Joanna Derlatka doktor nauk prawnych, adiunkt na kierunku prawo na Uniwersytecie Jana Kochanowskiego w Kielcach; ukończyła aplikację notarialną w Krakowie, autorka publikacji z zakresu postępowania cywilnego. Książka stanowi kompleksowe i wyczerpujące omówienie instytucji wyłączenia sędziego w postępowaniu cywilnym. Zawiera analizę przesłanek wyłączenia sędziego z mocy ustawy oraz z mocy orzeczenia sądu, prezentuje przebieg postępowania o wyłączenie sędziego, w tym zagadnienia zaskarżalności postanowień dotyczących wyłączenia sędziego. Zaprezentowano w niej też dotychczasowe orzecznictwo sądów powszechnych, Sądu Najwyższego, orzecznictwo strasburskie, a także poglądy doktryny wyrażone w tej materii. Publikacja, mimo że koncentruje się na prawie polskim, nie pozostawia również bez bliższej analizy porządków prawnych wybranych państw europejskich. Przedstawia jednocześnie szereg postulatów de lege ferenda, które mogą przyczynić się do usprawnienia instytucji wyłączenia sędziego. Opracowanie jest przeznaczone dla sędziów, adwokatów i radców prawnych oraz pracowników naukowych.
Darmowy fragment publikacji:
wyłączenie sędziego
w postępowaniu
cywilnym
Joanna Derlatka
MONOGRAFIE
WARSZAWA 2016
Stan prawny na 1 lipca 2015 r.
Recenzentka
Dr hab. Monika Michalska-Marciniak, prof. nadzw. UŁ
Wydawca
Magdalena Stojek-Siwińska
Redaktor prowadzący
Ewa Fonkowicz
Opracowanie redakcyjne
Magdalena Mościcka-Podstawka
Łamanie
Wolters Kluwer
Układ typografi czny
Marta Baranowska
Ta książka jest wspólnym dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, byś przestrzegał przysługujących
im praw. Książkę możesz udostępnić osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie publikuj jej
w internecie. Jeśli cytujesz fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło.
A jeśli musisz skopiować część, rób to jedynie na użytek osobisty.
SZANUJMY PRAWO I WŁASNOŚĆ
Więcej na www.legalnakultura.pl
POLSKA IZBA KSIĄŻKI
© Copyright by
Wolters Kluwer SA, 2016
ISBN 978-83-264-9271-6
ISSN 1897-4392
Wydane przez:
Wolters Kluwer SA
Dział Praw Autorskich
01-208 Warszawa, ul. Przyokopowa 33
tel. 22 535 82 19
e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl
www.wolterskluwer.pl
księgarnia internetowa www.profi nfo.pl
Spis treści
Wykaz skrótów ............................................................................................
9
Przedmowa i założenia metodologiczne ................................................. 15
Rozdział I
Podstawowe zasady wymiaru sprawiedliwości .................................... 23
1.1. Bezstronność i niezawisłość sędziowska ......................................... 23
1.2. Ujęcie konstytucyjne ........................................................................... 30
1.3. Przepisy ustrojowe .............................................................................. 31
1.4. Aksjomaty etyczne .............................................................................. 33
1.5. Współczesna kultura prawna ............................................................ 35
Rozdział II
Kształtowanie się instytucji wyłączenia sędziego – rys historyczny 38
2.1. Prawo rzymskie i okres pojustyniański ........................................... 38
2.2. Epoka średniowiecza .......................................................................... 41
2.3. Epoka nowożytna ............................................................................... 42
2.4. Okres zaborów .................................................................................... 46
2.4.1. Zabór pruski ........................................................................... 46
2.4.2. Zabór rosyjski ......................................................................... 48
2.4.3. Zabór austriacki ...................................................................... 52
2.5. Wyłączenie sędziego w ustawodawstwie polskim XX wieku ..... 54
2.5.1. Przepisy konstytucyjne ......................................................... 54
2.5.2. Przepisy o ustroju sądów ...................................................... 55
2.5.3. Dawny kodeks postępowania cywilnego ........................... 58
Rozdział III
Uwagi prawnoporównawcze ..................................................................... 61
3.1. Wyłączenie sędziego w świetle prawa do rzetelnego procesu.
Uwagi ogólne ....................................................................................... 61
3.2. Wyłączenie sędziego w prawie międzynarodowym ..................... 62
5
Spis treści
3.3. Wyłączenie sędziego w orzecznictwie ETPC .................................. 70
3.4. Prawo francuskie ................................................................................. 78
3.5. Prawo niemieckie ................................................................................ 83
3.6. Prawo włoskie ..................................................................................... 87
Rozdział IV
Wyłączenie sędziego w polskim kodeksie postępowania
cywilnego z 1964 r. Uwagi ogólne ............................................................ 91
4.1. Wprowadzenie .................................................................................... 91
4.2. Zakres podmiotowy i przedmiotowy wyłączenia ......................... 92
4.3. Rodzaje wyłączenia sędziego ............................................................ 100
Rozdział V
Wyłączenie sędziego z mocy ustawy ....................................................... 111
5.1. Uwagi ogólne ....................................................................................... 111
5.2. Wyłączenie sędziego z mocy art. 48 § 1 pkt 1 k.p.c. ...................... 113
5.3. Wyłączenie sędziego z mocy art. 48 § 1 pkt 2 k.p.c. ...................... 128
5.3.1. Małżeństwo jako podstawa wyłączenia sędziego ............. 129
5.3.2. Pokrewieństwo i powinowactwo jako podstawa
wyłączenia sędziego .............................................................. 135
5.3.3. Podsumowanie ....................................................................... 143
5.4. Wyłączenie sędziego z mocy art. 48 § 1 pkt 3 k.p.c. ...................... 145
5.4.1. Uwagi ogólne .......................................................................... 145
5.4.2. Przysposobienie jako podstawa wyłączenia sędziego ..... 147
5.4.3. Opieka i kuratela jako podstawy wyłączenia sędziego .... 161
5.5. Wyłączenie sędziego z mocy art. 48 § 1 pkt 4 k.p.c. ...................... 176
5.5.1. Uwagi wspólne ....................................................................... 176
5.5.2. Radcostwo prawne jako podstawa wyłączenia sędziego 182
5.5.3. Pełnomocnictwo jako podstawa wyłączenia sędziego ..... 187
5.6. Wyłączenie sędziego z mocy art. 48 § 1 pkt 5 k.p.c. ...................... 204
5.6.1. Uwagi ogólne .......................................................................... 204
5.6.2. Sprawy, w których w instancji niższej sędzia brał udział
w wydaniu zaskarżonego orzeczenia ................................. 206
5.6.3. Sprawy o ważność aktu prawnego ...................................... 234
5.6.4. Sprawy, w których sędzia występował jako prokurator . 239
5.7. Wyłączenie sędziego z mocy art. 48 § 1 pkt 6 k.p.c. ...................... 242
5.8. Wyłączenie sędziego w postępowaniu ze skargi o wznowienie
postępowania ....................................................................................... 255
6
Spis treści
Rozdział VI
Wyłączenie sędziego z mocy orzeczenia sądu ....................................... 273
6.1. Uwagi ogólne ....................................................................................... 273
6.2.
Integralność przepisu art. 49 k.p.c. i zasad konstytucyjnych ....... 275
6.3. Różnice w ujęciu przesłanek względnych na
tle ustaw proceduralnych .................................................................. 277
6.4. Przepis art. 49 k.p.c. w brzmieniu sprzed nowelizacji z 2009 r. ... 279
6.5. Nowelizacja przepisu art. 49 k.p.c. i jej geneza .............................. 293
6.6. Wątpliwości co do bezstronności sędziego w danej sprawie ....... 297
6.7. Udzielanie niezbędnych pouczeń jako zagrożenie
bezstronności ....................................................................................... 304
6.8. Legitymacja do wszczęcia postępowania
o wyłączenie sędziego ........................................................................ 313
6.9. Wniosek a żądanie wyłączenia sędziego ......................................... 317
6.10. Obowiązki sędziego podlegającego wyłączeniu ............................ 337
6.11. Wniosek o wyłączenie sędziego zgłoszony w złej wierze ............ 351
6.12. Ponowny wniosek o wyłączenie sędziego ...................................... 364
Rozdział VII
Przebieg postępowania o wyłączenie sędziego ..................................... 395
7.1. Wprowadzenie .................................................................................... 395
7.2. Pojęcie sądu, w którym sprawa się toczy ........................................ 396
7.3. Pojęcie sądu przełożonego ................................................................. 405
7.4. Rozstrzygnięcie ................................................................................... 410
7.5. Zaskarżalność ...................................................................................... 418
7.5.1. Zaskarżalność postanowień wydanych przez sąd
pierwszej instancji .................................................................. 418
7.5.2. Zaskarżalność postanowień wydanych przez sąd
drugiej instancji przed nowelizacją kodeksu
postępowania cywilnego z 2011 r. ....................................... 429
7.5.3. Zaskarżalność postanowień wydanych przez sąd
drugiej instancji po nowelizacji kodeksu postępowania
cywilnego z 2011 r. ................................................................. 437
7.6. Konsekwencje niewyłączenia sędziego ........................................... 446
Wnioski końcowe ........................................................................................ 457
Wykaz literatury .......................................................................................... 469
7
d.k.p.c.
d.p.r.
EKPC
fr.k.p.c.
k.c.
k.p.
k.p.a.
k.p.c.
Wykaz skrótów
Akty prawne
–
–
–
–
–
–
–
–
rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia
29 listopada 1930 r. – Kodeks postępowania cywilnego
(Dz. U. Nr 83, poz. 651). Akt prawny uchylony z dniem
1 stycznia 1965 r.
dekret z dnia 22 stycznia 1946 r. – Prawo rodzinne
(Dz. U. Nr 6, poz. 52). Akt prawny uchylony z dniem
1 października 1950 r.
Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawo‐
wych wolności
francuski kodeks postępowania cywilnego – Code de
Procédure Civile – wprowadzony dekretem
nr 75‐1123 z dnia 5 grudnia 1975 r., opublikowany
w Journal Officiel z dnia 9 grudnia 1975 r., wszedł
w życie z dniem 1 stycznia 1976 r.
ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny
(tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 121)
ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst
jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 1502 z późn. zm.)
ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępo‐
wania administracyjnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r.
poz. 267 z późn. zm.)
ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępo‐
wania cywilnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 101
z późn. zm.)
9
Wykaz skrótów
k.p.k.
k.r.o.
k.s.h.
k.z.
Konstytucja RP
o.p.
p.a.s.c.
p.p.s.a.
p.u.s.p.
pr. adw.
pr. spółdz.
pr. up.
r.r.u.s.p.
t.j. d.k.p.c.
10
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowa‐
nia karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.)
ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny
i opiekuńczy (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 583)
ustawa z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek
handlowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1030
z późn. zm.)
rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia
27 października 1933 r. – Kodeks zobowiązań (Dz. U.
Nr 82, poz. 598 z późn. zm.)
ustawa z dnia 2 kwietnia 1997 r. – Konstytucja Rze‐
czypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 78 poz. 483
z późn. zm.)
ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podat‐
kowa (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 613)
ustawa z dnia 28 listopada 2014 r. – Prawo o aktach
stanu cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 1741
z późn. zm.)
ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępo‐
waniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn.:
Dz. U. z 2012 r. poz. 270 z późn. zm.)
ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów
powszechnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 133
z późn. zm.)
ustawa z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze
(tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 615)
ustawa z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdziel‐
cze (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1443)
ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe
i naprawcze (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 233)
rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia
25 czerwca 2015 r. Regulamin urzędowania sądów
powszechnych (Dz. U. poz. 925)
Kodeks postępowania cywilnego – załącznik do ob‐
wieszczenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 sierp‐
nia 1950 r. o ogłoszeniu jednolitego tekstu kodeksu
u.k.s.c.
u.r.p.
u.rz.pat.
u.s.t.
ustawa o SN
wł.k.p.c.
ZPO
ZZEZS
Wykaz skrótów
postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 394). Akt
prawny uchylony z dniem 1 stycznia 1965 r.
ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych
w sprawach cywilnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r.
poz. 1025 z późn. zm.)
ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (tekst
jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 507 z późn. zm.)
ustawa z dnia 11 kwietnia 2001 r. o rzecznikach pa‐
tentowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 155, poz. 925
z późn. zm.)
ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie teryto‐
rialnym (Dz. U. Nr 16, poz. 95 z późn. zm.). Obecnie
ustawa ta posiada nowy tytuł – ustawa z dnia 8 marca
1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn.: Dz. U.
z 2013 r. poz. 594 z późn. zm.)
ustawa z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyż‐
szym (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 499 z późn. zm.)
włoski kodeks postępowania cywilnego – Codice di
Procedura Civile – wprowadzony dekretem królew‐
skim Nr 1443 z dnia 28 października 1940 r., wszedł
w życie dnia 21 kwietnia 1942 r.
ustawa z dnia 12 września 1950 r. Zivilprozess‐
ordnung, BGBl. I S. 3202 ze zm.
Zbiór zasad etyki zawodowej sędziów, załącznik do
uchwały Nr 16/2003 Krajowej Rady Sądownictwa
z dnia 19 lutego 2003 r. w sprawie uchwalenia zbioru
zasad etyki zawodowej sędziów
–
–
–
–
–
–
–
–
Czasopisma i oficjalne publikatory
ADR
Biul. MS
Biul. Skar.
Biul. SN
DPP
–
–
–
–
–
ADR. Arbitraż i Mediacja
Biuletyn Ministerstwa Sprawiedliwości
Biuletyn Skarbowy
Biuletyn Informacyjny Sądu Najwyższego (od 1988 r.
Biuletyn Sądu Najwyższego)
Demokratyczny Przegląd Prawniczy
11
Wykaz skrótów
Gł. Pr.
Gł. Sąd.
GS
GSP
GSP‐Prz. Orz.
MoP
NP
ONSA
ONSA WSA
OSA
OSN
OSNAP
OSNAPiUS
OSNC
OSNCP
OSNC‐ZD
OSNKW
OSNP
OSNPG
OSN‐SD
OSNwSK
OSP
OSPiKA
OTK
OTK ZU
12
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
Głos Prawa
Głos Sądownictwa
Głos Sądownictwa
Gdańskie Studia Prawnicze
Gdańskie Studia Prawnicze Przegląd Orzecznictwa
Monitor Prawniczy
Nowe Prawo
Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego
Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego
i Wojewódzkich Sądów Administracyjnych
Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych
Orzecznictwo Sądu Najwyższego
Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy, Ubez‐
pieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Administra‐
cyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izby Cywilnej, Pra‐
cy i Ubezpieczeń Społecznych
Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna – Ze‐
szyt Dodatkowy
Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna i Woj‐
skowa
Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy, Ubez‐
pieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Orzecznictwo Sądu Najwyższego, wyd. Prokuratury
Generalnej
Orzecznictwo Sądu Najwyższego – Sądu Dyscypli‐
narnego
Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Kar‐
nych
Orzecznictwo Sądów Polskich
Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażo‐
wych
Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego
Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego; Zbiór
Urzędowy
OTK‐A
Pal.
PiP
PiŻ
PN
POSAG
PPE
PPH
PPP
Pr. Gosp.
Prob. Egz. S.
Prok. i Pr.
Prz. Leg.
PS
PUG
Rad. Pr.
Rej.
RPEiS
SC
St. Iur.
St. Praw.
TPP
WPP
ZNUJ
ZP UKSW
Dz. Urz. Min.
Sprawiedl.
Dz. U.
ETPC
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
Wykaz skrótów
Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego; Zbiór
Urzędowy, Seria A
Palestra
Państwo i Prawo
Prawo i Życie
Przegląd Notarialny
Przegląd Orzecznictwa Sądu Apelacyjnego w Gdań‐
sku
Przegląd Prawa Egzekucyjnego
Przegląd Prawa Handlowego
Przegląd Prawa Publicznego
Prawo Gospodarcze
Problemy Egzekucji Sądowej
Prokuratura i Prawo
Przegląd Legislacyjny
Przegląd Sądowy
Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego
Radca Prawny
Rejent
Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny
Studia Cywilistyczne
Studia Iuridica
Studia Prawnicze
Transformacje Prawa Prywatnego
Wojskowy Przegląd Prawniczy
Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego
Zeszyty Prawnicze Uniwersytet Kardynała Stefana
Wyszyńskiego
Inne
Dziennik Urzędowy Ministra Sprawiedliwości
Dziennik Ustaw
Europejski Trybunał Praw Człowieka z siedzibą
w Strasburgu
13
Wykaz skrótów
ETS
GKA
KRS
LEX
MPPOiP
MS
MTS
NSA
RP
RPO
SN
TK
UE
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej z siedzi‐
bą w Luksemburgu, zwany też Europejskim Trybu‐
nałem Sprawiedliwości
Główna Komisja Arbitrażowa
Krajowy Rejestr Sądowy
System Informacji Prawnej LEX
Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Poli‐
tycznych
Ministerstwo Sprawiedliwości
Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości
Naczelny Sąd Administracyjny
Rzeczpospolita Polska
Rzecznik Praw Obywatelskich
Sąd Najwyższy
Trybunał Konstytucyjny
Unia Europejska
14
Przedmowa i założenia metodologiczne
Tematem niniejszego opracowania jest instytucja wyłączenia sędziego.
Stanowi ona zagadnienie o niebagatelnym wpływie na przebieg postępo‐
wania cywilnego. Wiąże się to, po pierwsze, z faktem, iż poprzez instytucję
wyłączenia sędziego ustawodawca transponuje na grunt przepisów pro‐
ceduralnych konstytucyjnie gwarantowane prawa jednostki, po drugie
zaś, sama instytucja wyłączenia sędziego przyznaje stronie postępowania
sprawne narzędzia umożliwiające jej rzeczywisty wpływ na bezstronny
wymiar sprawiedliwości, na każdym etapie rozpoznawania sprawy. Ce‐
lem wyłączenia sędziego jest stworzenie powszechnie aprobowanego
w społeczeństwie przekonania o rzetelnie działającym sądownictwie, jak
również analogicznego przeświadczenia u stron postępowania, iż ich spór
zostanie rozstrzygnięty przez organ o najwyższych znamionach bezstron‐
ności proceduralnej. Innymi słowy, najbardziej uczciwie jak to jest możli‐
we, poprzez stworzenie gwarancji obiektywizmu zarówno ogólnych, jak
i jednostkowych. To zaś możliwe jest dzięki sędziom o niewzruszonym,
kantowskim wręcz fundamencie moralności, a zatem niezależnym od
wszelkich zewnętrznych sił: natury, własnych pragnień i przekonań, zwy‐
czajów, emocji czy władzy1. Instytucja wyłączenia sędziego jest zatem pro‐
cesową gwarancją bezstronności sędziowskiej. Wychodzi bowiem naprze‐
ciw aksjologicznemu ujęciu roli prawnika (sędziego) odpowiedzialnego
za sprawiedliwy rezultat procesu stosowania prawa2.
Instytucja wyłączenia sędziego stanowi zagadnienie procesowe histo‐
rycznie zakorzenione w polskiej procedurze cywilnej już od jej początków.
1 I. Kant, Krytyka praktycznego rozumu, Warszawa 1972, s. 53; I. Kant, Uzasadnienie metafizyki
moralności, Warszawa 1971, s. 50.
2 A. Jakubiak‐Mirończuk, Alternatywne a sądowe rozstrzyganie sporów sądowych, Warszawa 2008,
s. 108; A. Bieliński, Rola i pozycja profesjonalnego pełnomocnika w ramach procedur alternatywnego roz‐
wiązywania sporów, ADR 2010, nr 2, s. 5.
15
Przedmowa i założenia metodologiczne
W ostatnich kilku latach można było jednak zaobserwować liczne jej zmia‐
ny, które dostarczyły wielu materiałów do dalszych i szerszych badań. Są
one tym bardziej interesujące, iż przez długi czas po wejściu w życie ko‐
deksu postępowania cywilnego, mimo drobnych nowelizacji, w zasadni‐
czym trzonie instytucji wyłączenia sędziego nadal panował status quo. Na
jego tle wypracowany został zarówno jurysdykcyjny, jak i doktrynalny
sposób interpretacji rozwiązań ustawodawczych przyjętych na tle tejże
instytucji. W ostatnich kilku latach doszło jednak do wielu kluczowych
zmian procesowych, które, jak się wydaje, na nowo zwróciły uwagę na
instytucję wyłączenia sędziego i pozwoliły ocenić ją w innym świetle. Ty‐
tułem przykładu można tu wspomnieć o rozszerzeniu katalogu bez‐
względnych podstaw wyłączenia sędziego, skutkach prawnych ponow‐
nego wniosku o wyłączenie sędziego, czy też całkiem nowej w postępo‐
waniu cywilnym (aczkolwiek nie w systemie regulacji polskiego prawa
procesowego) instytucji zażalenia poziomego, aktualnie stosowanej rów‐
nież w zakresie wyłączenia sędziego. To tylko kilka z ważnych wątków
zbadanych w dalszej części opracowania. Gruntowne i kompleksowe
opracowanie naukowe instytucji wyłączenia sędziego jest jak najbardziej
potrzebne i użyteczne w praktyce. Przemawia za tym przede wszystkim
fakt, iż wśród tematyki badawczej dotychczas rozważanej w nauce prawa
postępowania cywilnego brakuje instytucji wyłączenia sędziego. Za na‐
ukowym opracowaniem tego zagadnienia przemawia także zmieniający
się kształt normatywny przepisów o wyłączeniu sędziego, stale narastające
orzecznictwo polskie i europejskie, jak również pojawiające się w ostatnim
czasie w piśmiennictwie nowe głosy dotyczące doniosłości bezstronności
i sprawiedliwości proceduralnej.
W celu przybliżenia znaczenia, ale też zbadania rzeczywistego funk‐
cjonowania instytucji wyłączenia sędziego na gruncie procedury cywilnej,
w niniejszym opracowaniu zostaną poruszone zagadnienia zarówno
ustrojowe, jak i procesowe. Nie jest możliwe wyjaśnienie obecnego me‐
chanizmu działania instytucji wyłączenia sędziego bez nawiązania
w pierwszej kolejności do wątków o charakterze retrospektywnym. Hi‐
storyczna metoda badawcza pozwala prześledzić genezę kształtowania się
formalnych wymogów bezstronnego piastowania funkcji jurysdykcyjnych
w strukturach wymiaru sprawiedliwości. Na tym polu szczególnie cenne
okazały się podwaliny wypracowane za czasów prawa rzymskiego, recy‐
powanego przecież przez polski, czyli kontynentalny system prawa. Funk‐
16
Przedmowa i założenia metodologiczne
cjonujące zarówno w dogmatyce, jak i praktyce zasady nemo iudex in causa
sua (nemo iudex idoneus in propria causa), nemo non benignus est sui iudex, czy
też cogitationis poenam nemo patitur, pochodzą właśnie z tego źródła.
Zasadniczym trzonem, a zarazem celem niniejszego opracowania jest
zbadanie i scharakteryzowanie instytucji wyłączenia sędziego, wyciągnię‐
cie wniosków płynących z obecnego kształtu analizowanego materiału
normatywnego oraz postawienie tam, gdzie to zasadne, wniosków de lege
ferenda. Poza badanym materiałem normatywnym o charakterze konsty‐
tucyjnym, ustrojowym oraz procesowym, dogmatyczna analiza instytucji
wyłączenia sędziego byłaby niemożliwa bez oceny standardów bezstron‐
nego sądu płynących z kazuistyki. Instytucja wyłączenia sędziego jest
przedmiotem niezwykle obszernego dorobku orzeczniczego zarówno pol‐
skiej, jak i europejskiej judykatury. To na tle orzecznictwa ukształtowana
została właściwa interpretacja przepisów prawnych z zakresu wyłączenia
sędziego. Szczególną wartość należy przypisać maksymie sformułowanej
w orzecznictwie ETPC głoszącej, iż sprawiedliwości nie tylko powinno
stawać się zadość, lecz także to, że staje się jej zadość, powinno być wi‐
doczne (justice must not only be done; it must be seen to be done). Judykatura
a casu ad casum w charakterystyczny, wysoce kazuistyczny sposób dostar‐
cza cennych instrukcji pozwalających odkodować zamiar ustawodawczy
ukryty niejednokrotnie w nie dość jasnych normach prawnych. Zastoso‐
wana w niniejszej pracy metoda dogmatyczna pozwala zbadać materiał
normatywny, który z kolei przez pryzmat poglądów wypracowanych
w doktrynie prawniczej i wnikliwie zweryfikowanych za pomocą metody
badawczej o charakterze teoretycznoprawnym pozwala zauważyć, iż in‐
stytucja wyłączenia sędziego stanowi zagadnienie nie tylko czystej natury
procesowej, lecz wykazuje również charakter ustrojowy.
Zakresem niniejszej pracy objęte zostały w pierwszej kolejności zagad‐
nienia wprowadzające do głębszej analizy instytucji wyłączenia sędziego,
tj. pojęcie niezawisłości sędziowskiej, określenie desygnatów pojęcia bez‐
stronności oraz analiza współczesnej kultury prawnej. W dalszej jej części
omówiono instytucję wyłączenia sędziego w ujęciu retrospektywnym,
analizując jej kształt, genezę i cykl przemian, począwszy od regulacji prawa
rzymskiego i okres pojustyniański, poprzez epokę nowożytną, okres za‐
borów oraz ustawodawstwo XX wieku, ze szczególnym uwzględnieniem
konstytucyjnej, ustrojowej oraz proceduralnej płaszczyzny tej analizy.
17
Przedmowa i założenia metodologiczne
Doniosłość prawa do bezstronnego sądu, jako jednego z podstawo‐
wych praw człowieka, przyczyniła się do wielu uwag i głębokich rozważań
nad prawem do rzetelnego procesu w świetle prawa międzynarodowego.
Na tym tle uwzględnione zostały liczne przepisy wybranych aktów praw‐
nych z tego zakresu, tj. statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawied‐
liwości, Powszechnej deklaracji praw człowieka, Konwencji o ochronie
praw człowieka i podstawowych wolności3, Międzynarodowego paktu
praw obywatelskich i politycznych, zalecenia nr R(94) 12 Komitetu Mini‐
strów dla państw członkowskich dotyczącego niezawisłości, sprawności
i roli sędziów, rekomendacji nr CM/Rec(2010) 12 Komitetu Ministrów do‐
tyczącej sędziów i ich niezawisłości, odpowiedzialności i efektywności
przyjętej na podstawie art. 15(b) statutu Rady Europy, Europejskiej karty
o statucie sędziów (znanej też pod nazwą europejska karta ustawowych
zasad dotyczących sędziów) oraz Karty praw podstawowych Unii Euro‐
pejskiej. Powyższe akty prawne podniosły prawo do bezstronnego sądu
do rangi jednego z przyrodzonych praw człowieka, kreując tym samym
prężne mechanizmy ochrony przed naruszeniem tej fundamentalnej war‐
tości. W państwach o ustroju demokratycznym szczególnie ważne miejsce
zajmuje unikalny system egzekwowania przestrzegania prawa do rzetel‐
nego procesu cywilnego, rozumianego jako prawo jednostki do sprawied‐
liwego i publicznego rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie przez
niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą, przy rozstrzyganiu
o prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym, o czym stanowi art. 6
ust. 1 in principio EKPC. System ten wspiera wysoce skutecznie i kreatywnie
orzecznicza rola Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Europejskie
rozumienie pojęcia bezstronności sędziowskiej (impartiality) zakorzeniło
się w polskiej judykaturze, podobnie jak wypracowane przez społeczność
międzynarodową środki zapewnienia rzeczywistej bezstronności w pro‐
cesie cywilnym. Złożenie przez Polskę deklaracji o uznaniu jurysdykcji
ETPC w Strasburgu umożliwiło wnoszenie skarg przeciwko Rzeczypo‐
spolitej Polskiej do tego Trybunału.
Egzegeza instytucji wyłączenia sędziego oraz funkcjonowania stan‐
dardów rzetelnego procesu cywilnego wymagała także badań kompara‐
tystycznych. Przedstawiona w niniejszym opracowaniu konfrontacja re‐
3 Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności została otwarta do podpisu
w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r.; zwana jest też europejską konwencją praw człowieka. W Polsce
niniejsza umowa międzynarodowa weszła w życie w dniu 19 stycznia 1993 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61,
poz. 284).
18
Przedmowa i założenia metodologiczne
gulacji omawianej instytucji z rozwiązaniami prawnymi kilku wybranych
europejskich porządków prawnoprocesowych pozwala głębiej zrozumieć
stopień tożsamości regulacji kodeksowych z zakresu procedury cywilnej
sytemu prawnego państw europy kontynentalnej. Umożliwia ponadto
dostrzeżenie niewątpliwego ich zróżnicowania w pewnych kwestiach,
a także wyciągnięcie płynących stąd wniosków. Przeprowadzona kwe‐
renda opiera się na przepisach francuskiego Code de Procédure Civile,
niemieckiego Zivilprozessordnung oraz włoskiego Codice di Procedura
Civile. Komparatywna metoda badań instytucji wyłączenia sędziego pro‐
wadzi również do analizy wybranych krajowych regulacji prawnoproce‐
sowych. Pod rozwagę poddane zostały rozwiązania prawne obowiązujące
na tle postępowania karnego oraz postępowania przed sądami admini‐
stracyjnymi. Uwagi poczynione na kanwie tych rozwiązań procedural‐
nych, a także dorobek orzeczniczy, wykazują doniosłe znaczenie dla zgłę‐
bienia instytucji wyłączenia sędziego w postępowaniu cywilnym.
Kolejne rozdziały pracy poświęcone zostały analizie instytucji wyłą‐
czenia sędziego zawartej w polskim kodeksie postępowania cywilnego.
W pierwszej kolejności prześledzono rodzaje wyłączenia sędziego oraz
występujące na tym tle rozbieżności w nomenklaturze. Dalsza część pracy
ogniskuje się wokół rozważań na temat wyłączenia sędziego z mocy sa‐
mego prawa, które ustawodawca ujął w enumeratywnym katalogu w prze‐
pisie art. 48 § 1 pkt 1–6, jak również w art. 48 § 3 oraz art. 413 k.p.c. Istotne
jest bowiem ustalenie, czy instytucja wyłączenia sędziego w swoim obec‐
nym kształcie wychodzi naprzeciw potrzebom praktyki wymiaru spra‐
wiedliwości, co zwłaszcza wiąże się z istniejącym katalogiem podstaw
wyłączenia sędziego. Należy odpowiedzieć na pytanie, jak aktualne prze‐
słanki wyłączenia sędziego funkcjonują w praktyce, oraz wskazać tam,
gdzie to konieczne, na dostrzeżone uchybienia, a w związku z tym także
nasuwające się postulaty.
Następnie omówiono drugi rodzaj wyłączenia sędziego, tj. wyłączenie
sędziego z mocy postanowienia sądu. Ten rodzaj wyłączenia wymagał
szczególnej analizy, ponieważ na mocy nowelizacji kodeksu postępowania
cywilnego z lipca 2009 r.4 ustawodawca zreformował przepis art. 49 k.p.c.
Reforma ta polegała na rezygnacji ze „stosunku osobistego” jako podstawy
zarzutów sformułowanych we wniosku o wyłączenie sędziego, na rzecz
4 Nowelizacja dokonana ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępo‐
wania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 234, poz. 1571).
19
Przedmowa i założenia metodologiczne
zdecydowanie bardziej obiektywnego kryterium wszelkich okoliczności,
które mogłyby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności sę‐
dziego w danej sprawie. Asumpt do wspomnianej nowelizacji stanowił
wyrok TK z dnia 24 czerwca 2008 r., P 8/075. Analizując przepis art. 49 k.p.c.,
należało zgłębić rzeczywisty sposób korzystania z instytucji wniosku o wy‐
łączenie sędziego oraz liczne polemiki, które pojawiają się w praktyce jego
stosowania. Na szczególną uwagę na tle tego rodzaju wyłączenia sędziego
zasługuje dokonana w niniejszym opracowaniu analiza linii orzeczniczej
SN, prezentującej zachodzącą na przestrzeni lat transformację wykładni
„stosunku osobistego”, a obecnie wykładni pojęcia „okoliczności mogące
wywołać uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności sędziego w danej
sprawie”. Znowelizowany art. 49 k.p.c. w dalszym ciągu w znacznej mierze
opiera się na dyskrecjonalnej władzy sędziego, który rozpoznaje zasadność
wniosku o wyłączenie, stwarzając pole do konstruktywnej dyskusji dok‐
trynalnej.
Instytucja wyłączenia sędziego, zubożona o brak rygoru w postaci kary
grzywny za złożenie wniosku o wyłączenie sędziego w złej wierze, może
stać się niebezpiecznym narzędziem w rękach strony, umożliwiającym
obstrukcyjne działania procesowe. W niniejszej pracy przedstawiono za‐
grożenia wynikające z korzystania z instytucji wyłączenia sędziego w spo‐
sób niemający nic wspólnego z ustaleniem składu orzekającego zgodnie
z prawem. Zaprezentowano także rozwiązania proceduralne funkcjonu‐
jące w tym zakresie na przestrzeni lat, z niekiedy krytyczną oceną coraz to
bardziej liberalnych kierunków przemian instytucjonalnych i proceso‐
wych w tej materii.
W końcowej części pracy znajdują się uwagi poświęcone zagadnieniu
orzekania o wyłączeniu sędziego. Koncentrują się one wokół kontrowersji
rysujących się na tle wyjaśnienia pojęcia sądu, w którym sprawa się toczy,
oraz pojęcia sądu przełożonego. Poruszono także problematykę złożenia
sędziowskich wyjaśnień, a także rozstrzygnięcia o wyłączeniu sędziego,
skutków niewyłączenia sędziego, jak również zaskarżalności postanowień
zapadłych w tym przedmiocie. Na tym tle dominujące znaczenie należy
przypisać wyrokowi Trybunału Konstytucyjnego z dnia 2 czerwca 2010 r.,
SK 38/096. Wyrok ten diametralnie wpłynął na reformę instytucji zaska‐
rżalności postanowień sądu drugiej instancji oddalających wniosek o wy‐
5 Dz. U. z 2008 r. Nr 119, poz. 772.
6 Dz. U. z 2010 r. Nr 109, poz. 724.
20
Przedmowa i założenia metodologiczne
łączenie sędziego. Reakcja ustawodawcza wprowadzająca do polskiego
procesu cywilnego instytucję zażalenia poziomego stanowiła również od‐
powiedź na dostrzegane w doktrynie prawa procesowego postulaty, by
niektóre postanowienia o charakterze wpadkowym wydane przez sąd
drugiej instancji poddać kontroli instancyjnej, gwarantującej rozpoznanie
zażalenia przez inny skład sędziowski, lecz z przełamaniem obowiązującej
zasady dewolutywności. Niezbędnym jest bowiem zachowanie symetrii
dopuszczającej zaskarżalność postanowień sądu drugiej instancji oddala‐
jących wniosek o wyłączenie sędziego tego sądu, na wzór postępowania
pierwszoinstancyjnego.
Rozważania dokonane na wyżej zaprezentowanych płaszczyznach po‐
zwalają zarówno na poznanie przemian, jak i aktualnego kształtu katalogu
podstaw wyłączenia sędziego oraz zasad uruchomienia kwalifikowanej
procedury zmierzającej do weryfikacji realnych zagrożeń bezstronności
jurysdykcyjnej. Przybliżają one również problematykę ustalenia właści‐
wości sądu rozstrzygającego o wyłączeniu sędziego.
Niniejsza praca koncentruje się wokół tematu instytucji wyłączenia sę‐
dziego w postępowaniu cywilnym rozumianej sensu stricto. Warto w tym
miejscu jedynie wspomnieć o procesie legislacyjnym, który toczy się aktu‐
alnie w Sejmie, a dotyczy wieloaspektowej nowelizacji zarówno procedury
cywilnej, jak i materialnego prawa cywilnego. Wśród licznych zmian nor‐
matywnych projektodawcy proponują m.in. nowelizację przepisów
art. 50–52 k.p.c.7 Z uwagi na fakt, iż wzmiankowanej ustawy jeszcze nie
uchwalono, została ona wykluczona z całokształtu materiału źródłowego,
na którym bazuje prezentowana monografia. Poza zakresem przedmioto‐
wym opracowania znalazły się ponadto zagadnienia dotyczące wyłącze‐
nia referendarza sądowego, ławnika, jak również innych organów sądo‐
wych, prokuratora (art. 54 k.p.c.) oraz biegłego (art. 281 k.p.c.). Problema‐
tyka rysująca się na kanwie tych przepisów, aczkolwiek wykazująca da‐
7 Zob. druk sejmowy nr 2678, www. sejm. gov. pl. Projektowana ustawa o zmianie ustawy –
Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw prze‐
widuje, by do czasu rozstrzygnięcia wniosku o wyłączenie sędziego, po pierwsze, sędzia, którego
dotyczy ten wniosek był zdolny do podejmowania dalszych czynności, po drugie zaś, by wykluczyć
możliwość wydania orzeczenia lub zarządzenia kończącego postępowanie w sprawie (art. 50 § 3
k.p.c.). W art. 51 k.p.c. ma dojść do wykreślenia fragmentu wprowadzającego nakaz powstrzymania
się przez sędziego od udziału w sprawie. Projektodawcy zamierzają następnie wprowadzić przepis
art. 52 § 3 k.p.c. Zgodnie z jego brzmieniem, uwzględniając wniosek o wyłączenie sędziego, sąd
znosi postępowanie w zakresie obejmującym udział tego sędziego w sprawie po złożeniu wniosku,
chyba że czynności przez niego podejmowane były czynnościami niecierpiącymi zwłoki.
21
Przedmowa i założenia metodologiczne
idący
izomorfizm względem
leko
instytucji wyłączenia sędziego,
wykracza poza zakres tematyczny niniejszej pracy i nadaje się do odręb‐
nego opracowania. Podobnie poza zakresem rozważań pozostawiono ana‐
lizę instytucji wyłączenia sędziego w innych postępowaniach8, w tym
w postępowaniu nieprocesowym9, egzekucyjnym10 czy postępowaniu
przed sądem polubownym11.
8 Szerzej na temat wyłączenia sędziego w postępowaniu podziałowym zob. S. Cieślak, Organy
postępowania podziałowego, MoP 2000, nr 1, s. 16 i n.; R. Szarek, glosa do postanowienia SN z dnia
11 marca 1998 r., III CKN 410/97, OSP 1999, z. 1, poz. 5; J. Rusiński, glosa do postanowienia SN z dnia
11 marca 1998 r., III CKN 410/97, PPH 1999, nr 1, s. 45 i n.
9 Szerzej na ten temat zob. E. Skrętowicz, Z problematyki wyłączenia sędziego w postępowaniu wie‐
czystoksięgowym, Rej. 1994, nr 10, s. 97 i n.; K. Korzan, Podmioty postępowania nieprocesowego (cz. I),
Rej. 2005, nr 2, s. 9.
10 Szerzej na ten temat zob. M. Muliński, Organy postępowania klauzulowego, Prob. Egz. S. 2001,
nr 19, s. 85 i n.; M. Krakowiak, Sąd jako organ egzekucyjny w egzekucji przez zarząd przymusowy, PPE
2007, nr 1–2, s. 75 i n.; F. Zedler, glosa do uchwały SN z dnia 14 lipca 1988 r., III CZP 57/88, OSP
1990, z. 7, poz. 264.
11 Szerzej na ten temat zob. m.in. S. Machalski, W kwestii wyłączenia sędziów polubownych, GS
1938, nr 1–6, s. 391 i n.
22
Podstawowe zasady wymiaru sprawiedliwości
Rozdział I
1.1. Bezstronność i niezawisłość sędziowska
Centralne miejsce we współczesnym modelu sądowego rozstrzygania
sporów zajmuje zasada bezstronności sędziego, uznawana za warunek
sine qua non rzetelnego wykonywania funkcji jurysdykcyjnych. Bezstron‐
ność sędziowska jest niezbywalną cechą władzy sądowniczej, a zarazem
elementarnym przymiotem każdego sędziego. Już przez Sokratesa bez‐
stronność traktowana była jako jedna z podstawowych sędziowskich cnót,
wymieniana obok takich szlachetnych cech, jak: znajomość prawa, rozu‐
mienie jego istoty i natury, nieuleganie powabowi i czarowi władzy, god‐
ność, roztropny namysł i skrupulatne przemyśliwanie. Ten wybitny grecki
filozof twierdził bowiem, iż nikt świadomie nie postępuje źle12. Tym bar‐
dziej sędzia, który postrzegany był jako uosobienie sprawiedliwości.
Sędzia jest bezstronny, gdy kieruje się obiektywizmem, traktując
uczestników postępowania równorzędnie, nie stwarzając korzystniejszej
sytuacji dla żadnej ze stron czy uczestników postępowania, zarówno
w trakcie toczącej się przed sądem sprawy, jak i podczas orzekania13. Usta‐
wodawca nie wprowadził definicji legalnej bezstronności. Warto zatem
przyjrzeć się stanowisku doktryny zaprezentowanemu na tle należytego
rozumienia tego pojęcia. Punktem wyjścia niech będzie ujęcie semantyczne
pojęcia bezstronnego sędziego. Sędzia bezstronny to sędzia kierujący się
obiektywizmem, niebędący stronniczym, obiektywny i sprawiedliwy14.
12 H. Olszewski, Słownik twórców idei, Poznań 2001, s. 403–405.
13 Wyrok TK z dnia 27 stycznia 1999 r., K 1/98, OTK ZU 1999, nr 1, poz. 3.
14 Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, t. 1, Warszawa 1982, s. 150.
23
Rozdział I. Podstawowe zasady wymiaru sprawiedliwości
Jak zauważył W. Brzozowski, pojęciem bliskoznacznym wobec bezstron‐
ności, lecz w świetle polskiej leksykografii niebędącym synonimem bez‐
stronności, jest neutralność, rozumiana jako postawa bezstronna wobec
cudzych spraw i cudzych sporów, nieskłaniająca się w żadną stronę, nie‐
podlegająca niczyim wpływom, postawa w pełni niezależna. Autor ten
zastrzegł, iż bezstronność jest wymagana od podmiotu znajdującego się
w sytuacji sędziego, neutralność zaś związana jest z brakiem zaangażo‐
wania w spór15. Z. Tobor i T. Pietrzykowski uznali, iż bezstronność polega
na niekierowaniu się przy ocenie innego podmiotu określonymi względa‐
mi, dezaprobowanymi z punktu widzenia rodzaju oceny, jaka ma być do‐
konana, bądź też jaka ma być podjęta16. Chodzi tu zatem o to, by ocena
danego podmiotu dokonywana była przez sędziego w oparciu o motywy
o charakterze słusznym, zasadnym, racjonalnym i sprawiedliwym. Bez‐
stronność jest uzewnętrznieniem niezawisłości, dlatego tak ważne jest, by
postępowanie w sprawie nie stwarzało nawet pozornego wrażenia lekce‐
ważenia standardów zachowania bezstronności17. Sędzia jest bezstronny,
gdy kieruje się obiektywizmem, nie stwarzając korzystniejszej sytuacji dla
żadnej ze stron czy uczestników postępowania, zarówno w trakcie toczącej
się przed sądem sprawy, jak i podczas orzekania. A contrario, nie może być
bezstronnym sędzia zawisły, czyli taki, który podlega lub może podlegać
naciskom innych osób, organizacji lub władz z tej racji, iż mają one nad
nim prawno‐ekonomiczną przewagę polegającą na skutecznym wywiera‐
niu tego nacisku18. Można twierdzić za Z. Łydą, iż bezstronność wyraża
się w obowiązku określonego rodzaju postępowania sędziego przy roz‐
strzyganiu sprawy, a zatem postępowania wolnego od stronniczości,
uprzedzeń, nieuzasadnionej niechęci czy nieprzychylnych uczuć19.
Przymiot bezstronności można badać w odniesieniu do samej osoby
sędziego, zatem podmiotu wiążąco rozstrzygającego spory, a także w kon‐
15 W. Brzozowski, Bezstronność światopoglądowa władz publicznych w Konstytucji RP, Warszawa
2011, s. 34.
16 Z. Tobor, T. Pietrzykowski, Bezstronność jako pojęcie prawne (w:) Prawo a wartości. Księga jubi‐
leuszowa Profesora Józefa Nowackiego, red. I. Bogucka, Z. Tobor, Kraków 2003, s. 273.
17 Wyrok NSA w Warszawie z dnia 12 stycznia 2010 r., I GSK 931/08, LEX nr 594746.
18 Zob. uzasadnienie wyroku TK z dnia 27 stycznia 1999 r., K 1/98, OTK ZU 1999, nr 1, poz. 3.
W środowisku prawniczym zauważyć można przekonanie, iż sędziowie ulegają jednak wpływom
zewnętrznym, a przede wszystkim wpływom opinii publicznej, następnie wpływom kolegów
prawników, a wreszcie wpływom politycznym – zob. K. Pałecki, Społecznie oczekiwany wzorzec orze‐
kania sądowego (w:) Sądy w opinii społeczeństwa polskiego, red. M. Borucka‐Arctowa, K. Pałecki, Kraków
2003, s. 151 i 159.
19 Z. Łyda, Bezstronność arbitra a zakaz „zainteresowania w sprawie”, PiP 1996, z. 2, s. 45.
24
1.1. Bezstronność i niezawisłość sędziowska
tekście zasad charakteryzujących postępowanie cywilne w ogóle. Sędzia
jest bezstronny, gdy postępuje w zgodzie ze swoim sumieniem, będącym
źródłem informacji molarnej i narzędziem służącym rozpoznawaniu po‐
rządnych wartości aksjologicznych. F. Longchamps de Bérier przyznał, iż
sędziowskie sumienie to wewnętrzny dialog człowieka z samym sobą. Su‐
mienie jest najwyższą subiektywną normą moralną wyznaczającą sędzie‐
mu szczególne powinności, zarówno prawne, jak i moralne, związane ze
stosowaniem prawa20. Bezstronność niewątpliwie powinna znajdować od‐
niesienie wobec właściwego zastosowania przepisów prawa, które dają
podstawę do wydania konkretnego rozstrzygnięcia w sprawie. Z. Łyda
zasadnie stwierdził, iż norma nakazująca sędziemu bezstronność jest me‐
tanormą, czyli normą drugiego stopnia wskazującą sposób stosowania in‐
nych norm. Można ją bowiem odnieść do norm określających sposób dzia‐
łania sędziego w postępowaniu cywilnym21.
Antonimem bezstronności jest stronniczość. Stronniczość sędziowska,
jako pewnego rodzaju negatywny stan psychiczny sędziego, jest głównym
zagrożeniem bezstronności. Sędzia stronniczy kieruje się osobistymi
uprzedzeniami, sympatiami, własnym interesem, jest pozbawiony obiek‐
tywizmu, nieobiektywny, niesprawiedliwy i tendencyjny22. Stronniczość
wywoływana jest przez liczne wielorakie czynniki, przez co przyczyn
stronniczości nie da się jednoznacznie zdefiniować. Zdaniem Trybunału
Konstytucyjnego przyczyny stronniczości są bowiem zróżnicowane tak
dalece, jak zawsze natura każdego człowieka czyni go różnym w różnych
sytuacjach – w sposób mniej lub bardziej uświadomiony – stronniczym23.
Stronniczość jest szczególnie drastyczną postacią sprzeniewierzenia się
bezstronności, polegającą na dostosowywaniu treści wydawanych orze‐
czeń do sugestii bądź poleceń przekazywanych sędziemu z zewnątrz, czy
też antycypowania tych sugestii z myślą o implikujących je korzyściach.
Prowadzi do kreacji patologicznego zjawiska tzw. sędziego dyspozycyj‐
nego, które wręcz wyklucza wymierzanie sprawiedliwości24.
20 F. Longchamps de Bérier, Problemy podporządkowania prawu (w:) Etyka zawodów prawniczych.
Etyka prawnicza, red. H. Izdebski, P. Skuczyński, Warszawa 2006, s. 164.
21 Z. Łyda, Uprzedzenia a bezstronność arbitra, Prakseologia 1997, nr 1–4, s. 66.
22 Uniwersalny słownik języka polskiego, red. S. Dubisz, t. 3, Warszawa 2006, s. 1419.
23 Wyrok TK z dnia 27 stycznia 1999 r., K 1/98, OTK ZU 1999, nr 1, poz. 3.
24 Zob. uzasadnienie wyroku TK z dnia 24 października 2007 r., SK 7/06, OTK‐A 2007, nr 9,
poz. 108.
25
Rozdział I. Podstawowe zasady wymiaru sprawiedliwości
W orzecznictwie konstytucyjnym dostrzec można postulaty ograni‐
czenia instrumentów prawnych zapobiegających stronniczości sędziego
na rzecz mechanizmów procesowych nakazujących mu wyłączenie się od
orzekania w sprawie. Podnosi się bowiem, iż w świetle standardów kon‐
stytucyjnych i innych praw człowieka i obywatela jurydyzacja gwarancji
bezstronności sędziego jest dopuszczalna jedynie w określonych przypad‐
kach. Można je sklasyfikować w trzech głównych grupach. Po pierwsze,
objęcie regulacją prawną gwarancji bezstronności sędziego konieczne jest
w razie istniejących w danym społeczeństwie obaw co do poziomu etycz‐
nego i moralnego sędziów i innych osób, którym powierzono określone
funkcje w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości. Po drugie, działanie
to powinno zakładać wdrażanie gwarancji pozwalających na ocenę indy‐
widualnej postawy sędziego, przy jednoczesnym wyeliminowaniu regu‐
lacji, które apriorycznie i niejako „obiektywnie” przypisują mu cechę
stronniczości. Ostatni postulat orzecznictwa TK sprowadza się do oczeki‐
wań, by ustawodawca stosował takie ograniczenia normatywne, które nie
mają charakteru absolutnych zakazów, wywołujących z mocy samego
prawa nieodwracalne skutki z punktu widzenia osób podlegających tym
ograniczeniom (sędziów)25. Z powyższych uwag daje się wysnuć wniosek
o konieczności istnienia takiego kształtu przepisów procedury cywilnej,
który zapewni proporcjonalność instytucji wyłączenia sędziego. Propor‐
cjonalność ta zachodzić powinna pomiędzy dobrem chronionym i ograni‐
czanym, tj. między kreacją zestawu instrumentów procesowych zapew‐
niających jednostce prawo do bezstronnego sądu a tworzeniem ograniczeń
w sprawowaniu przez sędziów funkcji jurysdykcyjnych.
Zasada bezstronności znajduje swe źródło w odpowiednich przepisach
prawa polskiego oraz międzynarodowego, jak również w kodeksach etyki
zawodowej. Trzeba mieć tu na względzie przepisy prawne o naturze za‐
równo ustrojowej, jak i procesowej26. Z uwagi na powyższe, gwarancje
bezstronnego wymiaru sprawiedliwości można analizować w ujęciu ustro‐
jowym oraz procesowym. Gwarancje bezstronnego wymiaru sprawiedli‐
wości o charakterze ustrojowym wywodzić można z norm regulujących
zasady powoływania sędziów na stanowisko, określania kwalifikacji osób
piastujących urząd sędziowski, wyznaczania ram ich podstawowych po‐
25 Tamże; zob. też uzasadnienie wyroku TK z dnia 14 października 2008 r., SK 6/07, OTK‐A
26 J. Jodłowski (w:) Postępowanie cywilne, J. Jodłowski, Zb. Resich, J. Lapierre, T. Misiuk‐Jod‐
2008, nr 8, poz. 137.
łowska, Warszawa 2002, s. 143.
26
1.1. Bezstronność i niezawisłość sędziowska
winności, a także zasad ponoszenia odpowiedzialności. Gwarancje te ujęte
są w przepisach Konstytucji RP czy prawa o ustroju sądów powszech‐
nych27. Gwarancje bezstronnego wymiaru sprawiedliwości o naturze pro‐
cesowej wychodzą naprzeciw praktyce stosowania prawa i zmierzają do
urzeczywistnienia waloru, jakim jest obiektywizm sędziów orzekających
w konkretnych sprawach cywilnych. Celem realizacji gwarancji proceso‐
wych polski ustawodawca przewidział normy o charakterze imperatyw‐
nym znajdujące się w kodeksie postępowania cywilnego, dotyczące insty‐
tucji wyłączenia sędziego.
Do gwarancji konstytucyjnych i ustrojowych bezstronnego wymiaru
sprawiedliwości doktryna zalicza28:
a) właściwy dla zawodu sędziowskiego poziom etyczny i moralny sę‐
dziów, a także ich wysokie kwalifikacje zawodowe;
b) nieusuwalność sędziów, wynikającą z przepisu art. 180 ust. 1 Konsty‐
c) materialną niezależność, która powinna się wyrażać w odpowiednich
warunkach pracy i wynagradzania sędziów, adekwatnych wobec god‐
ności urzędu i zakresu obowiązków – art. 178 ust. 2 Konstytucji RP;
d) niepołączalność zawodu sędziowskiego z innymi zawodami, o której
stanowi przepis art. 86 ust. 1 p.u.s.p.;
e) apolityczność sędziego – art. 178 ust. 3 Konstytucji RP;
f) immunitet sędziowski – art. 181 Konstytucji RP oraz przepis art. 80
tucji RP;
p.u.s.p.;
g) odpowiedzialność dyscyplinarną sędziego – art. 81 p.u.s.p.
Do gwarancji procesowych bezstronnego wymiaru sprawiedliwości
należy natomiast zaliczyć:
a) zasadę jawności rozprawy sądowej;
b) tajność narady sędziowskiej;
c) kolegialność orzekania29 (zasadę kolegialności należy rozumieć jako
udział czynnika społecznego w działaniu wymiaru sprawiedliwości);
27 K. Piasecki podkreślił, iż obok bezstronności sędziego i jego obiektywizmu, jak również
racjonalności podstaw wyłączenia, konieczne jest przestrzeganie zasady sędziego naturalnego (le
juge naturel). Pojęcie to wywodzi się z Konstytucji Francuskiej z 1971 r. i oznacza sędziego przewi‐
dzianego w ustawie (gesetzlicher Richter) – zob. K. Piasecki, Organizacja wymiaru sprawiedliwości
w Polsce, Kraków 2005, s. 41.
28 J. Bodio (w:) Ustrój organów ochrony prawnej, część szczegółowa, red. J. Bodio, G. Borkowski,
T. Demendecki, Kraków 2005, s. 28 i n.
29 B. Banaszak, Porównawcze prawo konstytucyjne współczesnych państw demokratycznych, Kraków
2004, s. 579.
27
Rozdział I. Podstawowe zasady wymiaru sprawiedliwości
d) zasadę swobodnej oceny dowodów;
e) instytucję wyłączenia sędziego30.
Istotne pozostaje dokładniejsze wyjaśnienie powyżej sprecyzowanych
gwarancji. Prawo każdego obywatela do sprawiedliwego, jawnego rozpa‐
trzenia sprawy, bez nieuzasadnionej zwłoki, przez właściwy, niezawisły,
bezstronny, niezależny sąd zagwarantowane zostało w przepisie art. 45
ust. 1 rozdziału II Konstytucji RP (zatytułowanego „Wolności, Prawa
i Obowiązki Człowieka i Obywatela”). Przepis art. 45 ust. 1 Konstytucji RP
wyraża konstytucyjne prawo do rzetelnego sądu. Analizując zasady sta‐
tusu prawnego oraz zasady organizacyjne sądów, należy zważyć, iż sądy
powinny być fachowe. Chodzi tu o obsadę personalną, określenie kompe‐
tencji rzeczowej sądów oraz sposobu organizacji pracy sędziów. Zasada
niezależności stanowi gwarancję autonomii sądów i sędziów względem
innych organów państwowych, osób fizycznych, prawnych czy wszelkich
innych podmiotów. Zasada bezstronności nakazuje neutralność względem
wszelakich interesów. Zasada niezawisłości natomiast polega na podpo‐
rządkowaniu sądów wyłącznie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej
i ustawom.
Warto zaznaczyć, iż w przedmiocie elementów budujących niezawis‐
łość sędziowską wypowiedział się Trybunał Konstytucyjny31, wskazując
na następujące jej czynniki:
a) bezstronność wobec stron i uczestników postępowania;
b) niezależność wobec instytucji pozasądowych;
c) samodzielność wobec władz i innych organów sądowych;
d) niezależność od czynników politycznych;
e) zasadę nieusuwalności sędziego i zakaz przenoszenia go na inne sta‐
nowisko (art. 180 ust. 1–2 Konstytucji RP);
f) zasadę pozbawienia funkcji sędziowskich na stałe przed przejściem
w stan spoczynku z powodu wieku tylko z ważnych przyczyn (art. 180
ust. 3 Konstytucji RP);
g) immunitet sędziowski (art. 181 Konstytucji RP);
h) powszechną akceptację autorytetu sędziego;
i) jego wewnętrzną niezależność;
30 Wyłączenie sędziego służyć ma zagwarantowaniu zewnętrznych znamion niezawisłości.
31 Wyrok TK z dnia 24 czerwca 1998 r., K 3/98, OTK 1998, nr 4, poz. 52.
28
1.1. Bezstronność i niezawisłość sędziowska
j) niezawisłość zewnętrzną, służącą budowie społecznego zaufania do
wymiaru sprawiedliwości32.
Wyżej wspomniane pojęcie niezawisłości wymaga kilku dodatkowych
uwag. F. Prusak zdefiniował niezawisłość sędziowską jako zakaz jakiej‐
kolwiek ingerencji z zewnątrz lub prób wywierania nacisku na sędziego,
dla uzyskania określonego rozstrzygnięcia sprawy, co zapewnić ma neu‐
tralność sędziego i gwarantować obiektywność orzeczenia33. Niezawisłość
jest zatem traktowana jako gwarancja bezstronnego i obiektywnego wy‐
miaru sprawiedliwości34. Zasada niezawisłości przedstawiana jest w dok‐
trynie w ujęciu pozytywnym oraz negatywnym35. Zasada niezawisłości
w ujęciu pozytywnym oznacza, iż sędzia przy sprawowaniu wymiaru
sprawiedliwości podlega jedynie normie prawnej oraz własnemu sumie‐
niu – wewnętrznemu przekonaniu. Zasada niezawisłości w ujęciu nega‐
tywnym rozumiana jest jako zakaz wywierania wpływu na sędziego, dla
uzyskania określonego rozstrzygnięcia, obowiązujący zarówno na po‐
szczególnych etapach postępowania, jak i w całokształcie czynności orze‐
kania, podejmowanych w celu merytorycznego rozpoznania sprawy.
G. Ławnikowicz uznał, iż o niezawisłości sędziowskiej rozstrzygają za‐
równo ustrojowe gwarancje bezpośrednie (wewnętrzne), tj. postawa sa‐
mego sędziego (jego wewnętrzne powołanie36), poczucie niezawisłości
(przekonanie sędziego, że warunki, w których orzeka, zapewniają mu
komfort bycia niezawisłym), jak i pośrednie (zewnętrzne) gwarancje nie‐
zawisłości faktycznej, czyli tzw. środowisko zewnętrzne37. Wymaga pod‐
kreślenia, iż prawo do bezstronnego sądu należy łączyć z zasadą nieza‐
wisłości sędziego, rozumianą jako niezależność zarówno od organów pań‐
stwa, jak i od stron. Jedną z podstawowych przesłanek niezawisłości sę‐
dziowskiej
jest stworzenie takich warunków sprawowania urzędu
sędziowskiego, które eliminują możliwość wywierania nacisków na sę‐
dziego z którejkolwiek strony38.
32 Wyrok TK z dnia 20 lipca 2004 r., SK 19/02, OTK‐A 2004, nr 7, poz. 67.
33 F. Prusak, Organy ochrony prawnej, Warszawa 2002, s. 18–22.
34 H. Dolecki, Postępowanie cywilne. Zarys wykładu, Warszawa 2011, s. 82.
35 S. Włodyka, Ustrój organów ochrony prawnej, Warszawa 1975, s. 102–110.
36 Zwane też przez W. Miszewskiego „niezawisłością w stanie funkcyjnym” – podaję za:
G. Ławnikowicz, Idea niezawisłości sędziowskiej w porządku prawnym i myśli prawniczej II Rzeczypospo‐
litej, Toruń 2009, s. 387.
37 G. Ławnikowicz, Idea niezawisłości sędziowskiej..., s. 384–391.
38 Postanowienie NSA w Warszawie z dnia 16 marca 2004 r., GZ 4/04, LEX nr 120202; M. Jan‐
kowski, M. Wołowicz, Niezawisłość sędziowska w opinii samych sędziów, Warszawa 1987, s. 12–14.
29
Rozdział I. Podstawowe zasady wymiaru sprawiedliwości
Niezależność sądów rozumiana jest przede wszystkim jako rozdziele‐
nie władzy sądowniczej od władzy ustawodawczej i wykonawczej. Stąd
też tak ważne jest, by legislatywa i egzekutywa pozostawały dalekie od
jakiejkolwiek kontroli, zmiany czy uchylenia – poza instytucją prawa ła‐
ski – orzeczenia sądowego39.
Rozpatrzenie sprawy przez bezstronnych sędziów stanowi istotę pra‐
wa do rzetelnego procesu sądowego. Zgodnie z powierzoną sędziom
funkcją publiczną, pozostają oni zobligowani do ochrony wolności i praw
w ramach procesu wymierzania sprawiedliwości. By jej realizacja była
prawidłowo postrzegana przez społeczeństwo, konieczna jest właściwa
postawa sędziów, wsparta ich profesjonalną wiedzą i doświadczeniem
życiowym. Nie można bowiem zapominać, że sędziowie to szczególna
grupa zawodowa różniąca się od innych zawodów prawniczych tym, iż
stanowi filar ustroju państwa40.
1.2. Ujęcie konstytucyjne
Jak skonstatował SN w postanowieniu z dnia 21 kwietnia 2011 r., III UZ
9/11, prawo do wyłączenia sędziego jest konstytucyjną gwarancją prawa
do bezstronnego sądu41. Niezawisłość sędziowska gwarantowana jest licz‐
nymi przepisami Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, umiejscowionymi
w rozdziale VIII zatytułowanym „Sądy i Trybunały”. Przepis art. 178 ust. 1
Konstytucji RP głosi, iż sędzia w sprawowaniu swego urzędu jest nieza‐
wisły i podlega tylko konstytucji i ustawom. Przepis art. 178 ust. 2 Kon‐
stytucji RP stanowi, iż sędziowie powinni mieć zapewnione warunki pracy
i wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu i zakresowi obowiąz‐
ków. Jest to zatem przepis ustanawiający gwarancję materialnej niezależ‐
ności sędziów. Wynagrodzenie sędziego powinno plasować się na takim
poziomie, by nie stanowiło pobudki dla zdobywania środków material‐
nych w sposób niezgodny z prawem. Jak podkreślił E. Waśkowski, sę‐
dziowie powinni mieć zapewnione odpowiednie warunki sprzyjające wy‐
39 A. Murzynowski, A. Zieliński, Ustrój wymiaru sprawiedliwości w przyszłej konstytucji, PiP 1992,
40 J. Wawrzyniak, J. Kielin‐Maziarz (red.), Wokół Konstytucji. Pisma wybrane. Wojciech Sokole‐
wicz, Warszawa 2011, s. 455.
41 LEX nr 966824.
z. 9, s. 3.
30
1.3. Przepisy ustrojowe
dawaniu sprawiedliwych wyroków42. Sędziom nie wolno również podej‐
mować działalności, która nie mogłaby zostać pogodzona z powyższymi
zasadami niezawisłości i niezależności. Dotyczy to zarówno przynależ‐
ności do partii politycznej, związku zawodowego, jak i prowadzenia dzia‐
łalności gospodarczej (art. 178 ust. 3 Konstytucji RP), niedającej się pogo‐
dzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Zakaz ten
ma charakter absolutny i podyktowany jest charakterem zawodu sędziow‐
skiego, który wymaga szczególnego zaufania publicznego. Do dalszych
konstytucyjnych gwarancji niezawisłości sędziowskiej zaliczyć należy
również sposób powoływania sędziów, zasadę immunitetu sędziowskie‐
go, wykluczenie kadencyjności urzędu sędziowskiego czy regułę nieusu‐
walności sędziego z zajmowanego stanowiska. Niezawisłość wspiera po‐
nadto zasada incompatibilitas oraz szczególna rola samorządu sędziow‐
skiego, który jest kompetentny wywrzeć realny wpływ na sprawy osobo‐
we oraz organizacyjne wymiaru sprawiedliwości43.
Kanony bezstronności oraz niezawisłości sędziowskiej pozostają
w ścisłym związku funkcjonalnym. Korelatem zasady niezawisłości jest
bezstronność44. Naruszenie obowiązku bezstronności stanowi silne sprze‐
niewierzenie się zasadzie niezawisłości. Jak stwierdził TK w wyroku z dnia
9 listopada 1993 r., K 11/93, obowiązek bezstronności idzie czasem dalej
niż zakres ochrony niezawisłości45. Niezawisłość odnosi się do oddziały‐
wania podmiotów zewnętrznych, obowiązek bezstronności zaś obliguje
sędziego do przeciwstawienia się wpływom zaczerpniętym z doświad‐
czenia, stereotypów czy osobistych uprzedzeń.
1.3. Przepisy ustrojowe
Liczne gwarancje niezawisłości oraz obiektywizmu sędziowskiego
znaleźć można w przepisach prawa o ustroju sądów powszechnych. Prze‐
pis art. 82 § 2 tej ustawy stanowi, iż w służbie, jak również poza nią, sędzia
powinien strzec powagi stanowiska sędziego i unikać wszystkiego, co
mogłoby przynieść ujmę godności sędziego lub osłabić zaufanie co do jego
42 E. Waśkowski, Podręcznik procesu cywilnego, Wilno 1938, s. 38.
43 D. Górecki, Polskie prawo konstytucyjne, Warszawa 2012, s. 212–213.
44 Z. Czeszejko‐Sochacki, Prawo do sądu w świetle Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (ogólna cha‐
rakterystyka), PiP 1997, z. 11–12, s. 99; K. Piasecki, Organizacja wymiaru sprawiedliwości..., s. 48.
45 OTK 1993, nr 2, poz. 37.
31
Rozdział I. Podstawowe zasady wymiaru sprawiedliwości
bezstronności. Sędzia jest ponadto obowiązany stale podnosić swoje kwa‐
lifikacje zawodowe, uczestniczyć w szkoleniach i innych formach dosko‐
nalenia zawodowego. Brak szerokiej wiedzy prawniczej może powodować
świadomą lub nieświadomą ingerencję czynników zewnętrznych w sądo‐
wy wymiar sprawiedliwości46. Wszystko to zmierza do tego, by sędzia
pozostawał wolny od ewentualnego stosunku podwładności, który mógł‐
by dawać przyczynek do wywierania nacisku dla uzyskania orzeczenia
o określonej z góry treści. Tym samym celom służy potrzeba posiadania
przez sędziego odpowiednich kwalifikacji47. Z prawa o ustroju sądów po‐
wszechnych wynikają także inne zasady rządzące piastowaniem urzędu
sędziowskiego, które ujęte zostały w przepisie art. 86 § 1–3 tej ustawy.
Sędziemu nie wolno podejmować dodatkowego zatrudnienia, zajęcia czy
sposobu zarobkowania, którego wykonywanie mogłoby przeszkodzić
w wykonywaniu obowiązków sędziowskich, osłabić zaufanie co do jego
bezstronności lub przynieść ujmę godności urzędu sędziowskiego. Wyją‐
tek stanowi podejmowanie zatrudnienia na stanowisku dydaktycznym,
naukowo‐dydaktycznym, jeśli jego wykonywanie nie przeszkadza w peł‐
nieniu obowiązków. Sędziemu ponadto nie wolno:
a) być członkiem zarządu, rady nadzorczej, lub komisji rewizyjnej w spół‐
b) być członkiem zarządu spółdzielni, rady nadzorczej lub komisji rewi‐
ce prawa handlowego;
zyjnej;
c) być członkiem zarządu fundacji prowadzącej działalność gospodarczą;
d) posiadać w spółce prawa handlowego więcej niż 10 akcji lub udziały,
których wartość wynosi więcej niż 10 kapitału zakładowego;
e) prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie
z innymi osobami, a także zarządzać taką działalnością, być przedsta‐
wicielem lub pełnomocnikiem w prowadzeniu takiej działalności.
Na podstawie art. 82 § 1 p.u.s.p. sędzia jest obowiązany postępować
zgodnie ze ślubowaniem składanym przed Prezydentem RP. Treść ślubo‐
wania statuuje art. 66 p.u.s.p. Warto nadmienić, iż dla instytucjonalnego
wzmocnienia niezależności sądów i niezawisłości sędziów, wzorem wło‐
skiego systemu prawnego, ustanowiona została Krajowa Rada Sądownic‐
twa48. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej nadała jej rangę organu kon‐
46 S. Włodyka, Ustrój organów..., s. 102–110.
47 J. Bodio, Ustrój organów..., s. 30.
48 Z. Czeszejko‐Sochacki, Prawo do sądu..., s. 98.
32
stytucyjnego. W doktrynie podnoszone są jednak wątpliwości co do cha‐
rakteru Krajowej Rady Sądownictwa, a mianowicie, czy należy traktować
ją jako organ samorządu sędziowskiego, czy też organ państwowy49.
1.4. Aksjomaty etyczne
1.4. Aksjomaty etyczne
Postulat bezstronnego sądu odnaleźć można również w odpowiednich
zapisach kodeksów etycznych uchwalonych przez Krajową Radę Sądow‐
nictwa i Stowarzyszenie „Iustitia”. Zgodnie z § 10 ZZEZS50, powinnością
sędziego jest unikanie takich zachowań, które mogłyby podważyć zaufa‐
nie do jego bezstronności oraz niezawisłości. Sędzia nie może ulegać ja‐
kimkolwiek wpływom naruszającym jego niezawisłość, bez względu na
ich przyczynę czy źródło. Gdyby natomiast na skutek różnorakich oko‐
liczności niezawisłe sprawowanie urzędu zostało zagrożone, sędzia po‐
winien niezwłocznie powiadomić o tym odpowiedniego przełożonego51.
Jeśli pojawią się uzasadnione podstawy, sędzia obowiązany jest złożyć
wniosek o swoje wyłączenie od rozpoznania sprawy. Nadużywanie in‐
stytucji wyłączenia sędziego jest jednak niedopuszczalne52. Sędzia powi‐
nien wystrzegać się kontaktów osobistych, a także związków ek
Pobierz darmowy fragment (pdf)