Darmowy fragment publikacji:
Zarządzanie przedsiębiorstwem
międzynarodowym.
Integracja różnorodności
Redakcja naukowa
Jan W. Wiktor
Wydawnictwo C.H.Beck
Zarządzanie
przedsiębiorstwem
międzynarodowym
Integracja różnorodności
Zespół autorski
Paweł Bielawski
Czesław Mesjasz
Aleksy Pocztowski
Jolanta Walas-Trębacz
Jan W. Wiktor
Joanna Wyrobek
Agnieszka Żbikowska
rozdział 7
rozdział 3
rozdział 5
rozdział 1
wprowadzenie
rozdział 4
zakończenie
rozdział 6
rozdział 2
3
Zarządzanie
przedsiębiorstwem
międzynarodowym
Integracja różnorodności
Redakcja naukowa
Jan W. Wiktor
Wydawnictwo C.H.Beck
Warszawa 2017
2. Ryzyko operacyjne4
Wydawca: Dorota Ostrowska-Furmanek
Redaktor merytoryczny: Joanna Perzyńska
Projekt okładki i stron tytułowych: Ireneusz Gawliński
Ilustracja na okładce: Ireneusz Gawliński
Seria: Zarządzanie
Recenzent: Prof. dr hab. Andrzej K. Koźmiński
Publikacja została dofinansowana przez Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie,
– Wydziału Zarządzania (numer 036/WZ-KM/01/2016/S/6036
oraz 040/WZ-KR/01/2016/S/6040).
w ramach dotacji na utrzymanie potencjału badawczego dla:
– Wydziału Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych
(numer 073 WE-KZKL/01/2016/S/6073),
– Finansów (numer 037/WF-KFP/01/2015/S/037),
© Wydawnictwo C.H.Beck 2017
Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o., ul. Bonifraterska 17
00-203 Warszawa, tel. (22) 33 77 600
Skład i łamanie: Ireneusz Gawliński
Druk i oprawa: Elpil Siedlce
ISBN 978-83-255-8946-2
e-book ISBN 978-83-255-8947-9
Iwona Staniec, Karol M. Klimczak5
Spis treści
O autorach .............................................................................................................................. 9
Wprowadzenie. Zarządzanie przedsiębiorstwem międzynarodowym
− morfologia problematyki (Jan W. Wiktor) .................................................................
11
Rozdział 1. Globalizacja − przesłanki i wyzwania dla przedsiębiorstw
funkcjonujących na rynkach międzynarodowych (Jolanta Walas-Trębacz) .........
1.1. Pojęcie i cechy globalizacji ...................................................................................
1.2. Geneza i przesłanki rozwoju procesu globalizacji ..........................................
1.3. Wymiary globalizacji ...........................................................................................
1.4. Czynniki wpływające na procesy globalizacji .................................................
1.5. Korzyści i zagrożenia procesu globalizacji .......................................................
1.6. Wyzwania i szanse dla przedsiębiorstw w warunkach globalizacji ............
Rozdział 2. Kultura − uwarunkowania zarządzania przedsiębiorstwem
międzynarodowym (Agnieszka Żbikowska) .................................................................
2.1. Kultura a internacjonalizacja przedsiębiorstwa − obszary wpływu
i zależności ............................................................................................................
2.2. Kultura i kultura narodowa ................................................................................
2.2.1. Teoretyczne ujęcie kultury ........................................................................
2.2.2. Kultura narodowa a globalizacja .............................................................
2.3. Klasyfikacje kultur narodowych .......................................................................
2.3.1. Wymiary kultury G. Hofstede’a ..............................................................
2.3.2. Wymiary kultury według F. Trompenaarsa
i Ch. Hampden-Turnera ............................................................................. 7
2.3.3. Wymiary kultury w projekcie GLOBE ....................................................
2.3.4. Wymiary kultury według R. Gestelanda ............................................... 8
2.4. Znaczenie wybranych elementów kultury dla działalności
przedsiębiorstw międzynarodowych ................................................................
2.5. Kultura organizacyjna przedsiębiorstwa międzynarodowego .....................
19
20
26
29
34
39
52
63
63
65
65
69
71
71
7
82
4
87
93
Rozdział 3. Przedsiębiorstwo międzynarodowe – rozwój, strategie i struktury
(Czesław Mesjasz) ..............................................................................................................
99
99
3.1. Umiędzynarodowienie jako forma rozwoju przedsiębiorstwa ....................
3.1.1. Pojęcie i formy umiędzynarodowienia działalności przedsiębiorstw ....
99
3.1.2. Motywy umiędzynarodowienia ............................................................... 108
3.1.3. Uwarunkowania rozwoju przedsiębiorstw międzynarodowych ....... 110
3.1.4. Problemy i dziedziny teorii umiędzynarodowienia
przedsiębiorstwa .......................................................................................... 115
3.2. Strategie umiędzynarodowienia przedsiębiorstwa ........................................ 124
3.2.1. Uwarunkowania strategii umiędzynarodowienia ............................... 124
3.2.2. Model H. Perlmuttera ................................................................................ 126
Spis treści6
Spis treści
3.2.3. Model R. White’a i T. Poyntera .................................................................. 127
3.2.4. Model koordynacji i konfiguracji M. Portera .......................................... 130
3.2.5. Model C. Prahalada i Y. Doza .................................................................... 131
3.2.6. Model C. Bartletta i S. Ghoshala .............................................................. 132
3.3. Systemy zarządzania i struktury organizacyjne przedsiębiorstw
międzynarodowych .............................................................................................. 134
3.3.1. Własność, nadzór korporacyjny i kontrola korporacyjna ..................... 134
3.3.2. Spółka europejska jako forma internacjonalizacji przedsiębiorstwa . 139
3.3.3. Struktury organizacyjne przedsiębiorstw międzynarodowych ......... 141
3.3.4. Relacje międzyorganizacyjne przedsiębiorstw międzynarodowych
– konkurencja i kooperacja ........................................................................ 147
Rozdział 4. Strategie marketingowe przedsiębiorstw międzynarodowych
(Jan W. Wiktor) .................................................................................................................. 151
4.1. Specyfika marketingu międzynarodowego ..................................................... 151
4.2. Obszary i uwarunkowania strategicznych decyzji marketingowych
przedsiębiorstwa międzynarodowego ............................................................. 156
4.2.1. Obszary strategicznych rozstrzygnięć w marketingu
międzynarodowym .................................................................................... 156
4.2.2. Międzynarodowe badania marketingowe ............................................. 157
4.2.3. Makro- i mikrosegmentacja rynku międzynarodowego .................... 159
4.3. Wymiary strategii marketingu międzynarodowego ..................................... 161
4.4. Strategie wejścia przedsiębiorstwa na rynki zagraniczne ............................. 169
4.5. Strategie obecności przedsiębiorstwa na rynkach międzynarodowych ..... 177
4.5.1. Ogólna orientacja: standaryzacja versus adaptacja ................................ 178
4.5.2. Sposób podejścia do rynków międzynarodowych: formuła EPRG ... 181
4.5.3. Strategie konkurowania przedsiębiorstw na rynkach
4.5.4. Strategie obsługi nabywców − elementy międzynarodowego
międzynarodowych ................................................................................... 185
łańcucha wartości ....................................................................................... 189
Rozdział 5. Zarządzanie zasobami ludzkimi w przedsiębiorstwach
międzynarodowych ............................................................................................. 199
międzynarodowych (Aleksy Pocztowski) ..................................................................... 195
5.1. Geneza i kontekst międzynarodowego zarządzania zasobami ludzkimi ... 195
5.2. Pojęcie i cechy zarządzania zasobami ludzkimi w przedsiębiorstwach
5.3. Podejścia do zarządzania zasobami ludzkimi w przedsiębiorstwach
międzynarodowych .............................................................................................. 202
5.4. Modele kompetencyjne w zarządzaniu zasobami ludzkimi ........................ 204
5.5. Misje zagraniczne pracowników ........................................................................ 207
5.6. Systemy wynagradzania w przedsiębiorstwach międzynarodowych ........ 215
5.7. Rozwój zasobów ludzkich w przedsiębiorstwach międzynarodowych ..... 218
5.8. Zarządzanie różnorodnością .............................................................................. 223
5.9. Wyzwania w obszarze międzynarodowego zarządzania zasobami
ludzkimi ................................................................................................................. 226
Rozdział 6. Zarządzanie finansami w przedsiębiorstwach
międzynarodowych (Joanna Wyrobek) ......................................................................... 229
6.1. Specyficzne problemy zarządzania finansami przedsiębiorstwach
6.2. Zarządzanie kapitałem obrotowym w przedsiębiorstwach
międzynarodowych ............................................................................................. 229
międzynarodowych ............................................................................................. 230
7
6.2.1. Zarządzanie należnościami ...................................................................... 231
6.2.2. Zarządzanie zapasami ............................................................................... 234
6.2.3. Zarządzanie gotówką ................................................................................ 236
6.2.4. Determinanty strategii finansowania kapitału obrotowego
6.2.5. Dostępne opcje finansowania kapitału obrotowego netto
w przedsiębiorstwach międzynarodowych ........................................... 240
w przedsiębiorstwach międzynarodowych ........................................... 242
6.3. Budżetowanie kapitałowe w przedsiębiorstwach międzynarodowych ...... 244
6.3.1. Motywy inwestowania za granicą ............................................................ 244
6.3.2. Estymacja przepływów pieniężnych ....................................................... 247
6.3.3. Estymacja kosztu kapitału dla projektów inwestycyjnych
w przedsiębiorstwach międzynarodowych ............................................ 251
6.4. Zarządzanie strukturą kapitału w przedsiębiorstwach
międzynarodowych ............................................................................................. 254
6.4.1. Strategie zarządzania strukturą kapitałową ........................................... 254
6.4.2. Pozyskiwanie kapitału własnego ............................................................. 256
6.4.3. Pozyskiwanie długu ................................................................................... 257
6.5. Zarządzanie ryzykiem w przedsiębiorstwach międzynarodowych ............ 259
6.6. Wpływ internacjonalizacji na efektywność i produktywność
przedsiębiorstw międzynarodowych ................................................................ 262
6.7. Transfery wewnętrzne przedsiębiorstw międzynarodowych ...................... 267
6.8. Przedsiębiorstwa międzynarodowe a podatki ................................................ 273
Rozdział 7. Rachunkowość przedsiębiorstw międzynarodowych
(Paweł Bielawski) ............................................................................................................... 279
7.1. Pojęcie rachunkowości międzynarodowej – specyfika i znaczenie
dla przedsiębiorstw działających na rynkach zagranicznych ...................... 279
7.2. Struktura rachunkowości międzynarodowej ................................................... 284
7.3. Rachunkowość międzynarodowa jako uniwersalny system zarządzania
przedsiębiorstwem międzynarodowym ........................................................... 293
7.4. Wymiar komparatywny rachunkowości międzynarodowej ......................... 298
7.5. Rachunkowość finansowa i zarządcza transakcji zagranicznych
przedsiębiorstw międzynarodowych ................................................................ 306
Zakończenie. Integracja różnorodności w zarządzaniu przedsiębiorstwem
międzynarodowym − próba syntezy (Jan W. Wiktor) .............................................. 315
Bibliografia ............................................................................................................................ 321
Indeks rzeczowy ................................................................................................................... 347
Spis treściO autorach
Paweł Bielawski − doktor habilitowany w Katedrze Rachunkowości Uniwer-
sytetu Ekonomicznego w Krakowie. Zainteresowania naukowe i dydaktyczne
obejmują zagadnienia ogólnej teorii rachunkowości, rachunkowości instrumentów
finansowych, rachunkowości międzynarodowej i problematykę wyceny w ra-
chunkowości. W praktyce zajmuje się prowadzeniem rachunkowości jednostek
gospodarczych (świadectwo do usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych),
wyceną przedsiębiorstw i ekspertyzami z zakresu rachunkowości finansowej.
Zainteresowania: historia i muzyka jazzowa – jazz nowoorleański i klasyczny.
Czesław Mesjasz − absolwent fizyki Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz orga-
nizacji i zarządzania – Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Doktor habilitowany
w dyscyplinie nauki o zarządzaniu, profesor nadzwyczajny w Katedrze Procesu
Zarządzania Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Podstawowe zaintereso-
wania naukowe – zastosowanie teorii systemów w teorii i praktyce zarządzania
oraz w innych dziedzinach nauk społecznych, negocjacje, nadzór korporacyjny,
ekonofizyka. Aktywnie działa w takich profesjonalnych organizacjach między-
narodowych, jak: International Studies Association, International Sociological
Association, European Academy of Management (EURAM). W latach 2010−2014
był Sekretarzem Komitetu Badawczego Socjocybernetyki (RC51 Sociocybernetics)
działającego w ramach International Sociological Association. Hobby – dobra
muzyka, bez względu na rodzaj.
Aleksy Pocztowski − profesor zwyczajny nauk ekonomicznych. Kierownik
Katedry Zarządzania Kapitałem Ludzkim na Uniwersytecie Ekonomicznym
w Krakowie. Zainteresowania naukowo-badawcze koncentrują się wokół współ-
czesnych koncepcji i metod zarządzania zasobami ludzkimi, strategicznego
i międzynarodowego zarządzania zasobami ludzkimi, przywództwa, zarządzania
talentami, kwestii różnorodności w zatrudnieniu oraz zrównoważonego zarzą-
dzania zasobami ludzkimi. Członek Komitetu Nauk o Pracy i Polityce Społecznej
Polskiej Akademii Nauk. Stypendysta Deutscher Akademischer Austauschdienst
oraz Volkswagen Stiftung. Zaniteresowania: gra w golfa, dobra muzyka i książka.
Jolanta Walas-Trębacz − doktor nauk ekonomicznych w dyscyplinie nauki
o zarządzaniu, adiunkt w Katedrze Procesu Zarządzania Uniwersytetu Ekono-
micznego w Krakowie. Zainteresowania naukowe i dydaktyczne obejmują m.in.
10
problematykę: zarządzania strategicznego, zarządzania rozwojem firmy, analizy
łańcucha wartości przedsiębiorstwa, zarządzania zmianami organizacyjnymi,
zarządzania kryzysowego w przedsiębiorstwie, zarządzania zasobami ludzkimi,
zarządzania międzynarodowego, projektowania i doskonalenia systemów organi-
zacyjnych przedsiębiorstwa. Jest członkiem Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego
oraz Stowarzyszenia European Association for Security. Prywatnie − miłośniczka
relaksującej muzyki, tańca towarzyskiego oraz turystyki krajoznawczej.
Jan W. Wiktor − profesor zwyczajny nauk ekonomicznych. Kierownik Katedry
Marketingu i Zakładu Zarządzania Marketingiem na Uniwersytecie Ekonomicznym
w Krakowie. W swej pracy naukowej i dydaktycznej zajmuje się zagadnieniami
marketingu międzynarodowego, euromarketingu, rynku Unii Europejskiej oraz
problematyką komunikacji marketingowej. Jest członkiem Komitetu Nauk Orga-
nizacji i Zarządzania Polskiej Akademii Nauk, wiceprzewodniczącym Polskiego
Naukowego Towarzystwa Marketingu. Hobby i zainteresowania pozazawodowe
− turystyka górska i wysokogórska (przewodnik tatrzański), książka.
Joanna Wyrobek − doktor habilitowana, pracownik Katedry Finansów Przed-
siębiorstw Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, autorka wielu opracowań
z zakresu finansów przedsiębiorstw. Zajmuje się analizą finansową, problemami
struktury kapitału, rachunkiem opłacalności inwestycji, wyceną przedsiębiorstw,
planowaniem i modelowaniem procesów finansowych przedsiębiorstw. Prowadzi
badania nad wpływem eksportu na finanse przedsiębiorstw. Hobby – informatyka
i własny ogród.
Agnieszka Żbikowska − doktor habilitowana, profesor Uniwersytetu Ekonomicz-
nego w Krakowie, kierownik Zakładu Marketingu Międzynarodowego w Katedrze
Marketingu. Prowadzi badania w obszarze marketingu międzynarodowego oraz
wykłady poświęcone tej tematyce. Szczególnie interesuje się wpływem kultury
na działania marketingowe przedsiębiorstw. Jest autorką i współautorką ponad
70 publikacji naukowych. Prywatnie miłośniczka dobrego jedzenia i kryminałów.
O autorachWprowadzenie
Zarządzanie przedsiębiorstwem międzynarodowym
− morfologia problematyki
Współczesny świat staje się w coraz większym stopniu globalnym rynkiem
(T. Levitt) lub – by użyć określenia z odmiennej perspektywy społecznych proce-
sów komunikowania – globalną wioską (H.M. McLuhan), zamieszkiwaną przez
społeczeństwo sieci (M. Castells). Zasadniczą płaszczyzną, cechą i uwarunko-
waniem opisu i zrozumienia tak ujmowanego świata jest perspektywa ekonomii
otwartej, czyli perspektywa, jaką tworzy wzrastająca otwartość gospodarek po-
szczególnych krajów na współpracę międzynarodową oraz coraz szersze i głębsze
procesy internacjonalizacji działalności przedsiębiorstw. Powstają zintegrowane
(choć w rozmaitych formach) subrynki światowe, takie jak jednolity, wspólny
rynek wewnętrzny Unii Europejskiej czy strefy wolnego handlu – NAFTA (rynek
krajów Ameryki Północnej), krajów Azji Południowo-Wschodniej z Japonią i Koreą
na czele (APEC, ASEAN) czy „Wspólny Rynek Południa” Ameryki Południowej
(MERCOSUR). Zróżnicowany rozwój cechuje gospodarki Chin, Indii i Brazylii
(państw, które wraz z Rosją tworzą grupę BRIC), krajów Europy Środkowej
i Wschodniej, państw transformujących swoje systemy społeczno-ekonomiczne,
określanych mianem rynków wschodzących, czy nieformalnej grupy NEXT-11
(G. Sachs). Procesy te tworzą wyraźne przesłanki modyfikacji dotychczasowego
modelu triady rynku światowego (K. Ohmae). Internacjonalizacja i globalizacja
stają się signum temporis współczesnego świata − świata nie tylko coraz bardziej
otwartego, lecz także bardziej złożonego w wymiarach politycznym i ekono-
micznym, świata tworzącego zróżnicowane, turbulentne i pełne ryzyka warunki
prowadzenia biznesu międzynarodowego. Współczesny świat staje się rynkiem
− teatrem działań, w którym występują i odgrywają swoje role różne przedsię-
biorstwa – firmy ponadnarodowe i wielonarodowe, korporacje transnarodowe
i multinarodowe, firmy globalne, w tym „globalne z urodzenia” (born global).
Przedsiębiorstwa międzynarodowe − by użyć wspólnego dla nich terminu −
stają się twórczym uczestnikiem procesów globalizacji, demiurgiem i beneficjentem
głębokich i wielowymiarowych zmian. Same także doświadczają konsekwencji
tych procesów w postaci rosnącej złożoności strategii obecności „w klasie świa-
towej” − międzynarodowej i globalnej (A.K. Koźmiński).
Tej właśnie problematyce przedsiębiorstw międzynarodowych poświęcona
jest ta książka. Jej celem jest pogłębiona − choć w wymiarze merytorycznym na
12
wskroś syntetyczna − refleksja nad koncepcją, strukturą i uwarunkowaniami
zarządzania przedsiębiorstwem międzynarodowym, czyli przedsiębiorstwem
funkcjonującym na arenie rynku globalnego. Rynek ten jest specyficzny w swym
charakterze. Stanowi, z jednej strony, rynek „jedyny” w aspekcie przestrzeni
i możliwości standaryzacji oferty, a z drugiej − przez swój charakter – niezwykle
zróżnicowany. Ów świat globalnej różnorodności tworzą, najogólniej ujmując,
zróżnicowany poziom rozwoju społeczno-gospodarczego poszczególnych kra-
jów i ugrupowań integracyjnych, stanowiących obszar potencjalnej ekspansji
zagranicznej przedsiębiorstw, różne systemy prawa i regulacji biznesu, odmien-
ne w stosunku do warunków krajowych kultury i doświadczenia historyczne,
wspólnie kształtujące tak bardzo zróżnicowane warunki prowadzenia biznesu
przez firmy zagraniczne.
Obserwowane megatrendy rozwoju gospodarki światowej, wraz z zasadniczymi
wektorami i uwarunkowaniami kształtowanymi przez globalizację i kulturę, stwa-
rzają wyraźne zapotrzebowanie na wiedzę z zakresu zarządzania przedsiębiorstwem
międzynarodowym. Jest to jednak wiedza niezwykle szeroka, złożona i wielowąt-
kowa. W literaturze jest ona ujmowana w formułę „biznesu międzynarodowego”
− International Business (np. J. Rymarczyk, M. Gorynia), „zarządzania międzynarodo-
wego” lub „zarządzania międzykulturowego” − International Management, Cross-Cultural
Management (np. A.K. Koźmiński, M.K. Nowakowski, K. Obłój, A. Wąsowska), czy
koncentrującą uwagę na „korporacji transnarodowej” − Transnational Corporation (np.
A. Zorska). Studia literatury w tym obszarze pozwalają na konstatację, że treść
kategorii „zarządzanie międzynarodowego” nie jest jednorodna. Każde ze spoty-
kanych ujęć ma swój profil, który wyraża koncentrację na ogólnych zagadnieniach
zarządzania, uwarunkowaniach kulturowych, w części także na różnych obszarach
„biznesu międzynarodowego” i jego zasadniczych funkcji.
Zarządzanie o charakterze międzynarodowym – jak trafnie akcentuje A.K. Koź-
miński − jest takim systemem zarządzania, „którego uwarunkowania, procesy,
instrumenty i następstwa wykraczają poza granice jednego kraju” [Koźmiński, 1999,
s. 11]. To właśnie internacjonalizacja misji, strategii, procesów, instrumentów i ele-
mentów łańcucha wartości staje się zasadniczą cechą i wyróżnikiem tożsamości
współczesnych przedsiębiorstw, zarówno small, jak i big biznesu, realizujących
strategie swego rozwoju na rynkach międzynarodowych. Umiędzynarodowie-
nie działalności przedsiębiorstwa nadaje zarządzaniu odmiennych i nieznanych
wcześniej treści. Jest przesłanką rozwoju nowych form obecności firm w środo-
wisku międzynarodowym, tworzy warunki hiperkonkurencji, kształtuje nowe,
międzynarodowe i globalne sieci powiązań, kooperacji i koopetycji, współpracy
i rywalizacji, rozwoju sfery B+R ponad „granicami” firm i krajów, generuje postęp
techniczno-technologiczny i podniesienie standardów jakościowych, tworzy za-
razem odmienny typ klienta, nowe międzynarodowe i transnarodowe segmenty
rynku. Stawia pytania o kierunki międzynarodowej alokacji zasobów przedsiębior-
stwa i efektywność ich wykorzystania w określonych warunkach geopolitycznych.
Poszukuje odpowiedzi na pytania – jak tworzyć nowe, międzynarodowe rynki i jak
Jan W. Wiktor13
na nich, w globalizujących się sektorach gospodarki, uzyskiwać relatywnie trwałą
przewagę, kształtować swój długookresowy rozwój i wzrost wartości rynkowej.
Stwarza zarazem nową i interesującą perspektywę badań – poznania i wyjaśnie-
nia mechanizmów uczestnictwa przedsiębiorstw w międzynarodowym podziale
pracy i funkcjonowania w złożonym, turbulentnym i konkurencyjnym otoczeniu.
Próbę włączenia się w tę dyskusję i perspektywę badań nad biznesem między-
narodowym stanowi nasza monografia. Ukazujemy w niej problemy zarządzania
przedsiębiorstwem międzynarodowym w specyficznym ujęciu, jakie tworzy
perspektywa integracji zasadniczych obszarów funkcjonalnych przedsiębior-
stwa: marketingu, zasobów ludzkich, finansów i rachunkowości. Integracja
różnorodności − jaką stanowią te cztery funkcje – tworzy przesłanki podejścia
holistycznego. Staramy się wyraźnie podkreślić, że naturę zarządzania mię-
dzynarodowego wyraża integracja wszystkich funkcji, narzędzi i elementów
funkcjonowania przedsiębiorstwa na arenie rynków międzynarodowych. Na
płaszczyźnie opisu naukowego stanowi przesłankę integracji wielości odmiennych
perspektyw i szczegółowych ujęć, jakich dostarcza literatura problemu. Bliskie
jest nam stanowisko, że dopiero łączne, właśnie holistyczne ujęcie wielu różnych
perspektyw badawczych daje szansę kompleksowego, właściwego spojrzenia
na naturę, tożsamość i system zarządzania przedsiębiorstwem międzynarodo-
wym. Dotyczy to nie tylko zapewnienia spójności struktur i strategii w ujęciu
ogólnym, lecz także ich integracji w wymiarze międzynarodowym − integracji
różnorodności, jaką stanowią wszystkie, zagraniczne oddziały i komórki, przez
które centrala przedsiębiorstwa realizuje swoje misje i kierunkowe cele rozwoju.
Podejście takie przyjmujemy za wiodące w analizie i prezentacji najważniejszych
problemów „zarządzania międzynarodowego” przedsiębiorstwem. Modelowe
ujęcie takiego podejścia metodycznego do problemu przedstawia rysunek W.1.
Mamy zarazem świadomość pewnych ograniczeń i uproszczeń, jakie wynikają
z przyjętej formuły „integracji różnorodnych funkcji” i „różnorodności” stwarza-
nych przez liczne i zróżnicowane, szczegółowe, lokalne uwarunkowania biznesu
międzynarodowego. Z tych względów monografia koncentruje się na trzech
zasadniczych obszarach problemowych, ujętych w formę siedmiu rozdziałów.
Pierwszy obszar przedstawia zasadnicze uwarunkowania biznesu międzynaro-
dowego, jakie tworzą globalizacja (rozdz. 1) i kultura (rozdz. 2). Te dwie kategorie
określają główne przesłanki i determinanty rozwoju przedsiębiorstw międzyna-
rodowych oraz sposoby i możliwości podejścia do rynków zagranicznych. Tworzą
− odmienne od warunków krajowych − uwarunkowania makro- i mikrootoczenia
działalności poza granicami kraju macierzystego.
Rozdział 1. zawiera syntezę rozległych, wielowymiarowych i wciąż pogłę-
biających się procesów globalizacji i internacjonalizacji. Ukazujemy w nim ich
genezę, przesłanki i determinanty oraz podkreślamy wymiary − poziomy globa-
lizacji, konsekwencje społeczne i ekonomiczne, w tym zwłaszcza odnoszące się
do wyzwań, wobec których stają przedsiębiorstwa funkcjonujące w środowisku
międzynarodowym. Wynikają one zarówno z zaniku lub wyraźnego zmniejszania
Wprowadzenie14
Rysunek W.1.
Modelowa
koncepcja
zarządzania
przedsiębiorstwem
międzynarodo-
wym
Technika-technologia
Globalizacja
Rynek
Polityka
Kultura
Konsument
Gospodarka
Przedsiębiorstwo międzynarodowe
(misja, struktury, strategie, obszary funkcjonalne)
Kontynent
A
Region
[grupa krajów]
R-1
M
A
R
K
E
T
I
N
G
Z
A
S
O
B
Y
L
U
D
Z
K
I
E
F
I
N
A
N
S
E
R
A
C
H
U
N
K
O
W
O
Ś
Ć
Komunikacja wewnętrzna − interkulturowa
Oddział
[spółka−córka]
Kraj K-1
Integracja różnorodności
Źródło: opracowanie własne.
się roli gospodarek krajowych (narodowych), dyfuzji kapitału międzynarodowe-
go, mobilności wszystkich czynników wytwórczych, w tym pracy i jej efektów:
towarów i usług, jak i powstania nowego typu przedsiębiorstw – przedsiębiorstw
ponadnarodowych, dla których podstawowym rynkiem działalności staje się
rynek globalny.
Podobne pod względem metodycznym podejście charakteryzuje rozdział 2.
Przedstawiamy w nim podstawowe komponenty kultury jako spoiwo struktur
społecznych i narodowych w obrębie poszczególnych krajów (państw) oraz za-
sady, wartości i typologie kultur narodowych. W warunkach globalizującego się
biznesu i gospodarki kultura staje się znaczącą ostoją wartości społecznych i jako
taka ma istotne znaczenie dla działalności przedsiębiorstw międzynarodowych.
Jan W. Wiktor15
Jest zarazem zasadniczym wymiarem analizy zarządzania międzykulturowego.
Zagadnienia te są szczególnie ważne w warunkach, w których obserwuje się zanik
narodowo definiowanej tożsamości kultury. W sposób szczególny rozważania
podkreślają relacje między kulturą narodową a kulturą organizacyjną przedsię-
biorstw międzynarodowych.
Globalizacja i kultura stanowią dwa podstawowe wektory, a zarazem wyznaczają
pole oraz granice różnorodności, w które ze swoją misją i strategiami rozwoju wpi-
sują się przedsiębiorstwa działające na rynkach międzynarodowych i globalnych.
Problematykę tę, stanowiącą drugi obszar problemowy tej monografii, zawiera
rozdział 3. Przedstawiono w nim tożsamość przedsiębiorstwa międzynarodowego
ujętą w trzech aspektach. Pierwszym aspektem jest umiędzynarodowienie jako
forma rozwoju przedsiębiorstwa. Podejmujemy w nim komparatywną analizę
pojęcia, nawiązującą do istoty przedsiębiorstwa w różnych systemach prawnych,
przedstawiamy typy przedsiębiorstw międzynarodowych i uwarunkowania ich
rozwoju. Stosunkowo dużo uwagi poświęcamy identyfikacji cech przedsiębiorstwa
międzynarodowego i ich relacji do obecnych w literaturze i praktyce pojęć, takich
jak korporacja transnarodowa, kompania multinarodowa czy firma globalna.
Drugim nurtem rozważań w tym rozdziale są strategie umiędzynarodowienia,
wyrażone przez podstawowe modele i koncepcje teoretyczne. Trzecim aspek-
tem są znaczące kwestie własności i nadzoru korporacyjnego oraz rozwiązania
strukturalno-organizacyjne przedsiębiorstw międzynarodowych.
Trzeciemu obszarowi problemowemu tej monografii poświęcone są pozostałe
rozdziały (4−7). Przedmiotem ich rozważań są podstawowe obszary funkcjonalne
zarządzania przedsiębiorstwem międzynarodowym, zarówno na poziomie centrali,
jak i podsystemów organizacyjnych − poszczególnych spółek funkcjonujących
na rynkach lokalnych, narodowych. Morfologia tych decyzji obejmuje cztery
komponenty przedstawione w kolejnych rozdziałach:
1) marketing międzynarodowy;
2) zarządzanie zasobami ludzkimi;
3) zarządzanie finansami;
4) rachunkowość przedsiębiorstwa funkcjonującego na rynkach międzyna-
rodowych i globalnym.
Rozważania zawarte w tej monografii mają zbliżoną perspektywę analizy
i narracji. Koncentrują uwagę na zasadniczych, strategicznych wymiarach w per-
spektywie refleksji teoretycznej − ukazują główne obszary, analizy i problemy,
rozstrzygane na poziomie zarządu korporacji. Nie wnikają w szczegółowe kwe-
stie, którym poświęcona jest obszerna literatura teoretyczna, liczne studia i prace
badawcze.
W każdym rozdziale rozważania teoretyczne ilustrowane są konkretnymi
przykładami pochodzącymi z praktyki zarządzania międzynarodowego – krótkimi
informacjami ukazującymi ciekawe, wartościowe lub kontrowersyjne przypadki
i problemy zarządzania przedsiębiorstwem, przedstawionymi w formie skanerów
Wprowadzenie16
zarządzania międzynarodowego. Dotyczą one zagadnień i problemów zarządza-
nia zarówno w firmach polskich na rynkach zagranicznych, jak i strategii firm
zagranicznych na rynku polskim, europejskim bądź globalnym. Przykłady te
stanowią formę egzemplifikacji ułatwiającej proces wyjaśnienia i studiowania
problematyki i jako takie pełnią funkcje drugorzędne w stosunku do zasadni-
czych ujęć ogólnych i teoriopoznawczych. Takie podejście nawiązuje wyraźnie
do trafnej myśli W. Morawskiego, który, analizując w wymiarze interdyscyplinar-
nym złożone problemy globalizacji, pisał: „najmniej uwagi poświęcam [w książce
– przypis J.W.W.] gęstwinie faktów (…), jakby dlatego, że zapamiętałem opinię ekonomi-
sty Alfreda Marshalla, że »najbardziej lekkomyślnym i groźnym jest ten teoretyk, który
twierdzi, że fakty mówią za siebie« (…). Nie mówią. Jedynie fakty umieszczone w ramach
nośnej konstrukcji teoretycznej są faktami naukowymi” [Morawski, 2010, s. 10]. Pełna
akceptacja tej tezy jest przesłanką zaproponowanego, na swój sposób interdyscy-
plinarnego podejścia do zarządzania przedsiębiorstwem międzynarodowym,
opartego na pewnej refleksji teoretycznej (by nie napisać − „nośnej konstrukcji
teoretycznej”) i określonym podejściu metodycznym oraz formalnym. W takim
zamierzeniu monografia może umożliwiać głębsze poznanie niezwykle złożonej
rzeczywistości, jaką stanowi zarządzanie przedsiębiorstwem międzynarodowym,
nie tylko od strony strategii, struktur i klasycznego, fayolowskiego podejścia do
zarządzania. Takie możliwości stwarza perspektywa holistyczna, pozwalająca
na zrozumienie natury i mechanizmów funkcjonowania korporacji opartych na
integracji różnorodności funkcji i elementów, jakie tworzą wszystkie komponenty
makro- i mikrootoczenia. W takim podejściu, w naszym przekonaniu, wyraża się
differentia specifica zarządzania przedsiębiorstwem międzynarodowym i utożsa-
mianego z nim − zarządzania międzynarodowego.
Książka łączy cechy i perspektywę monografii z niezbędną metodologią
podręcznika akademickiego. Nawiązuje w sposób wyraźny do kanonów wiedzy
z ekonomii, kulturoznawstwa, zarządzania, marketingu, zarządzania zasobami
ludzkimi, finansów i rachunkowości. Przyjęte podejście wyraża krytyczną dys-
kusję z poglądami obecnymi w literaturze. Połączenie dorobku różnych dyscyplin
(subdyscyplin nauk ekonomicznych) sprawia, że książka oferuje nieco inne
− i szersze − spojrzenie interdyscyplinarne na zarządzanie przedsiębiorstwem
międzynarodowym niż czynią to inne publikacje poświęcone tytułowej prob-
lematyce. Prezentuje zarazem pewien szczególny sposób myślenia o zarządzaniu
międzynarodowym oraz podejścia do studiów i badań. Oparcie pracy na bogatej
literaturze przedmiotu ma na celu nie tylko niezbędną dokumentację biblio-
graficzną, lecz przede wszystkim wskazanie Czytelnikowi różnych kierunków
dalszych, samodzielnych, a tym samym twórczych poszukiwań, formułowania
ocen i refleksji, a być może także tworzenia własnych, atrakcyjnych i skutecznych
strategii zarządzania przedsiębiorstwem w klasie międzynarodowej i globalnej.
Monografia jest pracą zespołową. Jej autorami są pracownicy z trzech wy-
działów Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie (Ekonomii i Stosunków
Międzynarodowych, Finansów i Prawa oraz Zarządzania), specjalizujący się
Jan W. Wiktor17
w zagadnieniach, które tworzą morfologię problematyki − zarysowaną wyżej
architekturę strategicznych problemów zarządzania korporacją transnarodową.
Książka jest przeznaczona dla studentów zarówno studiów magisterskich na
kierunkach ekonomicznych − ekonomii, zarządzania, marketingu, zarządzania
zasobami ludzkimi, finansów, rachunkowości, jak i studiów doktorskich oraz
podyplomowych − w tym zwłaszcza studiów MBA. Może też służyć pomocą
studentom studiującym na innych kierunkach studiów, np. studiów międzynaro-
dowych, międzynarodowych stosunków gospodarczych, studiów europejskich i in.
Publikacja ta jest również kierowana do kadry kierowniczej wyższego i śred-
niego szczebla zarządzania przedsiębiorstw międzynarodowych, dla której
może stanowić przesłankę do projektowania twórczych i skutecznych strategii
funkcjonowania na rynkach międzynarodowych i globalnych. Integracja różno-
rodności – tak w wymiarze harmonizacji funkcji, jak i konkretnych elementów
otoczenia na poszczególnych rynkach zagranicznych − wyrażona przez maksymę
P. Barnevika: myśl globalnie, działaj lokalnie − staje się bowiem podstawowym wy-
zwaniem dla współczesnych przedsiębiorstw funkcjonujących na arenie rynków
międzynarodowych.
Korzystając z miłego zwyczaju, pragniemy podziękować Recenzentowi − Panu
Prof. dr hab. Andrzejowi K. Koźmińskiemu − za trud włożony w lekturę naszej
książki na końcowym etapie prac redakcyjnych, za życzliwe uwagi, oceny, propozycje
i sugestie, za pozytywne przyjęcie koncepcji książki. Mamy zarazem świadomość,
że odpowiedzialność za końcowy kształt pracy spoczywa wyłącznie na nas.
Dziękując Panu Profesorowi za pozytywną ocenę pragnę zapewnić, że mamy
świadomość wielu uogólnień, uproszczeń i skrótów zaproponowanych ujęć. Se-
lekcja problematyki była dla nas zadaniem bardzo poważnym i trudnym. Każdy
z problemów opisanych w poszczególnych rozdziałach ma swoją bogatą, bardzo
obszerną literaturę światową, stanowiąc obszar specjalizacji naukowej wielu
autorów. Zakres poruszanych zagadnień wymagał zatem kompromisu i skrótów
licznych wątków i problemów, pozwalających na przedstawienie selektywnego
i syntetycznego ujęcia problematyki zarządzania przedsiębiorstwem między-
narodowym. Wyraźnie dostrzegamy i doceniamy znaczenie innych elementów,
których nie udało nam się zaprezentować w tej monografii. Jej doskonalenie,
po pierwszym okresie obecności na rynku, jest naszym dalszym zamierzeniem
i znaczącym wyzwaniem. Za pozytywną ocenę naszej pierwszej próby zaprezen-
towania koncepcji zarządzania przedsiębiorstwem międzynarodowym składamy
Panu Profesorowi wyrazy głębokiej wdzięczności.
W imieniu Zespołu autorskiego
Jan W. Wiktor
Wprowadzenie1 Panorama ryzyka
19
Rozdział 1
Globalizacja − przesłanki i wyzwania
dla przedsiębiorstw funkcjonujących
na rynkach międzynarodowych
Jolanta Walas-Trębacz
Globalizacja to cecha współczesnego etapu rozwoju gospodarki światowej,
która w coraz mniejszym stopniu przypomina gospodarkę tradycyjną, opartą na
sumie gospodarek narodowych. Jest zupełnie nową jakością. Globalizacja gospo-
darki światowej oznacza nie tylko złożony i wielowymiarowy proces, lecz także
bardzo złożoną i zmienną strukturę, w wyniku której dochodzi do powstania
„jednolitego” – w wymiarze przestrzennym i ekonomicznym − rynku światowe-
go, scalającego wiele, a może nawet wszystkie kraje i regiony. Globalizacja jest
procesem sekwencyjnym o różnorodnych formach, które można rozpatrywać
w określonych skalach, zależnych przede wszystkim od zasięgu terytorialnego.
W skali makro – wyraża perspektywę i wymiar ogólnoświatowy, ale także odnosi
się do kontynentów oraz krajów i regionów, w skali mezo – dotyczy gałęzi gospo-
darki i branż, natomiast w skali mikro – przedsiębiorstw [Rymarczyk, 2004, s. 6−7].
Proces globalizacji niemal we wszystkich dziedzinach życia – w ekonomii, prawie,
edukacji, nauce, polityce, kulturze, turystyce czy wzorcach konsumpcji − uczynił
gospodarki narodowe bardziej niż dotychczas współzależnymi. Prowadzi do jakoś-
ciowo nowych powiązań gospodarczych między poszczególnymi kontynentami,
krajami i ich regionalnymi ugrupowaniami oraz rynkami i przedsiębiorstwami.
Globalizacja jest jednym z najbardziej znamiennych zjawisk i procesów naszych
czasów, tworzących nowe szanse, ale i zagrożenia. Wynika to z jej bardzo sze-
rokiego zakresu przedmiotowego oraz wielowątkowości, wielowymiarowości
i złożoności zjawisk ekonomicznych, technicznych, społecznych, kulturowych
i politycznych, objętych tym terminem [Stonehouse i in., 2001, s. 11−12].
Przedsiębiorstwa funkcjonujące w warunkach wciąż pogłębiających się i po-
szerzających procesów globalizacji, chcąc przetrwać i stale się rozwijać, muszą
szybko reagować i weryfikować cele strategiczne, wdrażać innowacje w różnych
obszarach swojej działalności, dostosowywać swoją strukturę organizacyjną,
łańcuch wartości oraz doskonalić model biznesu (zob. szerzej w rozdz. 3).
Rozdział 1. Globalizacja − przesłanki i wyzwania dla przedsiębiorstw funkcjonujących...
Pobierz darmowy fragment (pdf)