska. Na tym tle Grupa Wyszehradzka stała się najlepiej rozpoznawalnym ugru-
powaniem, o stałej liczbie członków, osiągającym dostrzegalne w przestrzeni
europejskiej efekty, o bogatej i zróżnicowanej ofercie współpracy.
Następne pytanie badawcze odnosi się do Międzynarodowego Funduszu
Wyszehradzkiego jako jedynej zinstytucjonalizowanej formy współpracy regio-
nalnej pomiędzy Polską, Czechami, Słowacją i Węgrami i brzmi: Czy Między-
narodowy Fundusz Wyszehradzki jest instytucją skuteczną i efektywną? Ana-
liza aktów prawnych przyjętych przez umawiające się strony, publikowanych
raportów z działalności pokazujących liczbę i charakter udzielanych grantów
oraz stypendiów prowadzi do postawienia hipotezy, zgodnie z którą Fundusz
jest strukturą efektywną, a jego funkcjonowanie należy zaklasyfikować po stro-
nie korzyści dla całej Grupy Wyszehradzkiej. Jego powołanie i działalność stały
się prawdziwym i wymiernym osiągnięciem V4 – Fundusz odegrał i odgrywa
pożyteczną rolę w zbliżaniu kultur, społeczeństw, wspierając rozwijanie ini-
cjatyw wymiany naukowej, tłumaczeń literackich czy imprez sportowych. Jak
pokazują wyniki badań opinii publicznej, Grupa Wyszehradzka jest postrzegana
przez obywateli Czech, Słowacji, Polski i Węgier jako istotne i znaczące ugrupo-
wanie regionalne4. W dużej mierze stanowi to zasługę właśnie Międzynarodo-
wego Funduszu Wyszehradzkiego, realizującego cel V4, jakim po 2004 roku jest
wyraźne wsparcie dla wymiaru obywatelskiego współpracy regionalnej. Stale
wzrastająca liczba beneficjentów Funduszu obejmująca wiele różnych podmio-
tów przekłada się na wzrost znaczenia tej instytucji i jej pozytywną rolę dla
szerzenia idei Wyszehradu, nie tylko wśród obywateli państw wyszehradzkich,
ale także w otoczeniu zewnętrznym.
Kolejne pytanie badawcze postawione w pracy dotyczy przyszłości V4
zwłaszcza w obliczu zmieniających się dynamicznie stosunków w Europie
oraz nowych wyzwań, przed którymi stanęła Unia Europejska, i brzmi: Czy
kontynuowanie współpracy w ramach czwórki wyszehradzkiej jest potrzebne
i jakie rysują się przed nią perspektywy? Pomimo licznych głosów krytyki
i sceptycyzmu wyrażanych pod adresem czwórki wyszehradzkiej przez poli-
tyków, dziennikarzy oraz komentatorów, a także pojawiających się w ostatnich
4 Wyniki badania dostępne na stronie: http://www.visegradgroup.eu/documents/
other-articles/key-findings25-years-of-160601 (dostęp: 27.09.2016); O. Gyárfášová, G. Mesež-
nikov: 25 years of the V4 as seen by the public. Bratislava 2016, s. 29.
14
Wstęp
latach istotnych rozbieżności stanowisk pomiędzy państwami wyszehradzkimi
w podejściu do wielu problemów o znaczeniu międzynarodowym (np. stosu-
nek do Rosji czy konflikt na Ukrainie) i wreszcie mimo że część komentato-
rów życia publicznego rysuje perspektywy współpracy w ciemnych kolorach,
autorka stawia hipotezę, że Grupa Wyszehradzka ma nadal znaczący potencjał
do dalszego rozwoju i jest daleka od kryzysu egzystencjalnego we wszystkich
sferach działalności. Nie można bowiem zapominać, iż „rodzina wyszehradzka”
pozostaje zjednoczona w kilku ważnych sprawach i dopóki będzie istniała wola
polityczna osób rządzących w poszczególnych państwach członkowskich, aby
utrzymywać wzajemne kontakty, Grupa Wyszehradzka nadal będzie stano-
wiła forum dialogu i współpracy. Kreśląc perspektywy na przyszłość, należy
zatem patrzeć wielowymiarowo, brać pod uwagę nie tylko interesy polityczne
poszczególnych państw członkowskich, które oczywiście mogą wydawać się
najważniejsze, ale równie istotne efekty współpracy w sferze polityki energe-
tycznej, obronnej czy rozwoju społeczeństwa obywatelskiego.
Praca składa się z pięciu rozdziałów. Pierwszy rozdział poświęcono zagad-
nieniu współpracy regionalnej w Europie Środkowej i ma w zamierzeniu przy-
bliżyć i uporządkować w sposób teoretyczny i definicyjny podstawowe poję-
cia stosowane w pracy. Zaprezentowano w nim główne płaszczyzny dyskusji
prowadzonej na gruncie polskiej i światowej literatury, poświęconej pojęciom
regionu i regionalizmu oraz ich znaczeniu w nauce o stosunkach międzyna-
rodowych. Stanowi to punkt wyjścia do podjęcia rozważań nad fenomenem
pojęcia „Europy Środkowej” jako regionu i wyodrębnionej kategorii stosowanej
na określenie regionu obejmującego cztery państwa: Czechy, Polskę, Słowację
i Węgry. Jako że nadal trwają liczne polemiki co do zasięgu terytorialnego okreś-
lenia „Europa Środkowa”, autorka przytacza niektóre koncepcje definiujące to
pojęcie czy wyznaczające jego granice, nie tylko w znaczeniu geograficznym,
ale także kulturowym, historycznym czy geopolitycznym. Ponadto, ze względu
na to, że „region” odnosi się zarówno do części świata, jak i części państw,
autorka poddaje także analizie zagadnienie „regionów przygranicznych”
w państwach wyszehradzkich i podejmowanej przez nie współpracy transgra-
nicznej − „regionalizm” i „regionalizacja” są bowiem zjawiskami omawianymi
na gruncie nauki o stosunkach międzynarodowych, ale także są traktowane
jako zjawiska wewnątrzpaństwowe. Celem rozdziału jest również przybliżenie
pojęcia „współpracy regionalnej” na gruncie teoretycznym, stanowiącej istotną
kategorię wykorzystywaną w badaniu współczesnych stosunków międzynaro-
dowych, oraz jej znaczenie w kontekście pojęcia „integracji”. Następnie omó-
wiono wymiar praktyczny funkcjonowania różnych ugrupowań prowadzących
współpracę regionalną, co służy uchwyceniu istotnych cech V4 jako takiej grupy.
W rozdziale drugim została opisana geneza powstania Trójkąta Wyszeh-
radzkiego jako ugrupowania regionalnego, które pojawiło się w odpowiedzi
na zmieniające się warunki w otoczeniu zewnętrznym po upadku komunizmu
Wstęp
15
w Europie oraz po zakończeniu zimnej wojny. Przedstawiono w nim główne
cele współpracy, zawarte w najważniejszych dokumentach, czyli w deklaracjach
o współpracy z 1991, 2004 i 2011 roku, co pozwoliło nakreślić kierunki działal-
ności Grupy Wyszehradzkiej i porównać, jak zmieniły się jej cele w okresie
przedakcesyjnym i po wejściu do UE i NATO. Dla podjęcia decyzji o utworze-
niu Trójkąta Wyszehradzkiego, a następnie dla funkcjonowania Grupy Wyszeh-
radzkiej istotne znaczenie ma określenie stosunku poszczególnych członków do
idei współpracy oraz miejsce V4 w aktualnych koncepcjach polityki zagranicznej
Czech, Polski, Słowacji i Węgier. Autorka uwzględniła również motywy i czyn-
niki, które pozytywnie oddziaływały na rozwój współpracy, ale także determi-
nanty negatywne, które z kolei hamowały jej rozwój, stanowiąc istotne prze-
szkody w kontaktach pomiędzy partnerami w pierwszym okresie działalności.
W rozdziale omówiono ponadto kolejne etapy współpracy w ramach Grupy
Wyszehradzkiej w sferze politycznej i gospodarczej od momentu jej powstania
do roku 2016. Autorka przybliżyła także mechanizmy funkcjonowania czwórki
wyszehradzkiej zwłaszcza po odnowieniu współpracy w 1999 roku, kiedy wpro-
wadzone zostały roczne, rotacyjne prezydencje w Grupie Wyszehradzkiej z włas-
nym programem działania, harmonogramem spotkań na wszystkich szczeblach
kooperacji, poczynając od szczytów premierów państw wyszehradzkich, spotkań
prezydentów, przedstawicieli poszczególnych ministerstw, po spotkania grup
roboczych z określonych dziedzin współpracy. Aby przedstawić działalność
V4 na przestrzeni 25 lat, analizie poddano dokumenty przyjmowane podczas
oficjalnych szczytów premierów państw wyszehradzkich, programy rocznych
prezydencji w V4 i raporty na zakończenie rocznego przewodnictwa danego
państwa członkowskiego, w których zostały zawarte najważniejsze kwestie
dotyczące współpracy politycznej, sektorowej oraz wymiaru obywatelskiego.
Rozdział trzeci stanowi analizę działalności Grupy Wyszehradzkiej w naj-
ważniejszych obszarach współpracy obejmujących funkcjonowanie jej samej,
współdziałanie państw wyszehradzkich na arenie europejskiej – najpierw
w procesie integracji europejskiej, a następnie już jako członków Unii Euro-
pejskiej, współpracę gospodarczą w ramach CEFTY. Kolejny obszar współ-
pracy obejmuje sferę bezpieczeństwa − dotyczy starań o wejście do Sojuszu
Północnoatlantyckiego, a w dalszej kolejności współpracę już w jego ramach.
Ostatni element stanowi omówienie współpracy państw Grupy Wyszehradz-
kiej z innymi partnerami, zwłaszcza w formule Wyszehrad plus. W tej czę-
ści pracy autorka zastosowała podejście problemowe, analizując najważniejsze
tematy znajdujące się na agendzie i stanowiące główny punkt zainteresowania
w ramach V4. Poruszono w nim zatem kwestię polityki energetycznej, polityki
wobec Bałkanów Zachodnich, Europejskiej Polityki Sąsiedztwa oraz Partner-
stwa Wschodniego. W odniesieniu do tych zagadnień autorka dokonała analizy
oficjalnych oświadczeń, komunikatów, deklaracji, które prezentują stanowisko
państw Grupy Wyszehradzkiej w danej sprawie.
Anna Czyż
Regional cooperation of the member countries
of the Visegrad Group
Experiences and perspectives.
Summary
The book is an attempt at summarizing the 25 years of existence of the Visegrad
Group asa regional formation, founded in 1991 under the name of the Visegrad Tri-
angle, and only later, due to the break-up of Czechoslovakia, renamed to the Viseg-
rad Group, from then on including four cooperating countries – the Czech Republic,
Poland, Slovakia and Hungary. The work consists of five chapters that sketch the three
dimensions of cooperation within the group: political, sectorial and civic. In the first
chapter the author familiarizes the reader with the concepts of the region, regionalism,
regional cooperation, the idea of the Central Europe, and then consequently presents
the Visegrad Group against the backdrop of other regional formations that sprouted in
the Central-Eastern Europe in the beginning of the 90s of the 20th century, as part of
the wider trend of the period called the New Regionalism. The second chapter, dedi-
cated to the creation and functioning of the Visegrad Group, discusses the genesis of
the Group, the aims of cooperation in both the preaccession and postaccession period,
the stages and mechanisms of cooperation, the attitudes of particular countries to the
very idea of the visegrad cooperation and the motivations for creating this structure.
The third chapter outlines the subject of the visegrad cooperation in reference to its
four most important areas: political and economic coooperation within the group itself,
cooperation within the European Union, cooperation in terms of the NATO member-
ship, and cooperation with other partners, particularly with regards to the Visegrad
plus formula. The fourth chapter tackles the activity of the only institutional structure
the member countries of the Visegrad Group have formed, namely the International
Visegrad Fund. The author analyses all of the forms of financial support such as grants,
scholarships or artist-in-residence programs granted by the Fund as part of numerous
programs within its offer. In the fifth chapter the author assesses the successes and
failures of the Visegrad Group over the course of the twenty five years of its existence,
points to the factors that have influenced, and will continue so, the development of the
visegrad cooperation in both positive and negative ways, as well as attempts to sketch
the future prospects of the Group.
Anna Czyż
Regionale Zusammenarbeit
der Visegrád-Staaten
Erfahrungen und Aussichten
Zusammenfassung
In dem Buch wird fünfundzwanzigjähriges Bestehen der Visegrád Gruppe geschil-
dert, eines regionalen Binnenbündnisses in der Europäischen Union, das im Februar
1991 zunächst als Visegrád-Dreieck von Polen, Ungarn und Tschechoslowakei geschlossen
wurde. Nach dem Zerfall der Tschechoslowakei haben vier mitteleuropäische Länder :
Tschechien, Polen, die Slowakei und Ungarn die Zusammenarbeit angeknüpft und wur-
den seitdem Visegrad-Gruppe genannt. Die Arbeit besteht aus fünf Kapiteln, in denen
das Zusammenwirken der Visegrád Staaten im politischen, bürgerlichen und Fachge-
bietsbereich dargestellt wird. Im ersten Kapitel werden die Begriffe: Region, Regiona-
lismus, regionale Zusammenarbeit, und Mitteleuropa näherbestimmt, und die Visegrád
Gruppe im Vergleich mit anderen regionalen Gruppierungen präsentiert, die in der ers-
ten Hälfte der 90er Jahre des 20. Jahrhunderts in Mittelosteuropa im Rahmen des Phäno-
mens „neuer Regionalismus“ entstanden sind. Das zweite Kapitel ist der Entstehung und
dem Funktionieren der Visegrád Gruppe gewidmet. An der Stelle ist die Rede von ihrer
Genese, Zielen der gemeinsamen Arbeit in der Periode vor und nach dem Beitritt zur
EU, einzelnen Stadien und Mechanismen der Zusammenarbeit, Verhältnis der einzelnen
Staaten zur Idee der Kooperation im Rahmen der Visegrád Gruppe und deren Beweg-
gründen. Das dritte Kapitel handelt von wichtigsten Kooperationsbereichen: politischer
und wirtschaftlicher Zusammenarbeit innerhalb der Visegrád Gruppe, Zusammenarbeit
in der Europäischen Union, Zusammenarbeit im Rahmen der NATO-Mitgliedschaft und
Kooperation mit anderen, insbesondere den die Gruppe Visegrád Plus bildenden Partner-
staaten. Das vierte Kapitel betrifft die Tätigkeit der einzigen institutionellen Struktur, die
von den Visegrád Staaten gebildet wurde, nämlich des Internationalen Visegrád Fonds.
Hier analysiert die Verfasserin allerlei finanzielle Unterstützung, die von dem Fonds im
Rahmen verschiedener Programme in Form von Zuschüssen, Stipendien und Artists in
Residence Programmen geleistet wird. Im fünften Kapitel zählt die Verfasserin Erfolge
und Misserfolge der Visegrád Gruppe in ihrem fünfundzwanzigjährigen Bestehen auf,
weist auf die Faktoren hin, die die Entfaltung der Visegrád Kooperation sowohl im posi-
tiven als auch negativen Sinne beeinflussen und in Zukunft beeinflussen werden, und
bemüht sich, die Zukunftsaussichten für die Visegrád Gruppe vorherzusehen.
Redakcja
Magdalena Kopeć
Projekt okładki
Aleksandra Bibrzycka
Redakcja techniczna
Małgorzata Pleśniar
Korekta
Joanna Zwierzyńska
Łamanie
Marek Zagniński
Copyright © 2018 by
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
Wszelkie prawa zastrzeżone
ISSN 0208-6336
ISBN 978-83-226-3270-3
(wersja drukowana)
ISBN 978-83-226-3271-0
(wersja elektroniczna)
Wydawca
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
ul. Bankowa 12B, 40-007 Katowice
www.wydawnictwo.us.edu.pl
e-mail: wydawus@us.edu.pl
Wydanie I. Ark. druk. 20,0. Ark. wyd. 24,5.
Papier offset. kl. III, 90 g Cena 36 zł (+ VAT)
Druk i oprawa: „TOTEM.COM.PL Sp. z o.o.” Sp.K.
ul. Jacewska 89, 88-100 Inowrocław
A
n
n
a
C
z
y
ż
Anna Czyż
Współpraca regionalna
państw Grupy Wyszehradzkiej
Doświadczenia i perspektywy
W
s
p
ó
ł
p
r
a
c
a
i
r
e
g
o
n
a
n
a
l
p
a
ń
s
t
w
G
r
u
p
y
W
y
s
z
e
h
r
a
d
z
k
i
e
j
V4
Pobierz darmowy fragment (pdf)