Darmowy fragment publikacji:
Praktyczny poradnik
Wykroczenia
przeciwko prawom pracownika
Edyta Wiszowata
• Czym jest wykroczenie przeciwko prawom pracownika?
• Jakie są zasady odpowiedzialności za kodeksowe wykroczenia
przeciwko prawom pracownika?
• Kto może być pociągnięty do odpowiedzialności za popełnienie
kodeksowego wykroczenia przeciwko prawom pracownika?
BIBLIOTEKA MONITORA PRAWA PRACY
Edyta Wiszowata • Wykroczenia przeciwko prawom pracownika
Polecamy nasze publikacje z zakresu prawa pracy:
MONITOR PRAWA PRACY
Miesięcznik
Andrzej Marian Świątkowski
KODEKS PRACY. KOMENTARZ, wyd. 1
Komentarze kodeksowe
Pod red. Wojciecha Muszalskiego
KODEKS PRACY. KOMENTARZ, wyd. 8
Duże Komentarze Becka
Jerzy Wratny, Krzysztof Walczak
ZBIOROWE PRAWO PRACY. KOMENTARZ
Komentarze kodeksowe
Ludwik Florek
PRAWO PRACY. ORZECZNICTWO, wyd. 2
Zbiory orzecznictwa Becka
Piotr Korzuch, Piotr Grzebyk
ZBIOROWE PRAWO PRACY. ORZECZNICTWO
Zbiory orzecznictwa Becka
KODEKS PRACY. PAŃSTWOWA INSPEKCJA PRACY. BEZPIECZEŃSTWO
I HIGIENA PRACY. AKTY WYKONAWCZE. wyd. 8
Edycja Sądowa
www.sklep.beck.pl
Edyta Wiszowata
Wykroczenia przeciwko prawom
pracownika
Redakcja:
Anna Kamińska
Stan prawny: styczeń 2012 roku
Wydawnictwo C.H. Beck 2012
Wydawnictwo C.H. Beck
ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa
Skład i łamanie: PanDawer
Druk i oprawa: P.W.P. INTERDRUK, Warszawa
ISBN 978-83-255-3789-0
ISBN e-book 978-83-255-3790-6
Spis treści
Wykaz skrótów ............................................................................................................
VII
Wstęp ............................................................................................................................ XIII
Rozdział I. Pojęcie wykroczenia przeciwko prawom pracownika i usytuowanie
tej kwestii w systemie prawnym ..........................................................................
1
Rozdział II. Wykroczenia przeciwko prawom pracowniczym a przestępstwa
przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową ..............................
§ 1. Kryteria rozgraniczające przestępstwa popełnione przeciwko prawom osób
wykonujących pracę zarobkową od wykroczeń antypracowniczych .............
§ 2. Zbieg znamion przestępstwa przeciw prawom osób wykonujących pracę
zarobkową i wykroczenia przeciw prawom pracowniczym ..........................
Rozdział III. Przedmiot wykroczeń przeciwko prawom pracowniczym a strona
przedmiotowa tych wykroczeń ............................................................................
§ 1. Przedmiot wykroczenia godzącego w prawa pracownika ..............................
§ 2. Strona przedmiotowa wykroczenia przeciwko uprawnieniom
pracowniczym ................................................................................................
A. Czyn ..........................................................................................................
B. Związek przyczynowy ..............................................................................
C. Bezprawność i okoliczności uchylające bezprawność czynu ..................
D. Znamiona czynów stypizowanych w dziale trzynastym KP ....................
Rozdział IV. Podmiot wykroczeń antypracowniczych a strona podmiotowa tych
wykroczeń ..............................................................................................................
§ 1. Podmiot wykroczeń godzących w uprawnienia pracowników ......................
§ 2. Strona podmiotowa wykroczeń przeciwko prawom pracowniczym ..............
Rozdział V. Prawna jedność wykroczenia i zbieg przepisów wykroczeniowych
z kodeksowymi wykroczeniami przeciwko prawom pracownika ....................
Rozdział VI. Formy zjawiskowe i stadialne wykroczeń przeciwko prawom
pracownika ............................................................................................................
Rozdział VII. Przedawnienie i zatarcie ukarania w tematyce wykroczeń
popełnionych przeciwko prawom pracowniczym .............................................
Rozdział VIII. Sposób realizacji funkcji prawa pracy i prawa wykroczeń przez
kodeksowe wykroczenia przeciwko prawom pracownika ................................
9
9
16
26
26
41
42
45
46
47
106
106
151
161
173
180
186
V
Wykaz skrótów
Wykaz skrótów
1. Akty prawne
ChemMieszU ......................
EuroRadyZakł .....................
EuroSpółdzU .......................
EuroZgrupU ........................
FundŚwSocU ......................
InfKonsU .............................
KC .......................................
KK .......................................
KN .......................................
Konstytucja .........................
KP ........................................
KPA .....................................
KPC .....................................
ustawa z 25.2.2011 r. o substancjach chemicznych i ich
mieszaninach (Dz.U. Nr 63, poz. 322)
ustawa z 5.4.2002 r. o europejskich radach
zakładowych (Dz.U. Nr 62, poz. 556 ze zm.)
ustawa z 22.7.2006 r. o spółdzielni europejskiej (Dz.U.
Nr 149, poz. 1077 ze zm.)
ustawa z 4.3.2005 r. o europejskim zgrupowaniu
interesów gospodarczych i spółce europejskiej (Dz.U.
Nr 62, poz. 551 ze zm.)
ustawa z 4.3.1994 r. o zakładowym funduszu
świadczeń socjalnych (t.jedn.: Dz.U. z 1996 r. Nr 70,
poz. 335 ze zm.)
ustawa z 7.4.2006 r. o informowaniu pracowników
i przeprowadzaniu z nimi konsultacji (Dz.U. Nr 79,
poz. 550 ze zm.)
ustawa z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16,
poz. 93 ze zm.)
ustawa z 6.6.1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. Nr 88,
poz. 553 ze zm.)
ustawa z 26.1.1982 r. – Karta Nauczyciela (t.jedn.:
Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.)
ustawa z 2.4.1997 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej
Polskiej (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.)
ustawa z 26.6.1974 r. – Kodeks pracy (Dz.U. Nr 24,
poz. 141 ze zm.)
ustawa z 14.6.1960 r. – Kodeks postępowania
administracyjnego (t.jedn.: Dz.U. z 2000 r. Nr 98,
poz. 1071 ze zm.)
ustawa z 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania
cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.)
VII
Wykaz skrótów
ustawa z 6.6.1997 r. – Kodeks postępowania karnego
(Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.)
ustawa z 24.8.2001 r – Kodeks postępowania
w sprawach o wykroczenia (t.jedn.: Dz.U. z 2008 r.
Nr 133, poz. 848)
ustawa z 20.5.1971 r. – Kodeks wykroczeń (t.jedn.:
Dz.U. z 2010 r. Nr 46, poz. 275 ze zm.)
ustawa z 10.10.2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu
za pracę (Dz.U. Nr 200, poz. 1679 ze zm.)
ustawa z 14.7.1983 r. o narodowym zasobie
archiwalnym i archiwach (t.jedn.: Dz.U. z 2011 r.
Nr123, poz. 698)
ustawa z 21.8.1997 r. o ograniczeniu prowadzenia
działalności gospodarczej przez osoby pełniące
funkcje publiczne (t.jedn.: Dz.U. z 2006 r. Nr 216,
poz. 1584 ze zm.)
ustawa z 14.3.1985 r. o Państwowej Inspekcji
Sanitarnej (t.jedn.: Dz.U. z 2011 r. Nr 212, poz. 1263)
ustawa z 17.10.2003 r. o wykonywaniu prac
podwodnych (Dz.U. Nr 199, poz. 1936 ze zm.)
ustawa z 23.5.1991 r. o pracy na morskich statkach
handlowych (Dz.U. Nr 61, poz. 258 ze zm.)
ustawa z 25.4.2008 r. o uczestnictwie pracowników
w spółce powstałej w wyniku transgranicznego
połączenia się spółek (Dz.U. Nr 86, poz. 525)
ustawa z 9.7.2003 r. o zatrudnianiu pracowników
tymczasowych (Dz.U. Nr 166, poz. 1608 ze zm.)
ustawa z 20.4.2004 r. o promocji zatrudnienia
i instytucjach rynku pracy (t.jedn.: Dz.U. z 2008 r.
Nr 69, poz. 415 ze zm.)
ustawa z 27.8.1997 r. o rehabilitacji zawodowej
i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych
(t.jedn.: Dz.U. z 2011 r. Nr 127, poz. 721 ze zm.)
rozporządzenie z 30.6.2009 r. Rady Ministrów
w sprawie chorób zawodowych (Dz.U. Nr 105,
poz. 869)
rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej
z 28.5.1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia przez
pracodawców dokumentacji w sprawach związanych
ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt
osobowych pracownika (Dz.U. Nr 62, poz. 286)
KPK .....................................
KPW ....................................
KW ......................................
MinWynagU ........................
NarZasóbArchU ..................
OgrSwobDziałU .................
PańInsSanU .........................
PracPodwU .........................
PracStatkiU .........................
PracTranSpółU ....................
PracTymU ...........................
PromocZatrudU ...................
RehNiepłU ..........................
RozpChorZaw .....................
RozpDokPrac ......................
VIII
Wykaz skrótów
Wykaz skrótów
rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej
z 26.9.1997 r. w sprawie ogólnych przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. Nr 129, poz. 844)
rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej
z 15.5.1996 r. w sprawie szczegółowej treści
świadectwa pracy oraz sposobu i trybu jego wydawania
i prostowania (Dz.U. Nr 60, poz. 282)
rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej
z 8.1.1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania
urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania
wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu
pieniężnego za urlop (Dz.U. Nr 2, poz. 14)
ustawa z 24.6.1983 r. o społecznej inspekcji pracy
(Dz.U. Nr 35, poz. 163 ze zm.)
ustawa z z 23.5.1991 r. o rozwiązywaniu sporów
zbiorowych (Dz.U. Nr 55, poz. 236 ze zm.)
ustawa z 30.8.2002 r. o systemie oceny zgodności
(t.jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 138, poz. 935 ze zm.)
ustawa z 13.4.2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy
(Dz.U. Nr 89, poz. 589 ze zm.)
ustawa z 30.10.2002 r. o ubezpieczeniu społecznym
z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
(t.jedn.: Dz.U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322 ze zm.)
ustawa z 13.3.2003 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy
z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90,
poz. 844 ze zm.)
ustawa z 23.5.1991 r. o związkach zawodowych
(t.jedn.: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.)
RozpOgólBHP ......................
RozpŚwiadPrac ...................
RozpUrlopWyp .....................
SpołInsPracU ......................
SporyzbiorU ........................
SysOcenZgodU ...................
UoPIP ..................................
WypadChorU ......................
ZwolGrupU .........................
ZwZawU .............................
2. Organy orzekające
SN ....................................... Sąd Najwyższy
TK ....................................... Trybunał Konstytucyjny
3. Publikatory
Legalis ................................. System Informacji Prawnej
MoP ..................................... Monitor Prawniczy
IX
Wykaz skrótów
OSN ..................................... Orzecznictwo Sądu Najwyższego
OSNAPiUS ......................... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba
Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
OSNC .................................. Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna
OSNCP ................................ Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna i Izba
Pracy
OSNK .................................. Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna
OSNKW .............................. Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna i Izba
Wojskowa
OSNP .................................. Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Pracy,
Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
PiP ....................................... Państwo i Prawo
PiZS ..................................... Praca i Zabezpieczenie Społeczne
PP ........................................ Prawo Pracy
SP ........................................ Studia Prawnicze
4. Inne
procent
paragraf
artykuł
bezpieczeństwo i higiena pracy
.........................................
§ ...........................................
art. .......................................
BHP .....................................
Dz.U. ................................... Dziennik Ustaw
Dz.Urz. ................................ Dziennik Urzędowy
GIP ...................................... Główny Inspektor Pracy
itd. .......................................
itp. .......................................
KWPPP ...............................
i tak dalej
i tym podobne
kodeksowe wykroczenia przeciwko prawom
pracownika
lit. ........................................
litera
mln ...................................... milion
nast. .....................................
np. ........................................
Nr, nr ...................................
OIP ...................................... Okręgowy Inspektorat Pracy
op.cit. ...................................
PIP ....................................... Państwowa Inspekcja Pracy
pkt .......................................
następne
na przykład
numer
opus citatum
punkt
X
Wykaz skrótów
por. ......................................
poz. ......................................
PPPOWPZ ...........................
porównaj
pozycja
przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących
pracę zarobkową
rok
redakcja
strona
tom
tekst jednolity
to jest
tysiąc
r. ..........................................
red. ......................................
s. ..........................................
T., t. .....................................
t.jedn. ...................................
tj. .........................................
tys. .......................................
UE ....................................... Unia Europejska
ust. .......................................
w zw. ................................... w związku
WPPP .................................. wykroczenia przeciwko prawom pracownika
z. ..........................................
zd. ........................................
zł ..........................................
zob. ......................................
ustęp
zeszyt
zdanie
złoty
zobacz
XI
Wstęp
Wstęp
Prawo pracy to gałąź prawa powstała wskutek działania ustawodawcy ukie-
runkowanego na zniwelowanie dysproporcji, jaka istnieje między stronami sto-
sunku pracy – pracownikiem i pracodawcą. Pracownik ma tu zasadniczo słabszą
pozycję. Pracodawca, będąc świadomym tego faktu, może mieć skłonność do
naruszania uprawnień pracowniczych. By temu zapobiec, ustawodawca wpro-
wadził przepisy wykroczeniowe, typizujące czyny łamiące prawa pracownicze.
Znalazły się one w KP w dziale trzynastym. Wykroczenia tego typu ujęto też
w innych aktach prawnych1.
Wykroczenia przeciwko prawom pracownika (dalej WPPP) są istotnym
problemem na linii pracownik – pracodawca. Wskazuje na to fragment spra-
wozdania Głównego Inspektora Pracy (dalej: GIP), w którym stwierdzono, że
„w wyniku przeprowadzonych kontroli w 2008 r. inspektorzy Państwowej In-
spekcji Pracy (dalej PIP) ujawnili 79 161 WPPP, tj. o 2,6 tys. (3 ) więcej niż
w 2007 r.2”. Te informacje dotyczą tylko czynów wykrytych. Nie odzwiercie-
dla to jednak rzeczywistości – popełnionych wykroczeń może być kilkakrotnie
więcej niż wykroczeń ujawnianych. Wynika to z faktu, że wielu pracowników,
uważając się za słabszych od pracodawców, nie podejmuje prób zgłoszenia do
organów ścigania czynów zabronionych. Na taki krok decydują się dopiero, gdy
wykroczenie jest poważne i dotyczy ważnych dla nich uprawnień (np. wyna-
grodzenia).
Ustawodawca, zauważając problem wynikający z dysproporcji między pod-
miotami stosunku pracy, stworzył dział trzynasty KP. Motywy działania prawo-
dawcy w kierunku karania niektórych naruszeń prawa pracy i traktowania ich
jako wykroczeń leżą też u podstaw funkcji ochronnej prawa pracy3. Funkcję tę
1 Niniejsza praca będzie jednak poruszała tylko temat wykroczeń przeciwko prawom pracow-
nika (które niżej będą zwane też wykroczeniami antypracowniczymi, godzącymi w prawa pracow-
nika, bądź przeciwpracowniczymi) umieszczonych w KP. Należą one bowiem do najczęstszych na-
ruszeń prawa pracy. W dodatku dotykają wszystkich rodzajów pracowników. Rozważania na temat
kary wyłączono z wywodu, gdyż według niektórych autorów kara należy do kwestii procesowych,
które nie są przedmiotem opracowania.
2 http://www.pip.gov.pl/html/pl/sprawozd/08/pdf/r02/s_08_02_10.pdf .
3 M. Roman, Wykroczenia przeciwko prawom pracownika (art. 281 KP), MoP Nr 11/2000,
s. 736.
XIII
Wstęp
realizują normy, które zostały ustanowione, by chronić interes pracowników1,
a w tym właśnie celu stworzono art. 281–283 KP. Nie jest to jednak jedyna funk-
cja, jaką spełniają kodeksowe wykroczenia przeciwko prawom pracownika (da-
lej: KWPPP). Normy te, jak również inne normy prawa pracy, cechują się mul-
tifunkcjonalnością2. W ramach analizy dokonywanej w niniejszej pracy podjęta
zostanie próba odpowiedzenia na pytanie, jakie funkcje pełnią KWPPP.
Mówiąc o funkcjach prawa pracy, które odnoszą się do KWPPP, nie sposób
nie wspomnieć, że przepisy ustanawiające te wykroczenia należą też do prawa
wykroczeń. Spełniają one zatem funkcje charakterystyczne dla materialnych
przepisów wykroczeniowych. Jedną z nich jest funkcja ochronna WPPP, która
przejawia się w ochronie stosunku pracy przed naruszeniami porządku prawnego,
głównie prawa pracy. Inną funkcją prawa wykroczeń, którą odnosić należy do prze-
pisów działu trzynastego KP, jest funkcja prewencyjno-wychowawcza. Działa ona
w dwóch sferach – ogólnej i indywidualnej. Pierwsza z tych płaszczyzn polega na
oddziaływaniu na ogół pracodawców, by nie dopuszczali się naruszeń prawa pracy,
oraz na próbie pokazania im, że nakazy i zakazy ustanowione w dziale trzynastym
KP są słuszne. Druga sfera polega na wywieraniu wychowawczego wpływu (głów-
nie przez sprawiedliwe karanie) na pracodawców, którzy dopuścili się już wykro-
czenia. Normy wykroczeniowe mogą spełniać też funkcję gwarancyjną. Funkcja ta
jest spełniana także przez KWPPP. Wynika ona z oparcia odpowiedzialności wy-
kroczeniowej na zasadach: nulla contraventio et nulla poena sine lege (ustawowego
określenia czynu zabronionego i kary), nulla poena sine culpa (braku możliwości
pociągnięcia do odpowiedzialności bez zaistnienia winy) i zasadzie stosowania
ustawy obowiązującej w momencie orzekania, chyba że wcześniejsze przepisy są
korzystniejsze dla sprawcy (art. 2 KW). Podmioty WPPP mogą się zatem nie oba-
wiać odpowiedzialności za czyny nieuznane za wykroczenia czy w sytuacji braku
zawinienia. Mają też pewność, jakiego rodzaju represja karna grozi im za popełnie-
nie KWPPP (grzywna od 1000 do 30 000 zł) i że nie będą oni karani za czyny, które
w chwili ich popełnienia nie były penalizowane.
Znajomość funkcji, jakie pełnią dane przepisy, pomaga przy ich interpreta-
cji. Jest to tym istotniejsze, że WPPP są położone na granicy dwóch gałęzi pra-
wa, co może wzmagać problemy przy ich stosowaniu. Warto wówczas sięgnąć
do funkcji obu gałęzi prawa i dokonać wykładni za ich pomocą. Innym powo-
dem, dla którego poruszyłam kwestię funkcji prawa pracy i prawa wykroczeń,
jest chęć pokazania, że KWPPP prawidłowo spełniają niektóre wyżej wskazane
funkcje i jednocześnie niewłaściwie realizują inne z nich.
1 A.M. Świątkowski, Polskie prawo pracy, Warszawa 2010, s. 31–34.
2 K.W. Baran, [w:] K.W. Baran, B. Ćwiertniak, D. Dörre-Nowak, K. Walczak, Prawo pracy,
Warszawa 2009, s. 42.
XIV
Wstęp
Problemy interpretacyjne przy stosowaniu KWPPP mogą pomóc rozwiązywać
także zasady prawa pracy i zasady prawa wykroczeń. Warto w szczególności
wspomnieć o tego rodzaju zasadach prawa pracy, które konotują z przepisa-
mi wykroczeniowymi z działu trzynastego KP. Jedną z takich zasad ustanawia
art. 24 Konstytucji, według którego państwo ma obowiązek ochraniania pracy
i sprawowania nadzoru nad warunkami jej wykonywania. Przejawem realizacji
tego obowiązku jest stypizowanie czynów zabronionych stanowiących KWPPP.
Inną zasadą pomocną przy interpretowaniu norm działu trzynastego KP jest za-
sada z art. 30 Konstytucji, który nakazuje szanować i chronić godność człowieka
i obywatela. Z zasady tej można wywieść zasadę poszanowania godności pracow-
niczej, której ochronie służyć mają przepisy działu trzynastego KP. Artykuł 47
Konstytucji wprowadzający prawo do ochrony życia rodzinnego może stanowić
podstawę interpretacyjną przepisu wykroczeniowego z art. 281 pkt 5 KP. Nie da
się bowiem chronić życia rodzinnego pracowników bez zapewnienia im ochrony
uprawnień związanych z rodzicielstwem. Kolejną zasadą pomocną przy wykład-
ni KWPPP jest art. 65 ust. 3 Konstytucji, przewidujący zakaz zbyt wczesnego
zatrudniania dzieci. Konkretyzacją tej zasady jest art. 283 § 2 pkt 9 KP. Z kolei
art. 65 ust. 4 Konstytucji wskazuje na istnienie minimalnej wysokości wynagro-
dzenia za pracę. Przepis ten może korespondować z art. 282 § 1 pkt 1 KP. Warto
wspomnieć też o art. 66 ust. 1 Konstytucji, który wprowadza prawo do bezpiecz-
nych i higienicznych warunków pracy (zasadę ochrony życia i zdrowia w stosun-
kach pracy). Przepis ten może stanowić pomoc w egzegezie art. 283 § 1 i 2 pkt 1–5
KP. Zasady wprowadzone przez art. 66 ust. 2 Konstytucji (prawo do określonych
w ustawie dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów) korespondują
z treścią art. 281 pkt 5 i art. 282 § 1 pkt 2 KP.
Przepisy działu trzynastego KP korespondują także z zasadami wprowadzo-
nymi przez KP. Głównie chodzi tu o art. 11 KP chroniący godność pracownika,
art. 13 KP wprowadzający prawo co najmniej do minimalnego wynagrodze-
nia, art. 14 KP stanowiący o prawie do wypoczynku i art. 15 KP stanowiący
o ochronie życia i zdrowia pracowników poprzez zapewnianie pracownikom
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Również i te zasady mogą być
wykorzystane w egzegezie przepisów działu trzynastego KP.
Do WPPP mają zastosowanie także zasady prawa wykroczeń. Część z nich
przytoczono przy omawianiu funkcji gwarancyjnej. Innymi zasadami są: zakaz
stosowania analogii, zasada terytorialności (art. 3 KW), zasada równowartości
działania i skutku (art. 4 § 2 KW). Zasady te, z uwagi na omówienie ich w lite-
raturze dotyczącej prawa wykroczeń i brak modyfi kacji w przypadku WPPP, nie
będą bliżej analizowane.
Założeniem niniejszej pracy było wskazanie sposobu działania norm wy-
kroczeniowych zamieszczonych w KP nie tylko od strony teoretycznej, lecz też
XV
Wstęp
od strony praktycznej. Kierując się chęcią zdobycia informacji potrzebnych do
kompleksowego ujęcia tematu KWPPP, przeprowadziłam badania w Okręgo-
wym Inspektoracie Pracy (dalej: OIP) w Krakowie. Przedmiotem zaintereso-
wania były kontrole dokonane w krakowskim okręgu PIP (inspektoraty w Kra-
kowie, Tarnowie i Nowym Sączu) w latach 2000–2008. Z uwagi na znaczną
ilość kontroli, w których stwierdzono WPPP w każdym z roczników, analizie
poddano tylko 1 kontroli przeprowadzonych w danym roku. Poniższa tabela
obrazuje liczbę kontroli w poszczególnych latach, w których wykryto WPPP,
i liczbę zbadanych kontroli.
2000
2496
25
2001
2986
30
2002
2663
27
2003
2393
24
2004
2169
21
2005
1927
20
2006
1683
17
2007
1812
18
2008
1702
17
Poniżej problemy teoretyczne zostaną zilustrowane wynikami analiz.
W czasie badań odkryto kilka ciekawych przypadków prawnych, które zostaną
przytoczone w celu zobrazowania kwestii wyłaniających się przy dokonywaniu
kwalifi kacji prawnych zdarzeń godzących w uprawnienia pracownicze.
XVI
Zapamiętaj
Rozdział I. Pojęcie wykroczenia przeciwko prawom pracownika...
Rozdział I. Pojęcie wykroczenia przeciwko
prawom pracownika i usytuowanie tej kwestii
w systemie prawnym
Ustawodawca w KW nie zawarł defi nicji legalnej terminu wykroczenie.
W art. 1 § 1 KW stwierdzono tylko, kto podlega odpowiedzialności za wykro-
czenie („ten tylko, kto popełnia czyn społecznie szkodliwy, zabroniony przez
ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia pod groźbą kary aresztu, ogra-
niczenia wolności, grzywny do 5000 zł lub nagany”). W § 2 dodano, że „nie
popełnia wykroczenia sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przy-
pisać winy w czasie czynu”. Doktryna podkreśla, że wymienione przepisy spe-
cyfi kują wszystkie elementy, jakimi powinien cechować się czyn, by stanowił
wykroczenie. Jest to zatem:
1) czyn człowieka,
2) bezprawny (zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie popełnienia
czynu),
3) karygodny (społecznie szkodliwy),
4) karalny (zabroniony pod groźbą kary),
5) zawiniony.
Dla zaistnienia wykroczenia elementy te muszą wystąpić łącznie. Brak
któregokolwiek będzie oznaczał brak wykroczenia1 i dlatego są nazywane pod-
stawowymi zasadami odpowiedzialności za wykroczenia2. W niniejszej pracy
(w rozdziałach II–IV) scharakteryzowano te elementy. Wraz z wyjaśnianiem
ich znaczenia przybliżono termin „wykroczenie przeciwpracownicze”. Ono bo-
wiem zawiera się w pojęciu wykroczenia i ma wszystkie ze wspomnianych ele-
mentów określających pojęcie „wykroczenia”. Poza tym ma jednak dodatkowe
cechy, które powodują, że WPPP wyróżniane są z innych rodzajów wykroczeń.
Poniżej zostaną przedstawione cechy, które są charakterystyczne tylko dla wy-
kroczeń antypracowniczych.
1 W. Kotowski, Kodeks wykroczeń – komentarz, Warszawa 2009, s. 24.
2 P. Kozłowska-Kalisz, [w:] M. Budyn-Kulik, P. Kozłowska-Kalisz, M. Kulik, M. Mozgawa, Ko-
deks wykroczeń – komentarz, pod red. M. Mozgawy, Warszawa 2009, s. 18.
1
Rozdział I. Pojęcie wykroczenia przeciwko prawom pracownika...
Podstawową cechą WPPP jest ich przedmiot, którym co do zasady są
uprawnienia pracowników, głównie z zakresu indywidualnego prawa pra-
cy. Wyjątkiem jest ochrona prawa do partycypacji pracowniczej (prawo z zakre-
su zbiorowego prawa pracy)1. Zbiorowe prawa pracownicze ustawodawca wziął
pod ochronę w inny sposób – przez stworzenie w ustawach z zakresu zbio-
rowego prawa pracy odpowiednich typów przestępstw. Chodzi tu o ZwZawU
(art. 35) i SporyZbiorU (art. 26), gdzie przedmiotem ochrony są m.in. wolności
związkowe i prawo do prowadzenia i rozwiązywania sporów zbiorowych (zbio-
rowe prawa pracownicze)2. Można zatem przyjąć, że WPPP mają za przedmiot
ochrony indywidualne prawa pracownicze. Bez żadnych wyjątków można to
stwierdzenie odnieść do KWPPP. Kwestia przedmiotu wykroczeń godzących
w uprawnienia pracownicze będzie bliżej scharakteryzowana w rozdziale III.
Inną cechą identyfi kującą WPPP jest to, że w zasadzie odpowiedzialność
mogą ponosić tylko określone podmioty (jest to konsekwencją przedmiotu
wykroczeń), czyli osoby, które są uprawnione do ingerencji w prawa pracow-
nika lub do określania kształtu tych praw. Z tego powodu WPPP generalnie są
wykroczeniami indywidualnymi: ich sprawcą nie może być każdy podmiot, lecz
taki, który spełnia określone wymagania. Analiza podmiotów WPPP zostanie
przeprowadzona w dalszej części opracowania (rozdział IV).
WPPP odróżniają się od innych rodzajów wykroczeń postępowaniem
w sprawach o wykroczenia. Mimo że postępowanie w sprawach o WPPP to-
czy się według ogólnych reguł KPW, to pojawiają się tu pewne odrębności.
Przede wszystkim wniosek o ukaranie przez sąd (którym w I instancji jest sąd
rejonowy) może wnosić tylko państwowy inspektor pracy lub – według zasad
ogólnych – prokurator. Organem powołanym do ścigania tych wykroczeń jest
PIP (art. 10 ust. 1 pkt 15 UoPIP). Na zasadach ogólnych (powołanie do strzeże-
nia praworządności) ścigać te czyny może też prokuratura. Postępowanie wy-
jaśniające, służące stwierdzeniu okoliczności popełnienia wykroczenia, może
przeprowadzać w tych sprawach inspektor pracy, prokurator bądź na zlecenie
prokuratora – policja (art. 54 KPW). Następną wyróżniającą cechą jest to, że
w sprawach mniejszej wagi inspektor pracy, zamiast złożyć wniosek o ukaranie
do sądu, sam może ukarać sprawcę. Czyni to w trybie mandatowym grzywną od
20 do 2000 zł lub do 5000 zł w warunkach recydywy3.
Wskazane wyżej odrębności postępowania wydają się najistotniejsze. Obok
nich istnieją jeszcze inne specyfi czne cechy, wynikające m.in. z Konwencji
1 Przewidziana: w EuroRadyZakł (art. 39); w EuroZgrupU (art. 133); w InfKonsU (art. 19);
w EuroSpółdzU (art. 111).
2 W. Radecki, Granice ingerencji prawa karnego w stosunki pracy, Prok. i Pr. Nr 6/2005, s. 14.
3 T. Liszcz, Prawo pracy, Warszawa 2009, s. 485; J. Iwulski, W. Sanetra, Komentarz do Kodeksu
pracy, Warszawa 2009, s. 1305 i nast.
2
Rozdział I. Pojęcie wykroczenia przeciwko prawom pracownika...
Nr 81 Międzynarodowej Organizacji Pracy1 oraz UoPIP. Ze względu na fakt,
że przedmiotem niniejszej analizy jest tylko aspekt materialnoprawny WPPP,
w dalszej części wywodu niuanse te zostaną pominięte.
Inną cechą wyróżniającą WPPP jest ich regulacja poza KW – w wie-
lu aktach ustawodawstwa prawa pracy. Wydawać by się mogło, że wy-
kroczenia tego typu stanowią wszystkie wykroczenia pojawiające się w: KP
(art. 281–283), w przepisach wprowadzających KP (art. XII)2, w SpołInsPracU
(art. 22), w PromocZatrudU (art. 119–124), w FudnŚwSocU (art. 12a),
w PracStatkiU (art. 92–95), w EuroSpółdzU (art. 111), w PracTymU (art. 27),
w EuroRadyZakłU (art. 39), w EuroZgrupU (art. 133), w InfKonsU (art. 19),
w PracTranSpółU (art. 52), w PracPodwU (art. 30) czy w OgrSwobDziałU
(art. 15). Warto jednak wskazać, że ustawodawca oprócz pojęcia „WPPP”,
używanego w tytule działu trzynastego KP, wprowadza do ustawodawstwa
pojęcie „wykroczenia związanego z wykonywaniem pracy zarobkowej”3
(tytuł działu VII KPW). Wyodrębnienie tego pojęcia i nieposługiwanie się
określeniem „WPPP” wynika z tego, że nie wszystkie czyny stanowiące wy-
kroczenia związane z wykonywaniem pracy zarobkowej godzą w uprawnie-
nia pracownicze i dlatego nie wszystkie z nich można nazwać WPPP4. Część
z nich narusza inne niż prawa pracownicze dobra i wartości chronione przez
ustawodawstwo pracy. Na podstawie powyższego można skonstruować na-
stępujący podział wykroczeń pojawiających się w ramach ustaw prawa pracy.
W podziale tym, w celu zobrazowania otoczenia prawnego omawianych wy-
kroczeń, uwzględniono też inne niż wykroczenia czyny o charakterze karnym
odnoszące się do stosunków prawnych związanych z wykonywaniem pracy
o charakterze zarobkowym – przestępstwa przeciwko prawom osób wykonu-
jących pracę zarobkową (dalej: PPPOWPZ).
1 Konwencja Nr 81 dotycząca inspekcji pracy w przemyśle i handlu z 11.7.1947 r. (Dz.U.
z 1997 r. Nr 72, poz. 450); L. Florek, Zakres kontroli Państwowej Inspekcji Pracy, PiZS Nr 3/2008,
s. 18–20.
2 Ustawa z 26.6.1974 r. – Przepisy wprowadzające Kodeks pracy (Dz.U. z 1974 r. Nr 24,
poz. 142).
3 To określenie nawiązuje brzmieniem do tytułu rozdziału XVIII KK: „Przestępstwa przeciwko
prawom osób wykonujących pracę zarobkową”; zauważa to też T.M. Nycz, wskazując, że wynika
to z chęci ustawodawcy ujednolicenia nazewnictwa przestępstw i wykroczeń w sprawach pracow-
niczych z uwagi na chronienie przez te przepisy tego samego dobra prawnego (T.M. Nycz, Kodeks
pracy z komentarzem, Kraków–Tarnobrzeg 2009, s. 799 i nast.).
4 T.M. Nycz, Kodeks pracy..., s. 799 i nast.
3
Pobierz darmowy fragment (pdf)