Darmowy fragment publikacji:
Maciej Malaczewski – Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny
Katedra Ekonometrii, 90-255 Łódź, ul. Rewolucji 1905 r. nr 39
RECENZENT
Henryk Zawadzki
REDAKTOR WYDAWNICTWA UŁ
Elżbieta Marciszewska-Kowalczyk
SKŁAD KOMPUTEROWY
Maciej Malaczewski
PROJEKT OKŁADKI
Łukasz Orzechowski
Praca naukowa finansowana ze środków na naukę w latach 2010–2013 jako projekt badawczy
KBN nr N 112 553138
Wydrukowano z gotowych materiałów dostarczonych do Wydawnictwa UŁ
© Copyright by Uniwersytet Łódzki, Łódź 2013
Wydane przez Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
Wydanie I. W.06281.13.0.M
ISBN (wersja drukowana) 978-83-7525-945-2
ISBN (ebook) 978-83-7969-204-0
Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
90-131 Łódź, ul. Lindleya 8
www.wydawnictwo.uni.lodz.pl
e-mail: ksiegarnia@uni.lodz.pl
tel. (42) 665 58 63, faks (42) 665 58 62
Spis treści
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5
1. Zasoby naturalne a wzrost gospodarczy – podstawowe pro-
blemy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
13
1.1. Rola zasobów naturalnych we wzroście gospodarczym . . . . 13
1.2. Sprawiedliwość międzypokoleniowa . . . . . . . . . . . . . . . 24
1.3. Problem pomiaru bogactwa narodów – zielone NNP . . . . . 31
1.4. Ceny zasobów naturalnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
1.5. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
2. Postęp techniczny a zużycie zasobów naturalnych . . . . . .
2.1. Rola postępu technicznego w relacji między zasobami natu-
41
ralnymi a wzrostem gospodarczym . . . . . . . . . . . . . . . 41
2.2. Model
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
2.3. Rozwiązanie modelu i analiza wyników . . . . . . . . . . . . . 55
2.4. Wnioski
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
3. Od komplementarności do substytucyjności – postęp tech-
niczny a rola zasobów naturalnych we wzroście gospodar-
czym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
3.1. Wprowadzenie
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
3.2. Model
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
3.3. Rozwiązanie modelu i analiza wyników . . . . . . . . . . . . . 70
3.4. Podsumowanie i wnioski
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
4. Zasoby naturalne jako źródło energii. . . . . . . . . . . . . .
77
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
4.1. Wprowadzenie
4.2. Model
3
4
Spis treści
4.3. Rozwiązanie modelu i analiza wyników . . . . . . . . . . . . . 83
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
4.4. Porównanie modeli
4.5. Podsumowanie i wnioski
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
5. Środowisko naturalne a wydobycie zasobów naturalnych .
91
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
5.1. Wprowadzenie
5.2. Model
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
5.3. Rozwiązanie modelu i analiza wyników . . . . . . . . . . . . . 97
5.4. Podsumowanie i wnioski
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
6. Możliwości technologiczne a zużycie zasobów naturalnych . 103
6.1. Wprowadzenie. Idea możliwości technologicznych . . . . . . . 103
6.2. Możliwości technologiczne w modelu zasobów naturalnych
i wzrostu gospodarczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
6.3. Rozwiązanie modelu i analiza wyników . . . . . . . . . . . . . 109
6.4. Podsumowanie i wnioski
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
Zakończenie i podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
Załącznik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
129
Wstęp
Zagadnienie granic wzrostu gospodarczego od wielu już lat stanowi obiekt
zainteresowania ekonomistów. Jako jeden z czynników, mogących obniżyć
tempo wzrostu gospodarczego, rozumianego jako zwiększanie się poziomu
PKB per capita w czasie, wymieniane są ograniczenia związane z nieodna-
wialnymi zasobami naturalnymi. Stopniowe wyczerpywanie się zasobów na-
turalnych takich jak ropa naftowa czy węgiel kamienny jest bowiem faktem.
Związane jest to z jednej strony z rozwojem gospodarczym świata, z drugiej
– z brakiem dostatecznie dobrych substytutów, które pomogłyby zmniejszyć
użytkowanie zasobów nieodnawialnych. Oprócz tego, niepewności energe-
tyczne i surowcowe prowadzą do licznych wahań na rynkach podstawowych
zasobów, co także przekłada się na powstawanie fluktuacji w tempie wzro-
stu gospodarczego różnych gospodarek. Nie jest odosobnione twierdzenie, że
dokonujący się na naszych oczach postęp techniczny oraz dalszy rozwój ba-
dań naukowych w dziedzinach związanych z poszukiwaniem alternatywnych
źródeł energii ostatecznie rozwiąże wszystkie te problemy. Póki co w sferze
marzeń pozostają samochody napędzane silnikami atomowymi, lecz nie są
to już wynalazki niewyobrażalne dla współczesnego człowieka.
Wyczerpywanie się zasobów naturalnych spowodować musi podwyższe-
nie ich ceny, a co za tym idzie podwyższenie kosztów każdej produkcji, w któ-
rej są one wykorzystywane. Wraz z podnoszeniem się tych kosztów pojawia-
ją się naturalne zachęty do prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej,
której celem jest wyrugowanie zasobów naturalnych z procesu produkcyj-
nego. Towarzyszące temu odkrycia technologiczne mogą być różnej posta-
ci – możliwe jest odkrycie np. alternatywnych i tanich sposobów uzyski-
wania energii, możliwe jest znalezienie wystarczająco dobrych substytutów
dla zasobów naturalnych lub odkrycie rewolucyjnych metod pozyskiwania
tych zasobów. W każdym z tych przypadków ograniczenia wzrostu płynące
z wyczerpywalności zasobów naturalnych zostałyby przezwyciężone. Ana-
liza powyższego rozumowania pozwala jednakże dostrzec wiele problemów
i niejasności, np. jaka jest szansa na to, iż rozpoczęte w ten sposób badania
6
Wstęp
naukowe rzeczywiście prowadzić będą do uzyskania pożądanych rezultatów.
Otwartych pozostaje też wiele innych pytań, w tym także: jaka jest zależ-
ność pomiędzy wielkością złóż zasobów naturalnych a poziomem wzrostu
gospodarczego? Czy ubogie kraje powinny być zachęcane do wydobywa-
nia złóż zasobów naturalnych, czy też nie? Czy prawdą jest stwierdzenie,
iż gospodarki, których położenie pozwala im na wydobywanie większej ilo-
ści rozmaitych zasobów naturalnych, są przez to bogatsze i rozwijają się
szybciej? Okazuje się, że różne badania pokazują odmienne zależności.
Powstaje zatem naturalne pytanie o wpływ, jaki wyczerpywanie się za-
sobów naturalnych może mieć na długookresowy wzrost gospodarczy. Jeżeli
bowiem zasoby naturalne, jak twierdzi np. Dasgupta (1993), są w jakimś
sensie składnikiem każdego produktu, to ich wyczerpanie się musi z ko-
nieczności produkcję owych dóbr ograniczyć. Rozwiązaniem tego problemu,
w opinii wielu ekonomistów, ma być postęp techniczny, ponieważ pojawiają-
ce się ograniczenia w dostępie do zasobów, konieczność wydobywania trud-
niejszych w eksploatacji, a przez to i bardziej kosztownych, złóż i idące
za tym rosnące koszty stanowić mają wystarczającą zachętę do odpowied-
niej aktywności naukowo-badawczej. Skutkiem tej aktywności ma być postęp
techniczny i rozwój technologii, który pozwoli na zredukowanie roli zasobów
naturalnych w procesie produkcji.
Aby wspomniane wyżej zależności opisać, konieczne jest skonstruowanie
odpowiednich modeli długookresowego wzrostu gospodarczego, uwzględnia-
jących wspomniane relacje oraz analiza płynących z nich wniosków. Należy
jednak w tym miejscu nadmienić, że zagadnienie użytkowania zasobów na-
turalnych, jak i wiele innych, ma swoją specyfikę, którą należy wziąć pod
uwagę w konstrukcji owych modeli.
Niniejsza monografia stanowi podsumowanie trzyletnich badań autora
nad opisywanymi zagadnieniami w ramach projektu badawczego „Zuży-
cie zasobów naturalnych, postęp techniczny a długookresowy wzrost gospo-
darczy” (projekt badawczy KBN nr N N112 553138) prowadzonego w la-
tach 2010–2013. Założeniem projektu było uzyskanie odpowiedzi na pyta-
nia o teoretyczne zależności pomiędzy długookresowym wzrostem gospodar-
czym, postępem technicznym a zużyciem zasobów naturalnych, uwzględ-
niające postulaty zarówno nowoczesnej teorii wzrostu, jak i ekonomii eko-
logicznej. Głównym przedmiotem badań jest wpływ, jaki wielkość zasobów
naturalnych oraz ich zużywanie mieć będzie długookresowo na tempo wzro-
stu gospodarczego oraz o rolę, jaką w tym wpływie odgrywać będzie postęp
techniczny oraz rozwój kapitału ludzkiego, zarówno generowany zewnętrznie
(tzw. egzogeniczny postęp techniczny), jak i wewnętrznie, będący wynikiem
świadomej działalności naukowo-badawczej.
Wstęp
7
Autor jest w pełni świadom faktu, iż prezentowana monografia nie jest
kompletna – problem wpływu zasobów naturalnych na wzrost gospodarczy,
ze szczególnym uwzględnieniem roli postępu technicznego, jest tak szero-
ki, iż na każde w zasadzie zagadnienie szczegółowe związane z nim napisać
można wiele książek o niemałej objętości. Praca niniejsza bynajmniej nie
uzurpuje sobie prawa do bycia wyłącznym źródłem informacji na ich temat
– na rynku znajduje się cała mnogość znakomitych pozycji (głównie an-
glojęzycznych) dotyczących np. zrównoważonego wzrostu, sprawiedliwości
międzypokoleniowej czy też substytucyjności różnych form kapitału.
Badania zostały podjęte ze względu na chęć znalezienia odpowiedzi na
jedno z pytań dotyczących teorii wzrostu gospodarczego – czy istniejące
zasoby naturalne (zarówno odnawialne, jak i nieodnawialne) wystarczą do
utrzymania stabilnego tempa wzrostu gospodarczego, w czym udział ma
mieć postęp techniczny, czy też istnieją granice tego wzrostu, określone
przez wielkość tych zasobów oraz możliwości technologiczne ludzkości. Py-
tanie to dręczy ekonomistów od dość dawna, a zagadnienie relacji pomiędzy
zasobami a szeroko rozumianym rozwojem gospodarczym doprowadziło do
powstania odrębnej gałęzi ekonomii – Natural Resource Economics. Nie ma
jednak zbyt wielu prac, których celem jest wyrażenie ilościowych zależności
pomiędzy tempem zużywania się zasobów naturalnych a wzrostem gospo-
darczym. Brakuje też prac, które wspomogłyby unifikację teorii wzrostu
gospodarczego z ekonomią ekologiczną i, tym samym, zwiększyły efektyw-
ność prac w tych dwóch obszarach. Jedną z przesłanek do podjęcia tematu
była chęć wypełnienia tej luki.
Wiedza na temat relacji pomiędzy wielkością zasobów naturalnych, tem-
pem postępu technicznego oraz długookresowym wzrostem gospodarczym
jest kluczowa dla podmiotów decyzyjnych gospodarek. Świadomość zacho-
dzenia tych relacji oraz ich kształtu, rozważana w kontekście aktualnego
stanu posiadania zasobów przez daną gospodarkę oraz możliwości ich ewen-
tualnego zdobycia, jest podstawowa dla bezpieczeństwa energetycznego i su-
rowcowego krajów. Niewielkie zasoby surowców, będące w posiadaniu gospo-
darki, nie muszą być problemem, jeżeli tylko gospodarka jest w stanie, za
pomocą odpowiednich prac naukowo-badawczych, doprowadzić technologię
do odpowiednio wysokiego poziomu.
Pytanie o rolę, jaką może pełnić w długookresowym wzroście gospo-
darczym fakt wyczerpywania się surowców naturalnych, postawiono dość
dawno. Już w 1932 roku L. Robbins, podając swoją słynną definicję eko-
nomii, powołał się na racjonalne gospodarowanie ograniczonymi zasobami
w celu optymalnego zaspokojenia nieograniczonych ludzkich potrzeb. W la-
tach trzydziestych powstała też publikacja Hotellinga (1931), w której autor
8
Wstęp
omawia problem optymalnego zużywania nieodnawialnych zasobów natural-
nych. Publikacja ta do dziś jest często cytowana i rozważana (np. Lin et al.
2009). Także w polskiej literaturze autorzy często wskazują na regułę Ho-
tellinga (np. Żylicz 2004). Reguła ta wskazuje jednak na optymalne tempo
zużywania zasobów naturalnych, bez uzwględnienia efektów postępu tech-
nicznego oraz bez zbadania ich łącznego wpływu na tempo wzrostu gospo-
darczego. Znane są prace Klubu Rzymskiego dotyczące granic wzrostu go-
spodarczego, które bezpośrednio dotykają tego zagadnienia. Wspomina się
w literaturze o wzajemnych zależnościach zasobów naturalnych oraz wzrostu
gospodarczego (np. Fiedor 2002), a zatem jest widoczne zapotrzebowanie na
teoretyczne modele obrazujące tą zależność. W literaturze z zakresu ekono-
mii ekologicznej istnieje dużo prac o takiej tematyce, jednakże wciąż wiele
aspektów wydaje się być niezbadanych. Konieczne jest zatem konstruowa-
nie modeli teorii długookresowego wzrostu gospodarczego zgodnie z ideami
Solowa (1956), Lucasa (1988) i Romera (1990), które brałyby pod uwagę
aspekty wyczerpywania się złóż zasobów naturalnych.
W zagranicznej literaturze związanej z teorią wzrostu i ekonomią eko-
logiczną zajęto się ostatnimi czasy raczej rozważaniami konsekwencji nad-
miernej emisji zanieczyszczeń dla środowiska naturalnego. Znana jest tzw.
środowiskowa krzywa Kuznetsa obrazująca relację pomiędzy poziomem roz-
woju gospodarczego oraz wielkością emisji zanieczyszczeń. Powstałe w trak-
cie rozważań problemu emisji modele (np. słynny „zielony” model Solowa,
por. Brock, Taylor 2010) oraz badania empiryczne (np. Grossman, Kru-
eger 1995) potwierdzają teoretyczny kształt tej krzywej. Rozważanie jednak
problemu emisji odsunęło na plan dalszy zagadnienie wyczerpywania się za-
sobów naturalnych. Istnieją, nawet dość niedawno skonstruowane modele,
w których autorzy wykazują się umiejętnościami określenia chwili w cza-
sie, w której nastąpi wyczerpanie się danego zasobu (np. Withagen, Bergh
2002). Rozwijane są też badania Hotellinga dotyczące optymalnego wyko-
rzystania zasobów naturalnych. Prace te nie uwzględniają jednak aspektów
technologicznych, które zmieniają postać problemu i prowadzić mogą do
odmiennych wniosków.
Praca ma charakter teoretyczny. Konstrukcji modeli w czasie ciągłym,
z wykorzystaniem narzędzi teorii równań różniczkowych i optymalizacji dy-
namicznej, przyświecało następujące rozumowanie. Istniejące zasoby natu-
ralne, odnawialne i nieodnawialne, wykorzystywane są w procesie produk-
cyjnym do kreacji odpowiednich dóbr. Postępujące zużywanie się podaży
tych zasobów prowadzić będzie do koniecznego ograniczenia wielkości pro-
dukcji. Ów spadek produkcji stanowić będzie motywację do prac naukowo-
Pobierz darmowy fragment (pdf)
