Darmowy fragment publikacji:
Recenzowana monografi a podejmuje ważną problematykę wykluczenia społecznego
osób z niepełnosprawnością w środowisku lokalnym, omawiając ją w obszerny i szcze-
gółowy sposób w kontekście aktualnych badań. Poznawcze skupienie się na tej proble-
matyce zasługuje na podkreślenie i uwagę, tym bardziej że monografi a wprowadza
w niezbyt często podejmowane w pedagogice specjalnej obszary rozważań dotyczące
wykluczenia społecznego osób z niepełnosprawnością. Cechą charakterystyczną
– i równocześnie zaletą – recenzowanej pracy jest próba kompleksowego i usystematy-
zowanego opracowania tak przecież obszernej i aktualnej problematyki. Tytuł książki
wyznacza kierunek tematyczny podejmowanych zagadnień. Termin wykluczenie społeczne
odnosi się do wielu sytuacji życia społecznego i może oznaczać zarówno brak dostępu
(do różnych sfer życia, do dóbr etc.), jak i pozbawienie danego podmiotu – jednostki bądź
grupy społecznej – należnych mu praw. […] Praca wnosi nowe elementy do naszej dotych-
czasowej wiedzy dotyczącej wykluczenia osób z niepełnosprawnością. Kompleks zagadnień
podjętych w publikacji uświadamia różnorodne konsekwencje psychospołeczne, powo-
dowane przez występowanie wykluczenia społecznego osób z niepełnosprawnością.
Struktura monografii jest bardzo czytelna, logicznie uporządkowana i spójna. Przede
wszystkim podkreślić należy solidną podstawę teoretyczną pracy – wyróżnia ją szeroka
baza źródłowa, reprezentatywna dla podejmowanego tematu i dająca możliwość rzetelnego
opisania badanych zagadnień.
Z recenzji wydawniczej dr hab. Bernadety Szczupał, prof. Akademii Pedagogiki Specjalnej
im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie
Ilona Fajfer-Kruczek
Wykluczenie
społeczne osób
z niepełnosprawnością
w środowisku lokalnym
I
l
o
n
a
F
a
j
f
e
r
-
K
r
u
c
z
e
k
W
y
k
l
u
c
z
e
n
i
e
s
p
o
ł
e
c
z
n
e
o
s
ó
b
z
n
i
e
p
e
ł
n
o
s
p
r
a
w
n
o
ś
c
i
ą
w
ś
r
o
d
o
w
QR CODE
Wygenerowano na www.qr-online.pl
Więcej o książce
i
s
k
u
l
o
k
a
l
n
y
m
CENA 38 ZŁ ISSN 0208-6336
(+VAT) ISBN 978-83-8012-378-6
KATOWICE 2015
28
28
28
8012-331-1
Wykluczenie społeczne
osób z niepełnosprawnością
w środowisku lokalnym
NR 3314
Ilona Fajfer ‑Kruczek
Wykluczenie społeczne
osób z niepełnosprawnością
w środowisku lokalnym
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego • Katowice 2015
Redaktor serii: Publikacje Wydziału Etnologii i Nauk o Edukacji
Urszula Szuścik
Recenzent
Bernadeta Szczupał
Równość, której żądamy,
to najbardziej znośny stopień nierówności.
G.Ch. Lichtenberg: Aforyzmy
Wstęp
Współczesna sytuacja ekonomiczna i społeczna osób niepełnosprawnych
w Polsce, mimo upływu ponad dwóch dekad od rozpoczęcia transformacji ustro‑
jowej, nadal nie jest stabilna. Negatywne zjawiska społeczne, takie jak bieda, bez‑
robocie, bezradność, nie zanikają, ale ewoluują w inne formy. Swymi skutkami
obejmują szczególnie osoby najsłabsze i bezbronne. Jednym z najczęściej oma‑
wianych zjawisk na gruncie społecznym i naukowym w ostatnim dziesięcioleciu
jest wykluczenie społeczne. Ze względu na ścisłe powiązanie tej kategorii pojęcio‑
wej z aktywną polityką wobec grup zakwalifikowanych jako narażone na wyklu‑
czenie lub wykluczone, w niniejszej publikacji poddane opisowi i ocenie zostaną
wybrane aspekty uwarunkowania tego zjawiska wśród osób niepełnosprawnych.
Nadrzędnym celem tej pracy jest teoretyczno ‑empiryczna charakterysty‑
ka i analiza uwarunkowań wykluczenia społecznego osób niepełnosprawnych
w aspekcie wybranych podejść i teorii naukowych, a także zaproponowanie wła‑
snej koncepcji inkluzji społecznej wskazanej kategorii osób.
Głównym przedmiotem dociekań są wybrane przejawy i konteksty wyklu‑
czenia społecznego osób niepełnosprawnych we wskazanym (specyficznym) mi‑
krosystemie społecznym, rozumianym jako środowisko lokalne ujęte w ramach
sieci administracyjno ‑terytorialnej. Taki właśnie mikrosystem stanowi jednostka
terytorialna, którą jest powiat cieszyński. Wybrany obszar administracyjny ze
względu na swe przygraniczne położenie posiada specyficzne uwarunkowania
kulturowe, społeczne i infrastrukturę administracyjną oraz organizacyjną. Jest
naturalnym środowiskiem życia osób niepełnosprawnych, w którym zachodzą
unikalne interakcje społeczne. Środowisko lokalne – jednostka terytorialna –
stanowi bezpośredni splot interakcji osób niepełnosprawnych z osobami peł‑
nosprawnymi, z przedstawicielami instytucji i organizacji oraz z ich interesami.
Zgodnie z popularyzowaną koncepcją społeczeństwa obywatelskiego ważną ka‑
tegorią będzie pojęcie kapitału społecznego i ludzkiego.
Podejmowany temat jest ważny poznawczo dla wybranego środowiska lo‑
kalnego – powiatu cieszyńskiego – z uwagi na brak kompleksowych opracowań
naukowych dotyczących uwarunkowań wykluczenia społecznego osób niepełno‑
8
Wstęp
sprawnych na tym terenie administracyjnym. Ponadto przegląd dotychczasowych
raportów z badań nad ekskluzją osób niepełnosprawnych utwierdza w przekona‑
niu, że nie można uogólniać wniosków z nich płynących na określenie sytuacji
osób niepełnosprawnych w konkretnych regionach administracyjnych i społecz‑
nych. Wobec tego egzemplifikacja zagadnienia ekskluzji jest ważna poznawczo
i służy diagnozie tego zjawiska w praktyce. Zaproponowane i zastosowane proce‑
dury badawcze (ilościowe i jakościowe) mogą zostać zaadaptowane do diagnozy
i oceny sytuacji osób niepełnosprawnych w kontekście wykluczenia społecznego
innych regionów.
Zakres rzeczowy pracy obejmuje wybrane zagadnienia zawarte w trzech rów‑
noważnych dla podejmowanej problematyki częściach.
W pierwszych trzech rozdziałach, stanowiących teoretyczne podstawy badań,
dokonano kwerendy literatury z zakresu wykluczenia społecznego, pojęcia i mo‑
deli niepełnosprawności oraz różnych form kapitału.
Rozdział pierwszy teoretycznych podstaw badań ukierunkowany jest na eks‑
plorację społecznego wymiaru niepełnosprawności, modeli niepełnosprawności,
a także na praktyczne aspekty orzecznictwa i nadawania statusu „niepełnospraw‑
ności” w polskim systemie zabezpieczenia społecznego. Za wiodący dla opisu
sytuacji osób niepełnosprawnych przyjęto społeczny model niepełnosprawności.
Natomiast przywołany prawny system orzecznictwa stanowi podstawę doboru
grupy badanej z osób (prawnie) niepełnosprawnych. Ponadto odniesiono się do
badań aktywności społecznej osób niepełnosprawnych oraz form systemowej
pomocy i wsparcia w warunkach polskich, co stanowi tło interpretacyjne dla
wyników badań empirycznych.
Rozdział drugi poświęcony jest usystematyzowaniu wielu podejść i koncepcji
wykluczenia społecznego oraz zjawisk lokujących się w jego obszarze, co dało
podstawę zastosowania w dalszych rozważaniach odpowiedniego aparatu po‑
jęciowego. Oprócz tego wskazano na przyczyny i wskaźniki wykluczenia spo‑
łecznego różnych grup społecznych. Zostały przywołane najważniejsze badania
w Polsce i na świecie oraz praktyki przeciwdziałania ekskluzji społecznej w róż‑
nych strategiach. Za wiodącą dla dalszych procedur badawczych przyjęto koncep‑
cję społeczeństwa obywatelskiego B.S. Turnera (B.S. Turner, C. Rojek, 2001),
koncepcję trzech paradygmatów wykluczenia H. Silver (1994) oraz koncepcję
marginalizacji T. Kowalaka (1998), a także syntetyczne ujęcie wykluczenia spo‑
łecznego zaproponowane przez R. Szarfenberga (2005).
Ostatnia część teoretycznych podstaw badań stanowi syntezę przywołanych
w literaturze koncepcji i definicji kapitału, zwłaszcza kapitału społecznego ze
wskazaniem na źródła w literaturze zagranicznej oraz rodzimej. Szczególnie waż‑
na dla dalszych interpretacji będzie koncepcja R.D. Putnama (1995) i definicje
zastane w literaturze polskiej (M. Theiss, M. Grewińskiego oraz P. Sztompki).
W tym kontekście opisano również specyfikę powiatu cieszyńskiego jako obszaru
badawczego, gdzie ów kapitał będzie analizowany.
Wstęp
9
W kolejnym rozdziale pracy zaprezentowano przyjętą koncepcję procedury
badawczej opierającą się na teoretycznych podstawach badań i głównych założe‑
niach badawczych.
Dalsza część opracowania stanowi identyfikację, deskrypcję, wyjaśnianie
(a w obszarze badań jakościowych także interpretację) danych empirycznych
w ramach badań własnych nad wykluczeniem społecznym osób niepełnospraw‑
nych w środowisku lokalnym (na terenie powiatu cieszyńskiego) w trzech od‑
rębnych poznawczo partiach dotyczących: specyfiki kapitału społecznego na
badanym obszarze administracyjnym wobec zjawiska ekskluzji społecznej osób
niepełnosprawnych, specyfiki wybranych obszarów wykluczenia społecznego
osób niepełnosprawnych w subiektywnej opinii tych ostatnich oraz w opinii spe‑
cjalistów pracujących na terenie objętym badaniami; w ostatnim podrozdziale
empirycznym przybliżone zostały wymiary wykluczenia społecznego osób nie‑
pełnosprawnych w analizach fenomenologiczno ‑hermeneutycznych biografii in‑
dywidualnych przypadków.
W ostatnim rozdziale przedstawiono, zgodnie z założeniem pracy, spójny mo‑
del przeciwdziałania ekskluzji społecznej osób niepełnosprawnych jako propozy‑
cję uzupełnienia dotychczasowych koncepcji o praktyczne możliwości wdrożenia
rozwiązań systemowych na badanym terenie.
Jako że przedłożona Czytelnikom publikacja stanowi pokłosie dysertacji dok‑
torskiej, przygotowanej pod kierunkiem naukowym dra hab. Zenona Gajdzicy,
prof. UŚ, w oryginalnym tytule: „Wykluczenie społeczne osób niepełnospraw‑
nych (na przykładzie powiatu cieszyńskiego)”, obronionej na Wydziale Pedago‑
giki i Psychologii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, jej zakres merytoryczny
został przedstawiony jedynie w wybranych fragmentach, które mogą najbardziej
zainteresować odbiorcę.
Pragnę podziękować Promotorowi za okazaną pomoc, motywację oraz cenne
wskazówki. Mojej rodzinie dziękuję za wiarę, mężowi – za nieocenione wsparcie.
Natomiast szczególne podziękowania pragnę złożyć wszystkim osobom z niepeł‑
nosprawnością, ich rodzinom, a także przedstawicielom instytucji rządowych
i pozarządowych za pomoc i wsparcie w realizacji badań, udzielenie rzetelnych
informacji oraz udostępnienie niezbędnych danych.
Ilona Fajfer ‑Kruczek
Social exclusion of people with disabilities in the local environment
Summary
In Polish reality, the day ‑to ‑day functioning situation of people with disabilities ap‑
pears to be difficult, since the changes that have been taking place from the 1990s hardly
managed to meet the real needs of the referred group. The present publication is an
attempt at capturing this very issue in the interdisciplinary perspective, by bringing to
a common ground such fields as special needs pedagogy, social pedagogy, sociology and
social politics. The research undertaken herein remain within the positivist paradigm.
The study consists of six chapters, out of which first three constitute a theoretical take
on the topic in question and the pivot for subsequent considerations. The fourth chap‑
ter embeds the assumed theoretical perspective in a methodological approach, whereas
the following one presents the results of empirical research, as well as the interpretation
thereof. Additionally, the final chapter is a proposition of a cohesive model of the people
with disabilities’ inclusion into the local environment.
“Disability” is a basic theoretical notion presented in the chapter one. In the con‑
text of the undertaken investigation, the following basic models of disability have been
presented: social, medical, and the bio ‑psychosocial one. Moreover, there are also refer‑
ences to legal aspects relating to both the judicature and interpretation concerning the
status of disability. Aside from the structural ‑functional outline of notion in question,
an important point in the considerations is a depiction of the forming process of social as
well as individual determinants of disability, in addition to the overview of contemporary
research on situation of people with disabilities.
The subsequent chapter analyzes the phenomena of social exclusion and social mar‑
ginalization in the literature on the subject. The readers’ attention is also directed towards
such issues as the indicators of exclusion, the variety of approaches and terminology, as
well as the frequent yet notional use of the discussed phenomenon in politics and social
praxis. In order to meet the needs of the research, an eclectic model of social exclusion
has been assumed.
The chapter devoted to social and human capital expresses a proposition of embed‑
ding the considerations on creating the reality of people with disabilities in the per‑
spective of social structure and interaction, especially important in relation to the local
environment – the area defined by the scope of a local government administration, by
which it is meant – the institutional scope.
As to methodological bases of the author’s investigations, they locate the research
project within the current of positivist studies. What is more, as a separate procedure,
214
Summary
aimed at complementing and expanding the topic, the qualitative method has been im‑
plemented. In both the approaches, the selecting process of the study group, the methods
and techniques used, as well as research tools, have all been described and explained.
Selected notions pertaining to causes and spheres of social exclusion, have been pre‑
sented in relation to the empirical research conducted in the area of the Cieszyn powiat
(second ‑level administrative unit of local government in Poland, similar to county). The
opinions of the studied people with disabilities are supplemented by the perspectives of
professionals working with them directly and holding a down ‑to ‑earth view on their
everyday reality. As a background, but at the same time as a contributive factor that
is dynamically changing, the social ‑institutional capital of the selected powiat has been
described.
A multifaceted model of the social inclusion and support to people with disabilities
is put forward in the book’s final chapter. The said model would take into account differ‑
ent levels of reality and the scope of social influences – legislation process, institutional
implementation, education, social aid, specialist services, and others.
Ilona Fajfer ‑Kruczek
Die soziale Ausgrenzung von den Behinderten im lokalen Milieu
Zusammenfassung
Die Lage der Behinderten in polnischen Realien ist schwierig; die sich seit 90er
Jahren des vorigen Jahrhunderts vollziehenden Veränderungen sind immer noch weit
davon entfernt vollkommen zu sein. Die vorliegende Publikation ist ein Versuch, das
Problem interdisziplinär, in Bezug auf Heilpädagogik, Sozialpädagogik, Soziologie und
Sozialpolitik zu betrachten. Die Forschungen werden auf positivistisches Paradigma
ausgerichtet.
Die Abhandlung besteht aus sechs Kapiteln, wobei die drei ersten eine theoretische
und das vierte Kapitel eine methodologische Betrachtung des Themas sind; das nächste
Kapitel beinhaltet die Ergebnisse der empirischen Forschungen und deren Interpretation.
Der letzte Teil der Publikation präsentiert ein kohärentes Modell der sozialen Integration
von den Behinderten in ihrem lokalen Milieu.
Die „Behinderung“ ist das grundlegende theoretische Problem, das im ersten Kapitel
erörtert wird. Die Verfasserin schildert die wichtigsten Behinderungsmodelle: soziales,
medizinisches und biospsychosoziales. Sie berücksichtigt dabei rechtliche Aspekte der
Judikatur und die Auslegung von der Behinderung. Neben einer strukturell ‑funktionalen
Darstellung findet man hier soziale und individuelle Umstände der Behinderung und ei‑
nen Überblick über zeitgenössische Forschungen über die Lage von den zu dieser Gruppe
gehörenden Personen.
Im nächsten Kapitel werden die in der Fachliteratur behandelten Phänomene: soziale
Ausgrenzung und soziale Marginalisierung analysiert. Die Verfasserin hebt dabei her‑
vor: Ausgrenzungsanzeichen, verschiedene Betrachtungsweisen und Terminologie und
gängige Anwendung des Begriffs „Behinderung“ in der Politik und in sozialer Praxis.
Zwecks der wissenschaftlichen Forschungen wurde das eklektische Modell der sozialen
Ausgrenzung angenommen.
Das das soziale Kapital und das Humankapital betreffende Kapitel ist ein Vorschlag,
die Betrachtungen über die Schaffung der Wirklichkeit von Behinderten hinsichtlich der
gesellschaftlichen Strukturen und Interaktionen anzustellen; die letzten sind zwar in Be‑
zug auf lokales Milieu, das mit institutionellen Grenzen der territorialen Selbstverwal‑
tung abgesteckte Gebiet, besonders wichtig.
Methodologische Grundlagen eigener Forschungen lassen das vorliegende For‑
schungsprojekt im Bereich der positivistischen Forschungen ansiedeln. Außerdem be‑
diente sich die Verfasserin der qualitativen Prozedur, um das Thema zu ergänzen und zu
konkretisieren. In beiden Betrachtungsweisen wurden die Selektion der Versuchsprobe,
216
Zusammenfassung
die angewandten Methoden und Techniken und Forschungswerkzeuge beschrieben und
erläutert.
Manche die Ursachen und Bereiche der sozialen Ausgrenzung betreffende Fragen
wurden in Bezug auf die im Teschener Landkreis durchgeführten empirischen Forschun‑
gen geschildert. Die Meinungen der behinderten Befragten werden durch die Meinungen
von den mit ihnen direkt arbeitenden und sich in dem Alltag der Behinderten gut aus‑
kennenden Profis vervollständigt. Als sozialer Hintergrund und ein wichtiger, dynamisch
variierender Faktor stellt die Verfasserin das institutionelle soziale Kapital der ausgewähl‑
ten Landkreis dar.
Im letzten Kapitel wird ein komplexes Modell der sozialen Integration und Förderung
von Behinderten präsentiert. Es berücksichtigt verschiedene Ebenen der Wirklichkeit
und der Tragweite von sozialen Maßnahmen – die Legislative, institutionelle Umsetz‑
ung, Bildung, soziale Unterstützung, Fachdienstleistungen und andere.
Spis tabel
Tabela 1. Zestawienie najważniejszych elementów paradygmatów wykluczenia
społecznego według H. Silver
Tabela 2. Klasyfikacje czynników wykluczenia społecznego według wybranych
Tabela 3. Dwie klasyfikacje według natury czynnika ryzyka wykluczenia spo‑
Tabela 4. Zestawienie kategorii osób zagrożonych wykluczeniem społecznym
podejść
łecznego
i podatnych na nie
Tabela 5. Czynniki i grupy wykluczone lub zagrożone wykluczeniem społecz‑
nym (według J. Czapińskiego i T. Panka)
Tabela 6. Definicje kapitału społecznego w polskiej literaturze
Tabela 7. Typy kapitału społecznego jako zasobu – systematyzacja według
M. Theiss
Tabela 8. Zestawienie porównawcze i analityczne kapitału społecznego i kapitału
ludzkiego (według J. Fiedel, T. Schuller, S. Baron)
Tabela 9. Kontakty osób niepełnosprawnych z niektórymi instytucjami i organi‑
zacjami społecznymi
Tabela 10. Zestawienie zastosowanych zmiennych i wskaźników
Tabela 11. Zestawienie zastosowanych metod, technik i narzędzi badawczych
Tabela 12. Struktura badanych profesjonalistów ze względu na płeć i miejsce
Tabela 13. Struktura badanych osób niepełnosprawnych ze względu na miejsce
pracy
zamieszkania i płeć
Tabela 14. Zestawienie danych uzyskanych z faktograficznych wywiadów z kie‑
rownikami OPS w gminach powiatu cieszyńskiego
Tabela 15. Zestawienie informacji na temat organizacji pozarządowych w powie‑
cie cieszyńskim według gmin
Tabela 16. Przynależność do organizacji pozarządowej
Tabela 17. Organizacje pozarządowe działające na rzecz osób niepełnosprawnych
znane profesjonalistom
Tabela 18. Projekty i działania w powiecie cieszyńskim przeciw wykluczeniu spo‑
łecznemu osób niepełnosprawnych
38
50
50
54
62
77
78
82
87
100
103
112
114
120
127
134
135
137
218
Spis tabel
Tabela 19. Ocena relacji sąsiedzkich przez osoby niepełnosprawne
Tabela 20. Osób niepełnosprawnych subiektywna ocena własnego dostępu do
dóbr, usług oraz udziału w sferze usług publicznych na terenie powia‑
tu cieszyńskiego
Tabela 21. Ocena przygotowania instytucji do obsługi klienta niepełnosprawnego
– w opiniach samych zainteresowanych
140
143
146
148
149
149
150
152
153
157
159
160
161
172
Tabela 22. Sposoby spędzania wakacji przez osoby niepełnosprawne
Tabela 23. Częstotliwość udziału osób niepełnosprawnych w imprezach kultu‑
ralno ‑rekreacyjnych w miejscu zamieszkania
Tabela 24. Źródła informacji o aktualnościach, wydarzeniach, świecie
Tabela 25. Udział osób niepełnosprawnych w wyborach powszechnych
Tabela 26. Stopień wyizolowania poszczególnych kategorii osób niepełnospraw‑
nych w powiecie cieszyńskim – w opinii profesjonalistów
Tabela 27. Dostęp osób niepełnosprawnych do usług i instytucji/sfer publicznych
– w opinii profesjonalistów (N = 127)
Tabela 28. Opinia profesjonalistów na temat reakcji instytucji i organizacji na
problemy osób niepełnosprawnych w środowisku lokalnym (liczba
wskazań)
Tabela 29. Czynniki sprzyjające powstawaniu zjawiska wykluczenia społecznego
w powiecie cieszyńskim – w opinii profesjonalistów
Tabela 30. Postulaty profesjonalistów pod adresem władz samorządowych w spra‑
wie ograniczenia zjawiska wykluczenia osób niepełnosprawnych w po‑
wiecie cieszyńskim
Tabela 31. Działania podejmowane przez profesjonalistów na rzecz integracji
osób niepełnosprawnych
Tabela 32. Fenomeny wykluczenia i zjawisk towarzyszących w biografiach osób
niepełnosprawnych (dane z wywiadów)
Spis wykresów i rysunków
Wykres 1. Struktura grupy badanej – liczba profesjonalistów według płci i miej‑
sca pracy (N = 127)
Wykres 2. Ocena działań organizacji pozarządowych na rzecz osób niepełno‑
sprawnych w powiecie cieszyńskim
Wykres 3. Ocena osób niepełnosprawnych odnośnie do przygotowania i ob‑
sługi klienta z niepełnosprawnością przez wybrane instytucje pu‑
bliczne
Wykres 4. Potrzeba działań przeciw wykluczeniu społecznemu osób niepełno‑
sprawnych w ich opinii
w opinii profesjonalistów
Wykres 5. Brak dostępu osób niepełnosprawnych do wybranych obszarów –
Wykres 6. Opinia profesjonalistów na temat ograniczenia dostępu osób niepeł‑
nosprawnych do wybranych obszarów życia społecznego
Wykres 7. Obszary najbardziej dostępne dla osób niepełnosprawnych – w opinii
profesjonalistów
Wykres 8. Zestawienie wyników opinii profesjonalistów według zakresu dostępu
osób niepełnosprawnych do poszczególnych obszarów życia społecz‑
nego
Wykres 9. Dostęp osób niepełnosprawnych do wybranych usług – w opinii pro‑
fesjonalistów (w )
Wykres 10. Rozwiązywanie problemów osób niepełnosprawnych przez po‑
szczególne kategorie instytucji i organizacji – w opinii profesjo‑
nalistów
Wykres 11. Marginalizowanie problemów osób niepełnosprawnych przez poszcze‑
gólne kategorie instytucji i organizacji – w opinii profesjonalistów
Wykres 12. Czynniki wykluczające wskazywane przez profesjonalistów jako naj‑
Wykres 13. Podejmowanie przez profesjonalistów działań na rzecz integracji osób
bardziej znaczące
niepełnosprawnych
Wykres 14. Dane Zakładu Ubezpieczeń Społecznych dotyczące liczby wypłaca‑
nych świadczeń ze względu na rodzaj orzeczenia
113
136
147
150
153
154
155
155
156
157
158
159
161
162
220
Spis wykresów i rysunków
Wykres 15. Liczba osób niepełnosprawnych korzystających z usług Powiatowego
Urzędu Pracy w Cieszynie (dane z końca 2010 r.)
Rys. 1. Mapa administracyjna powiatu cieszyńskiego
Rys. 2. Domy pomocy społecznej działające na zlecenie powiatu
163
92
117
Spis treści
Wstęp
1. Niepełnosprawność w ujęciu teoretycznym i praktycznym
1.1. Niepełnosprawność w ujęciu historycznym – wybrane aspekty
1.2. Koncepcje niepełnosprawności i jej definicje
1.3. Orzecznictwo jako prawna i społeczna forma ukonstytuowania się niepeł‑
nosprawności
1.3.1. Polskie orzecznictwo skutkujące statusem prawnym
1.3.2 Orzecznictwo do celów edukacyjnych
1.4. Osoba niepełnosprawna w społeczeństwie – statystyka, tożsamość, jakość
życia, system prawnego wsparcia
1.4.1. Niepełnosprawność w ujęciu demograficznym i statystycznym
1.4.2. Tożsamość osób niepełnosprawnych
1.4.3. Jakość życia osób niepełnosprawnych
1.4.4. Prawny system pomocy i wsparcia dla osób niepełnosprawnych –
założenia i regulacje
2. Zjawisko wykluczenia społecznego
2.1. Pojęcie „wykluczenie społeczne” w naukach społecznych
2.2. Wykluczenie społeczne – paradygmaty, koncepcje, definicje
2.3. Zjawiska współwystępujące w syndromie wykluczenia: nierówności spo‑
łeczne, marginalizacja, dyskryminacja, ubóstwo
2.3.1. Nierówności społeczne
2.3.2. Marginalizacja społeczna
2.3.3. Dyskryminacja
2.3.4. Ubóstwo
2.4. Przyczyny i wskaźniki wykluczenia społecznego
2.5. Grupy wykluczone i narażone na wykluczenie
2.6. Przegląd dotychczasowych badań i stanowisk wobec wykluczenia społecz‑
nego i marginalizacji osób niepełnosprawnych
2.6.1. Osoby niepełnosprawne – ich dochody i jakość życia
7
11
11
13
17
17
20
21
21
24
25
28
35
35
36
42
42
43
44
46
48
53
57
58
222
Spis treści
2.6.2. Aktywność zawodowa osób niepełnosprawnych a ich wykluczenie
z rynku pracy
2.6.3. Badania nad wykluczeniem osób niepełnosprawnych w Polsce
2.7. Przeciwdziałanie marginalizacji i wykluczeniu społecznemu osób niepeł‑
nosprawnych
2.7.1. Działania zapobiegające procesowi wykluczenia społecznego i mar‑
ginalizacji
2.7.2. Edukacja jako narzędzie przeciw wykluczeniu
2.7.3. Strategie polityczne
3. Kapitał społeczny i kapitał ludzki w kreowaniu rzeczywistości osób niepełno‑
sprawnych
3.1. Koncepcje kapitału w naukach społecznych
3.1.1. Kapitał społeczny
3.1.2. Kapitał ludzki
3.2. Przestrzeń terytorialna i instytucjonalna przestrzenią dla kapitału społecz‑
nego
3.2.1. Instytucje i organizacje wobec spraw i interesów osób niepełno‑
sprawnych na terenie jednostek samorządowych
3.3. Przestrzeń lokalna dla kapitału – pogranicze: Śląsk Cieszyński a powiat
cieszyński
3.3.1. Istota pogranicza i specyfika Śląska Cieszyńskiego
3.3.2. Powiat cieszyński – ujęcie statystyczne
4. Metodologiczne podstawy badań własnych
4.1. Przedmiot i cel oraz rodzaj badań
4.2. Problem i problematyka badań
4.3. Hipotezy, zmienne i wskaźniki
4.4. Zastosowane metody, techniki oraz narzędzia badawcze
4.5. Organizacja badań własnych: teren badań oraz procedura doboru grupy
badanej
5. Wykluczenie społeczne osób niepełnosprawnych na terenie powiatu cieszyń‑
skiego w świetle badań własnych
5.1. Organizacja i przebieg badań empirycznych, struktura badanych grup
5.2. Specyfika kapitału społecznego w powiecie cieszyńskim wobec zjawiska
wykluczenia społecznego osób niepełnosprawnych
5.2.1. Struktura instytucji i organizacji rządowych
5.2.2. Struktura organizacji pozarządowych w powiecie cieszyńskim
5.2.3. Programy i działania przeciw wykluczeniu społecznemu osób nie‑
pełnosprawnych na terenie gmin powiatu cieszyńskiego
5.2.4. Relacje sąsiedzkie osób niepełnosprawnych
5.3. Specyfika wykluczenia społecznego osób niepełnosprawnych na terenie
powiatu cieszyńskiego
5.3.1. Subiektywna ocena dostępu do dóbr, usług i udziału w życiu spo‑
łecznym według osób niepełnosprawnych
58
60
65
65
69
70
73
73
74
80
83
84
89
89
91
95
95
98
100
101
107
111
111
114
115
125
133
139
140
141
Spis treści
5.3.2. Sytuacja osób niepełnosprawnych na terenie powiatu cieszyńskiego
w perspektywie profesjonalistów
5.3.3. Sytuacja osób niepełnosprawnych na rynku pracy w powiecie cie‑
szyńskim
5.4. Osobisty wymiar wykluczenia społecznego – analiza fenomenologiczno‑
‑hermeneutyczna biografii indywidualnych przypadków
6. Propozycja spójnej koncepcji przeciwdziałania ekskluzji społecznej osób niepeł‑
nosprawnych w badanym środowisku lokalnym – powiat cieszyński
Zakończenie
Bibliografia
Summary
Zusammenfassung
Spis tabel
Spis wykresów i rysunków
223
151
162
166
179
185
187
213
215
217
219
Projektant okładki: Anna Gawryś
Korektor: Marzena Marczyk
Łamanie: Alicja Załęcka
Copyright © 2015 by
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
Wszelkie prawa zastrzeżone
ISSN 0208 ‑6336
ISBN 978 ‑83 ‑8012 ‑377 ‑9
(wersja drukowana)
ISBN 978 ‑83 ‑8012 ‑378 ‑6
(wersja elektroniczna)
Wydawca
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
ul. Bankowa 12B, 40 ‑007 Katowice
www.wydawnictwo.us.edu.pl
e ‑mail: wydawnictwo@us.edu.pl
Wydanie I. Ark. druk. 14,0. Ark. wyd. 19,0. Papier offset.
kl. III, 90 g Cena 38 zł (+ VAT)
Druk i oprawa: EXPOL, P. Rybiński, J. Dąbek, Spółka Jawna
ul. Brzeska 4, 87‑800 Włocławek
Recenzowana monografi a podejmuje ważną problematykę wykluczenia społecznego
osób z niepełnosprawnością w środowisku lokalnym, omawiając ją w obszerny i szcze-
gółowy sposób w kontekście aktualnych badań. Poznawcze skupienie się na tej proble-
matyce zasługuje na podkreślenie i uwagę, tym bardziej że monografi a wprowadza
w niezbyt często podejmowane w pedagogice specjalnej obszary rozważań dotyczące
wykluczenia społecznego osób z niepełnosprawnością. Cechą charakterystyczną
– i równocześnie zaletą – recenzowanej pracy jest próba kompleksowego i usystematy-
zowanego opracowania tak przecież obszernej i aktualnej problematyki. Tytuł książki
wyznacza kierunek tematyczny podejmowanych zagadnień. Termin wykluczenie społeczne
odnosi się do wielu sytuacji życia społecznego i może oznaczać zarówno brak dostępu
(do różnych sfer życia, do dóbr etc.), jak i pozbawienie danego podmiotu – jednostki bądź
grupy społecznej – należnych mu praw. […] Praca wnosi nowe elementy do naszej dotych-
czasowej wiedzy dotyczącej wykluczenia osób z niepełnosprawnością. Kompleks zagadnień
podjętych w publikacji uświadamia różnorodne konsekwencje psychospołeczne, powo-
dowane przez występowanie wykluczenia społecznego osób z niepełnosprawnością.
Struktura monografii jest bardzo czytelna, logicznie uporządkowana i spójna. Przede
wszystkim podkreślić należy solidną podstawę teoretyczną pracy – wyróżnia ją szeroka
baza źródłowa, reprezentatywna dla podejmowanego tematu i dająca możliwość rzetelnego
opisania badanych zagadnień.
Z recenzji wydawniczej dr hab. Bernadety Szczupał, prof. Akademii Pedagogiki Specjalnej
im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie
Ilona Fajfer-Kruczek
Wykluczenie
społeczne osób
z niepełnosprawnością
w środowisku lokalnym
I
l
o
n
a
F
a
j
f
e
r
-
K
r
u
c
z
e
k
W
y
k
l
u
c
z
e
n
i
e
s
p
o
ł
e
c
z
n
e
o
s
ó
b
z
n
i
e
p
e
ł
n
o
s
p
r
a
w
n
o
ś
c
i
ą
w
ś
r
o
d
o
w
QR CODE
Wygenerowano na www.qr-online.pl
Więcej o książce
i
s
k
u
l
o
k
a
l
n
y
m
CENA 38 ZŁ ISSN 0208-6336
(+VAT) ISBN 978-83-8012-378-6
KATOWICE 2015
28
28
28
8012-331-1
Pobierz darmowy fragment (pdf)