Darmowy fragment publikacji:
Zarządzanie
działalnością
innowacyjną
Redakcja naukowa:
Lidia Białoń
Autorzy:
Aftyka Waldemar
Białoń Lidia
Boguski Jan
Czechowska-Świtaj Teresa
Janczewska Danuta
Marciniak Stanisław
Sosnowska Alicja
Stańkowski Klemens
Stupałkowski Marek
Werner Emilia
pkt. 11.3
rozdział 1 (pkt. 1.1, 1.2, 1.3) pkt. 1.4 z D. Janczewską, rozdział 2,
rozdział 5 (pkt. 5.1, 5.2, 5.3, 5.4), rozdział 6 (z D. Janczewską),
rozdział 9 (z D. Janczewską)
rozdział 4
pkt. 5.5
pkt. 1.4, rozdział 6, rozdział 9 (z L. Białoń)
rozdział 7
rozdział 8
rozdział 3
rozdział 10
pkt. 11.1, 11.2
Redakcja naukowa: Lidia Białoń
Redakcja: Leszek Plak
Projekt okładki: Aleksandra Olszewska
© Copyright by Wydawnictwo Placet, 2010
Wydanie (cid:72)(cid:69)(cid:82)(cid:82)(cid:78)
Wydawca:
Wydawnictwo PLACET
ul. Mickiewicza 18a/1 01–517 Warszawa
tel.: (0-22) 839-36-26 fax: (0-22) 839-67-61
redakcja@placet.pl
Wszelkie prawa zastrzeżone.
Publikacja ani jej części nie mogą być w żadnej formie i za pomocą jakichkolwiek środków
technicznych reprodukowane bez zgody właściciela copyright.
ISBN 978- 83-7488-(cid:19)(cid:24)(cid:24)(cid:16)(cid:27)
Skład i łamanie: PLACET
Druk i oprawa: (cid:72)(cid:69)(cid:82)(cid:82)(cid:78)
Spis treści
Wstęp....................................................................................................................... 7
ROZDZIAŁ 1. Zręby teorii innowacji ................................................................... 11
1.1. Pojęcie innowacji ........................................................................................................... 12
1.2. Proces innowacyjny ....................................................................................................... 27
1.3. Źródła innowacji ............................................................................................................ 35
1.4. Łańcuch tworzenia wartości innowacji ......................................................................... 49
ROZDZIAŁ 2. Potencjał działalności innowacyjnej ........................................... 61
2.1. Pojęcie potencjału działalności innowacyjnej ............................................................... 61
2.2. Elementy potencjału działalności innowacyjnej ........................................................... 70
2.3. Pomiar potencjału działalności innowacyjnej ............................................................... 83
ROZDZIAŁ 3. Systemy i makrosystemy innowacji opartej na wiedzy ............. 95
3.1. Wprowadzenie ............................................................................................................... 95
3.2. Makrosystem innowacji w UNESCO i UNIDO .......................................................... 102
3.3. Systemy i makrosystemy innowacji w USA ............................................................... 105
3.4. Systemy zarządzania wiedzą i innowacjami w Japonii ............................................... 107
3.5. System zarządzania wiedzą i innowacjami w Unii Europejskiej (UE) ....................... 110
3.6. Strategia Lizbońska UE ............................................................................................... 118
3.7. Narodowe systemy i makrosystemy innowacji opartej na wiedzy ............................. 121
3.8. Narodowy makrosystem innowacji opartej na wiedzy w Polsce ................................ 124
3.8.1. Strategia Rozwoju Kraju (SRK) ...................................................................... 126
3.8.2. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia (NSRO) a Program Operacyjny
Innowacyjna Gospodarka (PO IG) ................................................................. 127
3.8.3. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka .............................................. 129
ROZDZIAŁ 4. Regionalne Systemy Innowacji .................................................. 137
4.1. Istota Regionalnego Systemu Innowacji i zasady jego budowy ................................. 137
4.2. Parki technologiczne i grona ....................................................................................... 148
4.3. Regionalne Systemy Innowacji a Regionalne Strategie Innowacji ............................. 152
4.4. Wdrażanie Regionalnych Systemów Innowacji .......................................................... 161
4.5. Doświadczenie polskich regionów w budowie Regionalnych Systemów Innowacji . 163
4.6. Podsumowanie ............................................................................................................. 165
ROZDZIAŁ 5. Firma innowacyjna ...................................................................... 169
5.1. Istota i cechy firmy innowacyjnej ............................................................................... 169
5.2. Aktywność innowacyjna firm ..................................................................................... 178
5.3. Mierniki aktywności innowacyjnej firm ..................................................................... 184
5.4. Elementy zarządzania działalnością innowacyjną ....................................................... 192
5.5. Psychologiczne aspekty działań innowacyjnych ............................................................. 217
ROZDZIAŁ 6. Strategie innowacji ..................................................................... 231
6.1. Strategie innowacji w ogólnych strategiach firmy ...................................................... 231
6.2. Diagnoza uwarunkowań działalności innowacyjnej firmy ......................................... 236
6.3. Audyt technologiczny .................................................................................................. 241
6.4. Rodzaje strategii innowacji ......................................................................................... 248
6.5. Możliwość zastosowania Strategicznej Karty Wyników (SKW)
w sporządzaniu i realizacji strategii innowacji .......................................................... 257
6
Zarządzanie działalnością innowacyjną
6.6. Baza informacyjna dla strategii działalności innowacyjnej ........................................ 263
ROZDZIAŁ 7. Korzyści i koszty działalności innowacyjnej ............................ 275
7.1. Interpretacja korzyści i kosztów działalności innowacyjnej ....................................... 275
7.2. Problem efektywności działalności innowacyjnej .......................................................... 278
7.3. Metody szacowania kosztów i korzyści oraz efektywności
działalności innowacyjnej ......................................................................................... 284
7.4. Wartość firmy a innowacje ......................................................................................... 291
7.5. Podsumowanie ........................................................................................................... 295
ROZDZIAŁ 8. Finansowanie projektów innowacji ........................................... 297
8.1. Wprowadzenie ............................................................................................................ 297
8.2. Projekt innowacji ........................................................................................................ 298
8.3. Potencjalne źródła finansowania projektów innowacji .............................................. 302
8.4. Uwarunkowania wyboru źródła finansowania projektu innowacji ............................ 305
8.5. Procedury przygotowania projektu innowacji do wystąpienia o uzyskanie
środków finansowych na jego realizację .................................................................. 307
8.6. Propozycje rozwiązań finansowych dla wdrożeń projektów innowacji
stanowiących rezultaty badań naukowych programu wieloletniego ......................... 311
8.7. Zakończenie ............................................................................................................... 318
ROZDZIAŁ 9. Marketingowe wsparcie procesów innowacyjnych ................ 321
9.1. Ogólna charakterystyka marketingowego wsparcia procesów innowacyjnych .......... 321
9.2. Rynek innowacji i jego uczestnicy ............................................................................. 326
9.3. Marketing w instytucjach generujących pomysły nowych rozwiązań
innowacyjnych .......................................................................................................... 330
9.4. Marketing w jednostkach sfery nauki ......................................................................... 339
9.5. Marketingowy kontekst procesu innowacyjnego na poziomie przedsiębiorstw ........... 356
ROZDZIAŁ 10. Interakcje między wizerunkiem, tożsamością i reputacją
firmy a działalnością innowacyjną ............................................................ 369
10.1. Wstęp ........................................................................................................................ 369
10.2. Tożsamość, wizerunek i reputacja w kontekście działalności innowacyjnej ............ 370
10.3. Innowacyjny wizerunek firmy w gospodarce opartej na wiedzy .............................. 380
10.4. Tożsamość i audyt tożsamości w kontekście działalności innowacyjnej ................. 383
10.5. Wizerunek w kontekście działalności innowacyjnej ................................................ 404
10.6. Reputacja w kontekście działalności innowacyjnej .................................................. 408
10.7. Zakończenie ............................................................................................................. 413
ROZDZIAŁ 11. Świadomość innowacyjna społeczeństwa ............................ 419
11.1. Drogi rozwoju świadomości innowacyjnej .............................................................. 419
11.2. Organizacje pozarządowe – innowacja społeczna powstała w wyniku zmiany
świadomości społecznej w latach 1989–2008 ........................................................... 433
11.3. Podnoszenie innowacyjności gospodarki w programach wyborczych partii
politycznych .............................................................................................................. 457
Uwagi końcowe ................................................................................................... 474
Wstęp
Inspiracją do podjęcia prac nad wydaniem niniejszej książki było uruchomienie
w Wyższej Szkole Menedżerskiej w Warszawie, na Wydziale Menedżerskim, na
kierunku Zarządzanie specjalności o nazwie „Zarządzanie innowacjami w gospo-
darce opartej na wiedzy”. Program tej specjalności realizowany był głównie przez
autorów tej pracy. W trakcie jego realizacji zarówno studenci, jak i pracownicy dy-
daktyczni odczuwali wyraźny brak książki, która mogłaby pełnić rolę przewodnika
merytorycznego, swoistego kompendium wiedzy. Biorąc to pod uwagę zespół pod-
jął prace nad jej przygotowaniem.
Zawartość pracy w dużym stopniu odpowiada programowi nauczania tejże
specjalności na poziomie licencjackim, a też magisterskim.
Wiedza o innowacjach, którą przekazujemy w tej publikacji, może być adapto-
wana w wielu dziedzinach działalności menedżerskiej. Treść książki prezentuje
w szerszej perspektywie problematykę innowacji we współczesnym przedsiębior-
stwie. Dostarczam menedżerom instrumentów pomagających w tworzeniu strategii
innowacji. Może też służyć studentom szkół wyższych, a również słuchaczom stu-
diów podyplomowych.
Zarządzanie działalnością innowacyjną będziemy rozpatrywać na różnych
poziomach, tj. na poziomie globalnym, międzynarodowym, narodowym, regional-
nym oraz poszczególnych organizacji. Na każdym z nich występują określone
podmioty dysponujące właściwymi instrumentami dla pobudzania działalności
innowacyjnej. Organizacje te funkcjonują w określonym otoczeniu, które niewąt-
pliwie wpływa na podejmowane przez nie decyzje – a jest ono coraz bardziej
turbulentne i burzliwe.
Na poziomie globalnym rozpatrywane są problemy dotyczące kwestii całego
globu, np. zmiany klimatu, zbrojenia, czy też zmiany w procesach komunikacji mię-
dzy ludźmi. Formułuje się tu zalecenia kierowane do układów narodowych dotyczące
sposobów postępowania chroniących „życie” naszej planety. Zarządzanie innowa-
cjami sprowadza się tu do ustanowienia pewnych programów kierunkowego działa-
nia, które następnie wdrażane być mogą w poszczególnych państwach.
Na poziomie międzynarodowym ustalane są polityki (strategie), których ce-
lem jest rozwiązywania pewnych problemów zachowania zrównoważonego roz-
woju, np. polityka energetyczna, a w jej ramach badania nad energią jądrową;
8
Zarządzanie działalnością innowacyjną
polityka ta znajduje wyraz w realizacji wspólnych programów badawczych, czy
też we wspólnych przedsięwzięciach innowacyjnych. Zarządzanie działalnością
innowacyjną sprowadza się tu do uściślenia kierunkowych programów działa-
nia ustalonych w wymiarze globalnym. Myślimy tu, m.in. o realizacji programów
w ramach Unii Europejskiej.
Problematyka zarządzania działalnością innowacyjną na poziomie narodowym
sprowadza się do tworzenia narodowych polityk innowacyjnych i ich realizacji,
a celem jest pobudzanie i wspieranie innowacyjności w regionach i przedsiębior-
stwach, np. polityka proinnowacyjna państwa.
Tytuł niniejszej pracy: „Zarządzanie działalnością innowacyjną”, jak sądzimy
lepiej odpowiada rzeczywistej problematyce innowacyjnej, aniżeli tytuł „Zarządza-
nie innowacjami”. Innowacja jest efektem całego procesu innowacyjnego, a zarzą-
dzać należy całym procesem innowacyjnym. Tłem wszystkich rozważań związa-
nych z zarządzaniem działalnością innowacyjną na wszystkich poziomach jest
gospodarka oparta na wiedzy. Współczesne zarządzanie działalnością innowacyj-
ną na każdym z wymienionych szczebli będzie rozpatrywane w następujących
perspektywach:
globalizacji;
wiedzy i nauki jako czynnikach sprawczych wszelkich działań innowacyjnych;
ekologicznej, co oznacza, że wszelkie decyzje o wdrażaniu pomysłów innowa-
cyjnych muszą być nakierowane na poszanowanie zasobów przyrody;
konkurencji – bowiem w takich warunkach ekonomicznych żyjemy.
W niniejszej pracy prezentowane będą przede wszystkim ekonomiczne i spo-
łeczne aspekty zarządzania.
Książkę rozpoczynamy (rozdział 1) od rozważań na temat zrębów teorii inno-
wacji. Wyjaśniamy pojęcie, rodzaje i źródła innowacji. W rozdziale zaproponowana
została, szersza od dotychczasowych, definicja innowacji. Zawarliśmy tu koncepcję
łańcucha wartości innowacji, który stał się nicią przewodnią dalszych rozdziałów,
a także sposobu myślenia o całym procesie innowacyjnym.
Rozdział drugi poświęcony jest próbie wyjaśnienia pojęcia – potencjał działal-
ności innowacyjnej. Jest to wysoce skomplikowane zadanie i wymaga dalszych
prac zarówno teoretycznych, jak i szerszych badań empirycznych.
W następnej kolejności (rozdział trzeci) został zaproponowany megasystem
działalności innowacyjnej, w którym wyraźnie wyróżniony jest system „nauki” i sys-
tem „innowacji”. Uważamy, iż jest to właściwe podejście do tworzenia struktur or-
ganizacyjnych i instytucjonalnych, a także programów ramowych działalności
w dziedzinie nauki i innowacji na poziomie globalnym, narodowym i regionalnym.
Wstęp
9
W rozdziale zawarte jest także porównanie podejścia różnych państw do napędu
innowacyjności gospodarki. Zwraca się uwagę na tworzenie na różnych szczeblach
zarządzania struktur umożliwiających uczestnictwo w procesach innowacyjnych
młodych ludzi. Podkreśla się rolę autorytetów naukowych w tworzeniu idei innowa-
cyjnych.
Głównym celem zarządzania działalnością innowacyjną na poziomie regional-
nym (rozdział czwarty) jest takie gospodarowanie zasobami regionu, aby uzyskać
z nich maksymalne efekty, wyrażające się w ostatecznym rachunku w poprawie
poziomu i jakości życia mieszkańców. Do celów zarządzania działalnością innowa-
cyjną zaliczyć należy pobudzanie aktywności innowacyjnej mieszkańców i przed-
stawicieli władz regionalnych. Przykładem mogą być regionalne innowacyjne stra-
tegie rozwoju – ich tworzenie i realizacja. Tę problematykę zawiera rozdział czwar-
ty. Poruszony jest w nim problem podejścia do budowy i wdrażania Regionalnego
Systemu Innowacji.
Najszerzej potraktowany jest poziom poszczególnych organizacji (rozdział pią-
ty), albowiem w nich konkretnie przebiegają procesy innowacyjne, prowadzące do
powstawania nowych wartości, pod postacią nowych produktów, procesów techno-
logicznych, organizacyjnych, marketingowych, czy też nowych systemów zarzą-
dzania. Prezentowane jest podejście i istota firmy innowacyjnej, sposoby jej identy-
fikacji oraz elementy zarządzania nią. Są także akcentowane psychologiczne
aspekty działalności innowacyjnej.
W rozdziale szóstym zwrócona została uwaga na sposób przygotowania stra-
tegii innowacji. Omówiono otoczenie innowacyjne oraz audyt technologiczny,
a także niezbędną bazę informacyjną konieczną dla sporządzania strategii.
Pragniemy zwrócić uwagę na efektywność działalności innowacyjnej, pono-
szone koszty (rozdział siódmy) związane z tą działalnością – a nade wszystko
korzyści, jakie ona przynosi.
W ramach zarządzania działalnością innowacyjną obecna jest także sfera fi-
nansowania projektów innowacyjnych (rozdział ósmy). Zasadnicze znaczenie dla
intensywności innowacyjnej ma współpraca jednostek sfery nauki z praktyką go-
spodarczą przy formułowaniu i realizacji przedsięwzięć innowacyjnych.
Nie mógł zostać pominięty problem marketingowego wsparcia procesów inno-
wacyjnych, który w dotychczasowej literaturze zajmuje skromne miejsce. Wyeks-
ponowane zostało w książce marketingowe wsparcie jednostek sfery nauki (roz-
dział dziewiąty).
Prezentowany jest także w niniejszej pracy związek między działalnością in-
nowacyjną a wizerunkiem firmy (rozdział dziesiąty).
10
Zarządzanie działalnością innowacyjną
Aby działalność innowacyjna mogła się rozwijać i przynosić konkretne efekty –
muszą nią być zainteresowani zarówno menedżerowie, pracownicy, jak i szeroko
pojęta opinia społeczna. Grupy te muszą rozumieć, co to są innowacje i jak prze-
biegałby rozwój gospodarczy z ich pominięciem. Stąd też w pracy poruszony został
problem świadomości innowacyjnej, oraz jej kształtowanie, co doprowadzić może
do powstania społeczeństwa innowacyjnego. Świadomość innowacyjną traktujemy
w niniejszej pracy jako ważne uwarunkowanie udanych procesów innowacyjnych
(rozdział jedenasty).
Pragniemy też podkreślić, iż wiele problemów zarządzania działalnością inno-
wacyjną pozostaje w sferze hipotez, które mamy nadzieję można będzie udowod-
nić drogą uruchomienia badań nad tą problematyką – jest to zadanie przede
wszystkim dla zespołów pracowników naukowych wyższych szkół menedżerskich.
Również w gestii tych uczelni znajduje się problematyka kształtowania świadomo-
ści innowacyjnej nie tylko pracowników i studentów tych uczelni, ale i upowszech-
nienia idei innowacyjnych szerszemu kręgowi odbiorców. Czynić to można przez
angażowanie się w badania naukowe, publikowanie wyników tych badań, naucza-
nie studentów oraz przez bliższą współpracę z menedżerami zarządzającymi
przedsiębiorstwami.
Wyższe uczelnie muszą prowadzić intensywniejszy dialog z jednostkami życia
gospodarczego (z praktyczną działalnością) na rzecz zdynamizowania działalności
innowacyjnej, aby budowa gospodarki opartej na wiedzy nie była tylko hasłem.
Na zakończenie pragnę w tym miejscu podziękować wszystkim autorom roz-
działów niniejszej pracy za ich wkład w popularyzację wiedzy o zarządzaniu dzia-
łalnością innowacyjną. Szczególne podziękowania składam dr Janowi Boguskie-
mu, którego pomoc w przygotowaniu całego tekstu tej książki okazała się nieoce-
niona. Podziękowania składam Mu również w imieniu całego zespołu autorskiego.
Podziękowania kieruję do Wydawnictwa Placet i jego naczelnego redaktora,
dzięki któremu praca została wydana w krótkim terminie.
prof. zw. dr hab. Lidia Białoń
Warszawa 10.11.2009
Rozdział 1
Zręby teorii innowacji
Czy teoria innowacji jest potrzebna1. Bez wątpienia na takie pytanie należy od-
powiedzieć twierdząco. Często powtarzamy tezę, iż najlepszym narzędziem, pod-
powiedzią dla praktyki jest dobra teoria, ponieważ dzięki poznaniu sił i panowaniu
nad nimi tworzenie innowacji staje się bardziej przewidywalne, zaś przewidywal-
ność bierze się z dobrze opracowanej teorii, czyli zestawu twierdzeń, mówiących,
co, czego i dlaczego jest przyczyną2. Teoria to spójny system rozumowań i twier-
dzeń, wyjaśniających jakieś zjawiska i niekiedy również pozwalająca przewidywać
jakieś zjawiska lub dostrzegać nowe możliwości3. Teoria to zintegrowane, usyste-
matyzowane, według jednorodnej zasady (teoriotwórczej), zespoły praw w celu
wyjaśnienia i ewentualnie przewidywania zjawisk4. Problemów czekających na
wyjaśnienie i usystematyzowanie dotyczących szeroko pojętej działalności innowa-
cyjnej jest wiele5. Niniejsza publikacja podejmuje próbę wyjaśnienia niektórych
kwestii związanych z działalnością innowacyjną zaś w tym rozdziale podejmujemy
próbę wyjaśnienia czym są innowacje, jakie ich rodzaje można wyróżnić, jakie są
źródła innowacji oraz sądzimy, że dość istotny problem poruszony w rozdziale
pierwszym to łańcuch tworzenia wartości innowacji.
Czy te wyjaśnienia mogą stanowić część teorii innowacji – osądzi czytelnik.
Autorzy mają tu wiele wątpliwości. Przedstawienie spójnego systemu twierdzeń
wymaga ogromnych i wszechstronnych badań empirycznych. Trudno na dzień
dzisiejszy powiedzieć jeżeli uruchomimy jakąś przyczynę to uzyskamy określony,
pożądany skutek w działalności innowacyjnej. Ta trudność jednakże nie zwalnia
uczonych od prób formułowania praw rządzących rozwojem działalnością innowa-
cyjną.
1 C. M. Christensen, M. E. Raynor, Innowacje – napęd wzrostu, Wyd. Studio Emka 2008, s. 15.
2 Tamże, s. 28.
3 A. Noga, Teoria przedsiębiorstwa, Wyd. PWN, Warszawa 2008, s. 44.
4 S. Nowak, Metodologia badań społecznych, Wyd. PWN, Warszawa 1985, s. 396–397.
5 W. Świtalski, Innowacyjność i konkurencyjność, Wyd. UW, Warszawa 2005. Autor wylicza szereg pro-
blemów, które wymagają teoretycznych uogólnień.
12
Zarządzanie działalnością innowacyjną
1.1. Pojęcie innowacji
Innowacje to pojęcie, które weszło w powszechny obieg, używane jest w me-
diach reklamujących różne produkty wprowadzane na rynek, jednakże wciąż brak
jest ścisłych kryteriów wyjaśniających jego istotę. Pochodzi od łacińskiego słowa
innovatio co oznacza odnowienie. Terminem „innowacja” można obejmować
wszystko co nowe, tj. zmiany techniczne, technologiczne, organizacyjne, zmiany
w systemach zarządzania, w komunikacji międzyludzkiej w świecie mediów, mody,
a także w sposobach myślenia.
Innowacje zmieniają istniejące stany rzeczy. Są przedmiotem zainteresowania
wielu dyscyplin naukowych – nauk technicznych, ekonomicznych, społecznych,
nauk o zarządzaniu. Idee innowacyjne powstają w umysłach pojedynczych ludzi,
jak i całych zespołów. Wdrażane do praktyki stają się innowacjami. Wymagają
ogromnej pracy, starannego przygotowania. Wywołują skutki nie do przecenienia
we wszystkich dziedzinach życia. Są decydującym czynnikiem rozwoju zarówno
pojedynczych firm, jak i całych gospodarek.
Historia pokazuje, że następuje przyspieszenie wdrażania innowacji, czego wy-
raźnym przykładem są tzw. „fale Schumpetera” (rys. 1.1). Z wykresu wynika, iż roz-
piętość między przełomowymi odkryciami ulega skróceniu. Bardziej szczegółowe
dane dotyczą cykli rozwojowych ważniejszych produktów – zawarte są w tabeli 1.1.
Problematykę innowacji do rozważań ekonomicznych wprowadził (1911 r.) Jo-
seph Schumpeter, uznając je, jako egzogeniczny czynnik wzrostu gospodarczego.
Uważał, że innowacja nadaje zasobom nowe możliwości tworzenia bogactwa.
Rysunek 1.1. Fale Schumpetera
Źródło: A. Kukliński (red.), Gospodarka oparta na wiedzy: wyzwanie dla Polski XXI wieku, KBN, War-
szawa 2001, s. 14.
Zręby teorii innowacji
13
Tabela 1.1. Cykle rozwojowe ważniejszych produktów
Produkt
Długość pełnego cyklu
(w latach)
Lata
Aparat fotograficzny
112
Lampa fluorescencyjna
Telefon
Kombajn do zbioru bawełny
Radio
Silnik elektryczny
Kserografia
Telewizja
Produkcja nylonu
Bomba atomowa
Tranzystor
Obwód scalony
79
56
53
35
14
13
12
11
6
5
3
1727–1839
–
1820–1876
–
1867–1902
–
–
1922–1936
–
1939–1945
1948–1953
1958–1961
Źródło: I. Perlaki, Innowacje w organizacjach, PWE, Warszawa 1983, cyt. za: A. H. Jasiński, Przedsię-
biorstwo innowacyjne na rynku, KIW 1992, s.16.
Według J. Schumpetera innowację należy odnieść do pięciu przypadków:6
1. Wprowadzenia na rynek nowego produktu lub produktów o nowych wła-
ściwościach;
2. Wprowadzenia nowej metody produkcji i nowego procesu technologicz-
nego;
3. Otwarcia nowego rynku zbytu;
4. Zdobycia nowych źródeł organizacji jakiegoś przemysłu;
5. Wprowadzenia nowej organizacji jakiegoś przemysłu.
6 J. Schumpeter, Teoria wzrostu gospodarczego, PWN, Warszawa 1960, s. 64.
14
Zarządzanie działalnością innowacyjną
Potwierdzenie tych pięciu przypadków jako innowacji łączył J. Schumpeter
z pojęciem „twórczej destrukcji” prowadzącej do tworzenia nowych, bardziej efek-
tywnych struktur.
Innowacja jest różnie postrzegana przez autorów. W tabeli 1.2 zamieściliśmy
kilka definicji innowacji. Z ich porównania wynika, że innowacja to wynik czegoś
„nowego”, co powinno prowadzić do uzyskiwania korzyści zarówno firmom, jak
i całej gospodarce.
Tabela 1.2. Definicje innowacji według wybranych autorów
Autorzy definicji według
Definicja
J. Schumpeter, Teoria wzrostu
gospodarczego, PWN, Warszawa
1960, s. 64.
wprowadzenia na rynek nowego produktu lub
produktów o nowych właściwościach;
wprowadzenia nowej metody produkcji i nowe-
go procesu technologicznego;
otwarcia nowego rynku zbytu;
zdobycia nowych źródeł organizacji jakiegoś
przemysłu;
wprowadzenia nowej organizacji jakiegoś
przemysłu.
J. A. Allen, Scientific innovation and
Industrial Prosperity, Longman,
London 1966, s. 7.
Innowacją jest wprowadzenie do szerokiego użyt-
ku nowych produktów, procesów lub sposobów
postępowania.
K. Kozioł, Determinanty działalno-
innowacyjnej przedsiębiorstw,
ści
Wyd. Uniwersytet Szczeciński,
Szczecin 2007, s.13.
Innowacja polega na organizowaniu produkcji
opartej na nowych pomysłach służących celom
nowatorów lepiej niż stare. Występują w niej
2 etapy. Odkrycia nowej wiedzy, która spowoduje
wzrost podaży dóbr i usług, jak również wdrożenie
tej wiedzy do procesów produkcji.
E. M. Rogers, Diffusion of innovation,
Free Press, New York 2003, s. 12.
Innowacja to idea lub obiekt, który jest postrzegany
jako nowy przez osobę lub inną jednostkę przyjmującą.
P. R. Whitfild, Innowacje w prze-
myśle, Wyd. PWE, Warszawa
1979, s. 26.
Ciąg skomplikowanych działań polegających na
rozwiązywaniu problemów; w rezultacie powstaje
kompleksowa i opracowana nowość.
S. Kuznets, Six Lectures on Eco-
nomic Growth, Chicago 1959,
s. 30. Cyt. za: W. Janasz, Determi-
nanty działalności
innowacyjnej
przedsiębiorstw, s. 13.
Innowacje jako nowe zastosowanie starej lub no-
wej wiedzy do procesów produkcji inicjującej za-
stosowanie wynalazku.
Zręby teorii innowacji
15
Ch. Freeman, The Economist of
Innovation, F. Pinter,
Industrial
London 1982, s. 57.
Innowacja stanowi pierwsze handlowe wprowa-
dzenie (zastosowanie) nowego produktu, procesu,
systemu lub urządzenia.
Mansfield E, Industrial Research and
Technological Innovation, W. W. Nor-
ton, New York 1968, s. 83.
Innowacja to pierwsze zastosowanie wynalazku.
L. Pasieczny, J. Więckowski, Eko-
nomika przedsiębiorstwa, Wyd.
PWE, Warszawa 1981, s.136.
Innowacja traktowana jest jako odkrycie będące
wynikiem inwencji ludzi i powodujące postępowe
zmiany w określonych stanach rzeczy.
Ph. Kotler, Marketing: Analiza,
uwarunkowania, wdrażanie, kontro-
la, Wyd. Gebethner i S-ka, War-
szawa 1994, s. 322.
A. Sosnowska, (w:) Jak wdrażać
innowacje technologiczne w firmie,
Wyd. PARP 2005, s. 58.
L. Białoń, Poziom techniczny a za-
trudnienie w polskim przemyśle
w układzie gałęziowym, WPW, War-
szawa 1976.
Pojęcie innowacji odnosi się do każdego dobra,
które jest postrzegane jako nowe.
Dla współczesnej firmy innowacje to:
– wprowadzanie nowych produktów;
– wdrażanie nowych technologii;
– zmiany infrastruktury produkcyjnej i dystrybucyjnej;
– działania do lepszego wykorzystania wiedzy
i umiejętności pracowników;
– rozwój sieci informacyjnych.
Innowacja to wprowadzenie do produkcji nowych
wyrobów, uruchomienie nowych procesów technolo-
gicznych i systemów organizacyjnych w celu osią-
gnięcia wyższej efektywności gospodarowania.
L. Biernakowski, (w:)
Innowacje
w przemyśle obronnym, „Materiały
i Studia” Nr 108, WAP Warszawa
1984.
Innowacja jest to zmiana dotycząca środków produk-
cji, przedmiotów, metod i warunków wytwarzania
wprowadzona przez człowieka w celu uzyskania
określonych korzyści ekonomicznych i społecznych.
B. Fiedor, Teoria innowacji: krytycz-
na analiza współczesnych koncepcji
niemarksistowskich, Wyd. PWN,
Warszawa 1979, s. 31.
Z. Pietrasiński, Ogólne i psycholo-
giczne zagadnienia innowacji, Wyd.
PWN, Warszawa 1970, s. 9.
Każda zmiana w danych właściwościach funkcji
produkcji.
Innowacje to zmiany celowo wprowadzone przez
człowieka lub zaprojektowane przez układy cyber-
netyczne, które polegają na zastępowaniu dotych-
czasowych stanów rzeczy innymi ocenianymi do-
datnio w świetle określonych kryteriów składają-
cych się w sumie na postęp.
16
Zarządzanie działalnością innowacyjną
P. F. Drucker, Innowacja i przed-
i zasady,
siębiorczość: praktyka
Wyd. PWE, Warszawa 1992, s. 29.
A. Pomykalski, Zarządzanie inno-
wacjami, Wyd. PWN, Warszawa
2001, s.17.
W. Spruch, Strategia postępu tech-
nicznego: wstęp do teorii, Wyd.
PWN, Warszawa 1973, s. 32.
K. Menrad, Innovation in the food
industry
in Germany, Research
Policy, Vol. 33/2004, s. 845–878,
cyt. za M. Pietrasiński, Innowacje
w sektorze spożywczym, „Roczniki
Naukowe”, Tom VIII, Zeszyt 2.
S. Marciniak, Innowacje i rozwój
gospodarczy, Wyd. KNSA PW,
Warszawa 2000, s. 11–118.
A. Jasiński, Przedsiębiorstwo inno-
wacyjne na rynku, KiW 1992, s. 8.
The measurement of scientific and
technological activities. Proposal
Guidelines for collecting and inter-
preting innovation data, Oslo Ma-
nual, Third edition, 2005, s. 31.
Innowacja jest szczególnym narzędziem przedsię-
biorców, za pomocą którego zmiany prowadzą do
podjęcia nowej działalności gospodarczej lub świad-
czenia nowych usług. Jest specyficznym narzędziem
przedsiębiorczości, działaniem, które nadaje zaso-
bom nowe możliwości tworzenia bogactwa.
Innowacja to proces obejmujący wszystkie działa-
nia związane z kreowaniem pomysłu powstawa-
niem wynalazku a następnie wdrażaniem nowego
lub ulepszonego produktu, procesu organizacji
usługi.
Przyjmuje definicję sformułowaną przez Z. Pietra-
sińskiego.
Kompleksowe zjawisko obejmujące
tworzenie
wiedzy naukowej i technicznej, jej dyfuzję i tłuma-
czenie na nowe
lub zmodyfikowane produkty
i usługi, a także nowe techniki produkcyjne i prze-
twórcze.
Innowacje to twórcze zmiany w systemie społecz-
nym, strukturze gospodarczej, technice oraz przy-
rodzie, a więc wszelkie rozwiązania problemów,
które zmieniają dotychczasowy stan rzeczy, wpro-
wadzają nowości i mają twórczy charakter.
Autor przyjmuje definicję E. Mansfielda.
Wg podręcznika Oslo Manual innowacja jest to wdro-
żenie nowego lub ulepszonego produktu lub procesu,
nowej metody marketingu lub nowej metody organi-
zacji w praktyce biznesowej, miejscu pracy … (An
innovation is the implementation of a new significantly
improved product (good or service), or process,
a New marketing methodology, or a new organiza-
tional method in business practices, workplace orga-
nization or external relations).
Źródło: opracowanie własne na podstawie literatury.
Zręby teorii innowacji
17
Można jeszcze wyróżnić pojęcie: innowacja wartości. Oznacza ono skupienie
uwagi przedsiębiorstw nie na pokonaniu konkurencji, a na sprawieniu, by stawała
się nieistotna. Rozumieć ją należy jako efekt zintegrowanej użyteczności, ceny
i kosztów z pionierstwem rynkowym. Innowacja wartości oferuje klientom nowe
produkty, których wytworzenie nie powoduje nagłego wzrostu kosztów oraz ceny7.
Większość autorów definicji innowacji uważa, że polega ona na wytworzeniu
i wprowadzeniu do sprzedaży produktu (a tym samym do praktyki gospodarczej),
jak również zastosowania go do nowego procesu (otrzymanego w wyniku znanej
wcześniejszej produkcji) dodając, iż przynosi ona na ogół różne korzyści. Podkre-
śla się, iż innowacja to przede wszystkim zmiana. Sformułować należy więc pyta-
nie, czy każda zmiana jest innowacją? Niewątpliwie każda innowacja jest zmianą8
lecz nie każda zmiana jest innowacją.
W. Świtalski, z którym w pełni należy się zgodzić, tak oto przedstawia istotne
cechy zmian, które warunkują potraktowanie jej jako innowacji: 9
a) innowacja jest efektem zmiany modyfikującej albo wprowadzającej zupeł-
nie nowe elementy do sposobu lub wyniku funkcjonowania określonego
podmiotu;
b) zmiana, uważana przez dany podmiot za innowację, powinna być wpro-
wadzona świadomie, celowo, a na trwałe;
– bardziej efektywne funkcjonowanie podmiotu lub
– podwyższenie użyteczności wyników funkcjonowania podmiotów;
c) innowacja jest zmianą, która powoduje:
d) bardziej efektywne funkcjonowanie podmiotu przejawia się w:
– niższych kosztach okresowych, ponoszonych przez podmiot na jed-
nostkę czasu i jego funkcjonowanie lub;
– krótszym czasie reakcji podmiotu na odebrane bodźce;
e) podwyższenie użyteczności wyników funkcjonowania (produktów mate-
rialnych lub usług) podmiotu, może przejawiać się w:
– wyższej użytkowej lub technicznej jakości wyniku, gdy koszt korzysta-
nia z efektu nie uległ zwiększeniu;
7 Por. W. Ch. Kim.,R. Mauborgne, Strategie błękitnego 0ceanu, Wyd. MT Biznes 2005, s. 37.
8 Por. także E. Masłyk-Musiał, Organizacje w ruchu, Wyd. Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2003, s. 29 i dalsze.
9 W. Świtalski, Innowacje i konkurencyjność, Wyd. WUW, Warszawa 2005, s. 68–69.
18
Zarządzanie działalnością innowacyjną
– obniżonym koszcie korzystania z wyniku przy nie pogorszeniu jego ja-
kości użytkowej i technicznej;
– poprawionej w stosunku do stanu sprzed wprowadzenia zmiany relacji:
jakość/koszt korzystania;
f) zmiana powinna mieć zdolność do upowszechniania się wśród innych po-
dobnych podmiotów, które dotychczas nie wprowadziły zmian o podobnej
lub zbliżonej charakterystyce.
Przytoczona argumentacja za traktowaniem zmiany jako innowacji sprowadza
się głównie do eksponowania korzyści ekonomicznych dla przedsiębiorstwa. Istot-
nym argumentem jest także podkreślenie, iż zmiana będąca innowacją musi być
wprowadzona świadomie i celowo oraz posiadać charakter trwały, powodując mo-
dyfikację lub zupełnie nowe elementy do sposobu funkcjonowania określonego
podmiotu gospodarującego charakteryzując różnice między zmianą a innowacją.
W. Świtalski zwraca głównie uwagę na efekty ekonomiczne. Pomija efekty spo-
łeczne.
Innowacje mogą odnosić się do regionów i struktur lokalnych powodując zmia-
ny ich struktur społecznych i ekonomicznych. Innowacje odnoszą się także do tery-
toriów poszczególnych państw i dotyczyć mogą systemów zarządzania, a szerzej
systemów sprawowania władzy.
P. Drucker wyraźnie zaznacza, iż menedżerowie powinni poszukiwać zmian –
a reakcja na nie prowadzi do innowacji. Tak więc innowacje powodują zmiany,
a także są reakcją na nie. W przytoczonych definicjach innowacji podkreśla się fakt
wprowadzania zmian lub też, że zmiany te przynoszą efekty ekonomiczne, a w
niektórych definicjach uwypukla się aspekt społeczny. W definicjach nie podkreśla
się czy chodzi o innowacje na poziomie przedsiębiorstw, czy też na innych pozio-
mach np. regionu, kraju. Trzeba też wyraźnie podkreślić, iż innowacje dotyczą
różnych organizacji wytwarzających środki produkcji i artykuły bezpośredniej kon-
sumpcji, jak również szerokiego zbioru organizacji usługowych (handel, banki,
szkoły, szpitale, itp.), a także wszelkich organizacji pozarządowych.
Sądzić należy, iż w wieku XXI pojęcie innowacji powinno zostać rozszerzone
na efekty nie tylko w różnych dziedzinach aktywności ludzkiej, ale na efekty w po-
staci zmian struktur gospodarczych i społecznych czy wreszcie poziomu i stylu
życia społeczeństwa. Dotychczasowa analiza definicji innowacji doprowadziła mnie
do zaproponowania szerszego jej ujęcia:
Zręby teorii innowacji
19
Innowacja to wprowadzanie zmian do układów gospodarczych i spo-
łecznych, których efektem jest wzrost użyteczności produktów/usług,
procesów technologicznych oraz systemów zarządzania, poprawa ra-
cjonalności gospodarowania, ochrona i poprawa środowiska przyrod-
niczego, lepsza komunikacja międzyludzka oraz ostatecznie poprawa
jakości życia zawodowego, jak i prywatnego społeczeństwa.
Sformułowana definicja wykracza poza przedsiębiorstwo i obejmuje szeroką
gamę efektów począwszy od poziomu firmy aż do poziomu makrospołecznego10.
W sformułowanej definicji podkreślam wyraźnie, iż innowacje to wprowadzanie
zmian do układów – gospodarczych i społecznych, których efektem jest:
wzrost użyteczności dóbr, usług – procesów technologicznych oraz systemów
zarządzania;
poprawa racjonalności gospodarowania;
ochrona i poprawa środowiska przyrodniczego;
poprawa jakości życia zawodowego i prywatnego społeczeństwa.
lepsza komunikacja międzyludzka;
Układ społeczno-gospodarczy występuje na mikro-, mezo- i makropoziomie aż
do poziomu globalnego11.
Projektując idee innowacyjne na wymienionych poziomach warto mieć na
uwadze efekty, jakie powinny być osiągnięte po ich urzeczywistnieniu.
Pierwsza część definicji informuje, iż jest to wprowadzenie zmian do układów
gospodarczych, przy czym mogą one obejmować poszczególne przedsiębiorstwa
i ich części składowe, a także całe regiony (np. problem innowacyjnego zagospo-
darowania przestrzeni), czy też całe państwa (np. budowa elektrowni jądrowej jako
pierwszej w danym kraju).
Druga część definicji innowacji informuje o efektach koniecznych do uzyskania
po jej wdrożeniu, które to mogą wystąpić na poziomie produktu/usługi, procesów
10 Szerokie podejście do traktowania efektów innowacji można też znaleźć w pracy Green Paper on
Innovation, Luxemburg 1996, s. 6.
11 Przykładem poziomu globalnego mogą być idee i podjęte kierunki działań w kwestiach klimatycznych,
np. konferencje w Poznaniu, grudzień 2008.
20
Zarządzanie działalnością innowacyjną
technologicznych i także systemów zarządzania. Efekty społeczne w najbardziej
wyraźnej postaci ujawniają się w przypadku zmian systemów zarządzania.
Trzecia część definicji uwypukla szerszy kontekst efektów innowacji, a więc
poprawę efektywności gospodarowania i poprawę środowiska przyrodniczego,
i ostatecznie poprawę poziomu i jakości życia zawodowego i prywatnego czy sze-
rzej można powiedzieć, że innowacje determinują poziom cywilizacyjny i jego roz-
wój. Należy domniemywać, iż coraz większego znaczenia nabierać będą innowa-
cje społeczne.
Innowacja, jak podkreśla P. F. Drucker12 jest owocem ciężkiej pracy a rzadziej
przebłyskiem geniuszu, musi być prosta i jednoznaczna i zaczyna się od analizy
źródeł nowych koncepcji.
Typologia innowacji
Definicja innowacji sugeruje, iż występuje znaczna ich różnorodność. Dla upo-
rządkowania tej różnorodności wprowadzić należy ich klasyfikację, przyjmując
różne kryteria Zależnie od potrzeb analizy. Kryteriami tymi mogą być: przedmiot,
skala, stopień oryginalności, złożoności, sposób finansowania, stosunek do środo-
wiska przyrodniczego. Charakterystykę rodzajów innowacji prezentuje tabela 1.3.
Można też wprowadzić kryterium typologii innowacji, np. w dziedzinie aktywno-
ści ludzkiej i wówczas można wyróżnić innowacje w przemyśle, budownictwie,
rolnictwie, transporcie, gastronomii, handlu, służbie zdrowia, nauce i innych. We-
dług tego kryterium wymienione w tabeli rodzaje innowacji wystąpić mogą we
wspomnianych dziedzinach przy czym dostosowane będą do danej konkretnej
dziedziny aktywności ludzkiej.
W metodologii „Oslo Manual” wyróżnione są cztery rodzaje innowacji:
produktowe,
procesowe,
organizacyjne,
marketingowe.
12 P. F. Drucker, Dyscyplina w podejściu do innowacji, Harward Business Review, Polska, styczeń 2004.
Zręby teorii innowacji
21
Tabela 1.3. Rodzaje innowacji i ich charakterystyka
KRYTE-
RIUM
RODZAJE
INNOWACJI
Obiekt
produktowe
KRÓTKA
CHARAKTERYSTYKA
Całkowicie nowy produkt dotąd nieznany, produkt już
znany ale o istotnie zmienionych właściwościach,
produkt zmodernizowany.
technologiczne
Całkowita lub częściowa zmiana czynników i/lub właści-
wości procesów wytwórczych i proporcji między nimi.
organizacyjne
Częściowa lub całkowita zmiana systemów organiza-
cyjnych, np. Lean management, TQM, Reengi-
neering.
społeczne
Dotyczą zmian systemów motywacyjnych, kultury
organizacyjnej.
marketingowe
Dotyczą zmian koncepcji form i technik marketingo-
wych.
Skala zmian wielkie
(przełomowe)
średnie
(przyrostowe)
drobne
(przyrostowe)
kreatywne
imitujące
pozorne
Stopień
oryginal-
ności
zmian
Zwane też epokowymi czy przełomowymi. Mają cha-
rakter strategiczny. Są efektem prac badawczo-
rozwojowych, mogą spowodować radykalną zmianę
charakteru całych gałęzi gospodarki.
Są to zmodernizowane produkty i technologie prowa-
dzące do zmian charakteru przedsiębiorstw.
Dotyczą poprawy jakości i funkcjonalności produktów,
procesów technologicznych, mają istotne znaczenie
w działalności bieżącej przedsiębiorstw, kształtują
kulturę innowacyjną.
Stanowią zupełnie nowe stany rzeczy lub procesów.
Są na ogół wynikiem prac naukowo-badawczych.
Mają podstawowe znaczenie dla rozwoju zarówno
firm, jak i gałęzi gospodarki.
Polegają na powielaniu bądź odtwarzaniu istniejących
już wcześniej w
innych organizacjach procesów
i sposobów organizacji.
Drobne zmiany są wyrazem marnotrawstwa, wprowa-
dzają w błąd użytkowników sugerując ofertę nowości.
Zmiany te nie są innowacjami.
22
Zarządzanie działalnością innowacyjną
Stopień
złożoności
wiązane
Innowacje wiązane wymuszają innowacje technolo-
giczne, organizacyjne i produktowe nie tylko w miej-
scu ich powstawania, ale w innych ogniwach gospo-
darki, np. zmiana w układach scalonych wymusza
istotne zmiany we wszystkich urządzeniach, w któ-
rych układy te mają zastosowanie.
izolowane
Nie pociągają za sobą dodatkowych innowacji.
Sposób
finanso-
wania
inwestycyjne
Finansowane z funduszy inwestycyjnych, dotyczą na
ogół
innowacji wielkich, średnich, produktowych
i technologicznych.
bezinwestycyjne Wydatki na innowacje wliczane są do kosztów-
dotyczą drobnych zmian organizacyjnych.
proekologiczne
(ekoinnowacje)
Stosunek
do środowi-
ska przy-
rodniczego
Prowadzą do oszczędności zużycia materiałów, po-
prawiają stan powietrza, wody, ziemi i krajobrazu.
Innowacje ekologiczne to także wprowadzanie na
rynek produktów ekologicznych.
obojętne
Obojętne dla środowiska przyrodniczego i człowieka.
naruszające
równowagę
ekologiczną
Powodują negatywny wpływ na niektóre elementy
środowiska przyrodniczego i człowieka.
Uczestnicy
procesu
innowacji
sprzężone
Realizowane przez zespół na ogół interdyscyplinarny.
niesprzężone
Realizowane przez pojedyncze osoby.
Źródło opracowanie własne.
Pojęcie innowacji produktowych jest bardzo pojemne. Tabela 1.4. prezentuje
rodzaje innowacji, niezmieniających istoty produktu. Można sądzić, iż jest ich naj-
więcej.
Prezentowane w tabeli 1.3 rodzaje innowacji są w praktyce trudne do rozgrani-
czenia ponadto trzeba podkreślić fakt, iż ta sama innowacja może znaleźć się
w różnych przedziałach klasyfikacyjnych, np. innowacja technologiczna może być
przełomową, kreatywną, wiązaną i proekologiczną.
Zręby teorii innowacji
23
Tabela 1.4. Efekty rynkowe niektórych rodzajów innowacji
Rodzaje innowacji
Istota innowacji
Efekt na rynku
1
2
3
Polegające na modyfi-
kacji
zwiększenie lub zmniej-
szenie dowolnej cechy
Polegające na zmianie
oferowanych wielkości
Polegające na zmianie
opakowania
Polegające na zmianie
wzornictwa
Polegające na uzupeł-
nieniach
Polegające na ograni-
czeniu wysiłku i nakła-
dów ponoszonych
przez klientów
zmiany rozmiarów, czę-
stotliwości, objętości lub
liczby oferowanych pro-
duktów
zmiana opakowania
zmiana wyglądu zew-
nętrznego w celu dosto-
sowana do różnych sty-
lów życia
wprowadzenie dodatko-
wych składników pro-
duktu albo dodatkowych
usług
modyfikacja wysiłku
i nakładów ponoszonych
przez klientów w proce-
sie zakupu oraz ryzyka
związanego z zakupem
– zwiększenie rynku docelowego
– lepsza obsługa określonych seg-
mentów
– zwiększenie rynku docelowego
– zwiększenie okazji do konsumpcji
– zwiększenie rynku docelowego
– zwiększenie okazji do konsumpcji
– zwiększenie rynku docelowego
– zróżnicowanie według stylów
życia
– lepsza obsługa określonych seg-
mentów lub nisz
– zwiększenie gamy produktów
– przekształcenie klientów potencjal-
nych w klientów rzeczywistych
– zdolność do osiągania maksy-
malnej penetracji rynku przez da-
ny produkt
Źródło: opracowanie na podstawie Ph. Kotler, F. Trias de Bes, Marketing lateralny, Wyd. PWE, War-
szawa 2005.
Niekiedy trudno jest rozgraniczyć innowacje przełomowe od przyrostowych
(zachowawczych). Innowacje przełomowe są następstwem przełomowych techno-
logii. Tempo rozwoju technologicznego niemal zawsze przewyższa możliwość
przyswojenia udoskonaleń przez poszczególne warstwy klientów13. O ile innowacje
przełomowe oferują nowe wartości, nowe funkcje, zwykle wygodniejsze i tańsze
produkty, które przyciągają mniej wymagających klientów, to innowacje zacho-
wawcze zazwyczaj oferują wyższą jakość, aniżeli dotychczasowe produkty. Trzeba
podkreślić, że nadmiar funkcji w produkcie zniechęca klienta do zakupu, albowiem
13 C. M. Christensen, M. E. Raynor, Innowacje – napęd wzrostu, Wyd. Emka, Warszawa 2008, s. 52.
24
Zarządzanie działalnością innowacyjną
płacą oni za funkcje, których nie wykorzystują. Sumując można stwierdzić, że to co
dla jednych firm jest innowacją przełomową dla innej może być zachowawczą.
Przykładem może być Dell, który sprzedawał swoje komputery przez telefon, tak
więc sprzedaż przez Internet nie jest przełomem a innowacją zachowawczą14.
Firmie były znane procesy dzięki czemu mogła osiągnąć wyższy zysk. Ustalenie
punktu wyjścia dla przełomowych innowacji oznacza powiązanie jej z potrzebą jaką
przyszli klienci chcą zaspokoić. Kryterium wyróżnienia innowacji zachowawczych
nie będzie istota produktu (procesu) czy usługi, a korzyści uzyskane przez klien-
tów. Przedstawione uwagi nie podważają tezy, że innowacje to wdrożenie po raz
pierwszy nowego pomysłu. Istotnym jednakże jest powód owego wdrożenia. Może
to być brak lub nadwyżka jakości.
C. Christiansen. M. Raynor zwracają uwagę, że zaskakująca liczba innowacji
przełomowych ponosi porażkę, nie z powodu niedostatków technicznych, ale dla-
tego, że rynek nie jest jeszcze gotowy na ich przyjęcie, a bardzo często przełomo-
we umiejętności firmy stają się barierą jej dalszego rozwoju.
Należy wszak pamiętać, że do uruchamiania i realizacji procesów innowacyj-
nych potrzebne są zasoby15, informacje, procedury, relacje z dostawcami i klienta-
mi, a także system wartości preferowany przez daną firmę, wyrażony głównie jej
misją i wizją.
W tabeli 1.4 umieszczone są informacje wyjaśniające istotę innowacji, a także
efekty na rynku. Mogą one być wyższe w porównaniu z innowacjami przełomowy-
mi, szczególnie w pierwszym okresie ich wdrażania.
Na uwagę zasługuje kryterium: stosunek do środowiska przyrodniczego, zgod-
nie z którym wyodrębnić można ekoinnowacje16. Każda z wymienionych rodzajów
innowacji w tabeli 1.3 może być innowacją proekologiczną (ekoinnowacją).
Uważamy jednakże, że ekoinnowacje zasługują na oddzielne potraktowanie
przynajmniej z pięciu powodów:
1. zagrożenie środowiska i konieczność jego ochrony stało się problemem
współczesnej cywilizacji;
14 Tamże, s. 211.
15 Tamże, s. 205.
16 W. Janasz, Innowacje i ich miejsce w tworzeniu wartości przedsiębiorstwa, [w:] Innowacje w działal-
ności przedsiębiorstw w integracji z UE, Wyd. Difin, Warszawa, s.40 - zwrócił uwagę, iż kryterium eko-
logiczne staje się coraz istotniejsze w wyróżnieniem innowacji.
Zręby teorii innowacji
25
2. potrzebna jest większa wyrazistość projektowania przedsięwzięć prowa-
dzących do ochrony środowiska, co związane jest ze wzrostem świadomo-
ści ekologicznej i większej presji na powstawanie innowacji ekologicznej;
3. wobec pojawiających się coraz częściej norm regulujących poziom do-
puszczalnych zanieczyszczeń środowiska, projektowanie ekoinnowacji
posiada jasne punkty odniesienia w kwestii określania korzyści jakie
spowoduje ich wdrożenia;
4. wobec postępującego zagrożenia środowiska przyrodniczego niektóre
działania dla jego ochrony wymagają koordynacji działań na poziomie
różnych układów gospodarczych (firma, region, kraj), co łączy się także
z problemami finansowania tych przedsięwzięć;
5. postępujący wzrost znaczenia międzynarodowego ruchu proekologiczne-
go wymaga widocznych reakcji i działań różnych podmiotów na polu
wdrożenia innowacji.
Ekoinnowacje należy rozpatrywać przynajmniej z trzech perspektyw:
poszczególnych organizacji i przedsiębiorstw sfery produkcyjnej, a także sfery
usług;
układów przestrzennych (gmin, miast, województw, regionów różnej wielkości,
aż po skalę globalną);
konsumentów (indywidualnych i instytucjonalnych).
Ekoinnowacją może być produkt ekologiczny czy proces technologiczny, który
podlega dalszej klasyfikacji.
Ekoinnowacja to wdrożenie do szerokiego wykorzystania nowych produktów,
technologii oraz urządzeń infrastruktury, których celem jest ochrona powietrza,
wód, ziemi, krajobrazu, flory i fauny, a także człowieka przed negatywnym wpły-
wem działalności ludzi. W efekcie ekoinnowacje powinny doprowadzić do zrówno-
ważonego rozwoju.
W literaturze poświeconej typologii innowacji prawie nie poświęca się uwagi
innowacjom marketingowym, pomimo że zostały one wyróżnione w metodologii
„Oslo Manual”17. Innowacje marketingowe można rozumieć jako:
modyfikację istniejących narzędzi marketingowych, np. sposób tworzenia marek;
wprowadzenie nowych narzędzi marketingowych, np. zastosowanie balonów
na ogrzane powietrze do reklamy;
17 W Rocznikach Statystycznych Nauki i Techniki, w dziale dotyczącym struktury nakładów na działal-
ność innowacyjną wyróżnione są nakłady na działalność marketingową.
26
Zarządzanie działalnością innowacyjną
wprowadzenie nowych koncepcji działalności marketingowej, np. marketing
relacji;
wprowadzenie nowych technik rozwiązywania dotychczasowych problemów
marketingu, np. CRM;
wprowadzenie działalności marketingowej do dziedzin, w których dotychczas
była nieobecna, np. działalność innowacyjna;
zastosowanie Internetu w działalności marketingowej.
Wymienione zmiany powinny przynieść wymierne efekty zarówno firmom, jak
i użytkownikom.
Wprowadzenie działalności marketingowej do dziedzin aktywności ludzkiej,
w której była ona nieobecna zależy traktować jako innowację z obszaru zarządza-
nia, jako innowację w pewnym sensie przełomową – społeczną.
Wymienione do tej pory różne rodzaje innowacji występują we wszystkich
dziedzinach aktywności ludzkiej, choć w każdej z nich odznaczają się specyfiką
właściwą danej działalności. Autorzy analizujący problematykę innowacji najczę-
ściej odnoszą ją do sektora przemysłu, co wynika prawdopodobnie z faktu, iż
w kręgu ich zainteresowań były innowacje techniczne. Szerszych analiz innowa-
cyjności nie doczekał się handel18. Są dziedziny, w których badania dotyczące
innowacyjności dopiero się rozpoczęły. Do dziedzin tych należy prawie cała sfera
usług. Wyjątek stanowią innowacje w bankowości.
Warto podkreślić, iż GUS rozpoczął badania problematyki innowacji w sferze
usług19, w tym w handlu i gastronomii, a wyniki tych badań prezentowane są
w statystykach – Nauka i Technika. Ciekawe spostrzeżenia odnośnie do innowacji
zostały przeanalizowane na przykładzie służby zdrowia20, gdzie wyeksponowane
zostały innowacje organizacyjne, m.in. takie jak:
e-zdrowie;
komputeryzacja;
karta wyników.
telemedyczne;
18 Jedyna książka na ten temat ukazała się w 1992 roku – por. J. Chwałek, Innowacje w handlu, PWE,
Warszawa 1992.
19 Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w sektorze usług w latach 1997–1999, Wyd. GUS, War-
szawa 2001.
20 Szerzej na ten temat W. Szwech, Wpływ kapitału intelektualnego na innowacyjność w służbie zdro-
wia, Praca magisterska obroniona w 2009 roku w WSM w Warszawie (promotor prof. L. Białoń).
Zręby teorii innowacji
27
Rodzaje innowacji w różnych dziedzinach prezentuje też praca: „Aktywność
innowacyjna organizacji”21, w której podjęte są tematy innowacji w banku, PKP,
policji, rolnictwie. Brak jest opracowań problematyki innowacji w budownictwie.
Prezentacja dorobku badawczego w poszczególnych dziedzinach aktywności
ludzkiej pozwoliłaby na podjęcie próby stworzenia pełnej teorii innowacji, gdyż do
dyspozycji byłby szerszy materiał empiryczny, aby go lepiej rozumieć, usystema-
tyzować oraz podjąć próbę odpowiedzi na pytanie: co i dlaczego jest przyczyną
występowania zjawiska innowacji w szerszym planie, a także jakie działania
w jakich okolicznościach podjąć, aby aktywność innowacyjna przyniosła oczeki-
wane rezultaty. Nie ulega jednak wątpliwości, iż warunki w jakich działa przed-
siębiorstwo nieustannie podlegają zmianie, co stanowi oczywiste utrudnienia
w formułowaniu prawidłowości kształtowania procesów innowacyjnych.
Warto również zwrócić uwagę na innowacje społeczne, których znaczenie powin-
no rosnąć we współczesnym społeczeństwie. Wiążą się one ze zmianą stylu życia.
Kryteriów klasyfikacji może być znacznie więcej, a ich dobór zależy od celów
analizy jakim ma służyć.
1.2. Proces innowacyjny
Proces innowacyjny to kolejność następujących po sobie faz od powstania idei
innowacyjnej do jej wdrożenia i komercjalizacji, a więc jest to zespół działań do-
prowadzających do wdrożenia nowych rozwiązań w sferze technicznej, technolo-
gicznej, organizacyjnej i społecznej.
Każdy proces polega na przekształcaniu zasobów w produkty czy usługi.
Problemem badawczym powinno być wyjaśnienie i opis prawidłowości rządzą-
cych interakcjami w jego ramach, na które składają się koordynacja, komunika-
cja, podejmowanie decyzji dzięki którym dokonują się transformacje zasobów
w produkty.
Cechą charakterystyczną współczesnych procesów innowacyjnych wynikają-
cych z gospodarki opartej na wiedzy jest22:
21 L. Białoń, Aktywność innowacyjna organizacji, Wyd. WSM, Warszawa 2008.
22 L. Białoń, T. Obrębski, Elementy polityki przemysłowej, Wyd. PW, Warszawa 1993, s. 85–86.
28
Zarządzanie działalnością innowacyjną
połączenie pierwiastków intelektualnych z materialnymi przy rosnącym
udziale tych pierwszych, a także coraz większym stopniu złożoności po-
wiązań między nimi;
ryzyko i niepewność w trakcie realizacji procesu oraz uzyskanie pożąda-
nych cech innowacji;
wiodący udział najlepszych w danym układzie ogniw potencjału kadrowe-
go i rzeczowego sektora badawczo-rozwojowego w dokonywaniu zmian
innowacyjnych;
coraz wyraźniejsza zależność między stopniem dojrzałości recesów in-
nowacyjnych a dynamiką rozwoju sektora gospodarki i społeczeństwa,
ewentualna niesprawność powoduje marnotrawstwo sił i środków, a tak-
że jest hamulcem rozwoju.
Proces innowacyjny przebiega według różnych modeli. Najstarszym, gdyż po-
chodzącym z połowy lat 30. ubiegłego stulecia był model liniowy polegający na zało-
żeniu, że wszelkie idee innowacyjne mają swoje źródło w sferze B+R, w nauce.
Liniowy model procesu innowacyjnego
Bp
PWR
Bs
S
gdzie: Bp – badanie podstawowe, Bs – badanie stosowane, R – prace rozwojowe,
W – wdrożenie, P – produkcja, S – sprzedaż.
Model taki ma miejsce także obecnie w niektórych branżach, np. w przemyśle far-
maceutycznym czy elektronice. Model liniowy może także eksponować źródła innowa-
cji jakimi są potrzeby klientów, wówczas zapis tego modelu będzie następujący.
PWR
Bp
Bs
S
M
gdzie: M – marketing.
Zręby teorii innowacji
29
Model, którego źródłem jest B+R nazywany jest podażowym, zaś ten, który
ma swe źródło w potrzebach klientów – popytowym. Różnice między popytową
i podażową koncepcją procesu innowacyjnego pokazane są w tabeli 1.5.
Tabela 1.5. Podażowa i popytowa koncepcja innowacji
Elementy różnicujące
koncepcję popytową
i podażową
Nowe rozwiązania tech-
niczne
Czas wdrażania nowego
rozwiązania
Znaczenie efektów ekono-
micznych
Stosowanie rachunku
ekonomicznego
Postęp techniczny
Bodźce do twórczości
technicznej
Ukierunkowanie działalno-
ści twórczej
Udział twórców we wdro-
żeniu
Reprezentanci koncepcji
Koncepcja
Podażowa
Popytowa
tworzone głównie do opa-
tentowania
powolny
tworzone głównie na wyraźne
zapotrzebowanie przemysłu
możliwie szybki
dla celów ewidencyjnych
i samego patentowania
marginesowe
podstawowe, rozstrzygające
znaczenie
pełne
zrealizowany przypadkowo wynikający z określonych
potrzeb
silne, materialne
twórczości dostosowana do
popytu
aktywny udział
J. Schmookler: Patents In-
vention and Economic
Change, Cambridge 1972.
spełnienie aspiracji twór-
czych
twórczość oderwana od
popytu
brak udziału
J. A. Schumpeter: Busi-
ness Cycles, A theoretical
Historical and Statistical
Analysis of Capitalist
Process, New York, Lon-
don 1939.
Źródło: L. Białoń, T. Obrębski, Elementy polityki przemysłowej, Wyd. INES PW, Warszawa 1993.
30
Zarządzanie działalnością innowacyjną
Okazuje się jednak, że nie wszystkie innowacje wymagają prac B+R. Stąd po-
wstała idea modeli sprzężeniowych, np. Haeffnera (rys. 1.2) czy Kleina i Rosen-
berga (rys. 1.3). Znajomość właściwości procesów innowacyjnych i ich realizacji
według określonego modelu potrzebna jest kadrze kierowniczej ze względu na
konieczność stworzenia struktur organizacyjnych warunkujących sprawny przebieg
tych procesów.
Rysunek 1.2. Badania naukowe i przemysłowa działalność rozwojowa
Źródło: E. A. Haeffner, The Innovation Process, “Technology Review”, 1973, March/April, s. 20.
Modele sprzężeniowe w tym model związanego ogniwa Kleina i Rosenberga
zakładają, iż tym ogniwem jest bądź edukacja bądź różne systemy informacji, np.
informacji patentowej. Jeżeli idea innowacyjna nie może być zrealizowana wła-
snymi siłami firmy, wówczas należy korzystać z wymienionych ogniw lub też skie-
rować zamówienie do sfery R+R, która mogłaby wykonać wymagane badania dla
zrealizowania zaplanowanej idei innowacyjnej.
Zręby teorii innowacji
31
C – centralny łańcuch innowacji; f– pętle zwrotne; F– informacja zwrotna szczególnej wagi; K R –
połączenia między wiedzą a badaniami i informacje zwrotne. Jeśli problem rozwiązano w punkcie K,
połączenie 3 do R nie jest aktywowane, gdyż zwrotna informacja z badań (połączenie 4) jest problema-
tyczne – linia przerwana; D – bezpośrednie połączenie miedzy badaniami w stadium opracowania
rozwiązań i projektów; I – wsparcie badań naukowych za pomocą instrumentów, maszyn, narzędzi
i procedur technologicznych; S – wsparcie badań przez dyscypliny nauki związane z obszarem produk-
cji w celu uzyskania bezpośrednich informacji oraz przez obserwację zewnętrznych dzia
Pobierz darmowy fragment (pdf)