Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00031 002612 20673495 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Wybrane zagadnienia prawoznawstwa. Szkice z propedeutyki prawa - ebook/pdf
Wybrane zagadnienia prawoznawstwa. Szkice z propedeutyki prawa - ebook/pdf
Autor: Liczba stron: 155
Wydawca: C. H. Beck Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-812-8751-7 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> prawo i podatki
Porównaj ceny (książka, ebook, audiobook).
Czytaj online.
Komentuj

W monografii zostały przedstawione wybrane zagadnienia z zakresu nauk prawnych, które obejmują problemy związane z istotą prawa, wpływem wartości i norm społecznych na prawo, oddziaływaniem prawa na inne porządki normatywne. W książce scharakteryzowane zostały podstawowe elementy metodologii nauk prawnych, funkcje prawa, pojęcia norm prawnych, stosunków prawnych, odpowiedzialności prawnej oraz funkcjonowania prawa na etapach jego tworzenia, stosowania i wykonywania, z uwzględnieniem prawa Unii Europejskiej. Książka jest skierowana do szerokiego grona odbiorców a w szczególności do studentów profilaktyki i resocjalizacji, kryminologii, penitencjarystyki, pracy socjalnej, oraz innych kierunków nauk społecznych, a także tych wszystkich którzy, zainteresowani są prawoznawstwem.

Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

Rozdział II. Rola prawa, normy i przepisy prawne § 1. Wprowadzenie Działanie prawa służy osiąganiu różnych celów społecznych. Z tego punktu widzenia można wyodrębnić funkcję kontroli społecznej, funkcję wychowaw- czą, funkcję rozdziału dóbr i usług, funkcję organizacyjną. Nie jest to kla- syfikacja wyczerpująca, prawo realizuje szereg innych szczegółowych funkcji m.in. ideę sprawiedliwości społecznej, z której wyprowadzać można cele wy- równawcze, odszkodowawcze, naprawcze, ochronne. Artykuł 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. stanowi, że: „Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urze- czywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej”. Urzeczywistnianie spra- wiedliwości powinno następować na wszystkich poziomach funkcjonowania prawa: jego stanowienia, stosowania i egzekucji. § 2. Funkcja kontroli społecznej Funkcja kontroli społecznej polega na ustanawianiu norm prawnych, które wyznaczają wzory powinnego zachowania oraz przewidują reakcje (skutki) za odstąpienie od wymaganych wzorców (tzn. w przypadku zachowań dewia- cyjnych). Funkcja ta realizowana jest przez działalność prawodawczą ukierun- kowaną na przyszłe zachowanie adresatów norm prawnych oraz przez kon- trolę prawną dokonywaną przede wszystkim przez oficjalnych kontrolerów w znaczeniu socjologicznym (organy sądowe, administracyjne). Wskazując na rolę prawa (ale także innych norm społecznych) mówi się o normatywnym charakterze kontroli zachowań, w odróżnieniu od nienormatywnych sposo- bów regulacji ludzkich postępowań. Normy społeczne w tym normy prawne oddziałując na ludzkie postępo- wanie, stanowią normatywny środek regulacji zachowań ludzi, a więc pełnią 41 Rozdział II. Rola prawa, normy i przepisy prawne funkcje kontrolną (regulacyjną). Funkcja kontrolna przejawia się w podejmo- waniu zachowań oczekiwanych przez normodawcę (nakazanych lub dozwolo- nych) oraz powstrzymywaniu się od zachowań niepożądanych. Przedstawiając rolę regulacji (kontroli) zachowania bierze się pod uwagę w pierwszej kolejno- ści motywacyjne (pozytywne) działanie prawa, tj. pobudzenie adresatów norm do określonego zachowania i zapobieganie konfliktom społecznym1. Przykła- dowo na poziomie samorządu terytorialnego w walce z zanieczyszczonym po- wietrzem, sejmiki województw uchwalają uchwały antysmogowe określając w nich jakie wymagania powinny spełniać instalacje grzewcze, wymuszając na ich użytkownikach odpowiednie zmiany. Wtórne znaczenie (z perspektywy pozytywnego działania prawa) ma kontrola zachowania w sytuacji narusze- nia norm przez ich adresatów, której celem jest usunięcie sporu lub wyeg- zekwowanie obowiązku (wyrok sądu, akty egzekucyjne, czynności faktyczne) np. w stosunku do obywatela, który nie zastosował się do polecenia wyda- nego przez funkcjonariusza Policji może być zastosowana siła fizyczna (art. 11 pkt 1 ustawy z 24.5.2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni pal- nej, t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1120 ze zm.: „Środków przymusu bezpośredniego można użyć lub wykorzystać je w przypadku konieczności podjęcia co naj- mniej jednego z następujących działań: wyegzekwowania wymaganego pra- wem zachowania zgodnie z wydanym przez uprawnionego poleceniem”). Inaczej sprawa wygląda, jeśli chodzi o nienormatywne środki regulacji. One również wpływają na zachowanie ludzi, tyle tylko, że oddziaływanie to może być przez nich nieuświadomione2. Środki nienormatywne mają różny charak- ter, mogą przybierać postać np. fizycznych przeszkód czy utrudnień, ukształ- towania określonej infrastruktury (korzystniej jechać autostradą bo szybciej i bezpieczniej niż inną drogą wprawdzie bezpłatnie, ale za to dłużej i jest ry- zyko uzyskania mandatu z fotoradaru), albo udogodnień (płatności kartą, ra- chunki internetowe ułatwiają życie, ograniczają ilość pieniądza gotówkowego na rynku i szarą strefę) albo instrumentów uzyskiwania korzyści (np. zachęta do oszczędzania poprzez podnoszenie stóp procentowych, zakupu mieszkań 1 L. Petrażycki, Wstęp do nauki prawa i moralności, Warszawa 1959, s. 14; M. Borucka-Arc- towa, O społecznym działaniu prawa, Warszawa 1967, s. 12–15; A. Podgórecki, Prestiż prawa, War- szawa 1966, s. 166; J. Kwaśniewski, Profilaktyka społeczna a strategie rozwiązywania problemów społecznych, w: Problemy społeczne oraz ich rozwiązywanie w społecznościach lokalnych, Ze- szyty Naukowe Centrum Studiów Samorządu Terytorialnego i Rozwoju Lokalnego 2017, Nr 11, s. 125–126; tenże, Źródła nauk o polityce publicznej: polityka prawa i socjotechnika, w: J. Kwa- śniewski (red.), Nauki o polityce publicznej, Warszawa 2018, s. 69–70. 2 L. Morawski, Wstęp, s. 28–29. 42 § 3. Funkcja rozdziału dóbr i ciężarów przez ułatwienia w dostępie kredytów itp.), jak również tradycyjnych zacho- wań (moja babcia tak robiła, moja mama więc ja też), przesądów (liczba 19 przynosi pecha więc nie zamieszkam pod tym numerem domu)3. § 3. Funkcja rozdziału dóbr i ciężarów Prawo reguluje rozdział dóbr i obowiązków pomiędzy członkami danego społeczeństwa. Chodzi tutaj o dobra i obowiązki mające pewną wartość spo- łeczną. Te dobra i obowiązki mogą mieć postać materialną np. świadczenie fi- nansowe w formie zasiłku lub ciężaru podatkowego, świadczenie udostępnia- jące żywność, ubranie, mieszkanie, bądź niematerialne np. usługa lecznicza, edukacyjna, nałożenie kary. Funkcja rozdzielcza prawa związana jest z poję- ciem sprawiedliwości, która może być rozumiana w różny sposób, w zależno- ści od warunków polityczno-ustrojowych danego państwa. Co stanowi dobro i do kogo należy, do jednostki czy grupy społecznej? Co obejmuje obowiązek? Kogo i w jakim zakresie, należy nim obciążyć? Czy państwo powinno decy- dować o rozdziale dóbr i obowiązków czy tylko chronić stosunki społeczne wykształcone przez rynek? Jeśli państwo ma zarządzać dobrami i obciąże- niami to według jakich kryteriów, powinny być one świadczone lub nakładane na obywateli? Pytania i odpowiedzi o rozumienie sprawiedliwości społecznej jest przedmiotem sporów politycznych4. Przykładami takich sporów z ostat- 3 M. Mead, Kultura i tożsamość. Studium dystansu międzypokoleniowego, Warszawa 1978, s. 25, 59 wyróżniając trzy typy kultur (postfiguratywną, kofiguratywną, prefiguratywną) wskazuje, że formy naszego zachowania w modelu postfiguratywnym (opartym na autorytecie z przeszłości), w ogromnej części urobione są przez nasze otoczenie, społeczności obejmującej co najmniej trzy pokolenia i w dużej części mają charakter nieuświadomiony „babki świąteczne mogą mieć nazwy i ich wygląd może wywoływać komentarze lub pochwały, ale ilość soli potrzebna do ugotowania kartofli pozostaje niezauważona”. Na marginesie stwierdzić należy, że w każdej kulturze posługu- jąc się terminami autorki, dostrzegalne są mechanizmy postfiguratywne (okres dzieciństwa), ko- figuratywne (szkoła, praca zawodowa) i prefiguratywne (nauczanie osób starszych przez młodych nowych technologii) Radykalne przeciwstawienie sobie różnych modeli przekazów kulturowych nie wydaje się uzasadnione. 4 Za dystrybutywnym modelem sprawiedliwości opowiadają się ugrupowania polityczne o nachyleniu socjalistycznym, w przeciwieństwie do partii politycznych o orientacji liberalnej pre- ferujących komutatywny typ sprawiedliwości, regulujący stosunki pomiędzy jednostkami. Różnice w sprawiedliwym rozdziale dóbr i obowiązków odpowiadają podziałowi na gospodarkę nakazową, (planowaną, centralnie zarządzaną) oraz gospodarkę wolnorynkową, por. L. Morawski, Wstęp do prawoznawstwa, Toruń 2016, s. 32–33; F.A. von Hayek, Konstytucja wolności, Warszawa 2012, s. 231–232. 43 Rozdział II. Rola prawa, normy i przepisy prawne nich lat w Polsce, jest problem własności lasów należących do Skarbu Państwa. Czy mogą być one przedmiotem prywatyzacji, czy raczej powinny być pozo- stawione jako dobro ogólnospołeczne? Czy obrót własnością prywatną ziemią orną powinien być poddany reglamentacji czy też nie? Czy należy obniżać czy podnosić ustawowe zagrożenie karą za określone typy przestępstw? Czy do- finansowywać rodziny ze względu na ilość dzieci (tzw. Program 500+) itd.? Posługując się pojęciem sprawiedliwości należy mieć na uwadze, różnorod- ność poglądów na ten temat. Sprawiedliwość definiować można od strony for- malnej (abstrakcyjnej), materialnej (dystrybutywnej, komutatywnej)5 i proce- duralnej. Sprawiedliwość formalna oznacza, że osoby należące do określonej kategorii ze względu na jakieś istotne cechy, powinny być traktowane jedna- kowo, według wspólnej (równej) miary6. Dokonując wyboru cech stanowią- cych podstawę wyodrębnienia grupy w jedną kategorię konkretyzuje się typ sprawiedliwości dystrybutywnej lub komutatywnej. Wśród formuł sprawiedli- wości dystrybutywnej (rozdzielczej) wymienia się formułę prostego egalitary- zmu „każdemu po równo”7, formuły merytarne, tj. takie, które przy podsta- wie podziału dóbr przyjmują jeszcze jakiś czynnik charakteryzujący jednostki, „każdemu według jego zasług”, „każdemu według jego dzieł”, „każdemu we- dług jego potrzeb”, „każdemu według jego pozycji”, „każdemu według tego, co przyznaje mu prawo”. Z kolei do formuł sprawiedliwości komutatywnej (re- trybutywnej, wymiennej, wyrównawczej, naprawczej) należy formuła zapłaty za wyrządzone dobro „każdemu według dobra, które dla nas zdziałał” oraz formuła odpłaty za wyrządzone zło „każdemu według zła, które nam wyrzą- dził”8. Te dwa ujęcia sprawiedliwości mogą się odnosić do tych samych sta- nów rzeczy rozpatrywanych z różnych punktu widzenia w szczególności z per- spektywy społeczeństwa i jednostki. Przykładowo ustanowienie kary przez prawodawcę (dystrybucja kary w ogóle) jej wymierzenie przez sąd i wykona- 5 Arystoteles, Etyka nikomachejska, Warszawa 1982, s. 173. 6 K. Ajdukiewicz, O sprawiedliwości, w: Język i poznanie, t. 1, Warszawa 2006, s. 372: „Zasada równej miary dałaby się sformułować w następujących słowach: nikomu nie należy się nic z tego tylko tytułu, że to właśnie on, a nie kto inny”; Ch. Perelman, O sprawiedliwości, Warszawa 1959, s. 35–37. 7 Pojęcie równości jest względne, uzależnione jest od co najmniej trzech zmiennych: pod- miotów, między którymi następować ma podział dóbr i ciężarów, rodzaju dóbr i ciężarów podlegających podziałowi, kryterium według którego przebiegać ma rozdział dóbr i ciężarów, por. N. Bobbio, Prawica i lewica, Kraków 1996, s. 76–80. 8 R.A.Tokarczyk, Filozofia prawa w perspektywie prawa natury, Białystok 1996, s. 160–186; tenże, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin-Polonia Sectio G, vol. XLIV, 1997; Z. Ziembiński, O pojmowaniu sprawiedliwości, Lublin 1992, s. 140. 44 § 4. Funkcja rozwiązywania konfliktów nie przez organy administracji penitencjarnej (dystrybucja kary jednostkowej) jest przejawem odpowiednio ogólnego rozdzielenia ciężaru na każdego po- tencjalnego naruszyciela normy ze względu na stopień społecznej szkodliwo- ści czynu oraz proporcjonalnego ze względu na indywidualne cechy sprawcy i konkretne okoliczności popełnienia przestępstwa9. Z drugiej strony, jest tutaj wpleciony element retrybutywny, który podkreśla, że co do zasady, każdy kto narusza normę powinien ponieść odpowiedzialność. Ten wątek wyrównaw- czy nie wyczerpuje się tylko w stwierdzeniu zasady odpowiedzialności za wy- rządzone zło, w samej grożącej abstrakcyjnie i konkretnie wymierzonej do- legliwości. Wyrównanie szkody wyrządzone przestępstwem przebiegające od strony sprawcy do ofiary (także społeczeństwa) może mieć postać odszkodo- wania majątkowego lub niemajątkowego w różnej postaci. Element napraw- czy (wyrównawczy) np. obowiązek naprawienia szkody ciążący na skazanym w stosunku do pokrzywdzonego będzie najczęściej konsekwencją dystrybucji (nałożenia) kary pochodzącej od organu władzy państwowej. Te dwa ujęcia sprawiedliwości na przykładzie odpowiedzialności karnej są więc ze sobą ściśle splecione. W pojęciu sprawiedliwości proceduralnej zwraca się uwagę na bez- stronność, przejrzystość postępowań decyzyjnych przy stanowieniu, stosowa- niu i wykonywaniu prawa czy też szerzej przy ustanawianiu zasad rządzących społeczeństwem10. § 4. Funkcja rozwiązywania konfliktów Posługując się prawem jako narzędziem do rozwiązywania sporów, można wskazać na cztery zasadnicze tryby jego działania: kontraktowy (umowny), mediacyjno-koncyliacyjny, arbitrażowy, adjudykacyjny11. Regulacja konfliktu w drodze umowy jest wyrazem autonomicznej decyzji stron, które kształtują samodzielnie sposób wyjścia z sytuacji kolizyjnej, np. strony dokonują restruk- 9 Rozdzielamy karę tylko zasługującym, tym którzy powinni być ukarani, por. M. Walzer, Sfery sprawiedliwości. Obrona pluralizmu i równości, tłum. M. Szczubiałka, Warszawa 2007, s. 137, 161, 408–414. 10 Koncepcję sprawiedliwości jako bezstronności przedstawia J. Rawls, Teoria Sprawiedliwo- ści, Warszawa 1994, s. 23–25. W hipotetycznej sytuacji (sytuacji pierwotnej), w której ludzie są wolni, racjonalni, i równi dokonują wyboru zasad sprawiedliwości za zasłoną niewiedzy, co do swojej przyszłej pozycji w społeczeństwie. 11 L. Morawski, Główne problemy, s. 191–192; tenże, Proces sądowy a instytucje alternatywne (na przykładzie sporów cywilnych), PiP 1993, z. 1, s. 21–22. 45 Rozdział II. Rola prawa, normy i przepisy prawne turyzacji długu w postaci umowy ugody bądź w związku z pozbawieniem nieruchomości dostępu do drogi publicznej właściciel podpisuje z sąsiadem umowę ustanawiającą służebność drogi koniecznej. W zakresie zobowiązań w prawie polskim funkcjonuje zasada swobody umów zobowiązaniowych, która uregulowana jest w art. 3531 KC, zgodnie z którym „Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (na- turze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego”. Rozstrzygnię- cie konfliktu w trybie mediacyjno-koncyliacyjnym, wymaga uczestnictwa poza stronami, osoby mediatora (koncyliatora). Przy tej metodzie rozwiązywania sporu podobnie jak przy modelu umownym, wychodzi się z założenia, że pro- blemy międzyludzkie najlepiej załatwiać polubownie, na drodze kompromisu. W postępowaniu mediacyjnym rolą mediatora jest pomoc w dojściu do po- rozumienia, którego treść jest wynikiem swobodnych decyzji stron. Mediator nie działa w formach władczych i nie może narzucać stronom własnych roz- wiązań. Jako przykład regulacji postępowania mediacyjnego wskazać należy na art. 23a KPK, który odnosi się do mediacji w prawie karnym w sprawach z oskarżenia publicznego „Sąd lub referendarz sądowy, a w postępowaniu przygotowawczym pro- kurator lub inny organ prowadzący to postępowanie, może z inicjatywy lub za zgodą oskarżonego i pokrzywdzonego skierować sprawę do instytucji lub osoby do tego uprawnionej w celu przeprowadzenia postępowania mediacyj- nego między pokrzywdzonym i oskarżonym, o czym się ich poucza, informu- jąc o celach i zasadach postępowania mediacyjnego (...)”. Przy metodzie arbi- trażowej rozwiązywania konfliktu, strony mają wpływ na treść toczącego się postępowania, przy czym osoba arbitra posiada kompetencje władcze, a samo rozstrzygnięcie podlega egzekucji. Wskazać tutaj można przykładowo na prze- pisy części piątej KPC, art. 1171 § 1 „Strony mogą uzgodnić sposób powołania arbitrów”, art. 1177 § 1 „Strony mogą w każdym czasie złożyć zgodne oświad- czenie na piśmie o odwołaniu każdego z arbitrów”, art. 1194 § 1 „Sąd polu- bowny rozstrzyga spór według prawa właściwego dla danego stosunku, a gdy strony go do tego wyraźnie upoważniły – według ogólnych zasad prawa lub zasad słuszności”. W trybie adjudykacyjnym spór rozpoznawany jest w sfor- malizowanym postępowaniu przed osobą, na której wybór strony nie mają żadnego wpływu, co odpowiada regułom postępowań sądowych. Sądowy mo- del adjudykacyjny rozwiązywania konfliktu uzupełniany jest również elemen- tami mediacyjnymi i pojednawczymi, które umożliwiają zawarcie porozumie- nia pomiędzy stronami na zasadach mniej sformalizowanych. Współcześnie 46 § 4. Funkcja rozwiązywania konfliktów coraz mocniej postuluje się przynajmniej w pewnych kategoriach spraw spor- nych, odejście od angażowania sądu w roli adjudykatora, na rzecz ADR-ów tzw. alternatywnych metod rozstrzygania sporów (Alternative Dispute Reso- lution)12, w których większy udział i swobodę w rozwiązaniu problemu mają same strony. Wydaje się, że jest to tendencja słuszna, i stanowi wyraz zawo- alowanego powrotu do tych zamierzchłych czasów przynajmniej w Europie, w której członkowie społeczności załatwiali spory między sobą przy wsparciu wspólnoty, bez konieczności powierzania swojego losu osobie trzeciej, która nie zawsze z różnych względów jest w stanie samodzielnie, prawidłowo oce- nić i rozsądzić sytuację. Z drugiej strony, pojawiają się regulacje, których zada- niem jest zmiana pozycji samego sądu, jako organu realnie współuczestniczą- cego w rozwiązaniu sporu, a nie biernego obserwatora zgodnie z zasadą kon- tradyktoryjności. Zmienia się rola sędziego, który występuje jako rozjemca, wspierając strony w polubownym załatwianiu sprawy. Podkreślić jednak wy- pada, że polubowne rozwiązywanie konfliktów pomiędzy stronami, nawet je- żeli dochodzi do takiego rezultatu, w niektórych typach spraw np. karnych, może być tylko okolicznością, która w postępowaniu sądowym brana jest pod uwagę, natomiast ze względu na interes publiczny, nie może być elementem przesądzającym o trybie prowadzenia sprawy. Przykładem daleko posuniętej konsensualizacji postępowania była wprowadzona od 1.7.2015 r.13 możliwość umorzenia postępowania karnego na wniosek pokrzywdzonego, prowadzo- nego w związku z popełnieniem występku zagrożonego karą nieprzekraczającą 3 lat pozbawienia wolności, a także występku przeciwko mieniu zagrożonego karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, jak również występku okre- ślonego w art. 157 § 1 KK, w przypadku gdy dojdzie do pojednania ze sprawcą w szczególności w wyniku mediacji i naprawienia szkody lub zadośćuczynie- niu wyrządzonej krzywdzie (art. 59a KK). Z brzmienia przepisu wynikało, że pojednanie mogło nastąpić również bez udziału mediatora (osoby trzeciej). Przepis uchylono z dniem 15.4.2016 r.14 12 R. Tokarczyk, Współczesne kultury, op. cit., s. 197, autor wskazuje na zjawisko kultury uni- kania procesu sądowego; tenże, Alternatywne rozstrzyganie sporów w Stanach Zjednoczonych, Pal. 1995, Nr 9–10, s. 103; A. Korybski, Alternatywne rozwiązywanie sporów w USA. Studium teo- retycznoprawne, Lublin 1993, s. 103–133. 13 Ustawa z 27.9.2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych 14 Ustawa z 11.3.2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2013 r. poz. 1247). innych ustaw (Dz.U. z 2016 r. poz. 437). 47 Rozdział II. Rola prawa, normy i przepisy prawne § 5. Funkcja wychowawcza Normy prawne motywują adresatów do postępowania zgodnego ze wzor- cem określającym wymagane zachowanie. Podmiot, do którego norma jest adresowana może zachować się zgodnie ze wzorcem lub go przełamać, przy czym najczęściej w sensie negatywnym. Prawo nie wymaga nigdy heroizmu, ale zdarzają się sytuacje, w których adresat podejmuje się postępowania w gra- nicach dalszych niż wymaga tego norma np. przeprowadza ryzykowną ak- cję ratowniczą nie będąc funkcjonariuszem służb, z dużym prawdopodobień- stwem narażenia własnego życia. Zasadniczo jednak prawo pełni funkcję wy- chowawczą przez utwierdzanie lub kształtowanie postaw ocenianych przez prawodawcę jako pożądanych15. W socjologii prawa wyróżnia się trzy typy postaw wobec norm prawnych (szerzej objąć nimi można również stosunek wobec aktów stosowania prawa) postawę oportunistyczną, konformistyczną i legalistyczną16. Legalistyczne podejście charakteryzuje przestrzegania prawa, dlatego, że jest prawem. Odmianą postawy legalistycznej jest postawa legali- zmu krytycznego, która skłania do przestrzegania prawa, kierując się przy tym dobrem, sprawiedliwością, słusznością i z tego punktu widzenia ocenia i po- stuluje zmiany w prawie (wnioski de lege ferenda). Postawa konformistyczna uzależnia dawanie posłuchu prawu, bądź nie, w zależności od zachowania członków grupy społecznej z którą identyfikuje się adresat norm. Oportuni- sta podporządkowuje się prawu, jeżeli jest to dla niego opłacalne. Z punktu widzenia życia społecznego w dłuższym czasie, optymalnym uzasadnieniem podporządkowaniu się prawu, jest postawa legalizmu krytycznego. Normy są przestrzegane ze względu na wartość jaką prawo oraz instytucje państwa sta- nowią same w sobie, bez ryzyka nieposłuszeństwa spowodowanego negatyw- nym przystosowaniem lub nieopłacalnością zachowania zgodnego z prawem w danych okolicznościach. Trzeba jednak podkreślić, że dopóki adresaci norm przestrzegają prawa, bez względu na motywację dopóty organy władzy wyko- nawczej nie mają prawa interweniować w ich życie: wszystko co dla obywa- 15 W polskiej literaturze postawa definiowana jest za pomocą trzech komponentów: afektyw- nego, poznawczego i behawioralnego, S. Nowak, Pojęcie postawy w teoriach i stosowanych bada- niach społecznych, w: S. Nowak (red.), Teorie postaw, praca zbiorowa, Warszawa 1973, s. 17–28. Por. także M. Marody, Postawa, w: Encyklopedia Socjologii, t. 3, Warszawa 2000, s. 151–155. 16 M. Borucka-Arctowa, Legalizm a konformizm i oportunizm, RPEiS 1964, Nr 2; tejże, O spo- łecznym, op. cit., s. 164–165; J. Paszkiewicz, O postawach konformizmu i nonkonformizmu, Etyka 1972, Nr 10; T. Chauvin, T. Stawecki, P. Winczorek, Wstęp, op. cit., s. 176–177; S. Wronkowska, Podstawowe pojęcia, op. cit., s. 128–129. 48 § 5. Funkcja wychowawcza tela (i innych podobnych podmiotów prawa) nie jest zakazane lub nakazane jest dla niego dozwolone. Zasada ta wprost wyrażona jest np. w art. 8 ustawy z 6.3.2018 r. – Prawo przedsiębiorców (Dz.U. z 2018 r. poz. 646): „Przedsię- biorca może podejmować wszelkie działania, z wyjątkiem tych, których zaka- zują przepisy prawa. Przedsiębiorca może być obowiązany do określonego za- chowania tylko na podstawie przepisów prawa”. Pojęcie kształtowania społecznie pożądanych postaw pojawia się w prze- pisach prawa np. w art. 67 § 1 KKW przy określeniu celów kary pozbawie- nia wolności: „Wykonywanie kary pozbawienia wolności ma na celu wzbu- dzanie w skazanym woli współdziałania w kształtowaniu jego społecznie po- żądanych postaw, w szczególności poczucia odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porządku prawnego i tym samym powstrzymania się od po- wrotu do przestępstwa”. Kształtowanie postaw w tym przepisie może być utoż- samiane z procesem resocjalizacji w rozumieniu wtórnego przyswajania war- tości, norm, wiedzy, oczekiwanych zachowań, aby móc uczestniczyć w życiu społecznym. Dla organów stosujących prawo pewnym zadawalającym mini- mum jest poprawa jurydyczna, aby były więzień przestrzegał porządku praw- nego, niezależnie czy motywuje go do tego strach przed karą, racjonalizacja o nieopłacalności przestępstwa czy też głęboka przemiana osobowości (ideał resocjalizacyjny). Szczególnego znaczenia nabiera w ostatnich latach subdy- scyplina naukowa jaką jest pedagogika prawa, łącząca prawo i pedagogikę, związana z socjalizacją prawną17. Podkreśla się, że personel zajmujący się syste- mowo wychowaniem, profilaktyką, resocjalizacją czy niesieniem pomocy dru- giemu człowiekowi powinien znać podstawowe zasady prawne. Osoby zaanga- żowane w proces wychowawczy (jak zresztą wszyscy obywatele) nie mogą za- słaniać się nieznajomością prawa, zgodnie z rzymskimi paremiami: ignorantia iuris nocet (nieznajomość prawa szkodzi), ignorantia iuris non exculpat (nie- znajomość praw nie usprawiedliwia)18. Pedagogika prawa podejmuje na nowo problemy odpowiedzialności prawnej wkraczając np. w funkcje kary, rolę in- stytucji znajdujących się w obszarze oddziaływania wymiaru sprawiedliwości, kładąc nacisk na proces wychowawczy, kształtowania porządku życia społecz- nego w oparciu o wartości i normy internalizowane w procesie socjalizacji. W pedagogice prawa, prawo stanowi środek komunikacji społecznej ukierun- 17 S.L. Stadniczeńko, Zarys pedagogiki prawa, Wybrane zagadnienia prawne dla pedagogów, Opole 1997, s. 7–18. Na temat socjalizacji P.L. Berger, Th. Luckmann, Społeczne tworzenie rze- czywistości, Warszawa 1983; R. Borowicz, Socjalizacja, w: Encyklopedia Socjologii, t. 4, Warszawa 2002, s. 42–46. 18 S.L. Stadniczeńko, Zarys, op. cit., s. 22–23. 49 Rozdział II. Rola prawa, normy i przepisy prawne kowanej na dialog stanowiący spotkanie człowieka z człowiekiem. Komuniko- wanie się pełni szereg funkcji: informacyjną, kontrolną, emotywną i motywa- cyjną19. Nie zawsze modele wymaganych zachowań określonych przez normy prawne oceniane mogą być pozytywnie, nawet gdy prima facie mają cha- rakter prospołeczny, np. wychowywanie młodzieży nazistowskiej w Niem- czech czy młodzieży komunistycznej w Rosji Sowieckiej na wartościach i nor- mach sprzecznych z dotychczasowym systemem aksjonormatywnym cywili- zacji europejskiej. Jeżeli prawo nakłania do realizacji negatywnych wartości z punktu widzenia podstawowych założeń ogólnoludzkich, funkcja wycho- wawcza prawa może być oceniana ujemnie. Sprawa ze względu na toczący się spór o społecznie przyjmowany system wartości nie jest prosta, wychowa- nie do określonych zachowań w jednej zbiorowości społecznej, może być oce- niane w drugiej jako niemoralne lub co najmniej indyferentne moralnie. Ob- serwowany jest obecnie nasilony w kulturowym kręgu Zachodu nurt stworze- nia nowego społeczeństwa oderwany od religii i cywilizacji chrześcijańskiej. Z tego punktu widzenia prawo może pełnić rolę ideologiczną, poprzez zabez- pieczanie środkami przymusu systemu norm (na wypadek ich nieprzestrzega- nia) stanowionych przez grupę rządzącą, i wpływać w ten sposób na dyspozy- cje obywateli (tj. urabiać ich postawy), aby wartościowali podobnie i dawali posłuch normom, które są wyrazem interesów i dążeń zbiorowości sprawują- cej władzę sprzecznych z dotychczasowymi zasadami stanowiącymi podwalinę państw europejskich20. § 6. Funkcja organizacyjna Funkcja organizacyjna prawa polega na wyznaczeniu struktury aparatu państwowego, kompetencji, procedur i form działania organów władzy pu- blicznej, a także innych organizacji o charakterze politycznym, ekonomicznym i społecznym21. Funkcja ta nabiera obecnie szczególnego znaczenia wobec ro- snącej autonomii systemów społecznych, tendencji policentrycznych, gdy cho- dzi o podejmowanie decyzji w sprawach politycznych, społecznych i gospo- 19 S.L. Stadniczeńko, P. Zamelski, Pedagogika prawa, op. cit., s. 117–119. 20 Na temat ideologii por. J. Kowalski, Wstęp do nauk o państwie i prawie, s. 17. 21 T. Chauvin, T. Stawecki, P. Winczorek, Wstęp, s. 125; W. Lang, J. Wróblewski, S. Zawadzki, Teoria, op. cit., s. 274. 50 § 7. Normy prawne darczych, na szczeblu lokalnym oraz międzynarodowym. To związanie decy- zyjne państwa międzynarodowymi umowami politycznymi, gospodarczymi, wojskowymi oraz oddziaływaniami wielkich światowych korporacji, z jednej strony, a oddolnymi inicjatywami lokalnych grup interesów z drugiej, cha- rakterystyczna jest dla społeczeństw postindustrialnych22. Przechodzeniu od społeczeństwa przemysłowego po rewolucji elektronicznej do państwa post- industrialnego i informacyjnego, poza społecznym zróżnicowaniem towarzy- szy dyferencjacja kulturowa i etniczna. Prowadzi to do odrzucenia jedności aksjologicznej systemu prawa23. Charakterystyczną cechą społeczeństw post- industrialnych jest dezaktualizacja pozytywistycznego modelu prawa i utrata monopolu decyzyjnego państwa w istotnych sprawach społeczno-gospodar- czych24. Stan taki w państwach rozwiniętych ocenić należy jako przejściowy, do czasu aż określony system wartości nie stanie się w danym państwie do- minujący. W dłuższym okresie dominująca aksjologia doprowadzi do uznania odmiennych od dotychczasowych reguł życia społecznego, które ostatecznie zmienią funkcjonowanie społeczeństwa. Projekt multikulturowości nie speł- nił pokładanych w nim nadziei, faktyczne efekty jego wprowadzania ukierun- kowane są obecnie bardziej na dezintegrację niż integracje społeczną. Przy- kładem są chociażby plany wprowadzenia prawa szariatu w Wielkiej Brytanii motywowane troską o prawa kobiet. Wydaje się, że zróżnicowanie społeczne, kulturowe i etniczne nie musi prowadzić do deprecjacji prawa jako systemu norm generalnych i abstrakcyjnych, organizującego życie społeczne, chociaż jest to ogromne wyzwanie dla państw, szczególnie w obszarach daleko posu- niętej wielokulturowości. Państwo może rozwiązać umowę międzynarodową, wprowadzić na swoim terytorium mechanizmy kontrolujące działalność glo- balnych korporacji, a także każdej innej organizacji, w taki sposób aby zacho- wać bezpieczeństwo obywateli w różnych jego wymiarach, m.in. osobistym, ekonomicznym, czy społecznym. § 7. Normy prawne Norma w nauce prawa rozpatrywana jest w ujęciu lingwistycznym lub nie- lingwistycznym. W koncepcji lingwistycznej jest traktowana jako wypowiedź 22 L. Morawski, Główne, op. cit., s. 29. 23 Tamże, s. 30. 24 Tamże, s. 26, 34. 51
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Wybrane zagadnienia prawoznawstwa. Szkice z propedeutyki prawa
Autor:
Sklep
Format
Cena
Nexto.pl Nexto.pl
ebook/pdf
149,00 zł
Idź do sklepu »

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: