Darmowy fragment publikacji:
KRÓTKIE KOMENTARZE BECKA
Zasady odpowiedzialno(cid:286)ci karnej
Art. 8–31 KK
Polecamy nasze publikacje z serii Krótkie Komentarze Becka:
Jacek Gołaczy(cid:276)ski, Marek Le(cid:286)niak
ZASTAW REJESTROWY I REJESTR ZASTAWÓW. KOMENTARZ
Marian Wolanin
USTAWA O SZCZEGÓLNYCH ZASADACH PRZYGOTOWANIA
I REALIZACJI INWESTYCJI W ZAKRESIE DRÓG
PUBLICZNYCH. KOMENTARZ
Monika Rejdak
Post(cid:265)Powanie w sPrawach o uznanie Postanowie(cid:275)
WZORCA UMOWY ZA NIEDOZWOLONE. KOMENTARZ
Jacek Ignaczewski
obowi(cid:260)zek alimentacyjny Po nowelizacji.
ART. 128–1441 KRO. KOMENTARZ
Dariusz P(cid:266)chorzewski, Michał Horoszko
GosPodarka nieruchomo(cid:285)ciami. komentarz
Marcin (cid:297)uk, Agata Lankamer-Prasołek, Ewa Skibi(cid:276)ska
transGraniczne ł(cid:260)czenie si(cid:265) sPółek
kaPitałowych. komentarz
Alicja Kopeć, Wojciech Maciejko, Marcin Wojewódka
(cid:285)wiadczenia emerytalne. komentarz
Małgorzata Barzycka-Banaszczyk
KODEKS PRACY. KOMENTARZ
Krystyna Gromek
władza rodzicielska. komentarz
Krzysztof Pietrzykowski
sPółdzielnie mieszkaniowe. komentarz
www.sklep.beck.pl
Zasady
odpowiedzialno(cid:286)ci
karnej
Art. 8–31 KK
Komentarz
Genowefa Rejman
WYDAWNICTWO C. H. BECK
WARSZAWA 2009
Zasady odpowiedzialno(cid:286)ci karnej
Stan prawny: 1 stycznia 2009 r.
Redakcja: Joanna Ablewicz, Urszula Danilczuk
© Wydawnictwo C. H. Beck 2009
Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o.
ul. Bonifraterska 17, 00–203 Warszawa
Skład i łamanie: Wydawnictwo C. H. Beck
Druk i oprawa: Elpil, Siedlce
ISBN 978-83-255-0846-3
spis tre(cid:286)ci
Rozwa(cid:298)ania wst(cid:266)pne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VII
Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XIII
Komentarz
Kodeks karny z 6.6.1997 r. (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.)
cz(cid:266)(cid:286)ć ogólna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3
rozdział i. zasady odpowiedzialno(cid:286)ci karnej . . . . . . . . . . . . . . . .
3
Art. 8. Umy(cid:286)lno(cid:286)ć i nieumy(cid:286)lno(cid:286)ć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3
Art. 9 § 1. Czyn umy(cid:286)lny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
32
Art. 9 § 2. Czyn nieumy(cid:286)lny – jego strona podmiotowa . . . . . . .
72
Art. 9 § 3. Podstawy surowszej odpowiedziano(cid:286)ci . . . . . . . . . . . 114
Art. 10. Wiek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
Art. 11. Jedno(cid:286)ć czynu, zbieg przepisów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
Art. 12. Czyn ci(cid:261)gły . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
rozdział ii. Formy popełnienia przest(cid:266)pstwa . . . . . . . . . . . . . . . . 269
Art. 13. Usiłowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269
Art. 14. Karalno(cid:286)ć usiłowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
Art. 15. Odst(cid:261)pienie od usiłowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
Art. 16. Przygotowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302
Art. 17. Odst(cid:261)pienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302
Art. 18 § 1. Sprawstwo, współsprawstwo, sprawstwo
kierownicze i polecaj(cid:261)ce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311
Art. 18 § 2. Pod(cid:298)eganie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365
Art. 18 § 3. Pomocnictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371
Art. 19. Karalno(cid:286)ć pod(cid:298)egacza i pomocnika . . . . . . . . . . . . . . . . 385
Art. 20. Zasada subiektywizacji odpowiedzialno(cid:286)ci karnej . . . . . 387
Art. 21. Okoliczno(cid:286)ci osobiste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 404
Art. 22. Akcesoryjno(cid:286)ć odpowiedzialno(cid:286)ci . . . . . . . . . . . . . . . . . . 414
Art. 23. Czynny (cid:298)al . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419
Art. 24. Prowokacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423
rozdział iii. wył(cid:261)czenie odpowiedzialno(cid:286)ci karnej . . . . . . . . . . . 432
Art. 25. Obrona konieczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 432
Art. 26. Stan wy(cid:298)szej konieczno(cid:286)ci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 510
Art. 27. Eksperyment . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 589
V
Spis tre(cid:286)ci
Art. 28. Bł(cid:261)d co do znamion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 636
Art. 29. Bł(cid:261)d co do kontratypu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 637
Art. 30. Nie(cid:286)wiadomo(cid:286)ć bezprawno(cid:286)ci czynu . . . . . . . . . . . . . . . 683
Art. 31. Niepoczytalno(cid:286)ć i poczytalno(cid:286)ć ograniczona . . . . . . . . . 687
Indeks rzeczowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 711
VI
rozwa(cid:298)ania wst(cid:266)pne
1. Niniejsze opracowanie stanowi wykładni(cid:266) przepisów art. 8–31 Ko-
deksu karnego. Dotyczy problematyki okre(cid:286)laj(cid:261)cej podstawy odpowie-
dzialno(cid:286)ci karnej.
W rozwi(cid:261)zaniach niniejszych nie mo(cid:298)na pomin(cid:261)ć tendencji zwi(cid:261)zanych
z europeizacj(cid:261) prawa karnego pa(cid:276)stw, które wchodz(cid:261) w skład Unii Euro-
pejskiej. Dotyczy to zwłaszcza tzw. „trzeciego ilara” tworz(cid:261)cego korpus
przest(cid:266)pstw popełnianych najcz(cid:266)(cid:286)ciej w ramach przest(cid:266)pczo(cid:286)ci zorganizo-
wanej i przest(cid:266)pstw transgranicznych (wypowied(cid:296) E. Zieli(cid:276)skiej w dysku-
sji na temat „Jednostka wobec władzy publicznej oraz władza publiczna
wobec jednostki w (cid:286)wietle prawa karnego”. Publikacja Wydziału Prawa
i Administracji w materiałach konferencji naukowej, z 25.2.2005 r., s. 143,
Warszawa 2005).
2. Wydanie aktu prawnego o charakterze kodeksowym ma doniosłe zna-
czenie. Jest najcz(cid:266)(cid:286)ciej wyrazem zmian ustrojowych pa(cid:276)stwa, które nios(cid:261)
za sob(cid:261) konieczno(cid:286)ć odmiennego spojrzenia na wiele zasadniczych kwestii
zwi(cid:261)zanych ze statusem prawnym jednostki wobec pa(cid:276)stwa. Obecnie ko-
nieczno(cid:286)ć tych zmian wynika tak(cid:298)e z przyspieszonego rozwoju technicz-
nego i technologicznego, wymagaj(cid:261)cego korekty przepisów kształtuj(cid:261)cych
poj(cid:266)cie odpowiedzialno(cid:286)ci prawnej na wszystkich szczeblach funkcjono-
wania prawa, w tym prawa karnego.
3. Kodeks karny z 1932 r. był owocem polskiej my(cid:286)li prawniczej kształtu-
j(cid:261)cej si(cid:266) po odzyskaniu niepodległo(cid:286)ci (1918 r.). Obowi(cid:261)zywał do wrze(cid:286)nia
1939 r., a po upadku Rzeczypospolitej w ró(cid:298)nym zakresie, a(cid:298) do opracowa-
nia nowego kodeksu w 1969 r., stanowi(cid:261)cego odbicie idei socjalistycznego
spojrzenia na prawa człowieka i obywatela, którego dobra były chronione,
o tyle o ile jego zachowanie potwierdzało ide(cid:266) tego pa(cid:276)stwa.
4. Analiza uregulowa(cid:276) prawnych wskazuje na to, (cid:298)e kodeks karny
z 1969 r. chronił dobra obywatela w mniejszym stopniu, ani(cid:298)eli dobra spo-
łeczne. I tak ochrona ustroju i jej zakres były absolutne. Ka(cid:298)dy czyn nawet
w postaci wypowiedzi poddaj(cid:261)cy tylko w w(cid:261)tpliwo(cid:286)ć zasady funkcjono-
wania pa(cid:276)stwa lub jego poszczególnego organu był uznawany za zbrod-
ni(cid:266) lub wyst(cid:266)pek. W tych warunkach nie tylko była wł(cid:261)czona krytyka albo
dyskusja poddaj(cid:261)ca w w(cid:261)tpliwo(cid:286)ć postanowienie władz zwierzchnich. Za-
kaz dotyczył tak(cid:298)e posiadania pism, ksi(cid:261)(cid:298)ek i innych opracowa(cid:276) poddaj(cid:261)-
cych w w(cid:261)tpliwo(cid:286)ć ide(cid:266), na której opierało si(cid:266) pa(cid:276)stwo demokracji ludo-
VII
Rozwa(cid:298)ania wst(cid:266)pne
wej. Osoby dopuszczaj(cid:261)ce si(cid:266) tych czynów oceniane były bardzo surowo
nie tylko w ramach kwaliikacji prawnej ale i kary. Karom tym towarzy-
szyły (cid:286)rodki karne w postaci koniskaty mienia, utraty zawodu lub stanowi-
ska itp. To samo mo(cid:298)na powiedzieć o ochronie tajemnicy. Czyn ten cz(cid:266)sto
uznawano jako szpiegostwo.
Natomiast tajemnica zawodowa (np. lekarska, adwokacka i innych za-
wodów) była chroniona tylko wtedy, gdy ujawnienie jej dotykało interesów
słu(cid:298)by. Ujawnienie tej informacji poza tak(cid:261) jednostk(cid:261) mogło stać si(cid:266) tyl-
ko podstaw(cid:261) oskar(cid:298)enia prywatnego. Nauka prawa uzasadniała te rozwi(cid:261)-
zania teori(cid:261) rozwarstwienia odpowiedzialno(cid:286)ci, której podstawy wyrastały
z koncepcji materialnego okre(cid:286)lenia przest(cid:266)pstwa wyra(cid:298)aj(cid:261)cej si(cid:266) w stop-
niu społecznego niebezpiecze(cid:276)stwa albo społecznej szkodliwo(cid:286)ci. Teoria
rozwarstwienia uzyskała najbardziej wyraziste znamiona na tle ochrony
mienia prywatnego (osobistego) i społecznego, wyst(cid:266)puj(cid:261)cego w postaci
mienia pa(cid:276)stwowego lub społecznego. To drugie chronione było a(cid:298) do kary
(cid:286)mierci wł(cid:261)cznie, natomiast kara za kradzie(cid:298) mienia prywatnego nie prze-
kraczała sankcji pi(cid:266)ciu lat pozbawienia wolno(cid:286)ci; sprawy te cz(cid:266)sto były
umarzane z powodu małej społecznej szkodliwo(cid:286)ci.
5. Powstała zatem konieczno(cid:286)ć opracowania kodeksu karnego oparte-
go na nowych zasadach, które znalazły si(cid:266) w obowi(cid:261)zuj(cid:261)cym prawie kar-
nym. Kodeks odrzucił zasad(cid:266) rozwarstwienia odpowiedzialno(cid:286)ci, zniósł
kar(cid:266) (cid:286)mierci, obni(cid:298)ył w zasadniczy sposób minimalne progi okre(cid:286)laj(cid:261)ce ka-
r(cid:266) pozbawienia wolno(cid:286)ci. Kodeks wprowadził tak(cid:298)e nowe regulacje ko-
nieczne w zwi(cid:261)zku z szybkim rozwojem techniki i technologii. W ten spo-
sób obj(cid:261)ł te(cid:298) swymi przepisami nowe obszary dóbr dot(cid:261)d wyst(cid:266)puj(cid:261)cych
poza ochron(cid:261) karn(cid:261) lub obj(cid:266)tych ni(cid:261) w sposób niedostateczny. Dotyczy to
zwłaszcza przest(cid:266)pstw przeciwko (cid:286)rodowisku naturalnemu (rozdział XXII
Kodeksu). Przepisy te s(cid:261) zgodne z Europejsk(cid:261) Konwencj(cid:261) w sprawie praw-
nokarnej ochrony (cid:286)rodowiska naturalnego. Nie oznacza to, (cid:298)e kodeks ten
nie budzi (cid:298)adnych w(cid:261)tpliwo(cid:286)ci. S(cid:261) one podniesione w cz(cid:266)(cid:286)ci opisuj(cid:261)cej je-
go rozwi(cid:261)zania, które wykazuj(cid:261), (cid:298)e pomimo zastrze(cid:298)e(cid:276) znajdujemy wiele
zmian nadaj(cid:261)cych polskiemu prawu karnemu nowe oblicze. Zostały one
zauwa(cid:298)one w wielu opracowaniach naukowych o charakterze komentarzo-
wym oraz monograicznym. We wst(cid:266)pnych rozwa(cid:298)aniach nie nale(cid:298)y pomi-
jać jednak takich zagadnie(cid:276), które były poruszane w wielu opracowaniach
a dotyczyły odpowiedzi na pytanie dlaczego prawo karne z jednej strony
odbiera człowiekowi takie dobra, jak wolno(cid:286)ć, mienie, prawo wykonywa-
nia zawodu itp., a z drugiej – chroni je swymi postanowieniami.
6. Najcz(cid:266)(cid:286)ciej odpowied(cid:296) na pytanie była nast(cid:266)puj(cid:261)ca: władze podsta-
wowe upowa(cid:298)nione s(cid:261) do odbierania tych dóbr tytułem kary dla zabezpie-
czenia spokoju i ładu społecznego. Dla wzmocnienia tej argumentacji po-
VIII
Rozwa(cid:298)ania wst(cid:266)pne
woływano zapatrywania ilozoiczne o ró(cid:298)nym zabarwieniu teoretycznym.
Obecnie problemu tego nie da si(cid:266) tylko odnie(cid:286)ć do tak uj(cid:266)tej odpowiedzi.
W dobie coraz to gł(cid:266)bszej specjalizacji nie tylko nauk technicznych lub
technologicznych, ale tak(cid:298)e humanistycznych w tym prawnych, problem
ten uj(cid:266)to w odr(cid:266)bn(cid:261) dyscyplin(cid:266) zwan(cid:261) teori(cid:261) kryminalizacji. W ten sposób
wyłoniła si(cid:266) nowa dziedzina wyja(cid:286)niaj(cid:261)ca potrzeby a tak(cid:298)e sposoby ujmo-
wania zachowa(cid:276) sprzecznych z porz(cid:261)dkiem prawnym, których popełnienie
prowadzi do odpowiedzialno(cid:286)ci karnej.
7. W polskiej nauce zagadnienie to zostało podniesione przez L. Gar-
dockiego. Autor w ksi(cid:261)(cid:298)ce pt.: Zagadnienie teorii kryminalizacji, Warsza-
wa 1990, problem ten omawia, wprowadzaj(cid:261)c go do nauki prawa karnego
umieszczaj(cid:261)c zasadnicze tezy w kolejnych wydaniach podr(cid:266)cznika akade-
mickiego, ukazuj(cid:261)cego si(cid:266) sukcesywnie od roku 1996 w serii „Podr(cid:266)czniki
prawnicze” wydawanych przez Wydawnictwo C. H. Beck.
Teoria ta nie si(cid:266)ga do metaizycznych uzasadnie(cid:276) usprawiedliwiaj(cid:261)cych
odebranie człowiekowi tytułem kary dóbr do niego nale(cid:298)(cid:261)cych. Posuwa
naprzód argumentacj(cid:266) usprawiedliwiaj(cid:261)c(cid:261) karalno(cid:286)ci człowieka, który do-
pu(cid:286)cił si(cid:266) czynów zabronionych przed którymi nale(cid:298)y chronić społecze(cid:276)-
stwo.
Nie jest jednak w stanie wskazać jak kształtuj(cid:261) si(cid:266) granice wolno(cid:286)ci
człowieka w (cid:286)wietle prawa karnego. Powy(cid:298)sza uwaga nie podwa(cid:298)a zasad-
no(cid:286)ci tej dyscypliny, która z jednej strony skupia si(cid:266) na kształtowaniu pra-
wa karnego w zakresie uchylania przest(cid:266)pczo(cid:286)ci czynów w ramach tzw.
depenalizacji, z drugiej za(cid:286) wypowiada si(cid:266) na temat konieczno(cid:286)ci wpro-
wadzenia nowych zakazów, penalizuj(cid:261)c czyny, które dot(cid:261)d nie były obj(cid:266)te
karalno(cid:286)ci(cid:261).
Idea penalizacji i depenalizacji zwi(cid:261)zana jest z problem odpowiedzialno-
(cid:286)ci w szerokim tego słowa znaczeniu, która przes(cid:261)dza o tym co wolno czło-
wiekowi, a co jest zabronione przez uregulowania prawne ró(cid:298)nego stopnia.
Odpowiedzialno(cid:286)ć ta ma dwa oblicza.
8. Po pierwsze o odpowiedzialno(cid:286)ci mo(cid:298)na mówić wtedy, gdy człowiek
w sposób rzetelny wywi(cid:261)zuje si(cid:266) ze swoich obowi(cid:261)zków z tytułu sprawo-
wania władzy, posiadania wiedzy czy odpowiednich kwaliikacji. W tym
rozumieniu, i(cid:298) wy(cid:298)szy stopie(cid:276) odpowiedzialno(cid:286)ci cechuje to post(cid:266)powa-
nie, z tym silniejsz(cid:261) akceptacj(cid:261) spotyka si(cid:266) człowiek w opinii publicznej.
Je(cid:298)eli w obr(cid:266)bie swych kompetencji człowiek narusza dobra które ma chro-
nić, staje si(cid:266) nieodpowiedzialnym na swoim stanowisku i wkracza na teren
zabroniony przez prawo na równi z tym, kto atakuje prawo zmierzaj(cid:261)c do
popełnienia przest(cid:266)pstwa.
Wyró(cid:298)nienie tych dwóch postaci odpowiedzialno(cid:286)ci jest bardzo wa(cid:298)ne ze
wzgl(cid:266)du na drog(cid:266) prowadz(cid:261)c(cid:261) do popełnienia przest(cid:266)pstwa. W pierwszym
IX
Rozwa(cid:298)ania wst(cid:266)pne
wypadku zanim wkroczymy w sfer(cid:266) odpowiedzialno(cid:286)ci karnej, nale(cid:298)y roz-
wa(cid:298)yć, czy i w jakim zakresie zachowanie człowieka nie narusza innej nor-
my decyduj(cid:261)cej o odpowiedzialno(cid:286)ci. Dotyczy to zarówno odpowiedzial-
no(cid:286)ci politycznej, która poprzedza odpowiedzialno(cid:286)ć konstytucyjn(cid:261), jak
i odpowiedzialno(cid:286)ci funkcjonariuszy ni(cid:298)szego szczebla w organizacji pa(cid:276)-
stwowej czy samorz(cid:261)dowej, wreszcie odpowiedzialno(cid:286)ci zawodowej. Ta
ostatnia odnosi si(cid:266) do wszystkich korporacji, zrzesze(cid:276) w postaci izb prze-
mysłowych, rolnych, medycznych czy adwokackich, a tak(cid:298)e samorz(cid:261)dów
akademickich, które rz(cid:261)dz(cid:261) si(cid:266) swoimi prawami w zakresie ich funkcjono-
wania i ochrony dóbr, które nale(cid:298)(cid:261) do zakresu ich post(cid:266)powania.
9. W tych sytuacjach odpowiedzialno(cid:286)ć karna ma miejsce dopiero wte-
dy, gdy sprawca sprzeniewierzy si(cid:266) swoim obowi(cid:261)zkom działaj(cid:261)c na ró(cid:298)-
nych szczeblach funkcjonowania struktur pa(cid:276)stwowych lub zawodowych,
naruszaj(cid:261)c interes publiczny, a nie tylko zawodowy, słu(cid:298)bowy czy korpora-
cyjny. Natomiast wtedy, gdy mamy do czynienia ze sprawc(cid:261) czynu zabro-
nionego popełnionego poza tym obszarem, zachowanie jego od razu jest
nacechowane zamiarem lub nieostro(cid:298)no(cid:286)ci(cid:261). O tym, czy i w jakim zakresie
narusza ono interes publiczny, decyduje stopie(cid:276) społecznej szkodliwo(cid:286)ci,
ró(cid:298)nie kształtuj(cid:261)cy si(cid:266) na poszczególnych etapach jego popełnienia.
Konkluduj(cid:261)c mo(cid:298)na stwierdzić, (cid:298)e o tym czy i kiedy sprawca dopuszcza
si(cid:266) czynu zabronionego i zasługuje na kar(cid:266) przewidzian(cid:261) w Kodeksie kar-
nym, decyduje naruszenie interesu publicznego, który jest chroniony przez
to prawo, niezale(cid:298)nie od tego, kto ten interes naruszył.
10. Potraktowanie odpowiedzialno(cid:286)ci w sposób jednolity sprawia, (cid:298)e
w wielu wypadkach nie wyst(cid:266)puje odpowiedzialno(cid:286)ć osób, które naruszy-
ły prawo konstytucyjne lub przepisy słu(cid:298)bowe albo zawodowe. Pozosta-
wienie tych osób bez odpowiedzialno(cid:286)ci sprawia, i(cid:298) prawo toleruje brak
umiej(cid:266)tno(cid:286)ci, kompetencji lub nawet zł(cid:261) wol(cid:266) wykazan(cid:261) zachowaniem na-
ruszaj(cid:261)cym dobra chronione prawem. Z drugiej strony odpowiedzialno(cid:286)ć
karn(cid:261) rozpoczyna si(cid:266) na szczeblu prawa karnego. Wtedy najcz(cid:266)(cid:286)ciej do-
tyczy osób podlegaj(cid:261)cych niekompetentnym decyzjom władzy lub nawet
jej złej woli.
11. Zagadnienie to podniósł w polskiej literaturze M. Pietrzak, który
omawiał problem odpowiedzialno(cid:286)ci konstytucyjnej dotycz(cid:261)cej odpowie-
dzialno(cid:286)ci osób sprawuj(cid:261)cych władz(cid:266) wykonawcz(cid:261) na najwy(cid:298)szym szczeb-
lu administracji pa(cid:276)stwowej. Autor zarysował tak(cid:298)e pozycj(cid:266) prawn(cid:261) jed-
nostki, zakres jej wolno(cid:286)ci w poszczególnych formacjach ustrojowych.
Przechodz(cid:261)c do ilustracji tego problemu we współczesnym (cid:286)wiecie stwier-
dza, (cid:298)e do najcz(cid:266)(cid:286)ciej wymienianych form ustrojowych nale(cid:298)y demokracja,
która ma wielorakie znaczenie (Odpowiedzialno(cid:286)ć konstytucyjna, Warsza-
wa 1990). Polska konstytucja posługuje si(cid:266) okre(cid:286)leniem ustroju pa(cid:276)stwa
X
Rozwa(cid:298)ania wst(cid:266)pne
polskiego uj(cid:266)tego jako demokratycznego pa(cid:276)stwa prawa. Doktryna wyró(cid:298)-
nia formalne i materialne demokratyczne pa(cid:276)stwo prawa.
Pierwsza jego odmiana polega na zbyt daleko id(cid:261)cym sformalizowaniu
prawnym powinno(cid:286)ci człowieka wobec pa(cid:276)stwa rozszerzaj(cid:261)c ramy odpo-
wiedzialno(cid:286)ci karnej odznaczaj(cid:261)c si(cid:266) tym, (cid:298)e rz(cid:261)dz(cid:261) w niej dowolne prawa,
a nie ludzie. Druga postać pa(cid:276)stwa prawa wyra(cid:298)a si(cid:266) tym, (cid:298)e rz(cid:261)dz(cid:261) w niej
ludzie; dopuszcza zatem niepodporz(cid:261)dkowanie si(cid:266) prawu naruszaj(cid:261)cemu
prawa i interesy człowieka i obywatela. Oznacza to, (cid:298)e pa(cid:276)stwo nie posuwa
si(cid:266) zbyt daleko w podporz(cid:261)dkowaniu jednostki prawu karnemu.
T(cid:266) postać demokracji mo(cid:298)na zilustrować nast(cid:266)puj(cid:261)co: odpowiedzial-
no(cid:286)ć prawna rozpoczyna si(cid:266) na etapie zawodowym (dyscyplinarnym). Jest
ona zorientowana na ochron(cid:266) interesu zawodu lub innej działalno(cid:286)ci uj(cid:266)-
tej w struktury korporacyjne lub o charakterze stowarzysze(cid:276) lub zwi(cid:261)zków
i jest wykonywana przez te organa, które doznały uszczerbku z powodu
zachowania si(cid:266) członków tych struktur. Dopóki zachowanie członka kor-
poracji nie naruszyło interesu publicznego demokratycznego pa(cid:276)stwa pra-
wa, pa(cid:276)stwo nie ingeruje w działalno(cid:286)ć człowieka, brak jest wtedy podstaw
prawnych do wszczynania odpowiedzialno(cid:286)ci karnej.
Natomiast naruszenie interesu publicznego stanowi podstaw(cid:266) wszcz(cid:266)cia
post(cid:266)powania karnego.
Nakre(cid:286)lenie linii odgraniczaj(cid:261)cej odpowiedzialno(cid:286)ć w ramach zawodu
lub innych formacji zrzeszaj(cid:261)cych grup(cid:266) ludzi zajmuj(cid:261)cej si(cid:266) okre(cid:286)lon(cid:261)
działalno(cid:286)ci(cid:261) od odpowiedzialno(cid:286)ci karnej jest bardzo trudne. Im bardziej
organa pa(cid:276)stwowe „wdzieraj(cid:261) si(cid:266)” w kompetencje korporacji lub innych
organów reprezentuj(cid:261)cych ich wspólne interesy, tym bardziej przesuwa si(cid:266)
w kierunku pa(cid:276)stwa prawa opartego na demokracji formalnej.
Problem odpowiedzialno(cid:286)ci, jej rodzajów i sposobów uj(cid:266)cia ma zasadni-
cze znaczenie dla okre(cid:286)lenia statusu jednostki (cid:298)yj(cid:261)cej w demokratycznym
pa(cid:276)stwie prawa, nie wyklucza to osłabienia ochrony interesów publicz-
nych gwarantuj(cid:261)cych bezpiecze(cid:276)stwo pa(cid:276)stwa i ochrony dóbr naruszo-
nych zachowaniem wyst(cid:266)puj(cid:261)cych nie tylko oddzielnie ale w zespołach
korporacyjnych. (cid:285)wiadczy o tym ustawa o odpowiedzialno(cid:286)ci podmiotów
zbiorowych, które przekroczyły zakres funkcji dozwolonych w ramach
funkcjonowania korporacji, jak i instytucji o charakterze osób prawnych.
Problem odpowiedzialno(cid:286)ci jest przedmiotem niniejszego opracowania.
Kodeks przywi(cid:261)zuje do niego zasadnicz(cid:261) uwag(cid:266), ju(cid:298) bowiem w art. 1 roz-
poczyna swoje postanowienia od poj(cid:266)cia odpowiedzialno(cid:286)ci. Jednocze(cid:286)-
nie wyklucza si(cid:266) wykładni(cid:266) celowo(cid:286)ciow(cid:261) czy dynamiczn(cid:261), której zasto-
sowanie prowadzi do manipulacji w ujmowaniu tre(cid:286)ci prawa, prawo to ze
wzgl(cid:266)du na swe rygory powinno być (cid:286)ci(cid:286)le interpretowane.
XI
wykaz skrótów
1. (cid:295)ródła prawa
KK . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 6.6.1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. Nr 88,
poz. 553 ze zm.)
KPK . . . . . . . . . . . . . ustawa z 6.6.1997 r. – Kodeks post(cid:266)powania karne-
go (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.)
2. organy orzekaj(cid:261)ce
SA . . . . . . . . . . . . . . . S(cid:261)d Apelacyjny
SN . . . . . . . . . . . . . . S(cid:261)d Najwy(cid:298)szy
SN (7) . . . . . . . . . . . . S(cid:261)d Najwy(cid:298)szy w składzie 7 s(cid:266)dziów
TK . . . . . . . . . . . . . . Trybunał Konstytucyjny
3. Czasopisma
Dz.U. . . . . . . . . . . . . Dziennik Ustaw
MP . . . . . . . . . . . . . . Monitor Polski
MoP . . . . . . . . . . . . . Monitor Prawniczy
NP . . . . . . . . . . . . . . . Nowe Prawo
OSP . . . . . . . . . . . . . Orzecznictwo S(cid:261)dów Polskich
Pal. . . . . . . . . . . . . . . Palestra
PPK . . . . . . . . . . . . . Przegl(cid:261)d Prawa Karnego
Prok. i Pr. . . . . . . . . . Prokuratura i Prawo
PS . . . . . . . . . . . . . . . Przegl(cid:261)d S(cid:261)dowy
RPEiS . . . . . . . . . . . . Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny
WPP . . . . . . . . . . . . . Wojskowy Przegl(cid:261)d Prawniczy
4. inne skróty
art. . . . . . . . . . . . . . . artykuł
Nr . . . . . . . . . . . . . . . numer
pkt . . . . . . . . . . . . . . punkt
poz. . . . . . . . . . . . . . . pozycja
r. . . . . . . . . . . . . . . . . rok
rozdz. . . . . . . . . . . . . rozdział
XIII
Wykaz skrótów
tj. . . . . . . . . . . . . . . . to jest
t.j. . . . . . . . . . . . . . . . tekst jednolity
ust. . . . . . . . . . . . . . . ust(cid:266)p
w zw. . . . . . . . . . . . . w zwi(cid:261)zku
zd. . . . . . . . . . . . . . . . zdanie
zm. . . . . . . . . . . . . . . zmiany
XIV
Komentarz
Kodeks karny
z dnia 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 88, poz. 553)
(sprost.: Dz.U. 1997, Nr 128, poz. 840; zm.: Dz.U. 1999, Nr 64, poz. 729,
Nr 83, poz. 931; 2000, Nr 48, poz. 548, Nr 93, poz. 1027, Nr 116, poz. 1216;
2001, Nr 98, poz. 1071; 2003, Nr 111, poz. 1061, Nr 121, poz. 1142, Nr 179,
poz. 1750, Nr 199, poz. 1935, Nr 228, poz. 2255; 2004, Nr 25, poz. 219,
Nr 69, poz. 626, Nr 93, poz. 889, Nr 243, poz. 2426; 2005, Nr 86, poz. 732,
Nr 90, poz. 757, Nr 132, poz. 1109, Nr 163, poz. 1363, Nr 178, poz. 1479,
Nr 180, poz. 1493; 2006, Nr 190, poz. 1409, Nr 218, poz. 1592, Nr 226,
poz. 1648; 2007, Nr 89, poz. 589, Nr 123, poz. 850, Nr 124, poz. 859,
Nr 192, poz. 1378; 2008, Nr 90, poz. 560, Nr 122, poz. 782)
cz(cid:266)(cid:286)ć ogólna
rozdział i. zasady odpowiedzialno(cid:286)ci karnej
(...)
art. 8. [umy(cid:286)lno(cid:286)ć i nieumy(cid:286)lno(cid:286)ć]
zbrodni(cid:266) mo(cid:298)na popełnić tylko umy(cid:286)lnie; wyst(cid:266)pek mo(cid:298)na
popełnić tak(cid:298)e nieumy(cid:286)lnie, je(cid:298)eli ustawa tak stanowi.
literatura: T. Bojarski, Kwaliikowane i uprzywilejowane typy prze-
st(cid:266)pstw w nowym Kodeksie karnym [w:] U progu nowych kodyikacji kar-
nych, Katowice 1999; K. Buchała, Ryzyko i nieostro(cid:298)no(cid:286)ć w komunika-
cji drogowej a oceny prawno-karnej, Warszawa–Wrocław–Kraków 1965;
K. Buchała, A. Zoll, Kodeks karny. Cz(cid:266)(cid:286)ć ogólna, Kraków 1998; A. Gim-
but, Nast(cid:266)pstwa czynu, od których zale(cid:298)y wy(cid:298)sza karalno(cid:286)ć w prawie pol-
skim na tle porównawczym, Warszawa 1966; J. Kochanowski, Przest(cid:266)p-
stwa kwaliikowane przez nast(cid:266)pstwa w Kodeksie karnym, PiP 1972, Nr 1;
M. Król-Bogomilska, Kary pieni(cid:266)(cid:298)ne w prawie antymonopolowym (cz(cid:266)-
(cid:286)ci dotycz(cid:261)ce charakterystyki tego ustawodawstwa pod k(cid:261)tem umy(cid:286)lno(cid:286)ci
3
Komentarz
Art. 8
i nieumy(cid:286)lno(cid:286)ci wyst(cid:266)puj(cid:261)ce najcz(cid:266)(cid:286)ciej w postaci niedbalstwa), Warsza-
wa 2001; W. M(cid:261)cior, Problem przest(cid:266)pstw nieumy(cid:286)lnych na tle aktualnych
wymaga(cid:276) teorii i praktyki, ZN UJ, Prace prawnicze, z. 25, Kraków 1968;
W. Patryas, Zaniechanie. Próba analizy metodologicznej, Pozna(cid:276) 1993;
G. Rejman, Wina w konstrukcji Kodeksu karnego z 1997 r. [w:] Prawo
wczoraj i dzi(cid:286), studia dyktowane K. Sójce-Zieli(cid:276)skiej, Warszawa 2000;
A. Zoll, Kodeks karny. Cz(cid:266)(cid:286)ć ogólna, Kraków 2004.
Glosy: S. M. Przyjemski, Glosa do post. (7) Izby Wojskowej SN
z 28.5.2003 r. (K 10/03, OSNKW Nr 9–10, poz. 76, opubl. WPP 2004,
Nr 1). (Orzeczenie podkre(cid:286)la konieczno(cid:286)ć wskazania w opisie czynu za-
bronionego nie tylko tego, (cid:298)e czyn został popełniony umy(cid:286)lnie, ale tak(cid:298)e
z jakim zamiarem – bezpo(cid:286)rednim czy ewentualnym).
spis tre(cid:286)ci
Nb
I. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
II. „Umy(cid:286)lno(cid:286)ć – nieumy(cid:286)lno(cid:286)ć”
w pozakodeksowym prawie karnym . . . . . . . 10
III. Przest(cid:266)pstwo nieumy(cid:286)lne poza klauzul(cid:261)
nieumy(cid:286)lno(cid:286)ci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
IV. Sprowadzenie powszechnego
niebezpiecze(cid:276)stwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
V. Okoliczno(cid:286)ci czynu wpływaj(cid:261)ce na wy(cid:298)sz(cid:261)
karalno(cid:286)ć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
VI. Rozszerzenie umy(cid:286)lno(cid:286)ci . . . . . . . . . . . . . . . . 60
I. Wprowadzenie
11
1. Polskie prawo karne nale(cid:298)y do tych systemów prawnych, któ-
re dzieli przest(cid:266)pstwo na zbrodnie i wyst(cid:266)pki, z przeniesieniem wy-
krocze(cid:276) do odr(cid:266)bnej kodyikacji karnej. Podział ten nie odnosi si(cid:266)
do prawa skarbowego ze wzgl(cid:266)du na to, (cid:298)e prawo to nie przewidu-
je tak wysokich kar minimalnych, które by przes(cid:261)dziły o tym, (cid:298)e
sprawca dopu(cid:286)cił si(cid:266) czynu zabronionego b(cid:266)d(cid:261)cego zbrodni(cid:261). Pra-
wo karne skarbowe jest bardziej ukierunkowane na sankcje ekono-
miczne ni(cid:298) na kar(cid:266) pozbawienia wolno(cid:286)ci, która rozstrzyga o tym,
czy przest(cid:266)pstwo stanowi zbrodni(cid:266), czy wyst(cid:266)pek.
22
2. Dziel(cid:261)c przest(cid:266)pstwo na zbrodni(cid:266) i wyst(cid:266)pki, Kodeks przede
wszystkim zwraca uwag(cid:266) na kryteria przedmiotowe tego podziału,
wyra(cid:298)one za po(cid:286)rednictwem sankcji tych form przest(cid:266)pnego zacho-
4
Rozdział I. Zasady odpowiedzialno(cid:286)ci karnej
Art. 8
wania pod k(cid:261)tem widzenia umy(cid:286)lno(cid:286)ci lub nieumy(cid:286)lno(cid:286)ci. W my(cid:286)l
art. 8 KK zbrodnia mo(cid:298)e być popełniona tylko umy(cid:286)lnie; wyst(cid:266)-
pek tak(cid:298)e nieumy(cid:286)lnie, gdy ustawa na to zezwala. Natomiast wy-
kroczenie nie wprowadza tych rygorów; mo(cid:298)e być popełnione b(cid:261)d(cid:296)
to umy(cid:286)lnie, b(cid:261)d(cid:296) nieumy(cid:286)lnie, chyba (cid:298)e Kodeks wykrocze(cid:276) wy-
klucza odpowiedzialno(cid:286)ć za nieumy(cid:286)lne wykroczenie (art. 5 KK).
Na tle przepisu art. 8 KK powstaj(cid:261) dwa zagadnienia wymaga-
j(cid:261)ce bli(cid:298)szej wykładni. Pierwsze jest zwi(cid:261)zane z udzieleniem od-
powiedzi na pytanie, w jaki sposób ustawa wprowadza wyst(cid:266)pek
nieumy(cid:286)lny w sfer(cid:266) odpowiedzialno(cid:286)ci karnej, drugie wymaga
ustosunkowania si(cid:266) do tego, jak nale(cid:298)y post(cid:261)pić, aby oddzielić
umy(cid:286)lno(cid:286)ć od nieumy(cid:286)lno(cid:286)ci, nie w sensie przedmiotowej bezpraw-
no(cid:286)ci sprowadzaj(cid:261)cej si(cid:266) najcz(cid:266)(cid:286)ciej do klauzuli w postaci, „je(cid:298)eli
sprawca działa nieumy(cid:286)lnie”, lecz podmiotowego zaanga(cid:298)owania
si(cid:266) sprawcy do czynu zabronionego.
1. sposoby okre(cid:286)laj(cid:261)ce umy(cid:286)lno(cid:286)ć i nieumy(cid:286)lno(cid:286)ć
1. S(cid:261) dwa sposoby oznaczania zbrodni i wyst(cid:266)pku poprzez sank-
cj(cid:266) karn(cid:261). Jeden był reprezentowany przez Kodeks karny z 1932 r.
(art. 12), a drugi przez Kodeks karny z 1969 r. (art. 5). Pierwszy
uzale(cid:298)niał ten podział od kary maksymalnie oznaczonej. Zgodnie
z t(cid:261) koncepcj(cid:261) ka(cid:298)de przest(cid:266)pstwo zagro(cid:298)one kar(cid:261) ponad 5 lat
wi(cid:266)zienia było zbrodni(cid:261) niezale(cid:298)nie od ustawowego wyznaczenia
sankcji minimalnej. Drugi sposób, powtórzony przez obecny Ko-
deks (art. 7 KK), uznaje za zbrodni(cid:266) takie przest(cid:266)pstwo, którego ka-
ra minimalna nie jest ni(cid:298)sza od 3 lat pozbawienia wolno(cid:286)ci.
2. Obok wysoko(cid:286)ci zagro(cid:298)enia kar(cid:261) pozbawienia wolno(cid:286)ci, po-
dział na zbrodnie i wyst(cid:266)pki charakteryzuje si(cid:266) tym, (cid:298)e zbrodnie
mo(cid:298)na popełnić tylko umy(cid:286)lnie, a wyst(cid:266)pek tak(cid:298)e nieumy(cid:286)lnie, je(cid:286)li
ustawa tak stanowi (art. 8 KK). St(cid:261)d rozró(cid:298)nienie umy(cid:286)lno(cid:286)ci i nie-
umy(cid:286)lno(cid:286)ci ma w tej materii zasadnicze znaczenie.
3. Rozwini(cid:266)cie powy(cid:298)szej tezy znajduje si(cid:266) w przepisie art. 9 KK,
który wskazuje, kiedy mamy do czynienia z umy(cid:286)lnym czynem za-
bronionym, a kiedy z nieumy(cid:286)lnym. Poł(cid:261)czenie tych dwóch ele-
mentów jest wyrazem pierwszego stopnia upodmiotowania zbrodni
i wyst(cid:266)pków. Powstaje jednak w tym kontek(cid:286)cie pytanie, jak za-
kwaliikować zachowanie sprawcy, które w swym punkcie wyj(cid:286)cio-
wym było umy(cid:286)lne, a nast(cid:266)pstwo z niego wynikaj(cid:261)ce przekracza-
33
44
55
5
Pobierz darmowy fragment (pdf)
