Łaskawy Czytelniku, masz przed sobą książkę pożyteczną i starannie przygotowaną, w której zgromadzono rozprawy Uczonych z wielu polskich ośrodków akademickich, prezentujących różne dyscypliny naukowe, zajmujących się dziełami na przestrzeni tysiącleci (od starożytności do XXI wieku). Artykuły uporządkowane chronologicznie uświadamiają jak doskonalono sztukę promowania publikacji, jak korzystano z doświadczeń poprzedników, jak wprowadzano odbiorców do lektury dzieła. Ufamy, że czas spędzony z tą książką w ręku będzie czasem przyjemnym i pełnym inspirujących myśli towarzyszących słowom Autorów. Z tym bądź łaskaw.
Darmowy fragment publikacji:
Wypowiedzi zalecające
w książce dawnej i współczesnej
NR 3326
Wypowiedzi zalecające
w książce dawnej i współczesnej
pod redakcją
Marioli Jarczykowej i Bożeny Mazurkowej
z udziałem
Małgorzaty Marcinkowskiej
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego • Katowice 2015
Redaktor serii: Historia Literatury Polskiej
Marek Piechota
Recenzent
Maria Wichowa
Spis treści
Słowo wstępne
Marek Job
Naukowy i pseudonaukowy προοίμιον (prooímion) w literaturze greckiej.
Archimedes i Strabon
Tomasz Sapota
Prooemia w rzymskich tekstach naukowych
Iwona Słomak
Teksty zalecające z perspektywy teorii wymowy i w praktyce. Ujęcie Jana
Kwiatkiewicza
Mariola Jarczykowa
Zalecenia staropolskich edycji przekładów Księgi Psalmów
Michał Kuran
O wypowiedziach zalecających w polskich kronikach z XVI i początku
XVII wieku
Iwona Rak
O zalecających aspektach elementów ramowych w staropolskich edycjach
dwóch postylli Jakuba Wujka
Anna Sitkowa
O tekstach zalecających w postylli Marcina Białobrzeskiego
Monika Drożdżewicz
Teksty zalecające w polskich mesjadach pasyjnych z XVII wieku
7
9
21
35
47
71
117
131
143
6
Spis treści
Anna Malińska
Projektowanie kręgu odbiorców i procesu lektury w pasyjnym tryptyku
Augustyna Rakiewicza
Bożena Mazurkowa
O wypowiedziach zalecających w polskich drukach z drugiej połowy
XVIII wieku
Małgorzata Marcinkowska
Zalecające aspekty przedmów do modlitewników z XVIII stulecia
Małgorzata Piecuch
Zachęty do lektury Kazań sejmowych Piotra Skargi w przedmowach z XIX
wieku
Beata Sołczyk
O wypowiedziach zalecających w edycjach dramatów autorek z pierwszej
połowy XIX wieku
Marek Stanisz
Topika skromności w autorskich przedmowach do zbiorów lirycznych
z pierwszej połowy XIX wieku
Teresa Banaś ‑Korniak
Dawne i współczesne zachęty do lektury siedemnastowiecznego przekła‑
du pieśni Horacego
Indeks osobowy
157
169
195
207
225
245
283
301
Słowo wstępne
Ogłaszaniu dzieł od początku towarzyszyły starania o zdobycie przychylno‑
ści potencjalnych czytelników oraz – już w „erze Gutenberga” – zachęcenie ich
do nabywania wydrukowanych tekstów. Trwałymi śladami owych zabiegów są
zalecające wypowiedzi, zamieszczane w książce dawniej i dziś. Teksty te były
niegdyś bardzo różnorodne, ale i w obecnych publikacjach występują w licznych
wariantach. Dawniej umieszczano je w różnych miejscach: na karcie tytułowej,
na jej odwrocie, w składkach poprzedzających publikowane dzieło lub na kar‑
tach dodanych po jego zakończeniu. Natomiast w książce współczesnej funkcje
reklamowe najczęściej przejmują okładki – zarówno zamieszczane tam elementy
graficzne, jak i przekaz słowny. Autorzy, drukarze, księgarze oraz inne osoby,
którym z różnych względów zależało na promowaniu pisarzy i konkretnych
utworów, starannie przygotowywali niegdyś literacką ramę wydawniczą dzieł,
ponieważ sprzyjało to lepszemu nawiązywaniu relacji z odbiorcami. W tym za‑
kresie współcześnie, w związku z nowymi możliwościami technicznymi, zmie‑
niły się jedynie formy oddziaływania na potencjalnych czytelników.
Badania nad elementami delimitacji dzieła w dawnych edycjach (także za‑
lecającymi) od kilku dziesięcioleci prowadzą pracownicy Zakładu Historii Lite‑
ratury Baroku i Dawnej Książki na Uniwersytecie Śląskim. Są one inspirowane
przez szkołę badawczą utworzoną przez Renardę Ocieczek na katowickiej po‑
lonistyce. Pokłosie wydawnicze tych studiów stanowią liczne książki i rozpra‑
wy, szczególnie monografie w całości poświęcone różnym elementom literackiej
i edytorskiej oprawy dzieł1. Wydawany obecnie tom kontynuuje te tradycje, kon‑
1 Zob. tomy zbiorowe: O literackiej ramie wydawniczej w książkach dawnych. Red.
R. Ocieczek. Katowice 1990; Przedmowa w książce dawnej i współczesnej. Red R. Ocieczek,
przy współudziale R. Ryby. Katowice 2002; Dedykacja w książce dawnej i współczesnej. Red.
R. Ocieczek, A. Sitkowa. Katowice 2006.
8
Słowo wstępne
centrując się na zalecających aspektach otwierających i zamykających książkę
– od antyku po najnowsze publikacje, wydane już w XXI wieku.
Wagi pozyskania przychylności czytelników byli świadomi już starożytni,
stosując sprawdzone chwyty retoryczne w przedmowach do dzieł naukowych.
Autorzy podkreślali swoją skromność, pisali o możliwych niedoskonałościach
pracy, wykorzystując różne techniki inwencyjne. Wskazywali walory dzieła,
przybliżali ich tematykę, przekonywali o swym zaangażowaniu dla dobra od‑
biorcy. Nawiązania do tradycji antycznej sztuki wymowy spotykamy w roz‑
ważaniach teoretyków w epokach późniejszych, na przykład w pracach Jana
Kwiatkiewicza, wykładowcy w kilku kolegiach jezuickich w XVII wieku.
Wypowiedzi zalecające wiążą się głównie z praktyką edytorską – od XV do
XXI wieku, występują w dziełach bardzo zróżnicowanych gatunkowo i tema‑
tycznie. Zachęty do lektury odnajdujemy w listach dedykacyjnych, przedmo‑
wach, w aprobatach cenzorskich, notach wydawniczych, w wierszach do czytel‑
nika, stemmatach, w biogramach autorów, a nawet w marginaliach. Spotykamy
je w książkach o tematyce świeckiej i religijnej, w dziełach twórców znanych
i pisarzy minorum gentium, w imponujących woluminach in folio i w wydaniach
broszurowych. W zachętach do lektury akcentowano erudycję i zalety autorów,
artystyczne, dydaktyczne lub użytkowe walory dzieł, a także ich staranną szatę
edytorską.
Piśmiennicze, literackie i graficzne elementy, tworzące oprawę tekstu głów‑
nego, nie były związane z nim na stałe. Dla kolejnych edycji mogły powstać
nowe cząstki ramowe, inne pochwały dzieła i autora. Zastępowały elementy
nieaktualne lub nieaprobowane przez innych wydawców. Wypowiedzi zaleca‑
jące, jak przekonują badania, nie tylko promują dzieła, są też rodzajem instruk‑
tażu określającego – „jak czytać”, stanowią również swoisty gest rytualny, który
tworzy wspólnotę autorów i odbiorców.
Łaskawy Czytelniku,
masz przed sobą książkę pożyteczną i starannie przygotowaną, z tekstami Uczo‑
nych z wielu polskich ośrodków akademickich. Reprezentują oni różne dyscy‑
pliny naukowe i zajmują się dziełami powstałymi na przestrzeni tysiącleci (od
starożytności do XXI wieku). Artykuły, ze względu na temat uporządkowane
chronologicznie, uświadamiają, jak doskonalono sztukę promowania publikacji,
jak korzystano z doświadczeń poprzedników, jak wprowadzano odbiorców do
lektury dzieła. Ufamy, że czas spędzony z tą książką będzie czasem przyjem‑
nym i pełnym inspirujących myśli towarzyszących słowom Autorów.
Z tym bądź łaskaw
Katowice, 31 lipca 2015 r.
Redaktorzy
Indeks osobowy
Ablaniusz (Flavius Ablavius, Ablabius)
Adamczyk Maria 140
Adams Sean A. 12, 18
Albert Wielki, św. 161
Albrecht Michael von 23, 32
Aleksander III Wielki, król macedoński
Aleksejeva Brigita 15, 18
Aleksiewicz Anna 213, 222
Alexander Loveday 11, 12, 14, 15, 17,
74
18
75, 97
Bachórz Józef 229, 241
Backer Alois de 39, 40, 45
Backer Augustin de 39, 40, 45
Backvis Claude 291, 298
Bajor Agnieszka 74, 114, 121, 128, 138,
141, 169, 192, 228, 242
Bakker Egbert J. 9, 18
Baliński Karol 258, 260, 267, 270–274,
275, 277
Banaś‑Korniak Teresa 283, 299
Baran Zuzanna 247, 279
Barłowska Maria 248, 278
Bartoszewicz Julian 137, 141
Barzi (Barzy) Stanisław 50–51, 67
Batory Krzysztof 132
Bauer Marcin 98, 113
Bazyli Wielki, św., ojciec Kościoła 58,
59, 63, 64, 65, 66, 69
Bąk Magdalena 248, 279
Benedykt, św. 197, 205
Benisławska Konstancja z Ryków (von
Ryck) 176–178, 189
Benisławski Konstanty 176–177, 189
Bentkowski Feliks 216
Berga Adam 218
Berger‑Mayerowa Janina 164, 166
Bergomens zob. Foresti de Bergamo Gia‑
Ameisenówna Zofia 151, 154
Andronikos z Rodos 23, 32
Anna Jagiellonka, królowa polska 54–
55, 66, 124, 135, 136, 137, 141, 142
Anonim zw. Gallem 71, 97, 100, 113
Antoniusz (Marcus Antonius) 22
Apelles z Kolofonu 133
Apicjusz (Marcus Gavius Apicius) 23
Archimedes 9, 12–14, 17, 18, 19
Arystoteles 9, 10, 11, 18, 19, 36, 43, 45, 75,
247, 248, 250, 278, 288, 290, 293
Atenajos z Naukratis (Athenaios Naukra‑
Augustyn z Hippony (Aurelius Augusti‑
tites) 27
nus), św. 151
Aulus Postumius Albinus 30, 31–32
Awianowicz Bartosz 279
como Filippo
Beta Simone 24, 32
302
Indeks osobowy
Białobrzescy, rodzina 139
Białobrzeski Marcin 5, 131–140, 141, 142
Biedrzycka Agnieszka 106, 113
Bielak Franciszek 139, 141
Bielecki Stanisław 214
Bielowski August 264
Bielski Joachim 86, 88–90, 111
Bielski Marcin (Wolski Marcin) 72, 73–
86, 87, 88, 89, 91, 93, 98, 104, 110, 111,
114, 115
Birkenmajer Aleksander 121
Birkowski Fabian 152–153, 154, 214, 222
Blois François‑Louis de 198
Błażowski Marcin 72, 104–109, 110, 112
Bobrzyński Michał 218, 222
Boecjusz (Anicius Manlius Severinus
Boëthius) 23, 32
Bogdanowska Monika 248, 278
Bohomolec Franciszek 184, 186–187, 188,
189, 190, 192, 209, 227, 241, 249, 251, 279
Bohonos Maria 131, 141
Bona Sforza d’Aragona, królowa polska
54
Bonarowa Jadwiga 50, 66
Bonawentura, św., doktor Kościoła 146
Borek Piotr 134, 141, 182, 191, 236, 242
Borowski Andrzej 146, 154, 248, 279
Boyd Ash Harrison 26, 32
Branicka Katarzyna z Sapiehów 158,
160–161, 162, 166
Branicka Konstancja 157, 158, 162–163, 166
Brodziński Andrzej 264
Brückner Aleksander 49, 67, 218, 290, 298
Brzostowski Konstanty Kazimierz 158
Buchwald‑Pelcowa Paulina 49, 54, 57, 67,
120, 128, 228, 241
Budka Włodzimierz 132, 140
Budzyńska‑Daca Agnieszka 248, 278,
289, 298
Burchard Maius Johann 39, 45
Busto Bernard de 161
Bzowski Abraham 198
Calcante Cesare Marco 25, 32
Caligari Giovanni Andrea 215, 222
Cameron Alan 28, 32
Carrilho Manuel Maria 247, 279
Chachulski Tomasz 176, 189, 191, 229,
241, 248, 279
Chemperek Dariusz 152, 154
Chmielowski Benedykt 170, 171–172,
189, 191
Chodkiewiczowie, rodzina 92
Chodynicki Ignacy 137, 140
Chrostowski Waldemar 47, 68
Chrzanowski Paweł 208, 222
Cieński Marcin 51, 68
Ciesielska‑Borkowska Stefania 146, 154
Ciesielska Konstancja 86
Ciesielski Andrzej 86–88, 111, 113
Ciesielski Jakub 86
Cimdarsus Joachim 93, 96, 113
Clauss James J. 9, 18
Corneille Pierre 231
Cubrzyńska‑Leonarczyk Maria 157, 158,
Curtius Ernst Robert 146, 154, 248, 249,
164, 166
250, 276, 279
1˚ voto Denhoffowa 175, 189
Czartoryski Teodor 182
Czechowic Marcin 152, 154
Dacier Anne 173
Daniłowicz Ignacy 106, 114
Dąbkowska Justyna 121, 128
Deotyma zob. Łuszczewska Jadwiga
Desselio Valerio Andrea 40, 44
Cuypers Martine 9, 18
Cyceron (Marcus Tullius Cicero) 22–23,
24, 31, 32, 33, 36, 38, 41, 45, 75, 248,
279, 289, 292
Cytowska Maria 23
Czajkowski Antoni 264
Czartkowski Adam 236–237, 240
Czartoryscy, rodzina 175, 176
Czartoryska Eleonora Monika z Waldstei‑
nów 175, 189
Czartoryska Izabela z Flemmingów 181,
190
189, 190
Czartoryska Izabela z Morsztynów 175,
Czartoryska Maria Zofia z Sieniawskich,
Indeks osobowy
303
Dębowski Marek 227, 241
Dihle Albrecht 9, 18
D’Incerti Amadio Elena 24, 32
Dindorf Guilelmus 12, 18
Długosz Jan 72, 90, 108, 109, 112, 114,
Dmochowski Franciszek Ksawery 181,
74
288
231
Dokurno Zygmunt 252, 278
Domański Juliusz 28, 32, 134, 140
Dositeos (Dositheos) 12, 13
Drozjusz (Drosius) 74
Drożdżewicz Monika 143, 155, 156
Drużbacka Elżbieta z Kowalskich 171–
176, 177, 178, 181, 189
Duda Henryk 195, 205
Dueck Daniela 14, 15, 17, 18
Dufour Piotr 188
Dunin Janusz 226, 241
Dworzaczek Włodzimierz 93, 113
Dybiec Julian 213, 222
Dymitr Samozwaniec I, car rosyjski 289
Dzidek Tadeusz 150, 155
Dziechcińska Hanna 228, 241
Dzieduszycki Maurycy 211, 214, 222
Dziewanowski Jakub 184, 190
Ehrenberg Gustaw 264
Eijk Philip van der 9, 18
Elsner Józef 236, 239, 240
Empedokles 9
Engel Georgius 24, 32
Eryk XIV Waza, król szwedzki 54
Estreicher Karol 35, 84, 117, 133, 135,
136, 140, 158, 163–164, 165, 166, 167,
212, 223
Estreicher Karol, wnuk 158, 164, 166
Estreicher Stanisław 117, 158, 164, 165,
166, 167, 218
Fedrus (Gaius Iulius Phaedrus) 255
Ferber Augustyn 61
Flaga Jerzy 157, 166
Flood John L. 93, 113
Florus (Lucius Anneus Florus) 79
Foresti de Bergamo Giacomo Filippo
Forstner Dorothea 151, 154
Fortenbaugh William Wall 10, 18
Franciszek z Asyżu, św. 161
Fryde Ludwik 247, 277, 279
Fryderyk August I, król saski 236, 238,
240
Fulińska Agnieszka 292, 294, 298
Garczyński Stefan 246, 264
Gaszyński Konstanty 246, 264, 265, 277
Gawath Jakub 197, 205
Gelenius Idzi 73
Gelliusz (Aulus Gellius) 23, 25, 32
Gembicki Wawrzyniec 215, 222
Genette Gérard 257, 279
Gertruda (von Hackeborn), św. 197, 205
Gertruda Wielka z Helfy, św. 196, 197–
198, 204
Gis Kasper 73
Giżycki Jan Marek (pseud. Wołyniak)
157, 167, 208, 223
Glaber Andrzej 48–49, 50, 67
Głębicka Ewa Jolanta 57, 68, 284
Głowiński Michał 38, 45
Goliński Zbigniew 143, 155, 231
Gołuszka Małgorzata 132, 140
Gomez Madeleine‑Angélique de 173
Gondek Elżbieta 226, 241
Gorzkowski Albert 24, 145, 154, 249,
Gosławski Maurycy 253–254, 256–257,
250, 279
259, 262, 277
Eustachiewicz Maria 144, 154
Eutocius z Askalonu (Eutokios) 12, 13,
277
Goszczyński Seweryn 258–259, 266–267,
17, 18
Ezop (Aisopos) 255
Falęcki Hieronim 162
Farnese Ranuccio 41, 44
Górka Łukasz 52–53, 67
Górnicki Łukasz 289
Grabowski Ambroży 214, 223
Gramatowski Wiktor 225, 241
Grochowski Stanisław 121–123, 127, 128
304
Indeks osobowy
Grodecki Roman 97, 113
Gröll Michał 179–180, 188
Gruchała Janusz Stanisław 48, 51, 52,
60, 67, 144, 145, 154, 265, 279
Grudziński Mikołaj 42
Grzebień Ludwik 36, 45
Grzegorz XVI, papież (właśc. Bartolomeo
Alberto Cappellari) 212
Grzegorz z Żarnowca 122
Grześkowiak Radosław 152, 154
Guillemot Wilhelm 62, 68
Gulbinowicz Henryk 132, 141
Guttenberg Johannes 7
Gutzwiller Kathryn 9, 10, 18
Gwagnin Aleksander (Alessandro Gu‑
agnini) 72, 73, 98–103, 104, 106, 109,
110, 112, 113, 114, 115
Hanczakowski Michał 250, 279
Hanusiewicz Mirosława 51, 68, 143, 145,
154, 155
Harrison Stephen 23, 33
Heiberg Johan Ludvig 12, 13, 17, 18
Hempel Rafał 178
Hendrickson George Lincoln 22, 32
Henryk III Walezy, król polski 73, 93
Herkommer Elmar 248, 249, 279
Hernas Czesław 145, 155
Herodot (Herodotos) 14, 15, 231
Hezjod z Beocji (Hesiodos) 9
Hipokrates z Kos (Hippokrates) 9, 18
Hołowiński Ignacy 127, 128
Homer (Homeros) 9, 11, 16, 18, 75, 94,
95, 96, 98, 145, 155, 174, 286
Hooper William Davis 26, 32
Horacy (Quintus Horatius Flaccus) 22,
23, 28, 32, 145, 283, 284, 286, 288, 289,
290, 291, 292, 293, 294, 295, 296, 297,
298, 299
Hornig Dieter 257, 279
Hoszowski Konstanty Moroz 158, 166
Houlières Antoinette des 173
Hubbell Harry Mortimer 22, 32
Hünefeld Andrzej 62–63, 66, 68
Izokrates (Isokrates) 28
Jabłonowski Dymitr Hipolit 170–171
Jachowicz Stanisław 264
Jachymczyk Adam 291, 298
Jacinctides Bazyli (Hiacynt Bazyli) 93,
Jadwiga Andegaweńska, królowa polska
97, 113
238
Jadwiga Jagiellonka, królewna polska,
margrabina brandenburska 54, 68
Jakub Lubelczyk 52–53, 54, 67, 68
Jakubowski Wojciech 180, 190
Jan II Kazimierz Waza, król polski 73
Jan III Sobieski, król polski 73
Jan III Waza, król szwedzki 54
Jan Chryzostom (Złotousty), św. 213
Jan Duns Szkot, św. 42, 43
Jandołowicz Marek 207, 208
Janson Tore 12, 18, 21, 24, 28, 33
Januszowski Jan 57, 68, 135
Jarczykowa Mariola 8, 47, 69, 74, 114,
121, 128, 138, 141, 169, 170, 191, 192,
228, 242
Jarosiński Zbigniew 143, 155
Jarosz Adam 170, 191, 192, 226, 241
Jaroszewicz‑Pieresławcew Zoja 164
Jaskuła Roman 217, 223
Jaworski Władysław 126, 127, 128
Jeleński Gedeon 187
Jełowicki Aleksander 212, 274, 278
Job Marek 9, 19
Jozefus (Titus Flavius Josephus) 74
Juchnevičienė Nijolė 15, 17, 18
Juda Maria 121, 128
Juliusz Cezar (Gaius Iulius Caesar) 97
Jurewicz Oktawiusz 22, 32
Jurkiewicz Jan 73
Justyn (Marcus Junianius Justinus) 74, 79
Justynian I Wielki, cesarz rzymski 74
Kaczmarek Maria 57, 68
Kadłubowski Michał 185, 189
Kadulska Irena 210, 211, 223
Kajsiewicz Hieronim 256, 261–262, 264,
272, 275, 276, 277
Kallimach (właśc. Filippo Buonaccorsi)
250, 279
Indeks osobowy
305
Kalwin Jan 59
Kania Ireneusz 10, 18
Kapłon Andrzej 228, 241
Kardas Kacper 123
Karion, Carion Johann 74, 79
Karnkowski Stanisław 63, 64, 67, 123,
135, 136, 137, 138
Karol Wielki, król Franków, cesarz rzym‑
ski 236
Karpiński Adam 284
Karpiński Franciszek 181, 185, 189
Karyłowski Tadeusz 74
Kaster Robert A. 29, 32
Katarzyna Jagiellonka, królowa szwedz‑
ka 54
Katarzyna z Szamotuł 48
Katon Starszy zw. Cenzorem (Marcus
Porcius Cato) 26, 28, 30, 31–32, 41,
45
Kawecka‑Gryczowa Alodia 121, 133, 140
Keller Christoph Martin 40, 45
Kennedy George 24, 32
Kiejstut Giedyminowicz, książę trocki,
wielki książę litewski 97
Kirchmann Johann 40, 44
Kiszka Leon 158
Kleiner Juliusz 269, 274, 278
Klimowicz Mieczysław 250, 279
Kłapsia Jan 196, 201–203, 204
Kmita Piotr 48–49, 50, 67
Kniaźnin Franciszek Dionizy 180–181,
186, 190, 191, 192, 204, 205, 225, 241,
251, 279
Knysz‑Tomaszewka Danuta 294, 298
Koblański Józef 180, 190
Kochan Anna 51, 68
Kochanowski Jan 57, 58, 61, 65, 67, 68,
98, 113, 209, 276, 286, 287, 288, 293, 295,
296, 298
Kochanowski Piotr 73, 294, 298
Kochowski Wespazjan 73, 144, 147–148,
153, 154, 155, 156
Kocowski Bronisław 121
Kolumella (Lucius Iunius Moderatus Co‑
lumella) 23
Komender Teresa 132, 140
Konarski Adam 118, 127
Konarski Stanisław 179–180, 181, 182–
183, 184, 190, 191
Konon z Samos 13
Kopeć Józef Jerzy 147, 155
Korsak Julian 264
Korynna z Tanagry (Corinna) 177
Kostkiewiczowa Teresa 65, 68, 133, 141,
176, 186, 192, 228, 231, 234, 240, 241,
242, 251, 254, 263, 265, 279
Kościelecki Łukasz 124–125, 127, 136
Kościuszko Tadeusz 270
Kot Stanisław 86, 113
Kotarska Jadwiga 228, 241
Kotula Rudolf 164, 166
Kowalczyk Marta 197, 204
Kowalczykowa Alina 229, 241
Kowalska Danuta 203, 205
Kowalski Franciszek 258, 277
Krajewski Michał Dymitr 233
Kramer Gustav 15, 18
Krasicki Ignacy 181, 233, 250, 255, 279
Kraszewski Józef Ignacy 262–263, 264,
269–270, 278
Krojzl Clare 9, 18
Krokowski Ernest 62, 66
Kromer Marcin 72, 85, 103–104, 105, 106,
107, 108, 109, 111–112, 114, 115, 288
Krókowski Jerzy 74, 113, 132, 138, 139,
Kryszpin‑Kirszensztein Andrzej Kazi‑
141, 295, 298
mierz 187, 190
Krzycki Andrzej 179
Krzyszkowski Innocenty 139
Krzywy Roman 98, 113, 291, 298
Ksenofont z Aten 74
Książek‑Bryłowa Władysława 195, 205
Kuczyński Stanisław 237–238, 240
Kulesza‑Damaziak Beata 151, 154
Kullmann Wolfgang 10, 18
Kumaniecki Kazimierz 23
Kuran Magdalena 118, 119, 128
Kuran Michał 71, 98, 106, 113, 114, 115
Kuźmina Dariusz 64, 68, 119, 128
Kwiatkiewicz Jan 8, 35–39, 40, 42, 44,
45, 46
306
Indeks osobowy
Kwintylian (Marcus Fabius Quintilianus)
24–26, 32, 33, 36, 45, 289
Lambert Anne‑Thérèse de Marguenat de
Courcelles 173
Lambin Denis 292
Lāms Ojārs 15, 18
Lausberg Heinrich 24, 33, 145, 154, 249,
Lenartowicz Teofil 264
Leśniak Kazimierz 278, 279
Lewocka Katarzyna z Lipińskich 226,
227, 233–236, 239, 240
Linde Samuel Bogumił 105, 199, 230
Lindsay Hugh 14, 18
Lipiński Jacek 226, 242
Lipsiusz Justus (Lipsius Justus) 38
Liwiusz (Titus Livius Patavinus) 79, 96,
Loewe Iwona 249
Lubomirski Stanisław Herakliusz 184,
Lucyliusz (Caius Lucilius) 28
Ludwik z Granady (Louis de Sarría), św.
145 –146, 154
Lukan (Marcus Annaeus Lucanus) 23,
279
97
190
28
Majcher Grażyna 291, 298
Majeran Roman 43
Makrobiusz (Ambrosius Theodosius Ma‑
crobius) 21, 27–32, 33
Makuchowska Marzena 195, 204
Malczewski Antoni 247, 279
Maleszyński Dariusz Cezary 134, 141
Malicki Jan 289, 298
Malicki Marian 132, 140
Malinowski Mikołaj 106, 113
Malińska Anna 157, 167, 168
Małkiewiczówna Helena 151, 155
Manuzio Aldo 40
Manuzio Paolo 40, 41–42, 44, 45
Marcinkowska Małgorzata 195, 205, 206
Marcinkowski Kajetan
Jaxa 251–252,
254–255, 257, 259, 278
Marcjalis (Marcus Valerius Martialis)
Marek z Weidy 197
Marinone Nino 28, 33
Marshall Peter K. 25
Maryna Mniszchówna, carowa rosyjska
39, 45
289
Maslov (Rodin) Boris 11, 18
Masłowska‑Nowak Ariadna 181, 191, 284
Matejko Jan 211
Mayenowa Maria Renata 57, 68
Mazurkowa Bożena 8, 74, 109, 114, 119,
128, 133, 141, 169, 181, 182, 183, 184,
185, 186, 188, 191–192, 193, 204, 205,
209, 223, 225, 226, 228, 229, 230, 236,
237, 239, 240, 241–242, 248, 249, 250–
251, 254, 265, 279, 288
Mecherzyński Karol 212, 213–215, 216,
Mechtylda (von Hackeborn), św. 162,
Meller Katarzyna 47, 52, 53, 54, 56, 66,
222
197–198, 205
68, 152, 154
Metternich Klemens Lothar von 212
Meyer Michel 247, 279
Michałowska Teresa 139, 141, 143, 155,
226, 242, 284, 286, 289, 294, 298
Mickiewicz Adam 211, 247, 252–253,
259–260, 261–262, 263, 276, 278, 279
Lukian, Lucjan z Samosat (Lukianos)
11–12, 18
Lukrecjusz (Titus Lucretius Caro) 28
Lukullus Lucjusz Licyniusz (Lucius Lici‑
nius Lucullus) 30, 31
Lyszczyna Jacek 248, 253, 259, 277, 279
Łętowski Ludwik 137, 141
Łoś Jan 290, 298
Łubieńska Tekla Teresa z Bielińskich
226, 227, 229, 236, 238, 240
Łukasz Ewangelista, św. 12
Łuszczewska Jadwiga (Deotyma) 226,
227, 229, 236, 237–238, 240, 264
Maciejewski Marian 247, 279
Maciejowski Bernard 285
Maciuszko Janusz Tadeusz 51, 68
Macrobius Plotinus Eustathius 27, 28,
29, 30
Indeks osobowy
307
Miechowita Maciej 288
Miechowski Maciej zob. Miechowita Ma‑
ciej
Mieczkowska Halina 132, 140
Mikołaj I Romanow, car rosyjski 212
Mikulski Stefan 184, 190
Mikulski Tadeusz 92, 114, 176, 181, 192
Milejewski Paweł 47, 56–57, 66, 68
Milius Jan Walenty 92, 94–95, 96, 113
Minasowicz Józef Epifani 173–175, 178–
179, 181, 189, 191
Mitosek Zofia 134, 141
Mitzner Piotr 65, 68
Mniszchowie, rodzina 285, 287, 297
Mniszech Jerzy 285
Mniszech Mikołaj 297
Mniszech Zygmunt 297
Moerbeke Guillaume de 11, 18
Morhof Daniel Georg 39, 40, 41, 45
Morstin Ludwik Hieronim 295–296,
Mostowska Anna z Radziwiłłów 226
Mrowcewicz Krzysztof 284
Muratowicz Sefer 178
Myszkowski Jan 57, 68
Myszkowski Piotr 57, 58, 124, 136, 138
Napoleon I Bonaparte 236
Naukler, Naucler (Johannes Nauclerus)
298
74
Nehring Władysław 217–218, 219, 222
Niedźwiedź Jakub 250, 279
Niemcewicz Julian Ursyn 181, 190, 257–
258, 278
Niemojewski Marcin 165
Niestojewski Marcin 165
Nieznanowski Stefan 49, 67
Nitecki Piotr 132, 141
Norwid Cyprian Kamil 264
Novarini Aloysio 161
Nowak Zbigniew 62, 68, 183, 190
Nowicka‑Jeżowa Alina 143, 155, 291,
294, 298
Ocieczek Renarda 7, 71, 72, 73, 74, 114,
119, 120, 128, 133, 141, 144, 155, 169,
176, 186, 191, 192, 204, 205, 225, 226,
227, 228, 230, 241, 242, 250, 279, 284,
298
Odyniec Antoni Edward 232, 242, 253,
260, 275–276, 278
Ogierman Leonard 137, 141
Ogrodziński Wincenty 290, 298
Okęcki Antoni 188, 191
Oktawian August (Gaius Iulius Caesar
Octavianus), cesarz rzymski 14, 18
Olelkowicz Aleksander 91
Olelkowicz Jerzy 91
Olelkowicz Symeon 91
Oleśnicka Zofia 295
Oleśnicki Mikołaj 295
Oleśnicki Zbigniew 72, 108, 109, 114
Olgierd Giedyminowicz, wielki książę
Olma Marceli 134, 141, 182, 191, 236,
litewski 97
242
Opacki Ireneusz 74, 114, 119, 128, 133,
141, 169, 191, 192, 228, 241, 242
Opalińska Anna 147, 154
Orsini Alessandro 41, 44
Osiński Ludwik 231, 264
Ossowski Krzysztof Kazimierz 45
Osterberger Jerzy 93
Otwinowska Barbara 38, 45, 139, 141,
226, 242, 284, 298
Otwinowski Konstanty 212, 220, 222
Owidiusz (Publius Ovidius Naso) 23,
28, 77, 101
Ożóg Zenon 195, 205
Pachciarek Paweł 151, 154
Paprocki Bartłomiej (Bartosz) 139, 141
Papuci‑Władyka Ewdoksia 122
Parandowski Jan 294, 298
Parmenides z Elei 9
Paszkowski Marcin 72, 98, 102, 106, 112,
113
Paterkulus Wellejusz (Marcus Velleius
Paterculus) 28
Pawłowiczowa Janina 234, 242
Pazera Wojciech 117, 122, 128
Pazyra Stanisław 121
308
Indeks osobowy
Pelc Janusz 49, 67, 293, 298
Pelletier Gérard 39, 45
Pepłowski Franciszek 57, 68, 203
Petrycowa Anna z Wenigów 291
Petrycy Gabriel 291
Petrycy Sebastian 284–285, 286–296,
297, 298, 299, 300
Pidłypczak‑Majerowicz Maria 158, 164,
165, 166
Piecuch Małgorzata 207, 223, 224
Pietkiewicz Rajmund 47, 50, 55, 68
Piętka Roman 292, 294, 298
Pindar (Pindaros) 177
Piotr Chryzolog (Złotousty), św. 215
Piotrkowczyk Andrzej, ojciec 120
Piramowicz Grzegorz 184, 190
Pirożyński Jan 54, 68
Pistorius Joachim 103
Pius II, papież (właśc. Enea Silvio Picco‑
Ptaszycki Stanisław 51, 67
Ptolemeusz Klaudiusz (Claudius Ptole‑
maeus) 14
Puteanus Erycius 40, 45
Putten Heinrich van der 38, 40
Puzynina Albina Gabriela z Güntherów
226, 227, 236–237, 240
Rachet Guy 122
Racine Jean‑Baptiste 231
Raczyński Jan 183, 191
Radliński Jakub 178, 182, 191
Radziszewska Jadwiga 106, 114
Radziwiłł Jerzy 91, 132, 136, 138
Radziwiłł Krzysztof 57, 58, 66
Radziwiłł Mikołaj Jerzy 93
Radziwiłł Mikołaj Krzysztof (Czarny)
54–55, 66
Radziwiłłowie, rodzina 58
Rak Iwona 117, 129, 137, 141
Rak Piotr 150, 155
Rakiewicz Augustyn 157–164, 165, 166,
167, 168
Ramberto Benedetto 41, 42
Rechowicz Marian 157, 167
Rej Mikołaj 51, 52, 61, 67, 68, 117, 118,
119, 124, 128
Reklewski Wincenty 264
Robortello Francesco 103, 112
Rogaliński Józef 185, 190
Rogaliński Kasper 183, 190, 191
Rostworowski Emanuel 183, 190
Rott Dariusz 289, 298
Rożniatowski Abraham 144–147, 149,
153, 154, 155, 156
Rūmniece Ilze 15, 18
Rusca Luigi 25, 32
Russo Lucio 10, 14, 15, 18
Ryba Renata 7, 186, 204, 205, 248, 249,
250, 251, 279
Rybiński Maciej 61–62, 66
Rychlewska Ludwika 23
Rydel Lucjan 295, 298
Rysiński Salomon 57–60, 61, 64, 66, 69
Rzewuski Wacław 178, 184, 185, 190, 191
lomini) 74
55
Pius V, papież (właśc. Michele Ghislieri)
Platon (Plato) 11, 27, 76, 83
Plezia Marian 97, 113, 145, 155
Pliniusz Starszy (Gaius Plinius Secun‑
dus, Maior) 23, 28
Płachcińska Krystyna 98, 113
Podbielski Henryk 14, 18, 247, 278
Pol Wincenty 274, 278
Pollak Roman 140, 294, 298
Pompejusz Trogus 79
Poniatowska Konstancja z Czartoryskich
175, 189
156
Pothecary Sarah 14, 18
Potocki Stanisław Szczęsny 181, 190
Potocki Wacław 144, 148–152, 153, 155,
Powell Jonathan G.F. 23, 33
Powęski Piotr zob. Skarga Piotr
Prokop Cesarz, Prokopiusz z Cezarei
(Prokopios Kaisareus) 74
Przezdziecki Aleksander Narcyz 54, 68
Przybylski Ryszard 226, 242
Przyklenk Joanna 72, 114
Pszczółkowska Zenobia Lidia 183, 190
Indeks osobowy
309
Sabellik (Marcus Antonius Coccius Sa‑
bellicus) 74
Sadowska‑Skurowa Halina 164, 167
Safona (Sappho) 177
Santini Carl 21, 33
Sapota Tomasz 21, 33
Sarbiewski Maciej Kazimierz 38, 145,
155
Sarnowska‑Temeriusz Elżbieta 133, 139,
141, 176, 186, 192, 226, 228, 242, 251,
265, 279, 284, 298
Sawa Robert 58
Schanze Helmut 247, 279
Scipio del Campo Jan 217
Scivoletto Nina 21, 33
Seneka Młodszy (Lucius Annaeus Sene‑
ca, Minor) 28, 38
Sesboüé Bernard 150, 155
Siebeneicher Mateusz 85, 117
Siemieński Lucjan 264
Siemikowski Jan 86
Sitkowa Anna 7, 74, 114, 118, 119, 121,
125, 128, 131, 133, 134, 137, 138, 141,
142, 169, 176, 192, 228, 242, 265, 279
Skalski Bazyli 284
Skarbek Fryderyk 233, 234, 235
Skarga Piotr 125, 126, 128, 137, 207–221,
222, 223, 224
Skimina Stanisław 145, 155
Skórkowski Karol 212, 213, 223
Skwarczyńska Stefania 293, 298
Słomak Iwona 35, 45, 46, 161, 263, 265
Słowacki Juliusz 268–269, 272, 274, 278
Smereka Władysław 148, 155
Soarez Cyprian 36, 45
Sokolski Jacek 51, 68, 139, 141
Sokołowska Jadwiga 145, 155
Sokrates 11
Sołczyk Beata 225, 243
Sowiński Jan 232, 242
Spengel Leonard 11, 18
Stabryła Stanisław 74
Stanczykiewicz Samogita Jan 94
Stanisław August Poniatowski, król pol‑
ski 180
Stanisz Marek 245, 272, 276, 279, 280
Staniszewski Zdzisław 225, 242
Starnawski Jerzy 114, 125, 128, 139, 141
Starowieyski Marek 203, 205
Starowolski Szymon 139, 141
Staszic Stanisław 184, 190
Stefan Batory, król polski 73, 91, 93, 132,
133, 135, 136, 137, 138, 142
Stefanowska Zofia 125, 128
Sternacki Sebastian 61, 69
Strabon z Amasei 9, 14, 15–17, 18, 19, 20
Strada Famiano 40, 41, 44
Stryjkowski Maciej 72, 73, 80, 90–98, 99,
101, 106, 110, 112–113, 114, 115
Strzelecki Mateusz 93, 96–97, 113
Sylwiusz zob. Pius II
Syrokomla Władysław 72, 248, 279
Szarfenberg Mikołaj 50–51, 67
Szczerbicka‑Ślęk Ludwika 295, 298
Szelest Hanna 23
Szlachta Bogdan 218, 223
Szostowicz Urban 180
Szwed Robert W. 212, 223
Szymański Stanisław 187–188, 191
Ślaski Jan 293, 298
Śliwicki Piotr Jacek 182, 184, 190
Święcki Tomasz 137, 141
Świętochowski Robert 157, 164, 166, 167
Tacyt (Publius Cornelius Tacitus) 97
Tarkwiniusz Pyszny (Lucius Tarquinius
Superbus), król rzymski 177
Tarnowski Stanisław 218, 223
Tasso Torquato 73, 294, 298
Tazbir Janusz 125, 128, 207, 223
Teofrast z Eresos (Theophrastos) 10
Teresa Kunegunda Sobieska, królewna
polska 152, 155
Tetmajer Józef, Przerwa 252, 261, 278
Teusz Leszek 143, 144, 155
Thomasius Jakob 40, 44
Timmermans Benoît 247, 279
Toczyłowski Piotr 184–185, 190
Tokarska Anna 137, 141
Tomasz z Kempis 163
Treichel Irena 213, 223
310
Indeks osobowy
Trembecki Stanisław 181
Tronina Antoni 47, 68
Trzecieski Andrzej, młodszy 51, 68, 74,
77–79, 82, 85, 86, 111, 113, 114, 121, 128,
132, 133–135, 136, 138, 139, 140, 141,
142, 169, 192, 228, 242
Trzynadlowski Jan 121
Tucci Stefano 178
Tucytydes, zob. Tukidydes
Tukidydes z Aten (Thukydides) 15, 75
Turowski Kazimierz Józef 139, 141, 144,
153, 215–217, 221, 223
Turzyński Ryszard 151, 154
Tutak Kinga 72, 114
Twardy Paweł 196, 201, 204
Tylicki Piotr 213–214, 223
Tyssot (Tissot) Samuel August 183, 184,
Tyszkiewicz Eustachy (właśc. Ostafi Se‑
Witwicki Stefan 215, 216, 253, 255, 256,
Wilczek Piotr 248, 278
Wilczewska Krystyna 203
Wilgosiewicz‑Skutecka Renata 98, 99,
Wincenty z Szamotuł 74, 79–80, 82, 111
Wincenty zw. Kadłubkiem 72
Windakiewicz Stanisław 221
Winiarska Izabela 202, 203, 205
Winterbottom Michael 24
Wirzbięta Maciej 52, 54, 117
Wiśniewski Antoni 178
Wiśniowiecki Serwacy Korybut 162
Witczak Tadeusz 51, 68
Witenes (Vytenis), wielki książę litewski
114
97
Witkowska Alina 226, 242
Witold Kiejstutowicz, wielki książę li‑
tewski 97
260, 261, 278
215, 222
Władysław IV Waza, król polski 73,
Wojciech, bł. 161
Wojtak Maria 195, 205
Wojtkowiak Zbysław 92, 93, 99, 101,
106, 113, 114
Wojtyska Henryk Damian 147, 155
Wolinski Joseph 150, 155
Wolrab Jan 124
Wolska Barbara 248, 279
Wolski Marcin zob. Bielski Marcin
Wolski Włodzimierz 254, 278
Wołłowicz Kazimierz 182–183
Wołyniak zob. Giżycki Jan Marek
Woronczak Jerzy 57, 68
Woronczakowa Lucyna 203
Woroniecki Jacek 157, 167
Wójcicki Jacek 181, 191, 284–285, 289,
290–294, 296, 297, 299, 300
Wróbel Małgorzata 14, 15, 18
Wróbel Walenty 47, 48, 50, 51, 66, 67,
68
Wróblewska Tekla z Borzymowskich
226, 227, 229–233, 239, 240, 241
Wrześniak Małgorzata 151, 154
Wuchaliusz Leopolita Jan 146, 154
190
279
rafin) 93, 95–96, 113
Tyszkiewicz Jerzy 93
Tyszkiewicz Wasyl 93
Uchański Jakub 121, 123, 124, 127
Ujejski Kornel 264–265, 267–269, 278
Ulewicz Tadeusz 109, 114, 226, 242, 250,
Valpy Abraham John 39, 45
Voltaire (właśc. François‑Marie Arouet)
231
Walch Johann Georg 40, 45
Warron (Marcus Terentius Varro) 23,
26, 32
Wasilewski Edmund 264, 265–266, 278
Wassenberg Eberhard 73
Weinrich Harald 257, 279
Wereszczyński Józef 176, 192, 265, 279
Wergiliusz (Publius Vergilius Maro) 74,
96, 145, 155, 292
Wichowa Maria 171
Wierzbicka‑Michalska Karyna 226, 242
Wietor Hieronim 50, 66, 226, 242, 250,
279
Więcckowska Helena 121
Indeks osobowy
311
Wujek Jakub 63–65, 67, 68, 117–127, 128,
129, 131, 137, 141
Wybicki Józef 181, 183, 185, 190
Wyrwicz Karol 185–186, 187, 188, 191
Yepes Didacus 198
Zakrzewska Wanda 151, 154
Zakrzewski Wincenty 218
Załuski Andrzej Chryzostom 152, 155
Załuski Józef Andrzej 172–173, 175–176,
178–179, 181–182, 189, 191
Zamoyska Gryzelda (Krystyna) z Bato‑
rych 132
Zamoyski Jan 132, 133, 138, 184, 190
Zamoyski Jędrzej 183, 190
Zathey Kazimierz 131, 141
Zawadzki Józef 236, 240
Zawirowski Józef 295, 298
Zebrzydowski Mikołaj 98, 144, 154, 286
Zeuksis z Heraklei (Zeuksis Herakleotes)
122
Zieliński Edward Iwo 43
Ziomek Jerzy 293–294, 298
Zofia
Jagiellonka, królewna polska,
księżna brunszwicka 54, 68
Związek Jan 213, 223
Zwinogrodzka Ewa 132, 140
Zygmunt I Stary, król polski 51, 68, 80
Zygmunt II August, król polski 51, 54,
55, 68, 73, 74, 75–76, 82–84, 85, 93, 103,
111, 112
Zygmunt III Waza, król polski 73, 88–
90, 104, 208, 210, 211, 212, 213, 214, 216,
218, 219, 221, 222, 223
Indeks osobowy opracowała
Małgorzata Marcinkowska
Redaktor Magdalena Białek
Projektant okładki Emilia Dajnowicz
Redaktor techniczny Małgorzata Pleśniar
Korektor Ligia Dziadas
Łamanie Alicja Załęcka
Copyright © 2015 by
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
Wszelkie prawa zastrzeżone
ISSN 0208 -6336
ISBN 978 -83 -8012 -515 -5
(wersja drukowana)
ISBN 978 -83 -8012 -516 -2
(wersja elektroniczna)
Wydawca
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
ul. Bankowa 12B, 40 -007 Katowice
www.wydawnictwo.us.edu.pl
e ‑mail: wydawus@us.edu.pl
Wydanie I. Ark. druk. 19,5. Ark. wyd. 24,0.
Papier Alto 80 g/m2 Cena 42 zł (+ VAT)
Druk i oprawa:
EXPOL P. Rybiński, J. Dąbek Spółka Jawna
ul. Brzeska 4, 87 ‑800 Włocławek
Pobierz darmowy fragment (pdf)
