Darmowy fragment publikacji:
Redakcja naukowa
Marek Matejun
Wyzwania
i perspektywy zarzàdzania
w ma∏ych i Êrednich
przedsi´biorstwach
wyzwania i peespektywy BECK-druk 5/15/10 7:46 AM Page 1
W poszukiwaniu odpowiedzi
na wyzwania stawiane MSP
Ksià˝ka przedstawia najwi´ksze wyzwania, przed jakimi stajà obecnie ma∏e i Êred-
nie przedsi´biorstwa, oraz perspektywy ich dalszego rozwoju we wspó∏czesnym,
wysoce zmiennym i konkurencyjnym Êwiecie.
Praca podzielona jest na cztery cz´Êci poÊwi´cone:
• obecnym trendom badaƒ nad zarzàdzaniem ma∏ymi i Êrednimi przedsi´biorstwami,
• przedsi´biorczoÊci oraz rozwojowi zasobów kadrowych w MSP,
• wp∏ywowi otoczenia na rozwój ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw,
• perspektywom wykorzystania wspó∏pracy w podnoszeniu konkurencyjnoÊci
firm sektora MSP.
Publikacja kierowana jest do studentów, wyk∏adowców i pracowników naukowych
zainteresowanych przedsi´biorczoÊcià, zarzàdzaniem ma∏ymi i Êrednimi firmami
oraz stymulowaniem ich konkurencyjnoÊci i rozwoju. Powinna równie˝
zainteresowaç praktyków gospodarczych – w∏aÊcicieli, przedsi´biorców i mene-
d˝erów dzia∏ajàcych w sektorze MSP.
Zespó∏ autorski – tworzà pracownicy naukowo-dydaktyczni polskich wiodàcych
oÊrodków akademickich, uczestnicy „Szko∏y Letniej Zarzàdzania 2010” – konferencji
naukowej po∏àczonej z jubileuszem 100-lecia nauk o zarzàdzaniu, zorganizowanej
przez Katedr´ Zarzàdzania Politechniki ¸ódzkiej.
www.sklep.beck.pl
e-mail: dz.handlowy@beck.pl
http://www.beck.pl
tel.: 22 31 12 222, fax: 22 33 77 601
ISBN 978-83-255-1722-9
9
7 8 8 3 2 5 5 1 7 2 2 9
Cena: 49 z∏
W
y
z
w
a
n
i
a
i
p
e
r
s
p
e
k
t
y
w
y
z
a
r
z
à
d
z
a
n
i
a
w
m
a
∏
y
c
h
i
Ê
r
e
d
n
i
c
h
p
r
z
e
d
s
i
´
b
o
r
s
t
w
a
c
h
i
M
a
r
e
k
M
a
t
e
j
u
n
R
e
d
a
k
c
j
a
n
a
u
k
o
w
a
strony tytulowe 5/13/10 3:58 PM Page 1
Wyzwania i perspektywy
zarzàdzania w ma∏ych i Êrednich
przedsi´biorstwach
strony tytulowe 5/13/10 3:58 PM Page 2
Zespó∏ autorski
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego w Kielcach
Uniwersytet Ekonomiczny we Wroc∏awiu
Spo∏eczna Wy˝sza Szko∏a Przedsi´biorczoÊci i Zarzàdzania w ¸odzi
Zbigniew Chyba
Politechnika Warszawska
Wies∏aw Danielak
Uniwersytet Zielonogórski
Katarzyna Gadomska-Lila
Uniwersytet Szczeciƒski
Angelika Kaczmarczyk
Uniwersytet Ekonomiczny we Wroc∏awiu
Urzàd Skarbowy ¸ódê-Widzew
Ewa Kaczmarek
Jaros∏aw Karpacz
Tomasz Kawka
Janusz Kornecki
Uniwersytet ¸ódzki
Magdalena Kurowska
Politechnika ¸ódzka
Anna Kwiotkowska
Politechnika Âlàska
Renata Lisowska
Uniwersytet ¸ódzki
Andrzej Marjaƒski
Marek Matejun
Politechnika ¸ódzka
Eugeniusz Michalski
Politechnika Koszaliƒska
Anna Michna
Politechnika Âlàska
Liliana Mierzwiƒska
Bogdan Nogalski
Uniwersytet Gdaƒski
Teresa Piecuch
Politechnika Rzeszowska
Agnieszka Po∏omska-Jasienowska
Renata S´kowska
Politechnika Âlàska
Agnieszka Soko∏owska
Robert Stanis∏awski
Politechnika ¸ódzka
Beata Ujda-Dyƒka
Anna Wójcik-Karpacz
Anna Zych
Paƒstwowa Wy˝sza Szko∏a Zawodowa im. prof. S. Tarnowskiego w Tarnobrzegu
Uniwersytet Ekonomiczny we Wroc∏awiu WGRiT w Jeleniej Górze
Uniwersytet Ekonomiczny we Wroc∏awiu
Paƒstwowa Wy˝sza Szko∏a Zawodowa im. prof. S. Tarnowskiego w Tarnobrzegu
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego w Kielcach
Paƒstwowa Wy˝sza Szko∏a Zawodowa im. prof. S. Tarnowskiego w Tarnobrzegu
strony tytulowe 5/13/10 3:58 PM Page 3
Redakcja naukowa
Marek Matejun
Wyzwania
i perspektywy zarzàdzania
w ma∏ych i Êrednich
przedsi´biorstwach
Wydawnictwo C.H. Beck
Warszawa 2010
Wydawca: Joanna Perzyńska
Redaktor merytoryczny: Grażyna Nowak
Projekt okładki i stron tytułowych: Grażyna Faltyn
Ilustracja na okładce: ©iStockPhoto.com/Nikada
©iStockPhoto.com/Tomml
©iStockPhoto.com/Yuri_Arcurs
Seria: Zarządzanie
Podseria: Przedsiębiorczość
Recenzja: prof. dr hab. Stefan Lachiewicz
prof. dr hab. Teresa Łuczka
prof. dr hab. Edward Stawasz
Publikacja dofi nansowana przez Katedrę Zarządzania Politechniki Łódzkiej
© Wydawnictwo C.H. Beck 2010
Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o.
ul. Bonifraterska 17, 00- 203 Warszawa, tel. (22) 33 77 600
Skład i łamanie: GRAFOS
Druk i oprawa: Elpil, Siedlce
ISBN 978-83-255-1722-9
Spis treści
Słowo wstępne (Marek Matejun) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Część 1. Kierunki badań nad zarządzaniem małymi
i średnimi przedsiębiorstwami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Rozdział 1. Funkcjonowanie małych i średnich przedsiębiorstw w gospodarce
(Teresa Piecuch) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
1.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
1.2. Istota małych i średnich fi rm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
1.3. Znaczenie małych i średnich przedsiębiorstw w gospodarce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
1.4. Bariery funkcjonowania małych i średnich przedsiębiorstw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
1.5. Problemy z dostępem do zewnętrznych źródeł fi nansowania w małych i średnich
fi rmach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
1.6. Zarządzanie zasobami ludzkimi w małych i średnich fi rmach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
1.7. Małe i średnie przedsiębiorstwa efektem zachowań przedsiębiorczych . . . . . . . . . . . . . . 28
1.8. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Rozdział 2. Badania małych i średnich przedsiębiorstw rodzinnych w Polsce
(Andrzej Marjański) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
2.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
2.2. Perspektywa badawcza przedsiębiorstwa rodzinnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
2.3. Polski dorobek w zakresie badań przedsiębiorstw rodzinnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
2.4. Założenia i metody badań projektu „Badanie fi rm rodzinnych” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
2.5. Analiza wybranych wyników badań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
2.6. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
Rozdział 3. Zmiany kultury organizacyjnej przedsiębiorstw – wyniki badań
empirycznych (Katarzyna Gadomska-Lila) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
3.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
5
SPIS TREŚCI
3.2. Zmiana kultury organizacyjnej – rozważania teoretyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
3.3. Metodyka badań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
3.4. Wyniki badań – analiza porównawcza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
3.5. Wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
3.6. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
Rozdział 4. Stan innowacyjności przedsiębiorstw i jej perspektywy (na przykładzie
małych i średnich przedsiębiorstw subregionu tarnobrzeskiego) (Anna Zych) . . . . . 60
4.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
4.2. Pojęcie, rodzaje i znaczenie innowacji w działalności gospodarczej . . . . . . . . . . . . . . . . 61
4.3. Specyfi ka społeczno-gospodarcza badanego regionu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
4.4. Determinanty innowacyjności badanych przedsiębiorstw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
4.5. Innowacyjność przedsiębiorstw na terenie subregionu tarnobrzeskiego . . . . . . . . . . . . . 67
4.6. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
Rozdział 5. Budowa przewagi konkurencyjnej przez małe i średnie przedsiębiorstwa
poprzez działalność proekologiczną (Janusz Kornecki) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
5.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
5.2. Podejście fi rm do budowania przewagi konkurencyjnej opartej na działalności
proekologicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
5.3. Poziom innowacyjności proekologicznej polskich MSP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
5.4. Motywy wdrażania innowacji proekologicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
5.5. Podejście polskich MSP do budowania długookresowej przewagi konkurencyjnej
opartej na działalności proekologicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
5.6. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
Część 2. Przedsiębiorczość oraz rozwój zasobów
kadrowych w małych i średnich przedsiębiorstwach . . . 89
Rozdział 6. Zarządzanie przedsiębiorczością w sektorze MSP (Eugeniusz Michalski) . . . 91
6.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
6.2. Koncepcja zarządzania przedsiębiorczością . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
6.3. Cykl życia przedsiębiorstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
6.4. Wpływ technologii informacyjnej na przedsiębiorczość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
6.5. Tworzenie strategii rozwoju przedsiębiorczości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
Rozdział 7. Jakościowa analiza porównawcza. Konceptualizacja przedsiębiorczości
akademickiej (Anna Kwiotkowska) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
7.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
7.2. W poszukiwaniu metod badania konfi guracji organizacyjnych – istota jakościowej
analizy porównawczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
7.2.1. Jakościowa analiza porównawcza jako podejście badawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
6
SPIS TREŚCI
7.2.2. Pojęcie ekwifi nalności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
7.2.3. Typy zastosowania jakościowej analizy porównawczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
7.3. Koncepcyjna struktura nośna do badania przedsiębiorczości akademickiej . . . . . . . . . 114
7.4. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
Rozdział 8. Wspieranie przedsiębiorczości studenckiej na podstawie studium
przypadku Uniwersytetu w Coventry (Magdalena Kurowska) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
8.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
8.2. Przedsiębiorczość akademicka w Wielkiej Brytanii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
8.3. Coventry University – studium przypadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
8.3.1. Edukacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
8.3.2. Finansowe narzędzia pomocowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
8.3.3. Mentoring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
8.3.4. Koło studenckie Students in Business . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
8.3.5. Kultura przedsiębiorczości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
8.3.6. Powiązanie inicjatyw i pozostałych narzędzi pomocowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
8.4. Obserwacje i wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
8.5. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
Rozdział 9. Identyfi kacja form zatrudnienia w małych i średnich przedsiębiorstwach
budowlanych w świetle wyników badań empirycznych (Bogdan Nogalski,
Anna Wójcik-Karpacz, Jarosław Karpacz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
9.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
9.2. Elastyczność zatrudnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
9.3. Formy zatrudnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
9.4. Diagnoza stanu sektora budowlanego w województwie świętokrzyskim . . . . . . . . . . . . 144
9.5. Formy zatrudnienia w sektorze usług budowlanych w regionie świętokrzyskim
w świetle wyników badań empirycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
9.6. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
Rozdział 10. System motywowania kadr menedżerskich w MSP (Tomasz Kawka) . . . . . . 155
10.1. Uwarunkowania motywowania kadry menedżerskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
10.2. Istota małych przedsiębiorstw i ich rola w gospodarce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
10.3. Funkcja personalna w MSP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
10.4. Motywowanie w MSP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
10.5. Opis metodyki badań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
10.6. Wyniki badań empirycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
10.7. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
Rozdział 11. Kompetencje jako główny element kapitału ludzkiego w małym
przedsiębiorstwie (na przykładzie rejonu tarnobrzeskiego) (Liliana Mierzwińska) . 174
11.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
7
SPIS TREŚCI
11.2. Cel i metodyka badań. Charakterystyka respondentów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
11.3. Poziom wykształcenia i rozwój zawodowy pracowników zatrudnionych w badanych
przedsiębiorstwach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
11.4. Motywatory stosowane w badanych przedsiębiorstwach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
11.5. Pojęcie i rola kompetencji pracowników oraz pracodawców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
11.6. Kompetencje pracowników w badanych przedsiębiorstwach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
11.7. Kompetencje badanych przedsiębiorców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
11.8. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
Część 3. Wpływ otoczenia na rozwój małych i średnich
przedsiębiorstw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
Rozdział 12. Analiza warunków ograniczających rozwój małych i średnich
przedsiębiorstw funkcjonujących w regionach zmarginalizowanych
(Renata Lisowska) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
12.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
12.2. Regiony zmarginalizowane – typologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
12.3. Bariery i czynniki rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw zlokalizowanych
w regionach zmarginalizowanych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
12.4. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
Rozdział 13. Wpływ form opodatkowania podatkiem dochodowym na funkcjonowanie
małych i średnich przedsiębiorstw (Marek Matejun, Ewa Kaczmarek) . . . . . . . . . . . . . 208
13.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208
13.2. Dylemat wyboru formy opodatkowania podatkiem dochodowym w małych
i średnich fi rmach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
13.3. Charakterystyka form opodatkowania podatkiem dochodowym małych i średnich
przedsiębiorstw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210
13.4. Kierunki wpływu form opodatkowania podatkiem dochodowym na małe i średnie
przedsiębiorstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
13.5. Metodyka prowadzonych badań i charakterystyka respondentów . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
13.6. Opinie przedsiębiorców na temat wpływu opodatkowania podatkiem dochodowym
od osób fi zycznych na funkcjonowanie ich przedsiębiorstw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
13.7. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
Rozdział 14. Zarządzanie małym i średnim przedsiębiorstwem a polityka rachunkowości
(Angelika Kaczmarczyk) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
14.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
14.2. Polityka rachunkowości a polityka bilansowa – ewolucja terminologiczna . . . . . . . . . 225
14.3. Sprawozdawczość małych i średnich przedsiębiorstw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
14.4. Polityka rachunkowości w małych i średnich przedsiębiorstwach . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
14.5. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234
8
SPIS TREŚCI
Rozdział 15. Wpływ transferu technologii na tworzenie przewagi konkurencyjnej
przedsiębiorstw akademickich w świetle wyników badań (Zbigniew Chyba) . . . . . . . 235
15.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
15.1.1. Określenie przewagi konkurencyjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
15.1.2. Transfer technologii i jego rodzaje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
15.1.3. Proces transferu technologii z punktu widzenia przedsiębiorstwa . . . . . . . . . . . 237
15.1.4. Przedsiębiorczość akademicka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
15.2. Wyniki badań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
15.2.1. Rodzaje transferu technologii w badanych przedsiębiorstwach . . . . . . . . . . . . . . 240
15.2.2. Przebieg procesu transferu technologii do przedsiębiorstwa . . . . . . . . . . . . . . . . 241
15.2.3. Korzyści wynikające z transferu technologii do przedsiębiorstwa . . . . . . . . . . . . 242
15.3. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
Rozdział 16. Wewnętrzne uwarunkowania potencjału do zmian w małych i średnich
przedsiębiorstwach powiatu tarnobrzeskiego (Beata Ujda-Dyńka) . . . . . . . . . . . . . . . 244
16.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244
16.2. Wyniki badań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247
16.3. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
Część 4. Perspektywy wykorzystania współpracy
w podnoszeniu konkurencyjności firm sektora MSP . . . . . 251
Rozdział 17. Elementy kapitału relacyjnego oddziałujące na konkurencyjność małych
i średnich przedsiębiorstw (Wiesław Danielak) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
17.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
17.2. Istota kapitału relacyjnego jako elementu kapitału intelektualnego . . . . . . . . . . . . . . . . 254
17.3. Komponenty kapitału relacyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
17.4. Elementy kapitału intelektualnego wykorzystywane w procesie realizacji inwestycji
i innowacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262
17.5. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
Rozdział 18. Uwarunkowania społecznej odpowiedzialności małego przedsiębiorstwa
(Agnieszka Sokołowska) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
18.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
18.2. Społeczna odpowiedzialność – kontekst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267
18.3. Uwarunkowania wewnętrzne wynikające ze specyfi ki funkcjonowania i zarządzania
małym przedsiębiorstwem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269
18.3.1. Wielkość przedsiębiorstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
18.3.2. Przedmiot działalności, branża, kluczowe zasoby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271
18.3.3. Kształt struktury organizacyjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271
18.3.4. Świadomość właścicieli, menedżerów i pracowników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272
18.3.5. Relacje społeczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
9
SPIS TREŚCI
18.3.6. Kultura organizacyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
18.3.7. Strategia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
18.3.8. Sposób zarządzania fi rmą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
18.3.9. Relacje z otoczeniem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
18.3.10. Sytuacja fi nansowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
18.4. Czynniki zewnętrzne warunkujące realizację koncepcji społecznej odpowiedzialności
w małym przedsiębiorstwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276
18.5. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
Rozdział 19. Wewnętrzne uwarunkowania współdziałania gospodarczego małych
przedsiębiorstw (Agnieszka Połomska-Jasienowska) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
19.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
19.2. Pojęcie współdziałania i związane z nim podstawowe terminy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
19.3. Klasyfi kacje i typologie uwarunkowań funkcjonowania przedsiębiorstw . . . . . . . . . . . 282
19.3.1. Zewnętrzne i wewnętrzne uwarunkowania funkcjonowania przedsiębiorstw . . 282
19.3.2. Wewnętrzne uwarunkowania współdziałania gospodarczego małych
przedsiębiorstw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285
19.4. Wyniki badań empirycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286
19.4.1. Charakterystyka organizacji badań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286
19.4.2. Krótka charakterystyka badanych przedsiębiorstw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287
19.4.3. Analiza wyników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287
19.5. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294
Rozdział 20. Współpraca przedsiębiorstw warunkiem rozwoju innowacyjnego sektora
MSP w Polsce (Robert Stanisławski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
20.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
20.2. Współpraca MSP w zakresie rozwoju innowacyjnego – przegląd wybranych badań . 299
20.3. Ocena współpracy MSP w zakresie podnoszenia innowacyjności – badania własne . 305
20.4. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312
Rozdział 21. Procesy umiędzynarodowienia małych i średnich przedsiębiorstw w świetle
badań empirycznych (Anna Michna, Renata Sękowska) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314
21.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314
21.2. Charakterystyka sektora MSP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314
21.3. Wyniki badań empirycznych opisujących proces umiędzynarodowienia sektora MSP . 317
21.4. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324
Bibliografi a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327
Indeks nazwisk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343
Indeks rzeczowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349
10
Marek Matejun
Słowo wstępne
W literaturze światowej zainteresowanie zarządzaniem małymi i średnimi przedsiębior-
stwami (MSP) zaczęło się w latach siedemdziesiątych XX wieku. Jedną z pierwszych,
fundamentalnych publikacji był tzw. Raport Boltona z 1971 roku, w którym dokonano
wskazania normatywów ilościowych i jakościowych defi niujących fi rmy sektora MSP.
W polskich warunkach zainteresowanie tymi podmiotami pojawiło się wraz z przemia-
nami politycznymi i gospodarczymi, które nastąpiły po 1989 roku. Podkreślano wówczas
istotną rolę fi rm tego sektora w procesie transformacji ustrojowej oraz ich gospodarcze
i społeczne znaczenie.
Zarządzanie MSP stanowi więc stosunkowo młodą subdyscyplinę nauk o zarządza-
niu, wyodrębnioną według kryterium określonego rodzaju organizacji [Sudoł, 2007,
s. 11–12]. Coraz częściej zwraca się jednak uwagę, że zbiorowość małych i średnich fi rm
jest bardzo zróżnicowana wewnętrznie, co utrudnia dokonywanie porównań naukowych,
jak również uogólnianie pewnych tendencji zaobserwowanych w określonej grupie
podmiotów [Dominiak, 2005, s. 21]. Sektor MSP jawi się jako heterogeniczny, trudny do
jednoznacznego określenia zbiór podmiotów gospodarczych, którego charakter deter-
minowany jest metodyką dokonywanej systematyzacji.
Wyzwania te towarzyszą badaniom nad problemami funkcjonowania i rozwoju
MSP. Obejmują one szeroki zakres obszarów merytorycznych, uwzględniających specy-
fi czne – ilościowe i jakościowe – właściwości fi rm tego sektora. Analiza zmian zacho-
dzących w otoczeniu MSP oraz ich specyfi cznych potrzeb wskazuje na coraz bardziej
aktualne trendy badawcze dotyczące między innymi:
• kultury organizacyjnej i społecznej odpowiedzialności biznesu,
• zarządzania przedsiębiorczością i kapitałem intelektualnym,
• zarządzania innowacyjnością i kreowania przewagi konkurencyjnej,
• perspektyw współpracy między małymi i średnimi przedsiębiorstwami a otocze-
niem tych organizacji.
Tym zagadnieniom poświęcono niniejszą monografi ę. Jej celem jest przedstawienie
aktualnych wyzwań oraz identyfi kacja perspektyw w badaniach nad zarządzaniem MSP.
11
SŁOWO WSTĘPNE
Praca, obejmująca 21 opracowań, została podzielona na cztery części.
Pierwszą część poświęcono aktualnym trendom badań nad zarządzaniem MSP.
Zwrócono uwagę na znaczenie przedsiębiorstw rodzinnych, zmiany kultury organiza-
cyjnej w małych i średnich fi rmach, stan i perspektywy rozwoju innowacyjności oraz
budowania przewagi konkurencyjnej podmiotów działających w mniejszej skali.
Część druga dotyczy problematyki zarządzania przedsiębiorczością oraz rozwoju
zasobów kadrowych w MSP. Ważny nurt prezentowanych zagadnień stanowią rozważa-
nia na temat form i metod wspierania przedsiębiorczości akademickiej. Poruszono tu
również problematykę identyfi kacji form zatrudnienia, tworzenia systemów motywo-
wania dla kadr menedżerskich oraz kompetencji w małych i średnich fi rmach.
W trzeciej części poddano analizie wpływ otoczenia na funkcjonowanie i rozwój
fi rm tego sektora, w tym między innymi omówiono bariery, które napotykają w swojej
działalności, wpływ form opodatkowania podatkiem dochodowym oraz polityki ra-
chunkowości na ich funkcjonowanie, a także wpływ transferu technologii na budowanie
przewagi konkurencyjnej.
Czwartą część pracy poświęcono perspektywom wykorzystania współpracy we-
wnątrz- i międzyorganizacyjnej w podnoszeniu konkurencyjności MSP. Zwrócono
uwagę na znaczenie kapitału relacyjnego, uwarunkowania społecznej odpowiedzialności
małych przedsiębiorstw, wewnętrzne uwarunkowania współdziałania gospodarczego,
a także aktualne i przyszłe trendy badań nad internacjonalizacją działalności tych
podmiotów.
Książka jest przeznaczona dla naukowców zajmujących się problematyką zarządza-
nia MSP, właścicieli i menedżerów tych podmiotów, a także konsultantów i doradców
świadczących usługi dla fi rm tego sektora. Polecamy ją także studentom i wykładowcom
prowadzącym zajęcia z zakresu przedsiębiorczości, zarządzania małym i średnim bizne-
sem, szczególnie w ramach specjalności programowych i studiów podyplomowych.
Zaprezentowane w tej monografi i kierunki, wyzwania i wyniki badań będą z pew-
nością przydatne do rozwiązywania aktualnych problemów fi rm sektora MSP.
Autorzy wyrażają również nadzieję, że staną się one inspiracją do rozwoju prac ba-
dawczych nad zarządzaniem małymi i średnimi przedsiębiorstwami.
12
strony tytulowe 5/13/10 3:58 PM Page 4
Cz´Êç 1
Kierunki badaƒ nad zarzàdzaniem
ma∏ymi i Êrednimi przedsi´biorstwami
Teresa Piecuch
Rozdział 1
FUNKCJONOWANIE MAŁYCH
I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW
W GOSPODARCE
1.1. Wprowadzenie
Małe i średnie fi rmy dominują w systemach gospodarczych większości państw. Przeko-
nanie o ich znaczącej roli w gospodarce jest powszechne. Funkcjonują one zazwyczaj
w niszach rynkowych, zaspokajając określone potrzeby odbiorców. Nie mają takiej siły
przebicia jak duże przedsiębiorstwa, są jednak dużo bardziej elastyczne „w akcepto-
waniu reguł jednolitego rynku i szybkiego dostosowywania się do jego wymagań” [Stru-
życki (red.), 2004, s. 20].
Zarządzanie małymi fi rmami jest odmienne od zarządzania dużymi przedsiębior-
stwami, nastręcza wielu problemów i niejednokrotnie jest dużo trudniejsze od kierowania
dużą jednostką, której kierownictwo z reguły korzysta ze sztabu doradców wspomaga-
jących zarządzanie. Ponadto sukcesy małych fi rm nie odbijają się tak szerokim echem,
porażki natomiast przeżywane są bardzo mocno, niejednokrotnie prowadząc do ich
upadku.
Przedmiotem opracowania jest specyfi ka zarządzania MSP. Zwrócono w nim uwagę
na różnego rodzaju problemy, jakie przedsiębiorcy muszą pokonywać w trakcie bieżącej
działalności. Omówiono między innymi zarządzanie zasobami ludzkimi w firmach
sektora MSP, a także ich problemy z dostępem do zewnętrznych źródeł fi nansowania.
15
TERESA PIECUCH
1.2. Istota małych i średnich firm
Działalność „na małą skalę”, utożsamiana z małymi i średnimi fi rmami, zajmuje poważne
miejsce w teorii gospodarowania. Już wczesna ekonomia opierała się na założeniu, że
rynek składa się z dużej liczby małych przedsiębiorstw. Koncentracja kapitału i powsta-
wanie ogromnych, ponadnarodowych korporacji zburzyły nieco ten pogląd. Z czasem
sytuacja uległa jednak zmianie na korzyść małych fi rm, które okazały się niekwestiono-
wanym stymulatorem rozwoju gospodarczego. Na całym świecie traktowane są one
obecnie jako motor zmian, źródło innowacji. Przedsiębiorstwa takie – mówiąc potocz-
nie – mają niewiele do stracenia, a dużo do zyskania, dlatego wykazują się większą chęcią
do podejmowania ryzykownych działań niż fi rmy duże, rozbudowane, skostniałe, zbiu-
rokratyzowane, a zatem mało elastyczne, trudno podatne na zmiany.
W Polsce sektor MSP zaczął być przedmiotem badań i analiz na początku lat dzie-
więćdziesiątych XX wieku jako naturalna konsekwencja procesu transformacji gospo-
darki1. To wówczas lawinowo wręcz zaczęły powstawać małe i średnie fi rmy, tworząc
podstawy sektora prywatnego w okresie transformacji gospodarki.
W literaturze brak jest jednej, powszechnie obowiązującej defi nicji małego i śred-
niego przedsiębiorstwa. Defi niuje się je najczęściej na podstawie dwóch grup kryteriów
– ilościowych i jakościowych. Kryteria ilościowe (statystyczno-prawne) to te, które
uwzględniają mierzalne elementy charakteryzujące fi rmę, np. wielkość zatrudnienia,
wyposażenie, wielkość obrotów, produkcję netto, przychód, zysk. Mogą one być różne
w różnych krajach, są też zmienne w poszczególnych latach. W większości przypadków
wiodącym kryterium jest liczba osób zatrudnionych w danej jednostce [Skowronek-
-Mielczarek, 2007, s. 2].
Defi niowanie MSP na podstawie jakościowych wyróżników jest znacznie trudniejsze.
Opiera się na założeniu, że istnieje pewien katalog cech właściwych tylko tym przed-
siębiorstwom. Katalog ten obejmuje takie funkcje, obszary i sposoby działania oraz za-
chowań, które nie występują w dużych fi rmach lub są realizowane w nich w sposób
zdecydowanie inny. Kryteria te nie powinny jednak wynikać z subiektywnych ocen
przedsiębiorców bądź obserwatorów zewnętrznych. Zależą one przede wszystkim od
„rzeczywistej roli i miejsca danego rodzaju działalności ekonomicznej w historycznie,
społecznie i kulturowo określonej formie i strukturze gospodarki jako całości” [Łuczka
(red.), 2007, s. 49].
1 Przed rokiem 1989 istniał sektor prywatny, ale w wersji szczątkowej – funkcjonowały drobna wytwór-
czość i rzemiosło, a około 75 sektora rolnego było własnością prywatną. Warunki, w jakich prowadzili
działalność gospodarczą ówcześni przedsiębiorcy, były jednak szczególnie trudne – np. nie było możliwości
ofi cjalnego zaopatrywania się w surowce i materiały, istniały limity zatrudnienia, nie było akceptacji władz
gospodarczych, a szczególnie politycznych, dla tego rodzaju działalności. W latach osiemdziesiątych XX wieku
polscy przedsiębiorcy mogli zakładać firmy z udziałem kapitału zagranicznego – tzw. firmy polonijne
[Łuczka (red.), 2007, s. 27].
16
1. FUNKCJONOWANIE MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW E GOSPODARCE
Katalog cech jakościowych wykorzystywanych do defi niowania małych i średnich
fi rm ma charakter umowny, a ich lista może być bardzo długa. Za najważniejsze można
jednak uznać to, że małe przedsiębiorstwo [Safi n (red.), 2008, s. 37]:
1) jest zdominowane przez osobowość przedsiębiorcy – jest on kierownikiem (za-
rządzającym) i jednocześnie jego właścicielem; jest samodzielny, może realizować
własne pomysły, panuje nad wszystkimi realizowanymi działaniami;
2) działa najczęściej na rynku relatywnie bliskim ekonomicznie bądź psychologicz-
nie – oznacza to chęć, możliwość, a często konieczność bliskich kontaktów z otocze-
niem, od którego zależy jego sukces. Liczne osobiste kontakty (z dostawcami, klientami)
i bezpośrednia obsługa przez właściciela wytwarzają relacje współdziałania. Sposób
działania dominujący w MSP, tzn. mający na względzie określonego klienta, oparty na
bezpośrednim z nim kontakcie i ścisłym przestrzeganiu ustalonych terminów, a rzadziej
nakierowany na anonimowy rynek, z natychmiastowym terminem dostaw, wymusza
bezpośredni kontakt i daje możliwość natychmiastowego odbioru nawet słabych sygna-
łów rynkowych;
3) świadczy usługi (produkuje) zgodnie z indywidualnymi życzeniami klientów –
spełnianie ich to z jednej strony sposób na wyróżnienie się na rynku, z drugiej zaś reakcja
na ograniczone możliwości wywierania wpływu na otoczenie;
4) ma niesformalizowaną strukturę organizacyjną – małe fi rmy, zwłaszcza we wcze-
snych fazach rozwoju, zwykle są wolne od mało elastycznych, wieloszczeblowych struk-
tur. Brak tu biurokratycznych procedur i formalnych norm organizacyjnych; pewna
i jasno zdefi niowana jest też rola i pozycja właściciela jako centrum decyzyjnego, który
decyduje o treści wszystkich realizowanych w fi rmie funkcji;
5) zwykle jest zarządzane w pewien charakterystyczny sposób – opiera się na „ojcow-
skich” relacjach między właścicielem a pracownikami; istnieją w nim ścisłe i niesforma-
lizowane kontakty między kierownictwem a współpracownikami; są one wielostronne,
częste, bezpośrednie, co przejawia się zarówno w formach zwracania się do siebie, jak
i w relacjach pozasłużbowych;
6) szybko reaguje na zmiany otoczenia – umiejętności te uważane są za jedne z istot-
niejszych zdolności MSP; są one wynikiem elastycznej struktury, potencjału kadrowego
i technicznego, co umożliwia skuteczne konkurowanie na rynku;
7) stanowi odrębny typ gospodarki fi nansowej – bazą fi nansową, na której powstaje,
są zwykle zasoby właściciela i jego rodziny, środki oszczędzane często przez całe życie,
także pożyczki od krewnych, znajomych; jest to wynik niechęci do współpracy instytucji
fi nansowych z małymi, nowo powstałymi fi rmami, a także niechęci właścicieli do dzie-
lenia się niezależnością i samodzielnością;
8) ma mały udział w rynku – zazwyczaj nie należy do rynkowych potentatów. Udział
MSP w sprzedaży, w liczbie obsługiwanych klientów z reguły jest niewielki. Przed-
siębiorstwa te z reguły działają na rynkach lokalnych lub regionalnych. Do rzadkości
należą takie, które można uznać za potentatów na rynkach krajowych lub międzynaro-
dowych;
17
TERESA PIECUCH
9) ma samodzielność ekonomiczną i prawną – małe fi rmy niemal zawsze, a średnie
bardzo często to jednostki, których działalność oparta jest na prywatnej własności środ-
ków produkcji i osobistej pracy właściciela i jego rodziny. Taki stan utrzymywany jest
tak długo, jak długo rozmiary fi rmy (zatrudnienie, wielkość produkcji) czy otoczenie
umożliwiają skuteczne rozwiązywanie problemów wewnętrznych i walkę konkurencyjną;
10) koncentruje swoją działalność na wybranych rynkach lub produktach – jego
działalność jest często związana z jednym produktem lub jest słabo zdywersyfi kowana.
Zarówno nieliczny personel, jak i bardzo ograniczone zasoby fi nansowe zmuszają do
poszukiwania swoich szans w wybranych segmentach.
Bardzo dużo MSP bardzo szybko upada, co może być związane z występowaniem
wielu barier oraz zagrożeń utrudniających bądź nawet uniemożliwiających ich powsta-
wanie, funkcjonowanie i rozwój. Są to te elementy otoczenia, które mogą powodować,
że rozwój przedsiębiorstw „może być hamowany poprzez szereg różnych utrudnień, które
uniemożliwiają lub zmniejszają wymiar osiąganego sukcesu. Tworzą (...) bariery o dość
zróżnicowanej typologii” [Skalik, 2002, s. 18]. W konsekwencji osłabiają przedsiębior-
stwo, ograniczają jego sprawność, mogą blokować jego rozwój w przyszłości. Omówiono
je w dalszej części opracowania.
1.3. Znaczenie małych i średnich
przedsiębiorstw w gospodarce
Znaczenie małych i średnich przedsiębiorstw w gospodarce najpełniej określił P.F. Drucker,
stwierdzając, że są one „solą gospodarki rynkowej” i stanowią bazę demokratycznego
porządku społeczno-gospodarczego. To w takich fi rmach istnieją najbardziej dogodne
warunki do ujawnienia się przedsiębiorczych postaw ich pracowników.
Małe i średnie fi rmy pełnią w gospodarce wiele bardzo ważnych funkcji, do których
można zaliczyć:
1) aktywny udział w procesie zmian struktury przemysłowej kraju wynikającej z de-
monopolizacji i restrukturyzacji gospodarki;
2) odgrywanie ważnej roli w rozwoju prywatnej własności środków produkcji;
3) wpływanie na ograniczanie poziomu bezrobocia;
4) zagospodarowywanie często ogromnych nadwyżek siły roboczej „uwolnionej”
w wyniku racjonalizacji funkcjonowania sektora publicznego;
5) wymuszanie zmian w uregulowaniach prawnych sprzyjających rozwojowi przed-
siębiorczości i efektywności funkcjonowania małych podmiotów.
Odzwierciedleniem rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w gospodarce regio-
nów są również zmiany zachodzące w rozkładzie wielkości fi rm w różnych sektorach
18
1. FUNKCJONOWANIE MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW E GOSPODARCE
oraz możliwość podnoszenia standardów jakości i bezpieczeństwa wytwarzanych pro-
duktów i oferowanych usług. To dzięki nim następują w regionie zmiany alokacyjne
czynników wytwórczych jako efekt poszukiwania nisz rynkowych, ciągłego dążenia nie
tylko do przetrwania na danym rynku, lecz także do rozwoju [Łuczka (red.), 2007, s. 8].
Często w literaturze przedmiotu podkreśla się, że małe i średnie fi rmy uzyskują
przewagę nad dużymi podmiotami. Ułatwiają to takie cechy MSP, jak:
potrzeby rynkowe,
nie nowych miejsc pracy,
• szybka reakcja na zmieniające się otoczenie,
• otwarcie na wykorzystanie innowacji, które mogą być łatwiej weryfi kowane przez
• stosunkowo łatwe wchodzenie w układy kooperacyjne przez szybkie organizowa-
• przedsiębiorcze wykorzystanie różnego typu szans i okazji rynkowych,
• szybki przepływ informacji wewnątrz przedsiębiorstwa,
• oparcie działalności głównie na zaspokajaniu konkretnych potrzeb zgłaszanych
• wyższa konkurencyjność, która jest możliwa dzięki ścisłej kontroli oraz redukcji
przez lokalny rynek;
kosztów.
Rolę sektora MSP w gospodarce z punktu widzenia efektów, jakie dzięki nim można
uzyskać analizuje K. Safi n [2008, s. 50]. Zwraca on uwagę na:
1) efekt postępu technicznego (innowacyjność) – to jeden z najistotniejszych prze-
jawów przedsiębiorczości, a innowacje to warunek przetrwania oraz rozwoju sektora
MSP. Firmy małe, ze względu na ograniczony dostęp do kapitału, często nie prowadzą
działalności badawczo-rozwojowej, co znacznie ogranicza ich możliwości konkurowa-
nia, uniemożliwia osiągnięcie i utrzymanie odpowiedniej pozycji konkurencyjnej w da-
nej branży;
2) efekt zatrudnienia – MSP wnoszą duży wkład w powstawanie nowych miejsc
pracy i dają większą pewność ich utrzymania niż duże. Nawet w okresach kryzysu za-
trudnienie w takich fi rmach z reguły wzrasta, podczas gdy w dużych przedsiębiorstwach
– spada. Małe fi rmy mają też poważny udział w systemie szkolenia i kształcenia zawodo-
wego – o ile bowiem duże fi rmy mogą bazować na kadrach sektora MSP (mogą je przej-
mować), o tyle małe podmioty muszą sobie je wykształcić same;
3) efekt ekologiczny – w miarę wzrostu wielkości przedsiębiorstwa rośnie jego
ujemny wpływ na środowisko naturalne. Duże fi rmy działają na środowisko w sposób
skomasowany i skoncentrowany. Dotyczy to zarówno wpływu bezpośredniego (np. emisja
zanieczyszczeń), jak i pośredniego (np. przez infrastrukturę towarzyszącą ich rozwojowi).
Wpływ małych fi rm ma charakter mniej agresywny i zdecentralizowany, mniejsza jest
też ich ogólna szkodliwość oddziaływania na środowisko;
4) efekt makroekonomiczny – MSP wpływają na wzrost gospodarczy nie tyle przez
udział w tworzeniu PKB, ile przez „powiązania pośrednie”, takie jak: nowe miejsca
pracy, innowacje;
19
Pobierz darmowy fragment (pdf)
