Darmowy fragment publikacji:
Z
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Z
Risk-taking Behaviors and Addiction:
The Phenomenon, Its Context and Determinants
Warszawa–Dąbrowa Górnicza 2013
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Recenzent naukowy:
dr hab. prof. KUL Roman B. Sieroń – Katolicki Uniwersytet Lubelski
© Copyright by Mariusz Jędrzejko
© Copyright by Ofi cyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2013
Projekt okładki
Zbigniew Pindor
Wydawcy:
Ofi cyna Wydawnicza ASPRA-JR
03-982 Warszawa, ul. Dedala 8/44
www.aspra.pl, e-mail: ofi cyna@aspra.pl
Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej
41-300 Dąbrowa Górnicza, ul. Cieplaka 1C
www.wsb.edu.pl
Mazowieckie Centrum Profi laktyki Uzależnień
05-822 Milanówek, ul. Staszica 21B
e-mail: edu@mcpu.edu.pl
Opracowanie grafi czne
Anna Chaberska
Skład i łamanie
OFI
ISBN 978-83-7545-418-5
ISBN 978-83-934554-9-8
Wszelkie prawa zastrzeżone – praca w całości ani w żadnej części nie może być powielana,
przetwarzana oraz udostępniana w formie papierowej lub elektronicznej bez pisemnej zgody
Wydawców i Autorów.
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
SPIS TREŚCI
Wstęp
Mariusz Jędrzejko, Małgorzata Janusz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Introduction
Mariusz Jędrzejko, Małgorzata Janusz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11
Część I
Mariusz Jędrzejko, Marek Walancik
Człowiek i uzależnienia – uwarunkowania zjawiska . . . . . . . . . . . . 13
Część II
Mariusz Jędrzejko, Marek Walancik, Małgorzata Janusz
Patologie – uzależnienia: zjawisko i jego implikacje . . . . . . . . . . . . 31
2.1. Przyczyny i uwarunkowania uzależnień – patologii
społecznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
2.2. Uzależnienia – zjawisko i jego specyfi ka . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
Część III
Mariusz Jędrzejko, Małgorzata Janusz, Marek Walancik
Czynniki ochronne i ryzyka w uzależnieniach oraz zachowaniach
ryzykownych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
3.1. Czynniki ryzyka. Czynniki ochronne – różne strategie
ukierunkowane na dobrostan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
3.2. Nowe spektrum zaburzeń, zachowań i uzależnień. . . . . . . . . . . 65
3.3. Zjawisko w kontekście przyspieszonej adolescencji . . . . . . . . . 68
3.4. „Motory napędowe” zmian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
3.5. Co to są zachowanie problemowe – ryzykowne? . . . . . . . . . . . 88
3.5.1 Wybrane modele teoretyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
3.5.2 Czynniki ryzyka i chroniące zachowań
ryzykownych – przegląd problemu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .113
Kluczowe wnioski
Mariusz Jędrzejko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
Key fi ndings
Mariusz Jędrzejko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
Bibliografi a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
5
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
CONTENTS
Introduction
Mariusz Jędrzejko, Małgorzata Janusz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11
Chapter I
Mariusz Jędrzejko, Marek Walancik
Addiction in Human Development and Its Determinants . . . . . . . . .13
Chapter II
Mariusz Jędrzejko, Marek Walancik, Małgorzata Janusz
Anti-social Behaviour: The Phenomenon of Addiction
and Its Consequences. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31
Chapter III
Mariusz Jędrzejko, Małgorzata Janusz, Marek Walancik
Risk and Protective Factors in Addiction and
Risk-taking Behaviours . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63
Key fi ndings
Mariusz Jędrzejko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .133
Bibliography . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .135
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
WSTĘP
Mariusz Jędrzejko, Małgorzata Janusz
Przedkładane opracowanie – w naszym zamyśle interdyscyplinarne – jest
wynikiem studiów stu kilkudziesięciu polskich i zagranicznych rozpraw na-
ukowych, wielu artykułów, komunikatów z badań, rozmów z psychiatrami,
pedagogami i psychologami, udziału w konferencjach naukowych w latach
2010–2012, dyskusji ze specjalistami terapii uzależnień i zaburzeń. Przygo-
towano je z myślą wykorzystania nie tylko w procesie kształcenia studen-
tów – przyszłych pedagogów, psychologów, socjologów oraz uczestników
studiów podyplomowych pragnących poszerzyć swoją wiedzę nt. etiologii
i przebiegu zachowań problemowych nieletnich, lecz także jako pracę po-
szerzającą i systematyzującą problematykę etiologii i przebiegu zachowań
ryzykownych wśród dzieci i młodzieży. W publikacji szczególny nacisk
położyliśmy na przedstawienie znanych teorii wyjaśniających to zjawisko,
konteksty ich powstawania oraz możliwe konsekwencje w wymiarze zdro-
wotnym, psychicznym i moralnym. Po każdym z rozdziałów zamieszcza-
my wykaz literatury, która naszym zdaniem poszerzy wiedzę Czytelnika
w omawianym zakresie, a tym samym pozwoli na lepsze zrozumienie oma-
wianych zjawisk i problemów. Mamy nadzieję, że praca będzie przydatna
pedagogom i psychologom, zwłaszcza szkolnym, analizującym na co dzień
coraz bardziej „dziwne” zachowania i czyny uczniów oraz znajdzie zasto-
sowanie w praktyce pedagogicznej placówek opiekuńczo-wychowawczych
i resocjalizacyjnych.
Myśl przygotowania prezentowanej Czytelnikowi publikacji wypływa
wprost z wniosków praktycznych związanych z diagnozą zaburzeń u dzie-
ci i młodzieży, raz eksperymentujących z narkotykami lub substancjami
podobnymi, innym razem podejmujących wczesną inicjację seksualną lub
przesiadujących całymi wieczorami przed ekranem komputera. Zauważa-
my nie tylko wzrost liczby nastolatków z takimi problemami, lecz także
7
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Wstęp
zmianę jakościową. Polega ona na coraz liczniejszym występowaniu sil-
nych zaburzeń, często o charakterze krzyżowym, osłabieniu oddziaływania
wychowawczego ze strony rodziców, które często jest zastępowane „kupo-
waniem” dzieci (spełnianiem ich wszystkich zachcianek materialnych bez
wiązania tego z wypełnianiem obowiązków, wynikami w nauce, wspiera-
niem rodziców etc.) coraz to nowymi gadżetami, oraz zmniejszaniu się wie-
ku pierwszych eksperymentów z substancjami psychoaktywnymi (tytoń, al-
kohol, narkotyki, inne środki psychoaktywne). Opracowanie jest pierwszym
z trzech tworzących „tryptyk pedagogiczny” na temat zaburzeń i patologii
społecznych w młodym pokoleniu. W kolejnych (Narkotyki i substancje
działające podobnie – zjawisko i profi laktyka; Nowe uzależnienia) przedsta-
wimy szerzej zjawiskowe formy patologii społecznej, ich uwarunkowania,
następstwa zdrowotne, społeczne i moralne.
Na formułowane w pracy oceny i wnioski silny wpływ ma nasza prak-
tyka zawodowa w pracy z osobami z zaburzeniami, co pozwoliło nam –
przez studia przypadków oraz dogłębną analizę literatury tematu (jej wykaz
znajdzie Czytelnik w bibliografi i) – lepiej zrozumieć drogę prowadzącą do
zachowań problemowych, jak i siłę działania czynników ochronnych. W tej
perspektywie lepiej widać całą ścieżkę destrukcji, w której dziecko jest ni-
kim innym, jak tylko ofi arą naszych zaniedbań oraz nieustannych „starań”,
aby szybko „dorosło”. Podkreślmy już na wstępie, że jakiekolwiek próby
obarczania młodych ludzi winą za ich destrukcyjne zachowania są błędem
analitycznym, to wszystko, co robią, jest bowiem naśladownictwem doro-
słych lub wypełnianiem pustki wychowawczej (aksjologicznej).
Prezentowana perspektywa socjopedagogicznego spojrzenia na etiologię
zachowań problemowych (w tym zwłaszcza uzależnień) jest wspierana –
nieprzypadkowo – podejściem antropologicznym i etycznym. Bliskie na-
szemu spojrzeniu na wychowanie są bowiem tezy pedagogiczne i społeczne
polskich badaczy tych problemów: Stanisława Kawuli, Czesława Cekiery,
Krystyny Marzec-Holki, Franciszka Adamskiego, Krystyny Chałas, Jana
Śledzianowskiego, Zbigniewa Gasia, Jana Papieża, Marka Dziewieckiego,
Wiesława Bożejewicza, Urszuli Dudziak, Iwony Niewiadomskiej, Mariana
Nowaka, Henryka Kieresia, które znajdzie Czytelnik wielokrotnie w ko-
mentarzach do podejmowanych problemów.
Zatem już we wprowadzeniu uznajemy za zasadne podkreślenie, iż
w przeciwdziałaniu zagrożeniom związanym z uzależnieniami i zachowa-
niami ryzykownymi doniosłą rolę spełnia wychowanie moralne człowieka,
płaszczyzna wychowania, która jest we współczesnej Polsce konsekwentnie
podważana i rugowana. Nie podejmujemy tej kwestii szerzej, pozostawiając
8
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Wstęp
ją dalszym studiom, ale z wiedzą, że w świecie silnych zaburzeń, dysfunkcji,
uzależnień, zależności, sieci (bo wszystkie one należą do tego samego krę-
gu problemów współczesnego człowieka) łatwiej upowszechnia się płynne
nowoczesności, dehumanizujące oblicze człowieka, sprowadzając go do
uczestnika rynku pędzącego życia i nieustannej konsumpcji, nierzadko pod
postacią avatara. O ile nam – starszym łatwiej przychodzi odróżniać dobro
od zła, o tyle młodzi ludzie wychowywani w przestrzeni, gdzie „małe” zła
(kłamstwa, arogancja, wulgaryzm, nadużywanie alkoholu, palenie tytoniu,
eksperymenty z marihuaną, opuszczanie zajęć szkolnych, ściąganie na lek-
cjach, ciągłe naruszanie przepisów prawa o ruchu drogowym) są codzien-
nością, nierzadko traktują je jako coś normalnego, przez co sami postępują
podobnie. Stąd uznajemy, że w pracy wychowawczej, kształtowaniu postaw
młodych ludzi, tworzeniu im takich warunków socjalizacji, w których będą
mogli szeroko czerpać z kultury rozumianej przez duże K, kultury osadzo-
nej w tradycji łacińskiej – z należnym szacunkiem dla innych – istnieje
kluczowy potencjał ograniczania zachowań problemowych i ryzykownych
młodych ludzi.
Prezentowana Czytelnikowi praca jest w pewnym sensie książką o gra-
nicach wolności młodego pokolenia, rozumianych jako przestrzenie po-
znania, których ze względu na swój potencjał intelektualny i emocjonalny
jeszcze poznawać nie powinni. Uważamy zatem, że miłość do dziecka nie
polega na tym, aby miało to wszystko, co chce mieć, lecz to, co będzie słu-
żyło jego rozwojowi. Stąd jednym z kluczowych sposobów kształtowania
młodego człowieka sprzyjających jego wrastaniu w dorosłość, rozumieniu
społecznego sensu życia człowieka jest wychowanie moralne – dziedzina
coraz bardziej w Polsce zapomniana i coraz częściej wyśmiewana.
***
Pytania o źródła „pędzących i poszukujących” nowych wrażeń dzieci,
o przyczyny, dla których podejmują się czynów do tej pory zastrzeżonych
dla dorosłych, o źródła tak szybkiego rozprzestrzeniania się problemów nar-
kotykowych, promocji zachowań nienormatywnych, a często dewiacyjnych,
o to, dlaczego na oddziały toksykologii trafi a tak wielu nastolatków, a dopa-
lacze poprzez sklepy internetowe znowu wracają na polski rynek substancji
nielegalnych, są w gruncie rzeczy pytaniami natury cywilizacyjnej, pytania-
mi z wyraźnym tłem antropologiczno-aksjologicznym. Takie postawienie
sprawy jest w naszym kraju często odrzucane, także przez wielu pracow-
ników instytucji zajmujących się przeciwdziałaniem uzależnieniom. Uwa-
żamy zatem, że kluczowych przyczyn opisywanych w pracy problemów
9
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Wstęp
poszukiwać należy także w procesach określanych jako „zderzenia cywi-
lizacyjne”, jak bowiem pisze F. Koneczny „[…] dzieje ludzkości są areną
śmiertelnych zapasów pomiędzy cywilizacjami. Każda z nich jest z istoty
ekspansywna i dąży do wyłączności, a jeśli tak to dlatego, że cywilizacje
różnią się pomiędzy sobą, a człowiek nie może być cywilizowany na dwa
czy trzy sposoby jednocześnie”1. Jednak zderzenia, o których piszemy, nie
mają współcześnie tylko wymiaru „krwawych wojen” (takimi będą jednak
narkotykowe wojny w Meksyku, bezwzględność mafi jnych bossów, ofi ary
handlu ludźmi, śmiertelne przypadki przedawkowania narkotyków), choć
skutkują dramatycznymi ofi arami, lecz częściej posiadają formę „bitew”
prowadzonych w sposób utajony, często z przypisaniem im demokratycz-
nych intencji oraz prawa ludzi do korzystania z wolności.
***
Pragniemy serdecznie podziękować tym wszystkim, którzy przyczynili
się do powstania tej pracy, zwłaszcza jej Wydawcom oraz naszym współ-
pracownikom z Wyższej Szkoły Biznesu w Dąbrowie Górniczej.
Składamy także najserdeczniejsze podziękowania recenzentowi tej pra-
cy, profesorowi Romanowi B. Sieroniowi, którego uwagi poszerzyły nasze
spojrzenie na zachowania ryzykowne młodego pokolenia, zwłaszcza ich
wielopłaszczyznowe konsekwencje. Radzi jesteśmy z podpowiedzianych
wskazówek poszerzających perspektywę analityczną opisywanych proble-
mów.
1 Za: H. Kiereś, Człowiek i cywilizacja, Instytut Edukacji Narodowej, Lublin 2007, s. 5.
10
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
INTRODUCTION
Mariusz Jędrzejko, Małgorzata Janusz
The last several years has shown a substantial increase in various addictive
behaviors in Poland. It includes substance dependence (drugs and newly
introduced psychoactive substance, alcohol, tobacco – more than 24 of
polish women, including signifi cant number of pregnant women, regularly
smoke cigarettes) as well as behavioral dependence (gambling, disorders
connected to overuse of digital media, workaholism, shopaholism).
These problems have an evident impact on a society and may cause
a variety of diffi culties like dysfunctions within the family and its
disintegration, disorders among children who have to cope with an addict
in a family, economic consequences including frequent sick leaves, costs
of medical treatment, necessity to increase the number of medical and
rehabilitation centres. Addiction may also be followed or accompanied by
criminal activity (trying to fi nd a way to get money for drugs, being forced
towards prostitution or to act in pornographic fi lms).
In the past two years in Poland there has been an ongoing campaign to
decriminalise the use of marijuana, supported by marijuana activists, certain
policy makers and popular celebrities. A marijuana legalisation offensive
has been followed by an increasing number of young people who choose
to experiment with the drug. This indulgence has brought on an intense
growth of criminal activity, including drug possession and its cultivation as
well as illegal traffi cking. Current research fi ndings (2012) show that 25
of 15–16 year olds have been in contact with cannabis compared to just
16 in 2007. Poland is in a group of European Union countries where use
of marijuana and hashish is on the rise. According to EMCDA (European
Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction) over the last year 9.6
of young people have been using these drugs. Our country is also facing
a serious problem of a growing supply of stimulants (these give a similar
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
11
Introduction
effect like illegal drugs), a surge in cocaine use and a rising number of users
addicted to more than one substance. Poland is experiencing a new high in
the availability of drugs, which poses a challenge to its social, medical and
legal departments.
The book examines possible causes of risk-taking behaviors among
children and young adults, which may lead to drug use and other social
problems. The authors present their opinions on the issue through well-known
theories and conceptions which indicate that the failure of parental style is
one of the key reasons for the drug problems. Adolescents have now been
gifted an opportunity in life to participate in areas once reserved for adults.
One of the main risk factors here may be lack of ethical behaviour in a large
number of Polish families and increasing amount of divorces. Other factors
include rising poverty, migrations for work, growing unemployment among
youth, inequality and discrimination in the job market (strong nepotism,
corruption, using unoffi cial connections in local business networking,
shadow economy).
Other reasons for a development of drug dependency and dangerous
behaviors among adolescents can be:
• reckless behaviour of celebrities who ridicule traditional values, tend
to promote behaviors like drug use, careless sexual behaviour and
a materialistic attitude;
• poorly organised preventive actions, especially among the age group
14–16.
• development of organised crime.
The book is composed of three parts: I. Addiction in Human Development
and Its Determinants; II. Anti-social Behaviors: The Phenomenon of
Addiction and Its Consequences; III. Risk and Protective Factors in Addiction
and Risk-taking Behaviors. They are addressed to teachers, psychologists
and counsellors working at schools, as well as trainee teachers.
Authors of the book are: an educator, a sociologist, and a cultural studies
graduate. Therefore, the subject of social dysfunctions in an environment of
adolescents is analysed from different perspectives.
***
12
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
CZĘŚĆ I
CZŁOWIEK I UZALEŻNIENIA
– UWARUNKOWANIA ZJAWISKA
Addiction in Human Development and Its Determinants
Mariusz Jędrzejko, Marek Walancik
Jak wskazują najnowsze statystki, na świecie ponad 500 milionów lu-
dzi jest uzależnionych od czegoś (substancji lub/i zachowania), w stopniu,
który prowadzi do zaburzenia ich społecznego i zdrowotnego funkcjono-
wania. Być może liczba ta jest daleko wyższa, bowiem wiele krajów nie
uczestniczy w badaniach takich problemów, jak nikotynizm i alkoholizm,
a w niektórych nie istnieją instytucje zajmujące się przeciwdziałaniem pro-
blemowi narkomanii. Podobnie jest z diagnozą tzw. nowych zaburzeń, do
których zalicza się zakupoholizm, hazard, seksoholizm czy pracoholizm.
W opinii wielu badaczy dopiero na odpowiednim etapie rozwoju społeczno-
ekonomicznego, z konieczną zdolnością do refl eksji moralnej, pojawiają się
studia nad problemami natury społecznej i zdrowotnej. Podkreślenia wyma-
ga także, że w niektórych silnie zliberalizowanych społeczeństwach – vide
Holandia – nawet świadomość wielkich kosztów uzależnień nie zmienia de-
cyzji o legalizacji narkotyków. Można też założyć, że problemy mieszczą-
ce się w pojęciach zaburzenia i uzależnienia będą rosły, bowiem sprzyjają
temu „klimat społeczny” oraz upowszechniane modele życia.
Pojęcia, takie jak alkoholizm, narkomania, pracoholizm czy lekomania,
są coraz częściej używane w codziennym życiu, coraz częściej pojawiają
się w mediach, a liczba konferencji naukowych i sympozjów poruszających
te problemy nieustannie rośnie. Najbardziej popularne nałogi dotyczą zaży-
wania substancji chemicznych, takich jak alkohol, narkotyki, nikotyna, leki,
13
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Człowiek i uzależnienia – uwarunkowania zjawiska
które wpływają na stany psychiczne, powodując rozliczne szkody zdrowot-
ne – tak somatyczne, jak i psychiczne. Jest także prawdopodobne, że za-
burzenia i uzależnienia oraz sytuacje ryzyka są cechą immanentną współ-
czesnych czasów, wielkiego przyspieszenia, nieustannej zmiany, ciągłego
ruchu, presji mediów i ogromnych wpływów rynku konsumpcji, zwłaszcza
wszechobecnej reklamy. Czasów, w których rynki fi nansowe i generowany
przez nie cel zasadniczy – zysk – stawiany jest przed osobowym wymiarem
człowieka, ochroną jego środowiska, zdrowiem. Podkreślmy w tym miej-
scu, że to sam człowiek generuje kluczowe problemy skutkujące chorobami,
zaburzeniami i uzależnieniami – czyni to coraz intensywniej i skuteczniej.
W takiej perspektywie widzieć należy masową promocję leków bezrecepto-
wych, różne sposoby omijania zakazu reklamy tytoniu i alkoholu, wchodze-
nie koncernów piwnych w wielkie imprezy sportowe czy ogromne kampa-
nie promujące napoje energetyzujące. Mając na względzie zdrowie, warto
– za M. Kowalskim – podkreślić, iż „wartość zdrowia uaktywnia sposoby
poznawania siebie i innych, a także oceniania otaczającej rzeczywistości”1.
Jednocześnie zdrowie jest wartością służącą osiąganiu celów życiowych,
warunkiem jakości życia, wartością ściśle powiązaną z całym obszarem ak-
sjologicznym jednostki. Znaczenie wartości zdrowia jest elementem pod-
stawowym w obszarach dotyczących stwarzania możliwości dokonywania
odpowiedzialnych wyborów. Przecież problematyka świadomości zdrowot-
nej człowieka „bezpośrednio odnosi się do relacji z drugim człowiekiem,
często wpływając na jego działania w sferze zdrowotnej”2.
Niektórzy autorzy mówią wręcz o zaburzonej i uzależnionej osobowo-
ści naszych czasów3 – raz od kluczowych dla tej pracy narkotyków (oraz
substancji działających podobnie), innym razem od zakupów, pracy, seksu,
samokreacji w sieci czy wizualizacji. Jeśli w takiej perspektywie patrzeć
będziemy na zjawiska dezorganizujące życie indywidualne i społeczne, do-
strzeżemy, że część z tych procesów jest swoiście planowana, jako element
wielkiego rynku, na którym klient jest nieustannie epatowany nowymi le-
galnymi i nielegalnymi ofertami.
1 M. Kowalski, A. Gaweł, Zdrowie – wartość – edukacja, Ofi cyna Wydawnicza „Impuls”,
Kraków 2006, s. 61.
2 M. Kowalski, M. Drożdż, Przemoc i zdrowie w obrazach telewizyjnych. Edukacja przez
codzienność telewizyjną, Ofi cyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2008, s. 89.
3 Niezwykle interesująco jeden z aspektów tych zagrożeń porusza Lee Jampolsky w pra-
cy Leczenie osoby uzależnionej osobowości. Autor ten, poszukując źródeł samodestrukcyjnych
zachowań człowieka, pisze m.in. tak: „Niezadowolenie, poczucie beznadziei, frustracja i przy-
gnębienie zdają się wślizgiwać do naszego życia tylnymi drzwiami […]. I chociaż najczęściej
nie jesteśmy w stanie stwierdzić, dlaczego tak się dzieje, faktem jest, że jesteśmy nieszczęśliwi.
Staramy się wówczas na różne sposoby szukać szczęścia poza sobą (L. Jampolsky, Leczenie oso-
by uzależnionej osobowości, Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa 2011, s. 19).
14
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Grafi ka 1. Generowane procesy i zjawiska oraz ich wynik
Człowiek i uzależnienia – uwarunkowania zjawiska
Dostępność
Zaburzona socjalizacja
MOŻLIWOŚCI:
- spójność
- zróżnicowanie
- sprzeczność
Czynniki socjalizacji
– środowisko
Proces wychowania
Źródło: opracowanie własne.
Dezorganizacja
Zanik kryterium
moralnego
Waga podejmowanego tu problemu wynika przede wszystkim z siły me-
chanizmu uzależniającego, który „wyłącza” niemal wszystkie mechanizmy
ochronne. Jak zauważają badacze tej problematyki J. Mellibruda i Z. Sobo-
lewska-Mellibruda, specyfi czne dla nałogu jest trwanie w nim niezależnie
od skutków ubocznych, a chęć powstrzymania się od zażywania szkodli-
wych substancji czy zachowań często kończy się niepowodzeniem. Nato-
miast przerwa w zażywaniu substancji lub zaprzestaniu nałogowych zacho-
wań wpływa na zaburzenia stanu psychicznego i fi zycznego4.
W wyniku rosnącej promocji różnych produktów i zachowań, zwięk-
szenia ich dostępności, modelowania zachowań np. poprzez zachowania
celebrytów, wejścia na rynek wielu nowych nielegalnych dystrybutorów
(narkotyki, dopalacze, substancje zwieszające masę mięśniową) liczba za-
burzeń nieustannie wzrasta, generując potrzeby natury organizacyjnej (licz-
ba i dostępność placówek diagnostycznych, terapeutycznych i leczniczych),
badawczych (analiza nowych substancji, kształcenie kadr), jak i fi nanso-
wych (koszty utrzymania systemu profi laktycznego i leczniczego).
Opisywane tu kwestie mają swoje źródła w wielu zjawiskach natury spo-
łecznej, ekonomicznej, kulturowej. Badacze tej problematyki wskazują, że
cechą ostatnich 2–3 dekad jest nieustanna płynność prowadząca do zmiany
systemu wartości, jednak nie w kategorii zamiany na coś lepszego, bardziej
konstruktywnego i sensownego, lecz usunięcia wartości uznawanych do tej
4 Zob. J. Mellibrud, Z. Sobolewska-Mellibruda, Integracyjna terapia uzależnień. Teoria
i praktyka, Wydawnictwo Instytutu Psychologii Zdrowia, Polskie Towarzystwo Psychologiczne,
Warszawa 2006.
15
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Pobierz darmowy fragment (pdf)