Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00139 002445 20852664 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Wystarczająco dobre życie. Konteksty psychologiczne - ebook/pdf
Wystarczająco dobre życie. Konteksty psychologiczne - ebook/pdf
Autor: Liczba stron: 267
Wydawca: Oficyna Wydawnicza „Humanitas" Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-64788-73-4 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> psychologia i filozofia
Porównaj ceny (książka, ebook, audiobook).
Czytaj online.
Komentuj

Monografia składa się z trzech części, adekwatnych do eksplorowanych obszarów dobrego życia: rodziny, zdrowia oraz pracy zawodowej. Opisywane trzy obszary tematyczne wskazują wspólny psychologiczny kontekst podejmowanych zagadnień wobec wyzwań współczesnego życia, mianowicie relacje interpersonalne. Ich poziom i jakość wyznacza kształt nie tylko jednostkowego dobrostanu i szczęścia, ale także składa się na sumę międzyludzkich oddziaływań, stanowiących podstawy właściwie ukształtowanego społeczeństwa.

Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

WYSTARCZAJĄCO DOBREŻYCIEKONTEKSTY PSYCHOLOGICZNEWYSTARCZAJĄCO DOBRE ŻYCIE KONTEKSTY PSYCHOLOGICZNEPo co żyjemy? Czym jest dobre życie? Człowiek nieustannie docieka sensu swojego istnienia, próbując odnaleźć jego przyczynę i cel. W prezentowanej monogra(cid:26)i, wpisującej się w nurt psychologii pozytywnej, ukazano, jakich odpowiedzi na pytania o dobre życie udziela współczesna psychologia w trzech jego obszarach: rodzinie, zdrowiu i pracy.Wystarczająco dobre życie (ang. good enough) oznacza odnalezienie swojego miejsca w świecie, stworzenie warunków odpowiednich dla rozwoju własnych możliwości w swoim środowisku lokalnym, kształtowanie kompetencji osobowych, zdobywanie równowagi psychicznej i saty- sfakcjonującej jakości życia.Życie pod presją pochłania ogromne zasoby energii, zmusza do nieustannej mobilizacji i czuj- ności, do stałego podejmowania właściwych decyzji. To przyspieszenie staje się ryzykowne i zagraża dobrostanowi, zdrowiu psychicznemu i zadowoleniu z życia. Jak znaleźć równowagę? Jak optymalnie korzystać z własnych zasobów? Jak skutecznie radzić sobie w zmiennych kolejach losu, kryzysach, sytuacjach zaskakujących i nieoczekiwanych? „Pomysł napisania monogra(cid:26)i, zawierającej wieloaspektowe podejście do problematyki jakości życia, szeroko określonej jako wystarczająco dobre życie, jest bardzo interesujący i poznawczo wartościowy. Określenie „wystarczająco dobre życie” jest pojemne i może zakresowo obejmować zasadniczo wiele możliwych aspektów zachowania i funkcjonowania człowieka w relacjach z innymi. Pomysł monogra(cid:26)i wpisuje się w popularne obecnie badania w nurcie psychologii pozytywnej i jakości życia.”dr hab., prof. UKSW Henryk Gasiul PSYCHOLOGICZNEPSYCHOLOGICZNEPSYCHOLOGICZNEpod redakcjąMoniki Kornaszewskiej-Polakpod red. Moniki Kornaszewskiej-PolakMarta Adamczyk Ewa Bajer Andrzej Bulzak Ryszard ChłopekRyszard Cibor Mikołaj Cugowski Karolina Dejko Aleksandra Dembińska Kamila Dobrenko Małgorzata Dobrowolska Weronika JuroszekLidia GrzesiukTomasz Karoń Sabina Kołodziej Aleksander Korchut Monika Kornaszewska-Polak Dariusz Krok Ewa Leśniak Sabina Lis Łukasz Majchrzak Teresa Rzepa Sylwia Segeth Sylwia Stelmach Agnieszka Szymańska Karolina Zalewska Ryszard Żaba WYSTARCZAJĄCO DOBRE ŻYCIE KONTEKSTY PSYCHOLOGICZNE pod redakcją Moniki Kornaszewskiej-Polak WYSTARCZAJĄCO DOBRE ŻYCIE KONTEKSTY PSYCHOLOGICZNE pod redakcją Moniki Kornaszewskiej-Polak A N Y C I F O “ H Y DW A W N I C Z A ” S A T U M IA N W Y Ż S Z A S Z K O Ł A H U M A N I TA S Sosnowiec 2015 Recenzent: dr hab. Henryk Gasiul Redaktor Oficyny Wydawniczej „Humanitas” Danuta Dziewięcka Korekta: Danuta Dziewięcka Ryszard Chłopek Projekt okładki: Bartłomiej Dudek Copyright by Oficyna Wydawnicza „Humanitas” ul. Kilińskiego 43 41-200 Sosnowiec tel.: 32 363 12 25 e-mail: wydawnictwo@humanitas.edu.pl dystrybucja@humanitas.edu.pl ISBN: 978-83-64788-73-4 Sosnowiec 2015 SPIS TREŚCI Wprowadzenie .....................................................................................................9 CZĘŚĆ I Uwarunkowania dobrego życia we współczesnej rodzinie Rozdział 1. Weronika Juroszek, Jakość życia w kontekście niskiej dzietności ..... 17 Rozdział 2. Sylwia Segeth, Wzór osobowy ojca w kształtowaniu tożsamości córki w okresie późnego dzieciństwa .............................................. 29 Rozdział 3. Dariusz Krok, Sabina Kołodziej, Nadzieja i samoocena jako predyktory radzenia sobie ze stresem u młodzieży szkół średnich ............. 39 Rozdział 4. Marta Adamczyk, Andrzej Bulzak, Sabina Lis, Poczucie jakości życia u młodzieży doświadczającej przemocy w rodzinie ....................... 61 Rozdział 5. Mikołaj Cugowski, Zagrożenia dobrostanu rodziny – rodzaje, formy i uwarunkowania przemocy domowej stosowanej przez kobiety – sprawczynie ........................................................... 75 Rozdział 6. Monika Kornaszewska-Polak, (Nie)wystarczająco dobra matka. Analiza sytuacji pracujących kobiet będących matkami .................................... 91 Rozdział 7. Aleksandra Dembińska, Różnice w zakresie satysfakcji z życia u kobiet będących matkami po leczeniu niepłodności a matkami adopcyjnymi ...................................................................................105 Rozdział 8. Monika Kornaszewska-Polak, Sylwia Stelmach, Styl radzenia sobie ze stresem a poziom satysfakcji małżeńskiej ...........................................117 CZĘŚĆ II Dobrostan w zaburzeniach zdrowia psychicznego i fizycznego oraz możliwości terapii Rozdział 1. Teresa Rzepa, Ryszard Żaba, O wstydliwych chorobach oraz reakcjach emocjonalnych i zachowaniach wobec osób zarażających .......133 Rozdział 2. Karolina Dejko, Analiza związków między systemem przywiązania i rodzicielską zdolnością do mentalizacji a funkcjonowaniem psychospołecznym dziecka. Włączenie rodzica w proces terapii dziecka .........143 Rozdział 3. Karolina Zalewska, Przywiązanie a zaburzenia w kształtowaniu się struktury osobowości u młodzieży – przyczyna i rozwiązanie .....................153 Rozdział 4. Agnieszka Szymańska, Kamila Dobrenko, Lidia Grzesiuk, Relacja między pacjentem i psychoterapeutą a skuteczność psychoterapii. Wyniki badań katamnestycznych .....................................................................165 Rozdział 5. Ryszard Chłopek, Tomasz Karoń, Łukasz Majchrzak, Internacja sądowo-psychiatryczna. Możliwości, nadzieje, perspektywy. Studium przypadku pacjenta z rozpoznaniem schizofrenii ...............................179 CZĘŚĆ III Optymalne funkcjonowanie zawodowe – możliwości i ograniczenia Rozdział 1. Ewa Bajer, Twórcza przedsiębiorczość a poziom aspiracji w środowisku zawodowym ...............................................................................195 Rozdział 2. Małgorzata Dobrowolska, Satysfakcja z pracy jako pozytywna konsekwencja dobrego dopasowania do elastycznej formy zatrudnienia ........211 Rozdział 3. Ewa Leśniak, Dobrostan psychiczny i poziom empatii u pielęgniarek i lekarzy .....................................................................................223 Rozdział 4. Ryszard Cibor, Bilans psychologiczny w pracy nauczyciela przedszkola ......................................................................233 Rozdział 5. Aleksander Korchut, Czy pojęcie normy w psychologii stosowanej ma sens? .......................................................................................243 Noty o Autorach ...............................................................................................253 TABLE OF CONTENTS Introduction ........................................................................................................9 PART I Determinants of the good life in the modern family Chapter 1. Weronika Juroszek, Quality of life in the context of the low fertility ......17 Chapter 2. Sylwia Segeth, The personal role model of a father in forming the identity of a daughter in the late childhood .............29 Chapter 3. Dariusz Krok, Sabina Kołodziej, Hope and self-esteem as predictors of coping with stress in high school graduates ............................39 Chapter 4. Marta Adamczyk, Andrzej Bulzak, Sabina Lis, A sense of quality of life among adolescents experiencing family violence .......61 Chapter 5. Mikołaj Cugowski, Threats to the family well-being – the conditions and forms of domestic violence used by female offenders ......75 Chapter 6. Monika Kornaszewska-Polak, The mother that is not good enough. Analysing the situation of working mothers ........................................91 Chapter 7. Aleksandra Dembińska, Differences of satisfaction with life in women who became mothers after infertility treatment and adoptive mothers .....................................................................105 Chapter 8. Monika Kornaszewska-Polak, Sylwia Stelmach, The style of coping with stress and marital satisfaction ...................................117 PART II Well-being in physical and mental disorders and treatment opportunities Chapter 1. Teresa Rzepa, Ryszard Żaba, On embarrassing illness, emotional reactions and behaviors towards affected individuals ....................133 Chapter 2. Karolina Dejko, The analysis of the relationships between attachment system, parent’s mentalization skills and psychosocial functioning of a child. Parent’s participation in the therapy of his or her child ...143 Chapter 3. Karolina Zalewska, Attachment and disorders in shaping the personality structure among adolescents – cause and solution .................153 Chapter 4. Agnieszka Szymańska, Kamila Dobrenko, Lidia Grzesiuk, The relationship between patient and psychotherapist and psychotherapy effectiveness ......................................................................165 Chapter 5. Ryszard Chłopek, Tomasz Karoń, Łukasz Majchrzak, Obligatory psychiatric treatment. Possibilities, perspectives, hope. Case study of schizophrenic patient .................................................................179 PART III Optimal professional functioning – possibilities and limitations Chapter 1. Ewa Bajer, Creative entrepreneurship and aspiration level in the workplace ...............................................................................................195 Chapter 2. Małgorzata Dobrowolska, Job satisfaction as a positive consequence of good adjustment to flexible forms of employment .................211 Chapter 3. Ewa Leśniak, Well-being and empathy among nurses and doctors ....223 Chapter 4. Ryszard Cibor, Psychological balance of the kindergarten female teachers at work ...................................................233 Chapter 5. Aleksander Korchut, Does the norm definition has sense in psychological jurisdiction? ............................................................................243 About the Authors ...........................................................................................253 WPROWADZENIE Czy moje życie jest w wystarczający sposób dobre? Człowiek nieustannie docieka sensu swojego życia, próbując odnaleźć przyczynę i cel istnienia. Po co żyjemy? Czym jest dobre życie? Odpowiedzi na te pytania wciąż są for- mułowane, zmieniane, odnajdywane na nowo, „ponieważ nikt nie dysponuje jedną jedyną, sprawdzoną receptą na dobre życie” (Czapiński, 2012, s. 9). W nauce nieustannie poszuki- wane są czynniki sprzyjające podnoszeniu jakości życia zarówno osób zdrowych, jak i osób doświadczających zaburzeń i chorób. W prezentowanej monografii starano się pokazać, ja- kich odpowiedzi na pytania o dobre życie udziela współczesna psychologia w trzech jego obszarach: rodzinie, zdrowiu i pracy. Pomimo wysokiego poziomu rozwoju naszej cywili- zacji człowiek w dalszym ciągu przeżywa cierpienie, gubi sens, traci radość istnienia oraz pogarsza się jakość jego życia. Rozważania teoretyczne, jak i wyniki przedstawionych badań wskazują na podstawowe potrzeby związane z dobrym życiem, jego uwarunkowania, a tak- że możliwości zastosowania różnych rozwiązań wpływających na wyższą jakość życia. Tym samym niniejsza monografia wpisuje się w nurt współczesnej psychologii pozytywnej. Początki psychologii pozytywnej znajdujemy w myśli humanistycznej oraz rozwa- żaniach nad jakością życia prowadzonych w drugiej połowie XX wieku. Podejmowano wówczas liczne badania dotyczące dobrostanu psychicznego i czynników go warunku- jących w sytuacji wszelkich nieprawidłowości: choroby, zaburzenia, anormalności, dys- funkcji czy patologii. Niemniej jednak najstarsze korzenie „pozytywnego stylu myślenia” możemy odnaleźć w  idei eudajmonii Arystotelesa: koncepcji dobrego życia oraz speł- nienia naturalnego potencjału człowieka. Epikurejczycy odkryli radość życia poprzez zaspokajanie wszelkich ludzkich potrzeb w zrównoważony sposób, natomiast hedoniści kierowali swoją uwagę na osiąganie przyjemności i jej maksymalizowanie. W starożytnej Grecji celem każdego rozsądnego człowieka było osiągnięcie eudajmonii – zadowolenia i satysfakcji z własnego życia. Poprzez stulecia historii cywilizacji niewiele zmieniło się w tym obszarze ludzkich poszukiwań – człowiek nadal pragnie szczęśliwego życia. Pod koniec XX wieku Martin Seligman zaczął zastanawiać się nad kwestią nauczenia współczesnych ludzi optymistycznego stylu myślenia i życia. Jednak jego podstawowym pytaniem było, czy można przezwyciężyć u ludzi tendencje do wyuczonej bezradności i nawykowe przeżywanie porażek w sposób depresyjny (Seligman, 1996). Z przeciwsta- wienia się pesymizmowi dwudziestowiecznej psychologii wyrósł nurt psychologii pozy- tywnej, który obecnie przeżywa swój światowy rozkwit. Odwrócono się od wszystkiego co zaburzone, anormalne, patologiczne i zwrócono się ku zdrowej radości życia. Jak pod- 10 sumowuje Czapiński, „człowiek ma nie tylko słabości, które trzeba zwalczać, ale także mocne strony, które można rozwijać, czyniąc je jeszcze mocniejszymi. Można mieć życie lepsze od niezłego” (Czapiński, 2007, s. 16). Co należy zrobić, aby nasze życie było lepsze? Wystarczająco dobre życie (ang. good enough) oznacza odnalezienie swojego miejsca w świecie (w swoim środowisku lokalnym), stworzenie warunków odpowiednich dla rozwoju własnych możliwości, kształtowanie w do- świadczeniu kompetencji osobowych, zdobywanie równowagi psychicznej i adekwatnej dla indywidualnych preferencji jakości życia (por. Trzebińska, 2008). Poszukując jednak czyn- ników i tendencji ogólnych, wykraczamy daleko poza jednostkę. Natomiast jakość życia jest walorem czysto subiektywnym. Jak pokazuje rzeczywistość, nieraz skrajne warunki zewnętrze życia nie zakłócały utrzymywania wewnętrznej równowagi, harmonii, względnego poczucia zadowolenia czy szczęścia. Paradoksalnie można postawić tezę, że sytuacja trudna, kryzysowa, niejednokrotnie pozwalała na tyle zmobilizować zasoby wewnętrzne, że dzięki nim odkrywa- no, iż równowaga i spokój są możliwe, a także faktycznie uszczęśliwiające. Trudno docenić walory szczęścia wówczas, kiedy wszystko się układa i idzie zgodnie z planem. Współczesna rzeczywistość niejednokrotnie przekracza indywidualne zasoby i możliwości jednostki, stawiając przed nią zmieniające się wyzwania. Tempo życia na- rzuca nowe zasady postępowania w sferze prywatnej i publicznej. Presja stała się sama w  sobie obowiązującym standardem naszego funkcjonowania na co dzień. Życie pod presją pochłania ogromne zasoby energii życiowej, zmusza do nieustannej mobilizacji i czujności, do stałego podejmowania właściwych decyzji. Tak szybkie istnienie staje się ryzykowne i zagrażające dobrostanowi, zdrowiu psychicznemu i zadowoleniu z życia. Jak znaleźć równowagę? Jak optymalnie korzystać z własnych zasobów? Jak skutecznie radzić sobie w zmiennych kolejach losu, kryzysach, sytuacjach nieoczekiwanych? Terminu „wystarczająco dobry” użył amerykański psychiatra Donald Winnicott w sto- sunku do określenia „wystarczająco dobrej matki” w przeciwieństwie do matki idealnej, do- skonałej. Opisuje on taką matkę, która rozpoznaje dziecięce potrzeby, rozumie je i odpowia- da na nie w miarę własnych możliwości (por. Moore, Fine, 1996). Transponując teorię tę na sytuację współczesnego życia, możemy mówić o takim stylu funkcjonowania, w którym nie stawiamy sobie zbyt wysokich oczekiwań i standardów względem siebie, lecz wymagania odpowiednie, optymalne, adekwatne do jednostkowych kompetencji osobowych. Staramy się być po prostu dobrymi ludźmi pomimo przeciwności, problemów, kłopotów, nieszczęść, codziennych zmartwień i utrapień. To wysiłek dopasowania możliwości do jednostkowych aspiracji, planów czy celów życiowych. Właściwe dopasowanie, przynoszące satysfakcję, ra- dość, poczucie zadowolenia, jest tym solidnym wzmocnieniem, oczekiwaną odpowiedzią. Prawidłowo postawionym pytaniem byłoby więc pytanie: „Co jest dobre dla mnie tu i teraz?” Odnalezienie siebie w konkretnej rzeczywistości, sytuacji, miejscu i czasie. Życie pod presją nie jest kwestią czynników zewnętrznych, lecz niewłaściwego sposobu myślenia o zadaniach, obowiązkach, celach i planach oraz antycypacją tego, co może się wydarzyć, co może pójść nie tak, jak chcemy. Zwolnienie zbyt szybkiego tempa życia do jego naturalnej prędkości to jedna z propozycji lepszego stylu egzystencji (por. Carlson, Wystarczająco dobre życie. Konteksty psychologiczne 11 Bailey, 2009). Jako jednostki ludzkie mamy wybór, możemy decydować, co jest dla nas dobre, ale także możemy podejmować trud bycia dobrymi dla siebie i dla innych. * * * Efektem wieloaspektowych i pogłębionych badań nad jakością życia uwarunkowa- ną charakterem relacji rodzinnych, stanem zdrowia oraz czynnikami pracy zawodowej, prowadzonych w różnych ośrodkach akademickich i innych, jest niniejsza monografia zatytułowana Wystarczająco dobre życie. Konteksty psychologiczne. Monografia składa się z trzech części, adekwatnych do eksplorowanych obszarów dobrego życia: rodziny, zdrowia oraz pracy zawodowej. Opisywane trzy obszary tematyczne wskazują wspólny psychologiczny kontekst podejmowanych zagadnień wobec wyzwań współczesnego ży- cia, mianowicie relacje interpersonalne. Ich poziom i jakość wyznacza kształt nie tylko jednostkowego dobrostanu i szczęścia, ale także składa się na sumę międzyludzkich od- działywań, stanowiących podstawy właściwie ukształtowanego społeczeństwa. W części I monografii pt. Uwarunkowania dobrego życia we współczesnej rodzinie podejmowana jest tematyka ról oraz relacji rodzinnych budowanych na przestrzeni całego życia, po- cząwszy od podjęcia decyzji o  potomstwie, poprzez relacje pomiędzy poszczególnymi członkami, rozwijane na tle wspólnoty indywidualne kompetencje, po wskazanie na za- grożenia dobrostanu rodziny, jakie płyną ze zjawiska przemocy. Dobrostan życia rodzin- nego jest współcześnie zagrożony poprzez wiele czynników, jednak najpoważniejszym z nich jest fakt dzietności gwarantujący tej wspólnocie istnienie. Jeżeli dzietność w danym kraju spada, następuje brak zastępowalności pokoleń i społeczeństwo stopniowo zaczyna wymierać. Takie konsekwencje czekają Europę, a zwłaszcza Polskę, jeśli będą one kon- tynuowały dotychczasową politykę prokreacyjną w małym stopniu wspierającą rodziny wychowujące dzieci. Dla młodego pokolenia wyrastającego w rodzinach jednym z naj- istotniejszych czynników rozwoju są właściwe wzory osobowe matki i ojca przyczynia- jące się do prawidłowo ukształtowanych postaw życiowych. Jeśli rodziny te przeżywają poważne trudności, a w relacjach pojawia się przemoc, ma to szczególnie destrukcyjny wpływ na młodzież, przeżywającą w związku z tym obniżenie poczucia wartości swojego życia, zadowolenia z niego oraz poczucia sensu. Tracąc nadzieję, młodzi ludzie słabiej radzą sobie z wieloma wyzwaniami, doświadczają depresji, poszukują ryzykownych alter- natyw rozwiązań problemów. Potrzebne jest im wsparcie ze strony dorosłych, aby mogli przezwyciężyć własne trudności. Takiego wsparcia, wzmocnienia samooceny, doskona- lenia kompetencji osobowych powinni udzielić czy nauczyć najbliżsi – rodzice, rodzeń- stwo, dziadkowie, krewni. Rodzina wówczas staje się miejscem sprzyjającym życiu, kiedy jej członkowie wzajemnie sobie pomagają oraz rozumieją własne potrzeby. W takim śro- dowisku troska o drugą osobę kształtuje klimat, w którym nikt nie czuje się nadmiernie przeciążony obowiązkami, prześladowany czy wykorzystywany. Część II pt. Dobrostan w zaburzeniach zdrowia psychicznego i fizycznego – możliwości terapii opisuje wieloaspektowe zależności pomiędzy jakością życia a chorobą, zaburze- Wprowadzenie 12 niem oraz psychoterapią. Poruszone w niej zostały niezwykle istotne kwestie dotyczące ludzkiego cierpienia, bólu, wstydu oraz możliwości ich zrozumienia i przezwyciężenia. Objawy różnorodnych zaburzeń zdrowia fizycznego i psychicznego w poważnym stopniu obniżają indywidualny dobrostan, a także utrudniają funkcjonowanie psychospołeczne, spada tym samym jakość życia pacjenta, zostaje zachwiana interpretacja rzeczywistości i koncepcji siebie (por. Steuden i in., 2011). Niewątpliwie ogromny wpływ we wspomnia- nych przypadkach ma właściwy dobór metod leczenia i  terapii, odpowiadający indy- widualnym potrzebom osób zaburzonych i  chorych. Osoby doświadczające cierpienia pod różnymi postaciami zazwyczaj subiektywnie oceniają poprawę stanu zdrowia w na- stępstwie procesu leczenia czy psychoterapii i nie zawsze wiążą tę ocenę z obiektywną poprawą zdrowia czy lepszym funkcjonowaniem. Dlatego też tak ważna staje się troska o dobry kontakt osoby chorej z osobą leczącą, kiedy wymagane są nie tyle i nie tylko kom- petencje zawodowe, ale także umiejętność wczuwania się w doświadczenia, uczucia i spo- soby rozumienia świata osób cierpiących. Potrzebują one takiego nabycia kompetencji indywidualnych (umiejętności radzenia sobie), aby w procesie zdrowienia osiągnąć do- bre samopoczucie, pozytywną ocenę sytuacji życiowej oraz wzrost nadziei na przyszłość. Wszystkie te aspekty mogą mieć miejsce we właściwie ukształtowanych relacjach chorego z leczącym, terapeutą czy grupą terapeutyczną, kiedy budowane jest zrozumienie, więź oparta na autentycznej trosce o drugiego człowieka. Na część III monografii pt. Optymalne funkcjonowanie zawodowe – możliwości i ograni- czenia składają się badania dotyczące powiązań pomiędzy dobrostanem pracownika a sprzy- jającymi i niesprzyjającymi warunkami pracy. We współczesnej rzeczywistości bowiem (w Polsce, Europie, czy ogólnie – cywilizacji Zachodu) nie wystarcza już tylko posiadanie jakiejś pracy, konieczne staje się znalezienie pracy wystarczająco dobrze płatnej i odpowiadającej kompetencjom oraz zainteresowaniom poszukującego. Stąd coraz częściej badanym wymia- rem życia zawodowego staje się indywidualne zadowolenie z pracy w znaczącym stopniu wpływające na poziom jakości życia. Istnieją dwa źródła tego zadowolenia: po pierwsze, po- czucie spełnienia indywidualnych potrzeb pracownika oraz po drugie, satysfakcja płynąca z pracy wykonywanej zespołowo i pochodząca stąd akceptacja. Prezentowane badania wy- różniły następujące czynniki sprzyjające dobremu funkcjonowaniu w miejscu pracy: dobre dopasowanie możliwości pracownika do określonego stanowiska pracy (formy zatrudnie- nia), wykorzystanie twórczego myślenia przy rozwiązywaniu problemów zawodowych oraz poczucie realizacji powołania w określonych zawodach związanych z tzw. misją społeczną (jak na przykład lekarz, pielęgniarka, nauczyciel). Poruszony w tej części monografii zosta- nie także ciekawy problem orzecznictwa zawodowego: na ile stosowanie ogólnych wyników i norm osiąganych w testach psychologicznych ma sens w jednostkowych przypadkach i sy- tuacjach. Z jednej bowiem strony pojawia się problem doboru właściwych metod i narzędzi diagnostycznych, z drugiej natomiast umiejętność właściwego posługiwania się nimi oraz zastosowania ich wyników do konkretnych przypadków. Choć prezentowane w monografii opracowania ukazują duże zróżnicowanie poglądów na temat dobrego życia oraz mimo że publikacja nie pretenduje do znalezienia jednej, kom- Wystarczająco dobre życie. Konteksty psychologiczne 13 pletnej odpowiedzi na postawione na początku pytanie, to jednak możemy znaleźć w niej wiele wartościowych propozycji popartych empirycznymi dowodami. Książka adresowana jest do studentów, ale także i profesjonalistów z psychologii i dziedzin pokrewnych oraz tych wszystkich, którym zależy na podnoszeniu jakości życia i utrzymywaniu jej na właściwym, wystarczająco dobrym poziomie. Na końcu książki znajdują się noty o Autorach. Serdecz- nie zapraszam do przeczytania książki oraz do przejrzenia dorobku naukowego Autorów niniejszej monografii. Monika Kornaszewska-Polak Bibliografia Carlson R., Bailey J. (2009). Slowing Down to the Speed of Life. New York: HarperOne. Czapiński J. (2007). Wprowadzenie do wydania polskiego. [w:] P.A. Linley, S. Joseph (red.), Psycho- logia pozytywna w praktyce (s. 15-18). Warszawa: PWN. Czapiński J. (2012). Psychologia pozytywna. Nauka o szczęściu, zdrowiu, sile i cnotach człowieka. Warszawa: PWN. Moore B.E., Fine B.D. (1996). Teoria Winnicotta. [w:] Słownik psychoanalizy (s. 351-360). Warsza- wa: Wydawnictwo Jacek Santorski Co. Seligman M.E. (1996). Optymizmu można się nauczyć. Poznań: Media Rodzina of Poznań. Steuden S., Szymona-Pałkowska K., Gałkowska-Bachanek M. (2011). O jakości życia z perspektywy człowieka zdrowego i chorego. Lublin: CPPP Scientific Press. Trzebińska E. (2008). Psychologia pozytywna. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjo- nalne. Wprowadzenie CZĘŚĆ I Uwarunkowania dobrego życia we współczesnej rodzinie Weronika Juroszek ROZDZIAŁ 1 JAKOŚĆ ŻYCIA W KONTEKŚCIE NISKIEJ DZIETNOŚCI Streszczenie: W niniejszym opracowaniu poddano analizie zagadnienie jakości życia w kontekście niskiej dzietności. Polska od lat ma jeden z najniższych współczynników dzietności na świecie, od- biegający istotnie od poziomu zapewniającego tzw. prostą zastępowalność pokoleń. Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest liczebna przewaga osób starszych nad młodszymi i stopniowe wymiera- nie obywateli. Podkreślono, że najczęściej określona społeczność, zanim wymrze, wcześniej jest wypierana przez przedstawicieli innej, bardziej dynamicznej kultury. Niska dzietność w przyszło- ści uniemożliwi funkcjonowanie obecnego systemu emerytalnego – ludzi w wieku produkcyjnym będzie zbyt mało, aby pokryć świadczenia emerytalne. Podkreślono też, że sytuację komplikuje kryzys ekonomiczny, który nie został zażegnany. Czynniki te spowodują, że jakość życia Polaków gwałtownie się obniży. Wszystkie trzy, wymienione przez Allardta wymiary zaspokojenia potrzeb (posiadania, uczuć, istnienia), zostaną zaburzone. Silna rodzina to taka, która charakteryzuje się odpowiednio wysoką rozrodczością i której członkowie pomagają sobie nawzajem. Z tego względu podkreślono ogromną wagę edukacji młodych ludzi w zakresie kształtowania postaw prokreacyj- nych oraz rolę solidarności międzypokoleniowej. Słowa kluczowe: jakość życia, dzietność, kryzys ekonomiczny, solidarność międzypokoleniowa Wprowadzenie Zagadnienie jakości życia pojawiło się w literaturze przedmiotu w latach 60. ubiegłego wieku i od tego czasu jest systematycznie zgłębiane przez socjologów, psychologów, leka- rzy, pedagogów, filozofów, ekonomistów i politologów. Jakość życia jest różnie definio- wana. Kolman przytacza trzy sposoby jej interpretacji: jako sprawność funkcjonowania jednostki, stopień zaspokojenia jej życiowych potrzeb (materialnych i duchowych) lub stopień spełnienia wymagań określających poziom materialnego i duchowego bytu jed- nostek i całego społeczeństwa (Kolman, 2002, za: Gotowska, Seredyńska, 2012). W niniejszym opracowaniu przyjęto, że jakość życia jest pochodną stopnia realiza- cji własnych potrzeb jednostki w zakresie całokształtu jej egzystencji (Ratajczak, 1993; 18 Daszkowska, 2007). Odwołano się do typologii Allardta, który wyróżnił trzy wymiary zaspokajania potrzeb: posiadanie (having): finanse, mieszkanie, praca (zatrudnienie, warunki pracy), uczucie (loving): relacje rodzinne i towarzyskie, stosunki międzyludzkie (w tym zdrowie, edukacja; – – kontakty ze społecznością lokalną); – istnienie (being): bezpieczeństwo osobiste, możliwości samookreślenia, spędzanie wolnego czasu, zadowolenie z pracy (Allardt, 1993, za: Gotowska, Seredyńska, 2012, s. 276). Warto podkreślić, że w ostatniej dekadzie w mediach wiele miejsca poświęca się zjawi- sku niskiej dzietności i jego negatywnych społecznych konsekwencji. Niestety, Polska ma jeden z najniższych współczynników dzietności na świecie. Rozważania podjęte w niniej- szym opracowaniu dotyczyć będą jakości życia Europejczyków, w szczególności Polaków. Zmiany w dynamice dzietności w Polsce W demografii podkreśla się, że na liczebność i strukturę ludności danego kraju wpływa- ją trzy czynniki: płodność, umieralność i migracje (zarówno te z okresów wcześniejszych, jak i ich aktualny poziom) (Kocot-Górecka, 2014). Odnosząc się do wymienionych czynni- ków, należy podkreślić, że w Polsce od kilkudziesięciu lat obserwuje się obniżenie płodno- ści, wzrost średniej długości życia oraz zwiększającą się emigrację (tzw. ujemne saldo migra- cji zagranicznych, szczególnie po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej w 2004 roku). Po 1989 roku zachowania prokreacyjne istotnie się zmieniły, co objawia się między innymi spadkiem liczby urodzonych dzieci (szczególnie dzieci dalszej kolejności) oraz wzrostem wie- ku matek w chwili urodzenia pierwszego dziecka (i związanym z tym średnim wiekiem ma- cierzyństwa). Mediana wieku kobiet rodzących pierwsze dziecko wynosi obecnie 29 lat, wobec 26,1 lat w roku 2000 (GUS 2014, dane za rok 2012, s. 4). Średni wiek urodzenia pierwszego dziecka wynosi obecnie 27 lat wobec 23,7 w roku 2000 (GUS 2014, dane za rok 2012, s. 4). W demografii jako miarę dzietności przyjmuje się tzw. współczynnik dzietności. Jego wartość powinna oscylować na poziomie co najmniej 2,1–2,15, gdyż wtedy jest zapewnio- na tzw. prosta zastępowalność pokoleń. Oznacza to, że na 100 kobiet w wieku rozrodczym (15–49 lat) przypada średnio 210–215 urodzonych dzieci. W roku 2012 wartość współ- czynnika dzietności w Polsce wyniosła 1,3. Tabela 1. Współczynnik dzietności w Polsce w latach 1990–2012 Rok 1990 1991 1992 1993 1994 1995 Współczynnik dzietności 2,1 2,1 2,0 1,9 1,8 1,6 Wystarczająco dobre życie. Konteksty psychologiczne 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 19 1,5 1,4 1,4 1,4 1,3 1,2 1,2 1,2 1,2 1,3 1,3 1,3 1,4 1,4 1,4 1,3 1,3 Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Departament Badań Demograficznych i Rynku Pracy (notat- ka informacyjna), Podstawowe informacje o rozwoju demograficznym Polski do 2013 roku, Materiał na konferencję prasową w dniu 30 stycznia 2014, s. 4. W roku 1990 współczynnik dzietności wyniósł 2,1, co gwarantowało prostą zastępo- walność pokoleń. W następnych latach spadek dzietności stale postępował, aż do roku 2003, gdy współczynnik dzietności osiągnął wartość 1,2 (warto podkreślić, że wartości współczynnika dzietności nie przekraczające 1,3 reprezentują bardzo niską dzietność). Począwszy od roku 2004 nieco wzrósł, a po roku 2010 znowu zaczął spadać. Współczynnik dzietności na świecie Poniżej przedstawiono wartości współczynnika dzietności (w kolejności od najwięk- szego do najmniejszego) dla poszczególnych krajów świata. Dane dotyczą roku 2013. Tabela 2. Współczynnik dzietności na świecie Lp. Państwo/Terytorium Współczynnik 1. Niger 2. Mali 3. 4. 5. 6. 7. dzietności 7,03 6,25 6,17 6,06 6,00 5,99 5,81 Somalia Uganda Burkina Faso Burundi Zambia Lp. Państwo/Terytorium Współczynnik 113. Sint Maarten 114. Jamajka 115. Curaçao 116. Grenlandia 117. Francja 118. Bhutan 119. Dominika dzietności 2,09 2,09 2,09 2,08 2,08 2,07 2,06 Jakość życia w kontekście niskiej dzietności 20 Benin Konga Liberia Sierra Leone i Książęca Afganistan Sudan Południowy 8. 9. 10. Angola 11. Kongo 12. Mozambik 13. Nigeria 14. Etiopia 15. Malawi 16. Timor Wschodni 17. 18. Tanzania 19. Gwinea 20. Demokratyczna Rep. 21. 22. 23. Wyspy Św. Tomasza 24. Czad 25. Gwinea Równikowa 26. Rwanda 27. Senegal 28. Togo 29. Gabon 30. Republika Środkowoafrykańska 31. Strefa Gazy 32. Gwinea Bissau 33. Madagaskar 34. 35. 36. Mauretania 37. 38. Ghana 39. Sudan 40. Kamerun 41. Gambia 42. Komory 43. Kenia 44. Wybrzeże Kości Słoniowej 45. Zimbabwe 46. Sahara Zachodnia Jemen Erytrea Irak 5,54 5,54 5,49 5,49 5,34 5,31 5,31 5,26 5,22 5,13 5,01 4,99 4,95 4,92 4,87 4,81 4,80 4,74 4,71 4,61 4,58 4,52 4,52 4,41 4,37 4,36 4,27 4,25 4,15 4,15 4,12 4,05 4,00 3,98 3,93 3,76 3,73 3,58 3,50 120. Nowa Zelandia 121. Stany Zjednoczone 122. Mariany Północne 123. Surinam 124. Antigua i Barbuda 125. Nikaragua 126. Nowa Kaledonia 127. Tunezja 128. Irlandia 129. Paragwaj 130. Salwador 131. Korea Północna 132. Bahamy 133. Polinezja Francuska 134. Bermudy 135. Wyspa Man 136. Gibraltar 137. Azerbejdżan 138. Katar 139. Kostaryka 140. Wielka Brytania 141. Seszele 142. Islandia 143. Wietnam 144. Saint Vincent i Grenadyny 145. Urugwaj 146. 147. Kajmany 148. Chile 149. Aruba 150. Uzbekistan 151. Brunei 152. Bahrajn 153. Brazylia 154. Holandia 155. Saint Kitts i Nevis 156. Malediwy 157. Mauritius 158. Saint Lucia Iran 2,06 2,06 2,05 2,04 2,04 2,03 2,02 2,01 2,01 2,01 1,99 1,99 1,97 1,97 1,96 1,95 1,93 1,92 1,92 1,91 1,90 1,89 1,88 1,87 1,87 1,86 1,86 1,86 1,85 1,84 1,83 1,83 1,83 1,81 1,78 1,78 1,78 1,78 1,78 Wystarczająco dobre życie. Konteksty psychologiczne Filipiny Jordania Papua-Nowa Gwinea 47. Vanuatu 48. Tonga 49. Wyspy Salomona 50. 51. 52. Wyspy Marshalla 53. 54. Gwatemala 55. Belize 56. Tuvalu Samoa Amerykańskie 57. 58. Samoa 59. Nauru Laos 60. Suazi 61. 62. Pakistan 63. Honduras 64. Zachodni Brzeg Jordanu 65. Egipt 66. Haiti 67. Boliwia 68. Oman 69. Lesotho 70. Tadżykistan 71. Algieria 72. 73. Kambodża 74. Kirgistan 75. Mikronezja 76. 77. Kiribati 78. Malezja 79. Kuwejt 80. Dżibuti 81. 82. 83. 84. Guam 85. 86. 87. Wyspy Owcze 88. Dominikana Indie Fidżi Bangladesz Botswana Panama Syria Izrael 21 3,47 3,46 3,44 3,32 3,31 3,29 3,10 3,08 3,08 3,06 3,04 3,03 2,98 2,98 2,96 2,96 2,94 2,91 2,90 2,88 2,87 2,86 2,83 2,80 2,78 2,77 2,72 2,71 2,68 2,65 2,63 2,61 2,56 2,55 2,55 2,54 2,50 2,41 2,41 2,40 2,39 2,39 Jersey 159. Norwegia 160. Wyspy Dziewicze 161. Luksemburg 162. Australia 163. Wallis i Futuna 164. Liban 165. Anguilla 166. Finlandia 167. Dania 168. Palau 169. Trynidad i Tobago 170. Turks i Caicos 171. Liechtenstein 172. Barbados 173. Szwecja 174. 175. Tajlandia 176. Belgia 177. Portoryko 178. Rosja 179. Macedonia 180. Kanada 181. Święta Helena 182. Saint-Pierre i Miquelon 183. Mołdawia 184. Chiny 185. Guernsey 186. Malta 187. Szwajcaria 188. Monako 189. Portugalia 190. Albania 191. Hiszpania 192. San Marino 193. Białoruś 194. Gruzja 195. Cypr 196. Kuba 197. Chorwacja 198. Estonia 199. Bułgaria 200. Niemcy 1,77 1,77 1,77 1,77 1,77 1,75 1,75 1,73 1,73 1,72 1,71 1,70 1,69 1,68 1,67 1,66 1,66 1,65 1,64 1,61 1,59 1,59 1,57 1,55 1,55 1,55 1,54 1,53 1,53 1,51 1,51 1,49 1,48 1,48 1,46 1,46 1,46 1,46 1,45 1,45 1,43 1,42 Jakość życia w kontekście niskiej dzietności Arabskie Peru 22 89. Republika Zielonego Przylądka 90. Kazachstan 91. Zjednoczone Emiraty 92. Wenezuela 93. Nepal 94. Namibia 95. Ekwador 96. Wyspy Cooka 97. Argentyna 98. 99. Meksyk 100. Republika 101. Gujana 102. Mjanma 103. Arabia Saudyjska 104. Indonezja 105. Mongolia 106. Maroko 107. Sri Lanka 108. Turkmenistan 109. Grenada 110. Turcja 111. Kolumbia 112. Libia Południowej Afryki 2,39 2,38 2,37 2,37 2,36 2,33 2,33 2,31 2,27 2,25 2,25 2,25 2,21 2,21 2,21 2,20 2,18 2,17 2,15 2,12 2,12 2,10 2,10 2,09 201. Austria 202. Serbia 203. Włochy 204. Węgry 205. Grecja 206. Armenia 207. Słowacja 208. Japonia 209. Andora 210. Łotwa 211. Słowenia 212. Polska 213. Rumunia 214. Czechy 215. Ukraina 216. Montserrat 217. Litwa 218. Bośnia i Hercegowina 219. Korea Południowa 220. Brytyjskie Wyspy Dziewicze 221. Hongkong 222. Tajwan 223. Makau 224. Singapur 1,42 1,41 1,41 1,41 1,40 1,39 1,39 1,39 1,37 1,34 1,32 1,32 1,31 1,29 1,29 1,28 1,28 1,25 1,24 1,24 1,11 1,11 0,93 0,79 Źródło: The World Factbook (2013). Dane przedstawione w tabeli 2 pokazują że, najniższy współczynnik dzietności wystę- puje w Europie, Ameryce Północnej, Australii i Chinach. Najwyższy w Afryce, na Bliskim Wschodzie oraz Indiach. Polska zajmuje 212 pozycję na 224 państwa. Niski współczynnik dzietności a jakość życia – ujęcie ewolucjonistyczne W ewolucjonistycznej koncepcji człowieka podkreśla się ogromne znaczenie dobrego przystosowania dla przetrwania gatunku, gdzie jednym z najważniejszych warunków prze- trwania jest odpowiednio wysoka rozrodczość. Dzietność na poziomie umożliwiającym prostą zastępowalność pokoleń jest granicą, która umożliwia funkcjonowanie danego spo- łeczeństwa i spełnienie podstawowych potrzeb życia obywateli. Niespełnienie tego warunku prowadzi do liczebnej przewagi osób starszych nad młodszymi i stopniowego wymierania Wystarczająco dobre życie. Konteksty psychologiczne 23 obywateli. W praktyce zaś najczęściej dana społeczność, zanim wymrze, wcześniej jest wy- pierana przez przedstawicieli innej, bardziej dynamicznej kultury. Dzieje się to w sposób mniej lub bardziej pokojowy, często ma charakter podboju. W tym miejscu warto przywołać poglądy Herberta Spencera. Wiodącą rolę w jego filozofii odgrywał ewolucjonizm. „Rozwój biologiczny był wszakże dla ewolucjonizmu Spencera tylko punktem wyjścia. Potraktował on bowiem rozwój jako prawo powszechne, rządzące nie tylko istotami organicznymi, ale całą przyrodą. Wyszedł poza Darwina, dla którego było to prawo wyłącznie biologiczne” (Tatarkiewicz, 1981, s. 75). Spencer wskazywał na analogię między organizmem społecz- nym a organizmem żywym, podkreślał, że społeczeństwa ewoluują od form prostych do coraz bardziej złożonych. Twierdził też, że społeczeństwa lepiej dostosowane do aktualnych warunków często pokonują (wchłaniają) gorzej przystosowane, razem osiągając wyższy sto- pień złożenia. Warto podkreślić, że w dzisiejszej rzeczywistości Europa jest jedynym kontynentem bo- rykającym się (jako całość) z niżem demograficznym. Na naszych oczach dochodzi do „zde- rzenia cywilizacji” – zachodniej i wschodniej. W tym miejscu pojawia się pytanie: Czy kultu- ra europejska (i związana z nią jakość życia przeciętnego Europejczyka) zostanie wchłonięta przez inną kulturę? Biorąc pod uwagę fakt stosunkowo wysokiej dzietności w kulturze islamu i nasilającą się wiodącą rolę jego radykalnych odłamów (nienawistnie ustosunkowanych do wszystkiego, co odbiega od prawa szariatu, w tym chrześcijaństwa) nasuwa się pytanie: Jaka będzie jakość życia przeciętnego Europejczyka w zbliżających się dziesięcioleciach? Czy Euro- pejczycy są na tyle dobrze przystosowani do tego, aby stawić czoła ewentualnemu najeźdźcy? Biorąc pod uwagę podstawowy warunek dobrego przystosowania – rozrodczość – nie jest on spełniony. Narody z przewagą populacji starszej nad młodszą nie są w stanie stawić czoła niebezpieczeństwom, do jakich należy na przykład wojna. Warto dodać, że wspomnianym narodom trudno jest znaleźć sojuszników. Rezultaty badań pokazują, że nawet w typowych, codziennych sytuacjach, ukierunkowanych na osiągnięcie celu (dalece odbiegających od wa- runków wojennych) u swoich ewentualnych sprzymierzeńców ludzie (w szczególności męż- czyźni) poszukują cech, takich jak: odwaga, siła fizyczna, waleczność, umiejętność chronienia innych, wytrzymałość na ból (DeKay i in., za: Buss, 2001). Truizmem jest stwierdzenie, że niełatwo jest znaleźć przytoczone cechy w narodzie, składającym się głównie z ludzi starszych. Niski współczynnik dzietności a jakość życia w kontekście kryzysu emerytalnego i finansowego Niski współczynnik dzietności w przyszłości uniemożliwi funkcjonowanie obecnego systemu emerytalnego – ludzi w wieku produkcyjnym będzie zbyt mało, aby pokryć świad- czenia emerytalne. System ten, oparty na zastępowalności pokoleń, w momencie gdy zosta- je ona zaburzona – sam też przestaje funkcjonować. W prasie coraz częściej podkreśla się fakt zbliżających się tzw. głodowych emerytur. Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że taki stan rzeczy odbije się negatywnie na jakości życia Polaków. Wszystkie trzy, wymienione przez Allardta wymiary zaspokojenia potrzeb, zostaną zaburzone. Niskie emerytury utrud- Jakość życia w kontekście niskiej dzietności 24 nią dostęp do leków, co odbije się negatywnie na zdrowiu i życiu obywateli. Wielu z nich może mieć problemy z opłaceniem czynszu i codziennych zakupów. Pojawi się zjawisko uzależnienia od młodszych, zdrowych członków społeczeństwa, przede wszystkim rodziny, co zmieni jakość relacji międzypokoleniowych. Również potrzeby z kręgu istnienia (being) – spędzanie wolnego czasu czy bezpieczeństwo osobiste – często nie będą zaspokojone. W codziennej prasie, głównie ekonomicznej, podkreśla się, że w celu utrzymania dotych- czasowego poziomu życia w okresie emerytalnym osoby w wieku produkcyjnym powinny jak najwcześniej rozpocząć odkładanie pieniędzy na emeryturę. Pojawiają się różnorodne fundusze emerytalne. Niemniej jednak zdecydowana większość ludzi nie oszczędza, naj- częściej z powodu braku świadomości lub braku środków. Ponadto oszczędzanie na starość w obecnych realiach nie jest pewne, co pokazał kryzys finansowy z roku 2008. Jak podkreśla zresztą wielu ekonomistów – kryzys ten nie został do końca zażegnany. Z tego względu cały czas istnieje ryzyko ponownego, jeszcze poważniejszego krachu na rynkach finansowych. Biorąc pod uwagę przytoczone powyżej rozważania, można wysunąć przypuszczenie, że członkowie rodziny – tak jak to było przed pierwszym przejściem demograficznym – zno- wu będą musieli sobie pomagać. W  literaturze przedmiotu wiele miejsca poświęca się ekonomicznej teorii dzietności Beckera, który przyjął założenie, że w kulturze Zachodu dzieci są najczęściej źródłem psy- chologicznej satysfakcji dla rodziców, zależnej od wysokości nakładów na dzieci i ich liczby w rodzinie. W jego koncepcji mówi się o dzieciach doinwestowanych i niedoinwestowanych – „wyższej jakości” i „niższej jakości”. Jakość dziecka jest tym wyższa, im wyższe są ponie- sione na niego nakłady, a im wyższe nakłady, tym wyższy poziom uzyskiwanej dodatkowej satysfakcji (Becker, 1981). Jakość dziecka jest niezwykle ważnym elementem teorii płod- ności i wiąże się z przyszłą jakością życia dziecka (Slany, 1989). Oznacza jego pomyślność trwającą przez całe życie, co z kolei przyczynia się do pomnożenia inwestycji w kapitał ludz- ki, wyrażający się później aktywnością zawodową, reprodukcją biologiczną czy transferem nagromadzonego bogactwa na dziecko. Rodzice doświadczają większej satysfakcji z dzieci, gdy lepiej im się powodzi (Slany, 2002, s. 106). Jeszcze kilka lat temu w literaturze przedmiotu podkreślano ekonomiczną bezwar- tościowość dziecka. Jak pisała Slany w roku 2002: „W ponowoczesnych społeczeństwach zachodzi rewolucyjna przemiana w traktowaniu dziecka – jest ono bezwartościowe eko- nomicznie, ale bezcenne emocjonalnie (oczywiście dla tych, którzy pragną je posiadać). Odchodzenie od prokreacji spowodowane jest szeroko rozumianą zmianą w sferze eko- nomicznej; nie trzeba rodzić dzieci, aby pomnażać kapitał rodzinny, a więc sfera produk- cyjna i reprodukcyjna zostały od siebie oddzielone” (Slany, 2002, s. 106). Niemniej jednak w tym samym czasie autorka dostrzegała już rosnące ryzyko towarzyszące niskiej dzietno- ści: „Natomiast wraz ze spadkiem umieralności i wydłużaniem się przeciętnego dalszego trwania życia człowieka dzietność szybko obniża się i to do takiego poziomu, który nie gwarantuje nawet prostej zastępowalności pokoleń” (Slany, 2002, s. 107). Warto podkreślić, że dzisiaj, kilka lat po wybuchu kryzysu finansowego, rozważania dotyczące dzietności powinny coraz bardziej ogniskować się wokół solidarności między- Wystarczająco dobre życie. Konteksty psychologiczne 25 pokoleniowej (a nie systemu emerytalnego) i jej roli w zaspokajaniu podstawowych po- trzeb członków rodziny. W roku 2012 Gumuła (dyrektor Oddziału Okręgowego Narodo- wego Banku Polskiego w Krakowie), pisał: „W przypadku rodzin kryzys może, co brzmi jak paradoks, przynieść wzmocnienie więzi międzypokoleniowych. Niepewne przyszłe emerytury rodzą „efekt odwrócenia”, polegający na pielęgnowaniu właśnie więzi między- pokoleniowych. Skoro maleje zaufanie do systemu emerytalnego, ostoją dla ludzi wieko- wych na nowo staje się rodzina” (Gumuła, 2012, s. 164). Solidarność międzypokoleniowa a przetrwanie rodziny i jakość życia Rezultaty badań nad ewolucją długowieczności pokazują, że gwałtowny skok wzrostu liczebności ludzi starszych (a więc takich, którzy potencjalnie mogli zostać dziadkami – mających powyżej 30 lat, tzw. trzecie pokolenie w rodzinie) na terenach europejskich nastąpił w okresie górnego paleolitu, około 30 tysięcy lat temu (Caspari, 2011; Juroszek, 2013). Warto podkreślić, że w tym okresie nastąpił istotny rozwój sztuki, języka oraz zło- żonej komunikacji. Caspari stwierdza, że prawdopodobnie obecność dziadków w rodzi- nie przyczyniła się do tego procesu. Przytoczona badaczka w swoich pracach wielokrotnie podkreśla znaczenie rodziny wielopokoleniowej dla przetrwania jednostki (polegające na tym, że trzy pokolenia pomagają sobie nawzajem). Taka rodzina była silna, stosunko- wo niezależna od negatywnych czynników zewnętrznych. Niemniej jednak jednym z jej podstawowych fundamentów była wysoka rozrodczość – bez niej, jak już wielokrotnie wspomniano, przetrwanie cywilizacji jest niemożliwie. Biorąc pod uwagę fakt, że dzietność jest tak ważna dla rozwoju cywilizacji, dramatyczne jest to, że w pewnych warunkach jej przedstawiciele nie decydują się na rodzicielstwo. W li- teraturze przedmiotu wymienia się wiele przyczyn zanikających postaw prokreacyjnych. Wydaje się jednak, że szczególnie dzisiaj ważna jest edukacja młodszych pokoleń w zakresie kształtowania postaw prokreacyjnych. Młodzi ludzie powinni wiedzieć, że w przyszłości ro- dzina będzie podstawowym czynnikiem zapewniającym im przetrwanie i rozwój. Warto podkreślić, że funkcjonowanie silnej rodziny oparte jest na solidarności między- pokoleniowej, w ramach której podejmowane są takie działania, które mają na celu wspólne dobro pokoleń (por. Juroszek, 2013). Świadoma praca nad utrzymaniem więzi w rodzinie w dłuższej perspektywie zapewnia przetrwanie jej członkom. Niemniej jednak praca taka jest ogromnie trudna, wymaga aktywizacji procesów związanych z samowychowaniem (Śli- werski, 2010). Zapewnienie wsparcia słabszym członkom rodziny wymaga bowiem pracy nad sobą, w tym nad swoją postawą w stosunku do osób starszych. Obecnie młodsze pokolenie jest w nikłym stopniu nastawione na budowanie soli- darności międzypokoleniowej w rodzinie (Maciantowicz, 2006; Kułak, 2011). Zgodnie z teorią procesów uczenia się młodsze pokolenie wtedy zaopiekuje się swoimi starszymi rodzicami, gdy będzie miało możliwość nauczenia się takich zachowań, obserwując swo- ich rodziców w roli pomagających starszym pokoleniom. W procesie tym biorą udział Jakość życia w kontekście niskiej dzietności 26 określone mechanizmy uczenia: np. modelowanie, polegające na tym, że rodzic jest mo- delem różnych zachowań, w tym tych związanych z pomaganiem. Rodzic empatyczny, pomagający starszym członkom rodziny, jest wzorcem osobowym, godnym naśladowania dla młodego człowieka. Dziecko nagradzane za podejmowanie zachowań opiekuńczych i karane za ich brak nauczy się, że starszym osobom trzeba pomagać. Warto podkreślić, że nauka opieki nad osobami starszymi powinna być stałym elementem procesu wychowaw- czego, szczególnie w trudnych czasach, jakie właśnie są przed nami. Bibliografia Caspari R. (2011). Jak wydłużało się życie. „Świat Nauki”, 9, 27-31. Daszkowska J. (2007). Jakość życia w perspektywie pedagogicznej. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls. Podstawowe informacje o rozwoju demograficznym Polski do 2013 roku. Materiał na konferencję prasową w dniu 30 stycznia 2014. (2014). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, Departament Badań Demograficznych i Rynku Pracy. Gotowska M., Seredyńska A. (2012). Związek jakości życia z korzystaniem z portali społecznościo- wych w opinii internautów. [w:] H. Liberska, A. Malina, D. Suwalska-Barancewicz (red.), Funkcjo- nowanie współczesnych młodych ludzi w zmieniającym się świecie (s. 271-292). Warszawa: Wydaw- nictwo Difin. Gumuła W. (2012). Światowy kryzys finansowy z perspektywy rodziny, miasta i kraju. [w:] M. Ko- zubek (red.), Dom, w którym rodzi się wspólnota. Rodzina, społeczeństwo, kościół (s. 150-167). Ka- towice: Księgarnia Św. Jacka. Juroszek W. (2013a). Rodzina wielopokoleniowa jako podstawa międzypokoleniowej solidarności. [w:] M. Kozubek (red.), Starość nie radość? Aktywność osób starszych i solidarność międzypokole- niowa (s. 179-181). Katowice: Księgarnia Św. Jacka. Juroszek W. (2013b). Autoprezentacyjne uwarunkowania relacji synowa – teściowa ze szczególnym uwzględnieniem ingracjacji. „Wychowanie na co dzień”, 12 (243), 33-39. Kocot-Górecka K. (2014). Zmiany demograficzne w Polsce po 1989 r. i ich konsekwencje. [w:] I. Kotowska (red.), Niska dzietność w Polsce w kontekście percepcji Polaków. Diagnoza społeczna 2013. Raport tematyczny (s. 9-19). Warszawa: Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Kułak W. (2011). Terapeutyczna obecność dorosłych dzieci i wnuków w hospitalizacji ludzi starszych. „Forum Oświatowe”, 1(44), 159-167. Maciantowicz E. (2006). Poglądy współczesnej młodzieży na starzenie się i starość. [w:] S. Steuden, M. Marczuk (red.), Starzenie się a satysfakcja z życia (s. 229-237). Lublin: Wydawnictwo KUL. Ratajczak Z. (1993). W pogoni za jakością życia. O psychologicznych kosztach radzenia sobie w sytu- acji kryzysu ekonomicznego. „Kolokwia Psychologiczne”, 15, 37-52. Seed P., Lloyd G. (1997). Quality of Life. Pensylvania: Jessica Kingsley Publishers. Slany K. (2002). Alternatywne formy życia małżeńsko-rodzinnego w ponowoczesnym świecie. Kra- ków: Zakład Wydawniczy Nomos. Śliwerski B. (2010). Teoretyczne i empiryczne podstawy samowychowania. Kraków: Oficyna Wy- dawnicza Impuls. Wystarczająco dobre życie. Konteksty psychologiczne
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Wystarczająco dobre życie. Konteksty psychologiczne
Autor:
Sklep
Format
Cena
Nexto.pl Nexto.pl
ebook/pdf
23,00 zł
Idź do sklepu »

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: