Darmowy fragment publikacji:
Rozdział I. Zagadnienia ogólne
§ 1. Unijne prawo spółek jako przedmiot wykładni
I. Uwagi ogólne
Zgodnie z normatywną koncepcją źródeł prawa, przedmiotem wykładni są
akty (przepisy, tekst) prawa będące rezultatem faktów uznawanych za prawo-
twórcze na podstawie reguł walidacyjnych1. Owe fakty to przede wszystkim
czynności stanowienia prawa na podstawie umocowania. Umocowanie do
wydawania aktów unijnego prawa spółek zostało przyznane instytucjom Unii
na mocy art. 50 TFUE (kompetencja szczególna), art. 114 TFUE (kompeten-
cja ogólna) oraz art. 352 TFUE (kompetencja subsydiarna)2. Z kolei w art. 81
TFUE przyznane zostało umocowanie do wydawania aktów w zakresie proce-
sowego3 i kolizyjnego prawa spółek4. Szczególne umocowania w TFUE dotyczą
wydawania aktów delegowanych (art. 290 TFUE) oraz aktów wykonawczych
(art. 291 ust. 2 TFUE).
Unijne prawo spółek z jednej strony ma charakter autonomiczny, odróż-
niający się od prawa międzynarodowego i wewnętrznego prawa państw człon-
1 Z. Ziembiński, Problemy podstawowe prawoznawstwa, Warszawa 1980, s. 247: „Przez zespół
reguł walidacyjnych rozumiem zespół reguł dotyczących uznawania jakichś faktów społecznych
za fakty prawotwórcze w odniesieniu do danego systemu”.
2 R. Mańko, Kompetencje Unii Europejskiej w dziedzinie prawa prywatnego w ujęciu syste-
mowym, KPP 2016, z. 1, s. 75. Teza 36 wyr. TS z 2.5.2006 r. w sprawie C-436/03 (Parlament v. Rada
Unii Europejskiej) i wskazane tam inne wyroki TS.
3 Np. na podstawie art. 67 ust. 4 oraz art. 81 ust. 2 lit. a, c TFUE wydane zostało rozporządzenie
1215/2012, a na podstawie art. 81 TFUE – rozporządzenie 2015/848.
4 Rozporządzenie Rzym I nie ma zastosowania do „kwestii z zakresu prawa spółek” (art. 1
ust. 2 lit. e Rzym I). Została natomiast zgłoszona propozycja wydania rozporządzenia regulują-
cego kolizyjne prawo spółek na podstawie art. 95 TWE bądź art. 65 lit. c TWE (obecnie art. 81
ust. 2 lit. f TFUE). Zob. F. Bauer, Vorschlag der Spezialkommission für die Neugestaltung des In-
ternationalen Gesellschaftsrechts auf europäischer/deutscher Ebene, [w:] H.J. Sonnenberger (red.),
Vorschläge und Berichte zur Reform des europäischen und deutschen internationalen Gesellscha-
ftsrechts, Tübingen 2007, s. 6.
1
Rozdział I. Zagadnienia ogólne
kowskich5. Z drugiej strony natomiast, jest elementem systemu prawa krajo-
wego. Patrząc z polskiej perspektywy, należy przyjąć, że na mocy art. 2 Aktu
dotyczącego warunków przyjęcia Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europej-
skiej6 – stanowiącego integralną część Traktatu Akcesyjnego z 2003 r.7 (art. 1
ust. 2) – unijne prawo spółek stało się elementem systemu prawa obowiązu-
jącego w Polsce. Nie przekształciło się ono w prawo krajowe (polskie), lecz –
mimo swej odrębności – „zrosło się” z nim, stając się jego częścią8. Na terenie
Polski obowiązuje więc zarówno krajowe prawo spółek, jak i cały unijny do-
robek prawny (acquis communautaire) dotyczący tej dziedziny prawa cywil-
nego, w tym orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości. Podobnie jak systemy
prawne innych państw członkowskich, system prawa polskiego stał się syste-
mem multicentrycznym9.
II. Źródła prawa spółek Unii Europejskiej
1. Uwagi wstępne
Prawo spółek Unii Europejskiej w ujęciu przedmiotowym to zespół prze-
pisów pierwotnego i wtórnego prawa unijnego służący:
1) zagwarantowaniu spółkom możliwości korzystania ze swobody przed-
siębiorczości w rozumieniu art. 49 TFUE (d. art. 43 TWE);
integracji (harmonizacji sensu largo10) krajowego prawa spółek w celu
zapewnienia funkcjonowania rynku wewnętrznego (art. 26 ust. 1
2)
5 Zob. D. Kornobis-Romanowska, Sąd krajowy w prawie wspólnotowym, Kraków 2007, s. 20.
M. Safjan, Europeizacja prawa prywatnego – ewolucja czy rewolucja. Perspektywa orzecznicza,
[w:] J. Gudowski, K. Weitz (red.), Aurea praxis aurea theoria. Księga pamiątkowa ku czci Profe-
sora Tadeusza Erecińskiego, t. 2, Warszawa 2011, s. 2514: „Nie będąc prawem międzynarodowym
w klasycznym znaczeniu tego terminu, nie jest jednak także prawem krajowym i stanowi przez
to kategorię całkiem nową, swoistą i autonomiczną”. Por. także H. Fleischer, Europäische Metho-
denlehre: Stand und Perspektiven, Rabels Zeitschrft für ausländisches und internationales Priva-
trecht 2011, Nr 3, s. 708.
6 Dz.Urz. UE L Nr 236, s. 33.
7 Dz.Urz. UE L Nr 236, s. 17.
8 C. Mik, Metodologia implementacji europejskiego prawa wspólnotowego w krajowych po-
rządkach prawnych, [w:] C. Mik (red.), Implementacja prawa integracji europejskiej w krajowych
porządkach prawnych, Toruń 1998, s. 21.
9 E. Łętowska, „Multicentryczność” polskiego systemu prawa i wykładnia jej przyjazna,
[w:] L. Ogiegło, W. Popiołek, M. Szpunar (red.), Rozprawy prawnicze. Księga pamiątkowa Profe-
sora Maksymiliana Pazdana, Kraków 2002, s. 1127.
10 T. Pajor, Harmonizacja prawa prywatnego z prawem Unii Europejskiej, [w:] System
PrPryw, t. 1, 2007, s. 233, Nb 13.
2
§ 1. Unijne prawo spółek jako przedmiot wykładni
TFUE). Integracja krajowego prawa spółek przez prawo unijne doko-
nywana jest bezpośrednio oraz pośrednio. Bezpośrednie metody inte-
gracji prawa to unifikacja rozumiana jako wprowadzanie jednolitych
regulacji oraz zbliżanie krajowego prawa spółek. Unifikacja krajowego
prawa spółek dokonuje się przez rozporządzenia, natomiast zbliżanie
głównie przez dyrektywy i zalecenia adresowane do państw UE11. Przy
rozważaniach na temat wykładni unijnego prawa spółek można nato-
miast pominąć decyzje w rozumieniu art. 288 TFUE, choć należy mieć
na względzie, że decyzja nakładająca na państwo obowiązek określonego
działania może wywoływać korzystne skutki także w stosunku do pod-
miotów-adresatów prawa spółek.
2. Swoboda przedsiębiorczości
Unia Europejska podejmuje środki sprzyjające funkcjonowaniu rynku we-
wnętrznego (art. 3 ust. 3 zd. 1 TUE; art. 26 ust. 1 TFUE), w którym zapew-
niony jest swobodny przepływ towarów, usług, kapitału oraz osób (art. 26
ust. 2 TFUE). Gospodarczym celem swobody przepływu osób jest umożliwie-
nie podmiotom korzystającym z tej swobody dokonania wyboru optymalnego
miejsca prowadzenia działalności gospodarczej. Przepisy TFUE regulują dwie
sfery swobody przepływu osób (ang. free movement of person; niem. Persone-
nverkehrsfreiheit), wyróżniamy z uwagi na cechę samodzielności podmiotów
korzystających z tej swobody:
swobodę przepływu pracowników (ang. freedom of movement for wor-
kers; niem. Freizügigkeit der Arbeitnehmer), która dotyczy osób zatrud-
nionych, wykonujących działalność gospodarczą niesamodzielnie pod
kierownictwem pracodawcy (art. 45–48 TFUE);
swobodę przedsiębiorczości (ang. freedom of establishment; niem. Nie-
derlassungsfreiheit), z której mogą korzystać także spółki w rozumieniu
art. 54 TFUE (art. 49–55 TFUE)12.
1)
2)
11 C. Mik, Europejskie prawo wspólnotowe. Zagadnienia teorii i praktyki, t. 1, Warszawa 2000,
s. 593–594, Nb 1436–1439. Na zacieranie się różnic pomiędzy rolą dyrektyw i rozporządzeń eu-
ropejskiego prawa spółek zwraca uwagę A. Szumański, Ujednolicanie czy harmonizacja europej-
skiego prawa spółek, [w:] A. Brzozowski, W. Kocot, K. Michałowska (red.), W kierunku europe-
izacji prawa prywatnego. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Jerzemu Rajskiemu War-
szawa 2007, s. 327–345.
12 A. Gawrysiak-Zabłocka, Swoboda przedsiębiorczości na tle innych swobód traktatowych,
[w:] M. Cejmer, J. Napierała, T. Sójka (red.), Europejskie prawo spółek, t. IV, Spółki zagraniczne
w Polsce, Warszawa 2008, s. 25–68. Por. także monografie na temat swobody przedsiębiorczo-
ści: M. Szydło, Krajowe prawo spółek a swoboda przedsiębiorczości, Warszawa 2007; E. Skibiń-
3
Rozdział I. Zagadnienia ogólne
Ze swobody przedsiębiorczości spółki mogą korzystać bezpośrednio
na mocy TFUE a więc niezależnie od tego, czy umocowanie do korzysta-
nia z określonej postaci tej swobody zostało spółkom przyznane w pra-
wie krajowym w drodze transpozycji unijnej dyrektywy13. Nie świadczy to
oczywiście o braku przydatności dyrektyw stwarzających praktyczne możli-
wości korzystania ze swobody przedsiębiorczości. Ani sąd krajowy ani TS
nie może bowiem „tworzyć” unijnego prawa spółek bezpośrednio na mocy
TFUE wypełniając na potrzeby konkretnego przypadku luki legislacyjne usta-
wodawcy unijnego14. Treść swobody przedsiębiorczości została dookreślona
przede wszystkim w wyrokach TS w sprawach Segers15, Daily Mail16, Centros17,
Überseering18, Inspire Art19, Sevic Systems20, Cartesio21, National Grid Indus22,
Vale23 oraz Polbud24. Przy wyznaczaniu zakresu swobody przysługującej spół-
ska, Swoboda zakładania przedsiębiorstw przez osoby prawne (art. 43–48 TWE), Warszawa 2008;
A. Gawrysiak-Zabłocka, Prawo przedsiębiorczości i prawo spółek, [w:] J. Barcz (red.), System
Prawa Unii Europejskiej. Podręcznik, t. XVI, Warszawa 2010, s. 417–465; A. Opalski, Europejskie
prawo spółek – zasady prawa europejskiego i ich wpływ na polskie prawo spółek, Warszawa 2010,
s. 85–174.
13 Por. tezy 23–25 wyr. TS z 21.6.1974 r. w sprawie 2/74 (Jean Reyners v. Państwo Bel-
gijskie), ECLI:EU:C:1974:68. R. Streinz, Richterrecht in der europäischen Integration. Die Role
der Verfassungsvergleichung, [w:] G. Gerzog, M. Klamert, R. Palmstorfer, R. Puff, E. Varens,
P. Weismann (red.), Europarecht und Rechtstheorie, Wien 2017, s. 57.
14 M.P. Weller, B. Rentsch, Die Kombinationslehre beim grenzüberschreitenden Rechtsform-
wechsel – Neue Impulse durch Europarecht, IPRax 2013, Nr 6, s. 531; K.J. Hopt, Europäisches Ge-
sellschaftsrecht im Lichte des Aktionsplans der Europäischen Kommision vom Dezember 2012,
ZGR 2013, Nr 2, s. 213; W. Schön, Das System gesellschaftsrechtslichen Niederlassungsfreiheit
nach VALE, ZGR 2013, Nr 3, s. 337. Trybunał stwierdził zresztą, że unijne przepisy harmonizujące
„są z pewnością przydatne dla ułatwienia przekształceń transgranicznych”. Teza 38 zd. 2 wyr. TS
z 12.7.2012 r., C-378/10 (VALE Építési kft.), ECLI:EU:C:2012:440.
15 Wyr. TS z 10.7.1986 r., 79/85 (D.H.M. Segers v. Bestuur van de Bedrijfsvereniging voor Bank-
en Varzekeringswezen, Groothandel en Vrije Beroegen), ECLI:EU:C:1986:308.
16 Wyr. TS z 27.9.1988 r., 81/87 (The Queen v. H.M. Treasury and Commissioners of Inland
Revenue, ex parte Daily Mail and General Trust plc), ECLI:EU:C:1988:456.
17 Wyr. TS z 9.3.1999 r., C-212/97 (Centros Ltd v. Erhvers-og Selskabsstyrelsen),
ECLI:EU:C:1999:126.
18 Wyr. TS z 5.11.2002 r., C-208/00 (Überseering BV v. Nordic Construction Company Bauma-
nagement GmbH (NCC)), ECLI:EU:C:1999:126.
19 Wyr. TS z 30.9.2003 r., C-167/01 (Kamer van Koophandel en Fabrieken voor Amsterdam
v. Inspire Art Ltd), ECLI:EU:C:2003:512.
20 Wyr. TS z 13.12.2005 r., C-411/03 (Sevic Systems AG), ECLI:EU:C:2005:762.
21 Wyr. TS z 16.12.2008 r., C-210/06 (Cartesio Oktató és Szolgáltató bt), ECLI:EU:C:2008:723.
22 Wyr. TS z 29.11.2011 r., C-371/10 (National Grid Indus BV v. Inspecteur van de Belasting-
dienst Rijnmond/kantoor Rotterdam), ECLI:EU:C:2011:785.
23 Wyr. TS z 12.7.2012 r., C-378/10 (Vale Építési Kft), ECLI:EU:C:2012:440.
4
§ 1. Unijne prawo spółek jako przedmiot wykładni
kom, Trybunał Sprawiedliwości przywołuje także wyroki w sprawach doty-
czących korzystania ze swobody przedsiębiorczości przez prowadzące dzia-
łalność gospodarczą osoby fizyczne25. Sam Traktat nakazuje bowiem „trakto-
wać” spółki jako osoby fizyczne mające obywatelstwo państwa członkowskiego
(art. 54 akapit 1 in fine TFUE)26. Innymi słowy, przepisy TFUE o korzystaniu
ze swobody przedsiębiorczości oraz o zakazie jej ograniczania znajdują zasto-
sowanie w stosunku do spółek27. Ponieważ – w przeciwieństwie do osób fizycz-
nych – spółki są bytem prawnym konkretnego systemu prawnego (creation of
the law)28, przepisy o swobodzie przedsiębiorczości w stosunku do spółek na-
leży stosować odpowiednio (art. 54 TFUE).
Przepisy TFUE (wcześniej TWE) o swobodzie przedsiębiorczości powo-
ływane są przez Trybunał Sprawiedliwości także wówczas, gdy ograniczona
zostaje inna traktatowa swoboda, a konkretnie, gdy określone przepisy kra-
jowe ograniczają zarówno swobodę przedsiębiorczości, jak i swobodę prze-
pływu kapitału (np. w sprawach tzw. „złotych akcji”29), bądź swobodę świad-
24 Wyr. TS z 25.10.2017 r., C-106/16 (Polbud–Wykonawstwo sp. z o.o. w likwidacji),
ECLI:EU:C:2017:804.
25 Np. teza 133 wyr. TS z 30.9.2003 r. w sprawie C-167/01 (Kamer van Koophandel en Fa-
brieken voor Amsterdam v. Inspire Art Ltd), ECLI:EU:C:2003:512., w której TS przywołuje tezę 32
wyr. TS z 31.3.1993 r., C-19/92 (Dieter Kraus v. Land Baden-Württemberg), ECLI:EU:C:1993:125
oraz tezę 37 wyr. TS z 30.11.1995 r., C-55/94 (Reinhard Gebhard v. Consiglio dell’Ordine degli
Avvocati e Procuratori di Milano), ECLI:EU:C:1995:411. Rozdział 2 tytułu IV (art. 49–55 TFUE)
tworzy razem z rozdziałem o swobodzie przepływu pracowników (art. 45–48 TFUE), kluczowy
obszar regulacji dla swobody przepływu osób w UE (art. 3 ust. 2 TUE). Zob. H. Altmeppen, A. Ego,
[w:] W. Goette, M. Habersacka, S. Kalss (red.), Münchener Kommentar zum Aktiengezetz, Band 7.
Europäisches Aktienrecht; SE-VO; SEBG; Europäische Niederlassungsfreiheit, München 2012,
s. 804, Nb 1.
26 „Taking Article 48 EC seriously, we should argue that Member States cannot do to compa-
nies what they are not allowed to do to individuals (...)”. Zob. F.M. Mucciarelli, Company ’Emi-
gration’ and EC Freedom of Establishment: Daily Mail Revisited, European Business Organization
Law Review 2008, Nr 2, s. 297; G. Rehm, Völker- und europäische Vorgaben für die Bestimmung
des Gesellschaftsstatuts, [w:] H. Eidenmüller (red.), Ausländische Kapitalgesellschaften im deut-
schen Recht, München 2004, s. 36–37, Nb 63.
27 A. Gawrysiak-Zabłocka, Swoboda przedsiębiorczości, s. 45, przyp. 66. Więcej na ten te-
mat S. Stork, Sitzverlegung von Kapitalgesellschaften in der Europäischen Union. Zur Reichwe-
ite der Niederlassungsfreiheit unter Berücksichtigung der positiven und negativen Integration,
Frankfurt am Main–Berlin–Bern–Bruxelles–New York–Oxford–Wien 2003, s. 118–122.
28 Teza 19 TS z 27.9.1988 r., 81/87 (The Queen v. H.M. Treasury and Commissioners of Inland
Revenue, ex parte Daily Mail and General Trust plc), ECLI:EU:C:1988:456, którą TS wskazuje w te-
zie 104 wyr. TS z 16.12.2008 r., C-210/06, Cartesio Oktató és Szolgáltató bt), ECLI:EU:C:2008:723.
29 Np. teza 56 wyr. TS z 4.6.2002 r., C-367/98 (Komisja Wspólnot Europejskich v. Republika
Portugalska), ECLI:EU:C:2002:326. Więcej na temat złotych akcji m.in. S. Sołtysiński, Osobiste
5
Rozdział I. Zagadnienia ogólne
czenia usług (np. wymóg posiadania przez przedsiębiorcę zagranicznego sta-
tusu osoby prawnej30).
3. Rozporządzenia unijnego prawa spółek
Rozporządzenie unijne ma zasięg ogólny oraz obowiązuje co do wszyst-
kich jego elementów („w całości”) i jest bezpośrednio stosowane w każ-
dym państwie członkowskim (art. 288 TFUE, d. art. 249 ust. 2 TWE). Bez-
pośrednia stosowalność oznacza, że rozporządzenie z chwilą opublikowania
w Dzienniku Urzędowym UE staje się częścią krajowych systemów prawnych
i wywiera w stosunku do jednostek skutek bezpośredni31. W unijnym pra-
wie spółek, główna rola przypada rozporządzeniom o spółkach ponadgranicz-
nych (unijnych). Rozporządzenia unijne stanowią podstawę tworzenia euro-
pejskiego zgrupowania interesów gospodarczych (EZIG)32 oraz spółki euro-
pejskiej (Societas Europaea, skr. SE)33 mającej postać spółki akcyjnej, którą
traktuje się jako okręt flagowy unijnego prawa spółek34. Unijne rozporządze-
nie reguluje również status europejskiej spółdzielni (Societas Cooperativa Eu-
ropaea, skr. SCE)35. Reżim prawny SE i EZIG z siedzibą w Polsce wyznacza
uprawnienia udziałowców w spółkach kapitałowych. Przyczynek do analizy art. 159 i 354 k.s.h.,
[w:] Studia z prawa prywatnego gospodarczego. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Ireneusza
Weissa, Kraków 2003, s. 267–284; M. Romanowski, Europeizacja złotej akcji i jej wpływ na prawo
polskie, [w:] A. Brzozowski, W. Kocot, K. Michałowska (red.), W kierunku europeizacji prawa
prywatnego. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Jerzemu Rajskiemu, Warszawa 2007,
s. 369–491. Zob. M. Mataczyński, Swoboda przepływu kapitału a złota akcja Skarbu Państwa, War-
szawa 2007; tenże, Złota akcja Skarbu Państwa a swoboda przepływu kapitału – glosa do wyr. ETS
z 23.10.2007 r. w sprawie C-112/05 (Komisja Europejska v. Niemcy), EPS 2008, Nr 8, s. 49–53.
30 Teza 41 i 42 wyr. TS z 29.4.2004 r., C-171/02 (Komisja Wspólnot Europejskich v. Republika
Portugalska), ECLI:EU:C:2004:270; tezy 29–31 wyr. ETS z 26.1.2006 r., C-514/03 (Komisja Wspól-
not Europejskich v. Królestwo Hiszpanii), ECLI:EU:C:2006:63.
31 C. Mik, Europejskie prawo wspólnotowe, s. 497, Nb 1255; A. Wróbel, Źródła prawa Wspól-
not Europejskich, [w:] Wprowadzenie do prawa Wspólnot Europejskich, s. 104–106; T. Jaroszyń-
ski, Rozporządzenie Unii Europejskiej jako składnik systemu prawa obowiązującego w Polsce,
Warszawa 2011, s. 83 i n.
32 Rozporządzenie 2137/85; I. Hykawy, Europejskie Ugrupowanie Interesów Gospodarczych
– nowa formuła współpracy gospodarczej w prawie wspólnotowym, [w:] M. Safjan (red.), Prawo
Wspólnot Europejskich a prawo polskie. Prawo spółek, Warszawa 2002, s. 269–336. M. Soko-
łowski, Europejskie Zgrupowanie Interesów Gospodarczych w prawie polskim, Warszawa 2012.
Zob. L. Siwik, Odpowiedzialność zarządzających za zobowiązania Europejskiego Zgrupowania In-
teresów Gospodarczych i Spółki Europejskiej, Warszawa 2011.
33 Rozporządzenie 2157/2001.
34 K.J. Hopt, Europäisches Gesellschaftsrecht im Lichte des Aktionsplans der Europäischen
Kommision vom Dezember 2012, ZGR 2013, Nr 2, s. 195 i literatura w przyp. 152.
35 Rozporządzenie 1435/2003.
6
§ 1. Unijne prawo spółek jako przedmiot wykładni
także ustawa z 4.3.2005 r. o europejskim zgrupowaniu interesów gospodar-
czych i spółce akcyjnej36. Ustawa ta stanowi transpozycję dyrektywy 2001/86/
WE oraz jest aktem wykonawczym umożliwiającym stosowanie unijnego roz-
porządzenia w krajowym systemie prawnym37.
Na prawo spółek UE w szerokim znaczeniu składają się również rozpo-
rządzenia regulujące materię szczegółową, jak np. rozporządzenie 1606/2002
w sprawie stosowania standardów rachunkowości, rozporządzenie 2017/1129
w sprawie prospektu emisyjnego, czy rozporządzenie 596/2014 w sprawie
nadużyć na rynku. Sytuację prawną spółek określają także rozporządzenia
1215/2012 regulujące jurysdykcję krajową w postępowaniu transgranicznym
(w tym upadłościowym38) oraz – choć w ograniczonym zakresie – normy unij-
nego prawa kolizyjnego; np. prawem właściwym dla postępowania upadło-
ściowego i jego skutków jest prawo państwa wszczęcia postępowania (art. 7
ust. 1 rozporządzenia 2015/848)39. Po rozporządzenie Rzym I Trybunał się-
gnął natomiast w wyroku w sprawie Hermann Lutz40, odpowiadając na pyta-
nie o prawo właściwe przy zaskarżeniu przez zarządcę spółki w postępowaniu
upadłościowym wypłaty kwoty zajętej (egzekucyjnie) przed wszczęciem po-
stępowania upadłościowego, ale dokonanej po wszczęciu tego postępowania41.
36 Dz.U. Nr 62, poz. 551.
37 T. Pajor, Harmonizacja prawa prywatnego, s. 239, Nb 25.
38 Rozporządzenie 2015/848.
39 Por. np. pkt 1 sentencji wyr. TS z 10.12.2015 r. w sprawie C-594/14 (Simona Korn-
haas v. Thomas Dithmarow, działający w charakterze syndyka masy upadłości spółki Kornhaas
Montage und Dienstleistung Ltd), ECLI:EU:C:2015:806: „Artykuł 4 rozporządzenia Rady (WE)
Nr 1346/2000 z 29.5.2000 r. w sprawie postępowania upadłościowego należy interpretować w ten
sposób, że zakres stosowania tego przepisu obejmuje powództwo przeciwko osobie zarządzają-
cej spółką prawa Anglii i Walii – wobec której to spółki wszczęto postępowanie upadłościowe
w Niemczech – wytoczone przed sądem niemieckim przez syndyka masy upadłości tej spółki,
którego to powództwa celem jest, zgodnie z uregulowaniem krajowym takim jak § 64 ust. 2 zda-
nie pierwsze niemieckiej ustawy o spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością (Gesetz betreffend
der Gesellschaften mit beschränkter Haftung, dalej jako GmbHG), doprowadzenie do zwrotu przez
tę osobę płatności dokonanych przez nią jeszcze przed wszczęciem postanowienia upadłościo-
wego, ale już po dacie, co do której ustalono, że przedmiotowa spółka jest niewypłacalna”.
40 Wyr. TS z 16.4.2015 r. w sprawie C-557/13 (Hermann Lutz v. Elke Bäuerle),
ECLI:EU:C:2015:227.
41 Zdaniem TS w takiej sytuacji znajduje zastosowanie art. 13 rozporządzenia 1346/2000, re-
gulujący wyjątek od zasady, że prawem właściwym jest lex fori concurcus (art. 4 ust. 1 rozporzą-
dzenia 1346/2000). Z kolei, ponieważ art. 4 i 13 rozporządzenia Nr 1346/2000 stanowią lex specialis
w stosunku do art. 12 ust. 1 lit. d rozporządzenia Rzym I, art. 13 rozporządzenia 1346/2000 należy
interpretować w ten sposób, że zakres zawartego w tym przepisie uregulowania obejmuje również
7
Rozdział I. Zagadnienia ogólne
Propozycje na temat kolizyjnego prawa spółek zostały przedstawione przez
European Group for Private International Law (GEPID)42.
4. Dyrektywy unijnego prawa spółek
Unijne prawo spółek uregulowane jest przede wszystkim w dyrektywach
wydawanych w szczególności na mocy art. 50 ust. 2 lit. g TFUE w celu stworze-
nia gwarancji „dla ochrony zarówno wspólników, jak i osób trzecich”. Wyda-
nie dyrektywy jest jednym z elementów dwustopniowego procesu stanowienia
prawa. Realizacja celów dyrektywy dokonuje się bowiem przez jej transpozy-
cję do prawa krajowego. Wybór formy i środków transpozycji dyrektywy zo-
stał pozostawiony samym państwom członkowskim (art. 288 akapit 3 TFUE;
d. art. 249 akapit 3 TWE)43.
Jako negatywny przykład może posłużyć nie do końca jasna transpozycja
do KSH44 art. 7 dyrektywy 2007/36/WE w sprawie wykonywania praw akcjo-
nariuszy spółek, tj. czy osoba, która zbyła posiadane akcje pomiędzy dniem
rejestracji uczestnictwa (record date) a dniem walnego zgromadzenia akcjo-
nariuszy, jest uprawniona do udziału na walnym zgromadzeniu akcjonariu-
przewidziane przez lex causae terminy przedawnienia, terminy na zaskarżenie czynności i terminy
zawite. Tezy 46 i 49 wyr. w sprawie C-557/13 (Hermann Lutz v. Elke Bäuerle), ECLI:EU:C:2015:227.
42 Zob. https://www.gedip-egpil.eu/documents/Milan 202016/GEDIPs 20Proposal 20on
20Companies.pdf. Na temat tej propozycji zob. F. Garcimartin, The Law Applicable to Compa-
nies in the European Union. A Proposal by the European Group for Private International Law
(October 21, 2016): https://ssrn.com/abstract=2857077. Zob. też L. Hübner, Eine Rom-VO für
das Internationale Gesellschaftsrecht – zugleich ein Beitrag zur Kohärenz im Internationalen Ge-
sellschaftsrecht, ZGR 2018, Nr 1, s. 149–185.
43 Więcej B. Kurcz, Dyrektywy Wspólnoty Europejskiej i ich implementacja do prawa kra-
jowego, Kraków 2004, s. 31 i n.; I. Hykawy, Dyrektywa jako specyficzny środek harmonizacji
prawa w Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej, PUG 1993, Nr 8–9, s. 3. Na temat bezpośred-
niej skuteczności dyrektyw – M. Szpunar, Bezpośredni skutek dyrektywy w postępowaniu przed
sądem krajowym (uwagi na tle najnowszego orzecznictwa), PiP 2004, Nr 9, s. 56–69; M. Mata-
czyński, Obowiązek implementacji dyrektywy w prawie wewnętrznym i skutki jego niewykonania,
[w:] M. Cejmer, J. Napierała, T. Sójka (red.), Europejskie prawo spółek, t. II, Instytucje prawne
dyrektywy kapitałowej, Kraków 2005, s. 354. W. Czapliński, Podstawowe elementy prawa wspól-
notowego, [w:] D. Milczarek, A.Z. Nowak (red.), Integracja europejska. Wybrane problemy, War-
szawa 2003, s. 131; A. Wróbel, Źródła prawa Wspólnot Europejskich, [w:] A. Wróbel (red.), Wpro-
wadzenie do prawa Wspólnot Europejskich (Unii Europejskiej), Kraków 2002, s. 109; C. Mik,
Metodologia implementacji europejskiego prawa wspólnotowego w krajowych porządkach praw-
nych, [w:] C. Mik (red.), Implementacja prawa integracji europejskiej w krajowych porządkach
prawnych, Toruń 1998, s. 21–51.
44 Ustawa z 5.12.2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz ustawy o obrocie
instrumentami finansowymi (Dz.U. z 2009 r. Nr 13, poz. 69).
8
§ 1. Unijne prawo spółek jako przedmiot wykładni
szy i do wykonywania prawa głosu na tym walnym zgromadzeniu. Zwraca
na to uwagę S. Sołtysiński: „ustawodawcy krajowi mieli obowiązek transpo-
zycji tej dyskusyjnej instytucji. Przyjmując jednak, za uzasadnieniem rządo-
wym, że powyższa konstrukcja zakłada przypisanie prawa głosu osobie, która
dokonała na swoją rzecz rejestracji mimo zbycia praw udziałowych, przepis
art. 4064 KSH powinien stwierdzać wyraźnie [podkr. J.N.], że podmiot ten
zachowuje prawa organizacyjne wykonywane na walnym zgromadzeniu. Na
tym polega funkcja implementacji przepisów dyrektywy 2007/36/WE”45. Nie-
dopowiedzenia w art. 4064 oraz w art. 4061 K. Oplustil określa jako „ułomną”
i „niedoskonałą” transpozycję art. 7 dyrektywy 2007/36/WE46. Krytykę spo-
sobu transpozycji tego przepisu dyrektywy do prawa polskiego uzasadnia także
stanowisko TS, zgodnie z którym „konieczność zapewnienia, że prawo wspól-
notowe jest w pełni stosowane wymaga od państw członkowskich nie tylko
doprowadzenia do zgody ich ustawodawstwa z prawem wspólnotowym, ale
dokonania tego przez przyjęcie takich regulacji prawnych, które stworzą sytu-
ację wystarczająco precyzyjną, jasną i przejrzystą, umożliwiającą danej osobie
poznanie swoich praw w całej ich objętości i powołanie się na nie przed sądami
krajowymi”47.
Swobodę transpozycji może ograniczać sama dyrektywa, regulując daną
instytucję prawną w sposób bardziej bądź mniej szczegółowy48. Nawet jeżeli
państwu członkowskiemu przysługuje szeroki zakres uznania – jak np. przy
wyborze regulacji sankcji z tytułu naruszenia obowiązku ujawnienia spra-
wozdania finansowego spółki – to zakres ten ogranicza obowiązek poszano-
wania prawa Unii49. Przestrzeń między autonomią państwa członkowskiego
w regulacji sankcji a „poszanowaniem” prawa unijnego określa TS. Po pierw-
sze, organy państwa członkowskiego nie mogą nakładać sankcji za narusze-
nie obowiązku ujawnienia sprawozdania finansowego bezpośrednio na mocy
45 S. Sołtysiński, [w:] System PrPryw, t. 17B, s. 550, Nb 233.
46 K. Oplustil, O potrzebie proeuropejskiej wykładni polskiego prawa spółek, PPH 2010, Nr 9,
s. 14.
47 Teza 22 wyr. TS z 18.1.2001 r., C-162/99 (Komisja Wspólnot Europejskich v. Republika
Włoska), ECLI:EU:C:2001:35. Korzystam z przekładu M. Pazdana, Koordynacja krajowego i eu-
ropejskiego prawa prywatnego międzynarodowego, [w:] J. Poczobut (red.), Współczesne wyzwa-
nia prawa prywatnego międzynarodowego, Warszawa 2013, s. 232–233.
48 G.Ch. Schwarz, Europäisches Gesellschaftsrecht. Ein Handbuch für Wissenschaft und Pra-
xis, Baden-Baden 2000, s. 137, Nb 213.
ECLI:EU:C:2013:856.
49 Teza 41 wyr. TS z 19.12.2013 r. w sprawie C-174/12 (Alfred Hirmann v. Immofinanz AG),
9
Rozdział I. Zagadnienia ogólne
dyrektywy50. Po drugie, wyznaczone przez TS granice swobody kształtowa-
nia sankcji z tytułu naruszenia obowiązku ujawnienia sprawozdania finanso-
wego mają charakter uniwersalny w tym sensie, że powinny być uwzględniane
przez państwa członkowskie niezależnie od tego: a) czy jej cechy zostały wska-
zane expressis verbis w akcie prawa unijnego51, b) czy ustawodawca unijny
ograniczył się „tylko” do zobowiązania państwa członkowskiego uregulowania
sankcji „odpowiedniej”52 bądź „właściwej”53, albo odesłał do przepisów kra-
jowych54, c) czy też – gdy ustawodawca unijny w ogóle kwestię sankcji po-
minął i obowiązek jej nałożenia wynika z zasady lojalnej współpracy55 (art. 4
ust. 2 TUE; d. art. 10 TWE: „wynikający z zasady lojalnej współpracy effet utile
ma zatem zastosowanie nie tylko wtedy, gdy jednostka dochodzi od państwa
członkowskiego uprawnień gwarantowanych jej w przepisach unijnych, lecz
także w odwrotnej sytuacji, gdy to państwo członkowskie domaga się posza-
nowania prawa unijnego przez jednostkę, a gdy to nie następuje nakłada na nią
sankcję”)56.
50 „(...) dyrektywa nie może samoistnie tworzyć po stronie jednostki obowiązków i zatem nie
może być samodzielnie powoływana wobec tej jednostki (...)”. Teza 73 wyr. TS z 3.5.2005 r. w spra-
wach połączonych C-387/02, C-391/02 i C-403/02 (Silvio Berlusconi i in.), ECLI:EU:C:2005:270.
Por. także postanowienie TS z 4.5.2006 r. w sprawach połączonych C-23/03, C-52/03, C-133/03,
C-337/03 i C-473/03 (Michel Mulliezo i in.), ECLI:EU:C:2006:285.
51 Formuła: „państwa członkowskie zapewniają, że środki te będą skuteczne, proporcjonalne
i odstraszające” użyta została np. w art. 25 ust. 1 dyrektywy 2003/71/WE oraz w art. 28 ust. 1
dyrektywy 2004/109/WE.
52 Art. 28 dyrektywy 2017/1132; wcześniej art. 7 lit. a dyrektywy 2009/101/WE; jeszcze wcze-
śniej art. 6 tiret dyrektywy 68/151/WE: „tym samym przepis pozostawia władzom krajowym sto-
sownie do art. 249 ust. 3 TWE swobodę wyboru formy i środków; przyznaje zatem niemałe upraw-
nienia dyskrecjonalne”. Teza 85 zd. 2 opinii Rzecznika Generalnego z 14.10.2004 r. w sprawach
połączonych C-387/02, C-391/02, C-403/02 (Silvio Berlusconi i in.), ECLI:EU:C:2004:624.
53 Art. 12 jedenastej dyrektywy Rady (89/666/EWG) z 21.12.1989 r. dotyczącej wymogów
ujawniania informacji odnośnie do oddziałów utworzonych w Państwie Członkowskim przez nie-
które rodzaje spółek podlegające prawu innego państwa (Dz.Urz. UE L z 1989 r. Nr 395, s. 35;
obecnie art. 40 dyrektywy 2017/1132.
54 „(...) zgodnie ze swoim prawem krajowym (...)” (art. 25 ust. 1 dyrektywy 2003/71/WE).
Zwraca na to uwagę TS w tezie 40 wyr. z 19.12.2013 r. w sprawie C-174/12 (Alfred Hirmann v. Im-
mofinanz AG), ECLI:EU:C:2013:856.
55 Teza 62 wyr. TS z 30.9.2003 r., C-167/01 (Kamer van Koophandel en Fabrieken voor Am-
sterdam v. Inspire Art Ltd), ECLI:EU:C:2003:512.
56 J. Łacny, Skuteczna, proporcjonalna i odstraszająca sankcja za naruszenie prawa unijnego,
[w:] A. Wróbel (red.), Zapewnienie efektywności orzeczeń sądów międzynarodowych w pol-
skim porządku prawnym, Warszawa 2011, s. 481. Teza 88 zd. 2 opinii Rzecznika Generalnego
z 14.10.2004 r. w sprawach połączonych C-387/02, C-391/02, C-403/02 (Silvio Berlusconi i in.),
ECLI:EU:C:2004:624.
10
§ 1. Unijne prawo spółek jako przedmiot wykładni
Instytucje prawa spółek uregulowane są w następujących dyrektywach:
1) dyrektywa Parlamentu Europejskiego
i Rady (UE) 2017/1132
z 14.6.2017 r. w sprawie niektórych aspektów prawa spółek (tekst jed-
nolity)57. W dyrektywie tej skonsolidowane i ujednolicone zostały na-
stępujące (wydane wcześniej) dyrektywy prawa spółek: a) dyrektywa
o ujawnianiu danych o spółkach, ważności zobowiązań spółki oraz
o nieważności spółki58; b) dyrektywa kapitałowa59; c) dyrektywa o łą-
czeniu się spółek60; d) dyrektywa o podziale spółki61; e) dyrektywa
o transgranicznej fuzji spółek62; f) dyrektywa o ujawnianiu danych od-
działów spółek zagranicznych63. Dyrektywa 2017/1132 została ostatnio
zmieniona dwoma dyrektywami w odniesieniu do transgranicznego
57 Dz.Urz. UE L z 2017 r. Nr 169, s. 46.
58 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/101/WE z 16.9.2009 r. w sprawie koor-
dynacji gwarancji, jakie są wymagane w państwach członkowskich od spółek w rozumieniu art. 48
akapit drugi Traktatu, w celu uzyskania ich równoważności, dla zapewnienia ochrony interesów
zarówno wspólników, jak i osób trzecich – wersja ujednolicona (Dz.Urz. UE L z 2009 r. Nr 258,
s. 11). Dyrektywa ta uchyliła pierwszą dyrektywę Rady 68/151/EWG z 9.3.1968 r. zmierzającą do
zharmonizowania gwarancji, jakie są wymagane w państwach członkowskich od spółek, w zna-
czeniu art. 58 ust. 2 Traktatu, dla ochrony zarówno wspólników, jak i osób trzecich (Dz.Urz. UE
L z 1968 r. Nr 65, s. 8). Dyrektywa 2009/101/WE została zmieniona dyrektywą Parlamentu Euro-
pejskiego i Rady 2012/17/UE z 13.6.2012 r. zmieniająca dyrektywę Rady 98/666/EWG i dyrektywy
Parlamentu Europejskiego i Rady 2005/56/WE i 2009/101/WE w zakresie integracji rejestrów cen-
tralnych, rejestrów handlowych i rejestrów spółek (Dz.Urz. UE L z 2012 r. Nr 156, s. 1).
59 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/30/UE z 25.10.2012 r. w sprawie koor-
dynacji gwarancji, jakie wymagane są w państwach członkowskich od spółek w rozumieniu art. 54
akapit 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, w celu uzyskania ich równoważności, dla
ochrony interesów zarówno wspólników, jak i osób trzecich w zakresie tworzenia spółki akcyjnej,
jak również utrzymania i zmian jej kapitału (Dz.Urz. UE L z 2012 r. Nr 315, s. 74). Zastąpiła ona
drugą dyrektywę Rady 77/91/EWG z 13.12.1976 r. (Dz.Urz. UE L z 1977 r. Nr 26, s. 1).
60 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/35/UE z 5.4.2011 r. dotycząca łączenia
się spółek akcyjnych (Dz.Urz. UE L z 2011 r. Nr 110, s. 1); dyrektywa ta uchyliła trzecią dyrektywę
Rady 78/855/EWG z 9.10.1978 r. (Dz.Urz. UE L Nr 295, s. 36 – wyd. spec. w jęz. polskim: rozdz. 17,
t. 1, s. 42 ze zm.).
61 Szósta dyrektywa Rady 82/891/EWG z 17.12.1982 r. wydana na podstawie art. 54 ust. 3 lit. g
Traktatu dotycząca podziału spółek akcyjnych (Dz.Urz. UE L z 1982 r. Nr 378, s. 47– wyd. spec.
w jęz. polskim: rozdz. 17, t. 1, s. 50 ze zm.).
62 Dziesiąta dyrektywa 2005/56/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 26.10.2005 r. w spra-
wie transgranicznego łączenia się spółek kapitałowych (Dz.Urz. UE L z 2005 r. Nr 310, s. 1).
63 Jedenasta dyrektywa Rady 89/666/EWG z 21.12.1989 r. dotycząca wymogów ujawniania
informacji odnośnie do oddziałów utworzonych w Państwie Członkowskim przez niektóre rodzaje
spółek podlegające prawu innego państwa (Dz.Urz. UE L z 1989 r. Nr 395, s. 36– wyd. spec. w jęz.
polskim: rozdz. 17, t. 1, s. 100).
11
Rozdział I. Zagadnienia ogólne
przekształcenia, łączenia i podziału spółek64 oraz stosowaniu narzędzi
i procesów cyfrowych w prawie spółek65;
2) dyrektywa o sprawozdaniach finansowych66;
3) dyrektywa o badaniach sprawozdań finansowych67;
4) dyrektywa o spółce jednoosobowej68;
5) dyrektywa o przejmowaniu spółki69;
6) dyrektywa o prawach akcjonariuszy70;
7) dyrektywa o zaangażowaniu pracowników SE71;
8) dyrektywa o zaangażowaniu pracowników SCE72.
W ścisłym związku z „klasycznym” unijnym prawem spółek pozostają
instytucje prawne regulowane w rozporządzeniach i dyrektywach dotyczą-
cych rynku kapitałowego73. Po pierwsze, przepisy te w określonym zakre-
64 W chwili oddawania pracy do druku dyrektywa nie została opublikowana. Harmonogram
prac legislacyjnych dostępny jest pod adresem: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/HIS/?
uri=COM:2018:241:FIN.
65 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1151 z 20.6.2019 r. zmieniająca
dyrektywę (UE) 2017/1132 w odniesieniu do stosowania narzędzi i procesów cyfrowych w prawie
spółek (Dz.Urz. UE L z 2019 r. Nr 186, s. 80).
66 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/34/UE z 26.6.2013 r. w sprawie rocz-
nych sprawozdań finansowych, skonsolidowanych sprawozdań finansowych i powiązanych spra-
wozdań niektórych rodzajów jednostek, zmieniająca dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady
2006/43/WE oraz uchylająca dyrektywy Rady 78/660/EWG i 83/349/EWG (Dz.Urz. UE L z 2013 r.
Nr 182, s. 19).
67 Dyrektywa 2006/43/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 17.5.2006 r. w sprawie usta-
wowych badań rocznych sprawozdań finansowych i skonsolidowanych sprawozdań finansowych
(Dz.Urz. UE L z 2006 r. Nr 157, s. 87); zmieniona dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady
2014/56/UE z 16.4.2014 r. (Dz.Urz. UE L z 2014 r. Nr 158, s. 196).
68 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/102/WE z 16.9.2009 r. w sprawie prawa
spółek, dotycząca jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością – wersja ujednoli-
cona (Dz.Urz. UE L z 2009 r. Nr 258, s. 20).
69 Dyrektywa 2004/25/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 21.4.2004 r. w sprawie ofert
przejęcia (Dz.Urz. UE L z 2004 r. Nr 142, s. 12).
70 Dyrektywa 2007/36/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 11.7.2007 r. w sprawie wyko-
nywania niektórych praw akcjonariuszy spółek notowanych na rynku regulowanym (Dz.Urz. UE
L z 2007 r. Nr 184, s. 17). Dyrektywę tę zmieniła dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE)
2017/828 z 17.5.2017 r. zmieniająca dyrektywę 2007/36/WE w zakresie zachęcania akcjonariuszy
do długoterminowego zaangażowania (Dz.Urz. UE L z 2017 r. Nr 132, s. 1).
71 Dyrektywa Rady 2001/86/WE z 8.10.2001 r. uzupełniająca statut spółki europejskiej w od-
niesieniu do uczestnictwa pracowników (Dz.Urz. UE L z 2001 r. Nr 294, s. 22).
72 Dyrektywa Rady 2003/72/WE z 22.7.2003 r. uzupełniająca statut spółdzielni europejskiej
w odniesieniu do zaangażowania pracowników (Dz.Urz. UE L z 2003 r. Nr 207, s. 25 – wyd. spec.
w jęz. polskim: rozdz. 5, t. 4, s. 338).
73 Np. rozporządzenie 2017/1129; dyrektywa 2004/109/WE; rozporządzenie 596/2014.
12
§ 1. Unijne prawo spółek jako przedmiot wykładni
sie są szczególnymi przepisami prawa spółek, wyznaczającymi reżim prawny
spółek publicznych (np. przepisy regulujące szczególne obowiązki informa-
cyjne spółek publicznych), a po drugie, dyrektywy prawa spółek odwołują się
często do pojęć i instytucji prawnych regulowanych w regulacjach rynku ka-
pitałowego.
5. Akty delegowane i wykonawcze
Akty prawa pochodnego UE o charakterze prawodawczym w rozumieniu
art. 289 ust. 3 TFUE mogą przekazywać umocowanie do przyjęcia przez Ko-
misję Europejską aktów delegowanych74. Akty delegowane „uzupełniają lub
zmieniają niektóre, inne niż istotne, elementy aktu prawodawczego” (art. 290
ust. 1 akapit 1 TFUE), także aktu unijnego prawa spółek. Zgodnie z art. 291
ust. 2 TFUE, jeżeli konieczne są jednolite warunki wykonywania prawnie
wiążących aktów Unii, akty te powierzają uprawnienia wykonawcze Komisji
lub, w należycie uzasadnionych przypadkach oraz w przypadkach określonych
w art. 24 i 26 TUE, Radzie. Przepisy i zasady ogólne dotyczące trybu kon-
troli przez państwa członkowskie wykonywania uprawnień wykonawczych
przez Komisję zawiera rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE)
Nr 182/2011 z 16.2.2011 r. ustanawiające przepisy i zasady ogólne dotyczące
trybu kontroli przez państwa członkowskie wykonywania uprawnień wyko-
nawczych przez Komisję75.
Umocowanie do wydawania aktów delegowanych zostało przewidziane
np. w art. 25 ust. 3 dyrektywy 2017/1132. W drodze aktów delegowanych
Komisja może przyjąć przepisy dotyczące ewentualnego współfinansowania
tzw. europejskiej centralnej platformy z pobieranych opłat oraz dotyczące wy-
sokości opłat pobieranych od indywidualnych użytkowników. Europejska cen-
tralna platforma nie jest odrębnym podmiotem, lecz stanowi jedynie narzędzie
integracji rejestrów, jest zatem jednym z elementów (obok rejestrów państw
członkowskich oraz portalu jako elektronicznego punktu dostępu) unijnego
systemu integracji rejestrów.
Zgodnie z art. 291 ust. 2 TFUE, jeżeli konieczne są jednolite warunki wyko-
nywania prawnie wiążących aktów Unii, akty te powierzają uprawnienia wy-
konawcze Komisji lub, w należycie uzasadnionych przypadkach oraz w przy-
74 Na temat tych źródeł J. Barcz, Akty delegowane i akty wykonawcze – pojęcie i kryteria
rozróżnienia, EPS 2012, Nr 3, s. 6–16; A. Piesiak, Główne problemy w negocjacjach i we wprowa-
dzaniu w życie nowego systemu aktów delegowanych i wykonawczych zgodnie z art. 290 i art. 291
TFUE, EPS 2012, Nr 3, s. 17–22.
75 Dz.Urz. UE L z 2011 r. Nr 55, s. 13.
13
Rozdział I. Zagadnienia ogólne
padkach określonych w art. 24 i 26 TUE, Radzie. Przepisy i zasady ogólne do-
tyczące trybu kontroli przez państwa członkowskie wykonywania uprawnień
wykonawczych przez Komisję zawiera rozporządzenie Parlamentu Europej-
skiego i Rady (UE) Nr 182/2011 z 16.2.2011 r. ustanawiające przepisy i zasady
ogólne dotyczące trybu kontroli przez państwa członkowskie wykonywania
uprawnień wykonawczych przez Komisję76.
Na przykład zgodnie z art. 23 ust. 2 dyrektywy 2017/1132, jeżeli Komi-
sja podejmie decyzję o budowie lub prowadzeniu europejskiej centralnej plat-
formy za pośrednictwem osoby trzeciej, to – w drodze aktów wykonawczych
– określa ona specyfikacje techniczne co do celów procedury zamówień pu-
blicznych. Integracja rejestrów centralnych, rejestrów handlowych i rejestrów
spółek wymaga bowiem koordynacji krajowych systemów posiadających różne
charakterystyki techniczne. Wiąże się to z przyjmowaniem środków i spe-
cyfikacji technicznych, które muszą uwzględniać różnice między rejestrami.
W celu zapewnienia jednolitych warunków wykonywania dyrektywy należało
zatem powierzyć Komisji uprawnienia wykonawcze do rozwiązywania tych
kwestii technicznych i operacyjnych77.
6. Zalecenia prawa spółek UE
Zalecenia (rekomendacje) i opinie nie mają mocy wiążącej (art. 288 akapit
5 TFUE, d. art. 249 akapit 5 TWE)78, chociaż – jako instrument tzw. harmoni-
zacji miękkiej (soft law) – „wyznaczają pewien orientacyjny kierunek, w jakim
powinien podążać krajowy legislator”79 oraz powinny być uwzględniane przez
76 Dz.Urz. UE L z 2011 r. Nr 55, s. 13.
77 „Komisja – korzystając z uprawnień wykonawczych – nie może zmieniać ani uzupełniać
aktu ustawodawczego, nawet w odniesieniu do jego elementów innych niż zasadnicze”. Teza 31
wyr. TS z 16.7.2015 r. w sprawie C-88/14 (Komisja Europejska v. Parlament Europejski i Rada Unii
Europejskiej), ECLI:EU:C:2015:499.
78 Np. zalecenie Komisji 2004/913/WE z 14.12.2004 r. w sprawie wspierania odpowied-
niego systemu wynagrodzeń dyrektorów spółek notowanych na giełdzie (Dz.Urz. UE L z 2004 r.
Nr 385, s. 55). Na temat tych zaleceń zob. K. Oplustil, Niezależni członkowie rady nadzorczej,
s. 363–424; M. Cejmer, Zalecenie Komisji w sprawie wynagrodzeń dyrektorów spółek notowanych
na rynku regulowanym, [w:] M. Cejmer, J. Napierała, T. Sójka (red.), Europejskie prawo spółek,
t. III, Corporate governance, Kraków 2006, s. 425–467. Por. także zalecenie Komisji 2009/385/WE
z 30.4.2009 r. uzupełniające zalecenie 2004/913/WE i 2005/162/WE w sprawie systemu wynagro-
dzeń dyrektorów spółek notowanych na rynku regulowanym (Dz.Urz. UE L z 2009 r. Nr 120, s. 28).
79 I. Hykawy, Dyrektywa jako specyficzny środek harmonizacji prawa w Europejskiej Wspól-
nocie Gospodarczej, PUG 1993, Nr 8–9, s. 2–3; A. Jurcewicz, Rola „miękkiego prawa” w praktyce
instytucjonalnej Wspólnoty Europejskiej, [w:] C. Mik (red.), Implementacja prawa integracji eu-
ropejskiej w krajowych porządkach prawnych, Toruń 1998, s. 111–119; taż, Soft law w prawie
14
§ 1. Unijne prawo spółek jako przedmiot wykładni
sądy przy wykładni prawa krajowego80, w szczególności wówczas, gdy zalece-
nia stanowią uzupełnienie norm wspólnotowych o charakterze wiążącym81.
W unijnym prawie spółek istotną rolę odegrały zalecenia dotyczące cor-
porate governance: zalecenie Komisji 2004/913/WE z 14.12.2004 r. w sprawie
wspierania odpowiedniego systemu wynagrodzeń dyrektorów spółek notowa-
nych na giełdzie82 oraz zalecenie Komisji 2005/162/WE z 15.2.2005 r. dotyczące
roli dyrektorów niewykonawczych lub będących członkami rady nadzorczej
spółek giełdowych i komisji rady (nadzorczej)83. Dnia 30.4.2009 r. wydano za-
lecenie Komisji 2009/913/WE w sprawie polityki finansowej w sektorze usług
finansowych84 oraz zalecenie Komisji uzupełniające zalecenia 2004/913/WE
i 2005/162/WE w sprawie systemu wynagrodzeń dyrektorów spółek noto-
wanych na rynku regulowanym85. W dniu 2.6.2010 r. Komisja opublikowała
Wspólnot Europejskich, Przegląd Legislacyjny 1997, Nr 4, s. 31–44; A. Wyrozumska, Instrumenty
nieformalne prawa wspólnotowego, R. Pr. 2004, Nr 4, s. 44–54. Więcej na ten temat taż, Instru-
menty międzynarodowe niewiążące prawnie (soft law lub flexible law), [w:] A. Łazowski, R. Ostri-
hansky (red.), Współczesne wyzwania europejskiej przestrzeni prawnej. Księga pamiątkowa dla
uczczenia 70. urodzin Profesora Eugeniusza Piontka, Kraków 2005, s. 607–644. Por. także M. Żak,
Soft law jako instrument koordynacji regulacyjnej good governance, Przegląd Legislacyjny 2019,
Nr 1, s. 9–34 i cytowana tam literatura.
80 A. Opalski, Europejskie prawo spółek, s. 67. Por. także sentencję zd. 2 wyr. TS z 13.12.1989 r.,
C-322/88 (Salvatore Grimaldi v. Fonds des maladies professionnelles), ECLI:EU:C:1989:646: „(...)
national courts are bound to take those recommendations into consideration in order to decide
disputes submitted to them, in particular where they are capable of casting light on the interpre-
tation of other provisions of national or Community law”.
81 Teza 41 wyr. TS z 11.9.2003 r., C-207/01 (Altair Chimica SpA v. ENEL Distribuzione SpA),
ECLI:EU:C:2003:451; M. Szpunar, Bezpośredni skutek prawa wspólnotowego a obowiązek doko-
nywania prowspólnotowej wykładni prawa krajowego, [w:] E. Drozd, A. Oleszko, M. Pazdan (red.),
Rozprawy z prawa prywatnego, prawa o notariacie i prawa europejskiego ofiarowane Panu Rejen-
towi Romualdowi Sztykowi, Kluczbork 2007, s. 550. Na temat soft law joko źródle argumentów
interpretacyjnych zob. M. Grochowski, Soft law, SPrUE, t. III, s. 348–350 (Nb 123–127).
82 Dz.Urz. UE L z 2004 r. Nr 385, s. 55. Zob. M. Cejmer, Zalecenie Komisji w sprawie wyna-
grodzeń, s. 425–467; A. Opalski, Europejskie prawo spółek, s. 344 i n.; K. Oplustil, Instrumenty
nadzoru korporacyjnego (corporate governance) w spółce akcyjnej, Warszawa 2010, s. 318 i n.
83 Dz.Urz. UE L z 2005 r. Nr 52, s. 51; A. Opalski, Europejskie prawo spółek, s. 325 i n.;
K. Oplustil, Niezależni członkowie rady nadzorczej (administrującej) jako instrument wzmocnie-
nia ładu korporacyjnego w spółkach publicznych, [w:] M. Cejmer, J. Napierała, T. Sójka (red.),
Europejskie prawo spółek, t. III, Corporate governance, Kraków 2006, s. 363–424; tenże, Instru-
menty nadzoru korporacyjnego, s. 436 i n.
84 Dz.Urz. UE L z 2009 r. Nr 120, s. 22.
85 Dz.Urz. UE L z 2009 r. Nr 120, s. 28; zalecenie to uzupełnia komunikat Komisji z 30.4.2009 r.
– KOM (2009) 211.
15
Rozdział I. Zagadnienia ogólne
sprawozdanie w sprawie zastosowania zalecenia 2009/385/WE przez państwa
członkowskie86.
W praktyce doniosłą rolę pełni również zalecenie z 9.4.2014 r. w sprawie
jakości sprawozdawczości dotyczącej ładu korporacyjnego (podejście „prze-
strzegaj lub wyjaśnij”)87. Wymóg włączania do sprawozdań z działalności
oświadczenia o stosowaniu zasad ładu korporacyjnego (comply or explain) za-
wiera dyrektywa 2013/34/UE w sprawie rocznych sprawozdań finansowych88.
§ 2. Perspektywy wykładni unijnego prawa spółek
I. Wewnętrzna i zewnętrzna perspektywa
wykładni unijnego prawa spółek
1. Uwagi ogólne
Z wewnętrznej perspektywy interpretacyjnej, wykładni prawa unijnego
dokonuje organ (sąd) krajowy na podstawie źródeł prawa „niezależnie od ich
instytucjonalnego pochodzenia”89, a unijny dorobek prawny powiększa „za-
sób regulacji” uwzględnianej przy rekonstruowaniu normy prawnej90. Prawo
86 Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Eko-
nomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów. Sprawozdanie w sprawie zastosowania przez
państwa członkowskie UE zalecenia Komisji 2009/385/WE (zalecenia w sprawie wynagrodzeń dy-
rektorów z 2009 r.) uzupełniającego zalecenia 2004/913/WE i 2005/162/WE w zakresie systemu
wynagrodzeń dyrektorów spółek notowanych na rynku regulowanym KOM (2010) 285.
87 Dz.Urz. UE L z 2014 r. Nr 109, s. 43.
88 Zob. M. Żak, Corporate governance w XXI wieku – w stronę instytucjonalizacji nowego
paradygmatu prawa handlowego?, PPH 2019, Nr 5, s. 23.
89 A. Godek, Czy koniec teorii wykładni prawa? Kilka uwag o możliwych rozwinięciach de-
rywacyjnej koncepcji wykładni Macieja Zielińskiego na wykładnię prawa w erze postakcesyjnej
z wewnętrznej perspektywy interpretacyjnej, Acta Universitatis Wratislaviensis No 3337, Prawo
CCCXII, Wrocław 2011, s. 118.
90 A. Bator, O adekwatności założeń derywacyjnej koncepcji wykładni do badań nad inter-
pretacją prawa Unii Europejskiej, Studia Prawa Publicznego 2015, Nr 2, s. 19. Także prounijna
wykładnia wymaga włączenia „norm prawa unijnego do „puli” norm, z którymi w ramach re-
guł systemowych wykładni musi być zgodna wykładnia przepisów prawa krajowego, powinno zo-
stać poprzedzone swoistą wykładnią przepisów unijnych”. M. Zieliński, Wykładnia prawa; zasady,
reguły, wskazówki, Warszawa 2017, s. 263, Nb 545. Unijne otoczenie prawne wymusza zmianę
dotychczasowego paradygmatu interpretacyjnego zob. W. Rowiński, Dyskusja nad modelem wy-
kładni prounijnej w polskiej nauce prawa, Przegląd prawniczy Uniwersytetu im. Adama Mickie-
16
§ 2. Perspektywy wykładni unijnego prawa spółek
unijne, w tym unijne prawo spółek, nie może być bowiem „pominięte w proce-
sie decyzyjnym przeprowadzonym przez sąd krajowy”91. Natomiast wykładni
unijnego prawa spółek z zewnętrznej perspektywy, dokonuje TS w ramach
postępowań przewidzianych w prawie pierwotnym, a mianowicie: 1) postę-
powania o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego
w trybie art. 258 TFUE (d. art. 226 TWE); 2) postępowania w sprawach py-
tań prejudycjalnych sądów krajowych dotyczących wykładni prawa unijnego
w trybie art. 267 TFUE (d. art. 234 TWE) oraz 3) postępowania w sprawie
ważności aktu prawa unijnego (art. 263–264 i art. 267 ust. 1 lit. b TFUE), któ-
rego przedmiotem jest również unijne prawo spółek92. W niniejszych rozwa-
żaniach zewnętrzna perspektywa interpretacyjna ograniczona jest do wykładni
szeroko rozumianego unijnego prawa spółek.
Wielocentryczność ośrodków interpretacji prawa unijnego wymusza pro-
wadzenie między nimi dialogu (współpracy)93. Mechanizm współpracy sądów
krajowych i TS wyznacza art. 276 TFUE w ten sposób, że do Trybunału należy
wykładnia prawa unijnego, a do sądu krajowego stosowanie tego prawa94.
wicza 2012, Nr 1, s. 9. Szerzej na ten temat zob. M. Smolak, Zmiana paradygmatu interpretacyj-
nego w okresie transformacji ustrojowej w Polsce, RPEiS 1998, Nr 3–4, s. 21–33.
91 A. Kalisz, Wykładnia i stosowanie prawa wspólnotowego, Warszawa 2007, s. 100–101. Obo-
wiązek prounijnej wykładni ma rangę zasady prawa unijnego. E. Maniewska, Prowspólnotowa
wykładnia prawa polskiego w po akcesyjnym orzecznictwie Sądu Najwyższego, EPS 2005, Nr 10,
s. 57.
92 Por. np. wyr. TS z 18.6.2015 r. w sprawie C-508/13 (Republika Estońska v. Parlament Euro-
pejski i Rada Unii Europejskiej), ECLI:EU:C:2015:403. Przedmiotem tego wyroku była skierowana
do TS skarga Republiki Estońskiej o stwierdzenie nieważności w części art. 4 ust. 6 i 8 oraz w ca-
łości art. 6 ust. 3 i art. 16 ust. 3 dyrektywy 2013/34/UE. Por. także wyr. TS z 2.5.2006 r. w sprawie
C-436/03 (Parlament Europejski v. Rada WE), ECLI:EU:C:2005:447. W sprawie tej Parlament Eu-
ropejski wniósł skargę o stwierdzenie nieważności rozporządzenia 1435/2003 w sprawie statutu
spółdzielni europejskiej.
93 E. Łętowska, Dialog i metody. Interpretacja w multicentrycznym systemie prawa, cz. 2,
EPS 2008, Nr 12, s. 8.
94 „Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału w ramach postępowania przewidzia-
nego w art. 267 TFUE zadania Trybunału i sądu odsyłającego są ściśle rozdzielone. O ile do
Trybunału należy wykładnia przepisów prawa Unii, o tyle wyłącznie do sądu odsyłającego na-
leży wykładnia prawa krajowego”. Teza 36 zd. 1 wyr. TS z 27.2.2019 r. w sprawie C-563/17 (As-
sociação Peço a Palavra i in. v. Conselho de Ministros), ECLI:EU:C:2019:144. Teza 35 wyr. TS
z 21.10.2010 r., C-81/09 (Idryma Typou AE v. Ypourgos Typou kai Meson Mazikis Enimerosis),
ECLI:EU:C:2010:622. A. Kalisz, Wykładnia i stosowanie, s. 192, 208. „(...) orzeczenie wstępne for-
mułuje zasadę (motif) wyroku, pozostawiając sądowi krajowemu rozstrzygnięcie sprawy (disposi-
tif)”.
17
Pobierz darmowy fragment (pdf)
