Stan prawny na 7.01.2010 r.W książce kompleksowo omówiono problematykę zawierania umów - zarówno ogólne, jak i szczególne regulacje polskiego prawa znajdujące zastosowanie do przedsiębiorców. Przepisy prawa polskiego - zwłaszcza kodeksu cywilnego - przedstawione zostały na tle uregulowań o charakterze ponadnarodowym (konwencja wiedeńska o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów, Zasady Europejskiego Prawa Umów, Zasady Międzynarodowych Kontraktów Handlowych UNIDROIT, Draft Common Frame of Reference) oraz orzecznictwa.Adresaci:Monografia adresowana jest do teoretyków prawa, studentów kierunków prawniczych oraz osób mających do czynienia z zawieraniem umów w praktyce, w szczególności do przedsiębiorców.
Darmowy fragment publikacji:
Zawieranie
Przedawnienie
roszczeń
umów między
deliktowych
przedsiębiorcami
Przemysław Sobolewski
Michał Warciński
Dozór Policji
Zawieranie
jako środek
umów między
zapobiegawczy
przedsiębiorcami
w polskim
procesie karnym
Ewa Wójtowicz
Jacek Kosonoga
Warszawa 2010
Stan prawny na dzień 7 stycznia 2010 r.
Niniejsza publikacja oparta została na rozprawie doktorskiej, będącej
wynikiem realizacji projektu badawczego promotorskiego Ministerstwa
Nauki i Szkolnictwa Wyższego nr N110 012 32/0730.
Wydawca:
Małgorzata Sokołowska
Redaktor prowadzący:
Joanna Maź
Opracowanie redakcyjne:
JustLuk
Korekta:
Marta Juszczuk
Skład, łamanie:
JustLuk, Justyna Szumieł, Łukasz Drzewiecki
© Copyright by Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., 2010
ISBN: 978-83-264-0186-2
ISSN: 1897-4392
Wydane przez:
Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o.
Redakcja Książek
01-231 Warszawa, ul. Płocka 5a
tel. (022) 535 80 00, (022) 535 82 00
31-156 Kraków, ul. Zacisze 7
tel. (012) 630 46 00
e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl
www.wolterskluwer.pl
Księgarnia internetowa www.profinfo.pl
Spis treści
Spis treści
Wykaz skrótów..................................................................................................... 9
Wstęp.................................................................................................................... 11
Rozdział 1
Zawieranie umów w prawie polskim – ogólne zasady..............................17
1.1.. Przedsiębiorca.i.umowy.gospodarcze.(handlowe)................................ 17
1.2.. Pojęcie.umowy............................................................................................. 24
1.3.. Oświadczenia.woli...................................................................................... 26
1.4.. Wykładnia.oświadczeń.woli.składanych.w.różnej.postaci.................. 27
1.5.. Milczenie.jako.oświadczenie.woli............................................................ 30
1.6.. Wykładnia.oświadczeń.woli.według.kodeksu.cywilnego,.
konwencji.wiedeńskiej.oraz.reguł.modelowych................................... 33
1.6.1.. Metoda.wykładni.przyjęta.w.art..65.k.c....................................... 33
1.6.2.. Koncepcja.przypisania.oświadczenia.woli.................................. 36
1.6.3.. Wykładnia.oświadczeń.woli.w.konwencji.wiedeńskiej.
i.regułach.modelowych,.klauzula.rozsądku............................... 37
1.6.4.. Cel.umowy.i.zgodny.zamiar.stron.jako.kryteria.
wykładni.oświadczeń.woli............................................................. 42
1.6.5.. Okoliczności.towarzyszące.złożeniu.oświadczenia.
woli,.klauzula.integracyjna............................................................ 45
1.6.6.. Ustalone.zwyczaje.jako.kryterium.wykładni.oświadczeń.woli.... 47
1.6.7.. Wykładnia.oświadczeń.woli.składanych.na.piśmie.................. 50
1.6.8.. Późniejsze.zachowanie.stron.a.wykładnia..
ich.oświadczeń.woli........................................................................ 52
1.6.9.. Podwyższony.standard.staranności.podczas.składania.
oświadczeń.woli............................................................................... 53
5
Spis treści
1.6.10..Zasada.clara non sunt interpretanda.w.świetle.art..65.k.c............ 54
1.7.. Konsens.stron.jako.warunek.zawarcia.umowy..................................... 55
1.8.. Pojęcie.dyssensu.......................................................................................... 60
1.9.. Chwila.i.miejsce.złożenia.oświadczenia.woli......................................... 61
Rozdział 2
Powszechna regulacja procedury zawarcia umowy...................................64
2.1.. Sposoby.zawarcia.umowy.w.kodeksie.cywilnym,.konwencji.
wiedeńskiej.i.regułach.modelowych....................................................... 64
2.2.. Tryb.ofertowy............................................................................................... 67
2.2.1.. Tryb.ofertowy.–.ogólna.charakterystyka..................................... 67
2.2.2.. Definicja.oferty................................................................................. 68
2.2.3.. Konieczna.treść.oferty..................................................................... 69
2.2.4.. Postać,.w.jakiej.może.zostać.złożona.oferta................................ 71
2.2.5.. Stanowczość.oferty.......................................................................... 74
2.2.6.. Termin.związania.ofertą................................................................. 77
2.2.7.. Adresaci.oferty................................................................................. 80
2.2.8.. Skutki.złożenia.oferty..................................................................... 84
2.2.9.. Przyjęcie.oferty................................................................................. 86
2.2.10..Zgodność.treści.oferty.i.jej.akceptacji.......................................... 90
2.2.11..Spóźnione.przyjęcie.oferty............................................................ 94
2.2.12..Możliwość.cofnięcia.oferty............................................................. 98
2.2.13..Miejsce.i.czas.zawarcia.umowy..................................................... 99
2.2.14..Charakter.prawny.oferty.............................................................. 100
2.2.15..Oferta.elektroniczna...................................................................... 102
2.3.. Aukcja.i.przetarg....................................................................................... 106
2.3.1.. Aukcja.i.przetarg.–.ogólna.charakterystyka.............................. 106
2.3.2.. Ogłoszenie.aukcji.lub.przetargu................................................. 109
2.3.3.. Związanie.warunkami.aukcji.lub.przetargu............................. 111
2.3.4.. Stan.związania.ofertą.przetargową............................................ 115
2.3.5.. Zawarcie.umowy.w.wyniku.aukcji.oraz.przetargu................. 118
2.3.6.. Obowiązek.zawarcia.umowy.po.przeprowadzeniu.
aukcji.lub.przetargu...................................................................... 120
2.3.6.1..Obowiązek.zawarcia.umowy.wynikający..
ze.stosunku.przetargowego............................................. 120
2.3.6.2..Obowiązek.zawarcia.umowy.po.przeprowadzeniu.
aukcji.lub.przetargu,.gdy.ustawa.wymaga.
spełnienia.szczególnych.wymogów.dla.zawarcia.umowy.121
6
Spis treści
2.3.6.3..Obowiązek.zawarcia.umowy.po.przeprowadzeniu.
aukcji.lub.przetargu,.gdy.strony.wymagają.spełnienia.
szczególnych.wymogów.dla.zawarcia.umowy.................... 125
2.3.7.. Wadium........................................................................................... 127
2.3.7.1..Wadium.–.ogólna.charakterystyka................................. 127
2.3.7.2..Wadium.jako.warunek.przystąpienia.do.przetargu... 128
2.3.7.3..Wadium.jako.zabezpieczenie.wykonania.umowy...... 128
2.4.. Negocjacyjny.tryb.zawierania.umów.................................................... 131
2.4.1.. Definicja.negocjacji.–.brak.definicji.legalnej............................. 131
2.4.2.. Moment.zawarcia.umowy.i.charakter.art..72.k.c..................... 135
2.4.3.. Culpa in contrahendo....................................................................... 140
2.4.3.1..Charakter.odpowiedzialności.za.winę.
w.kontraktowaniu............................................................. 140
2.4.3.2..Sytuacje.powodujące.odpowiedzialność...................... 147
2.4.3.3..Dobre.obyczaje.i.dobra.wiara.......................................... 150
2.4.3.4..Rozmiar.szkody.podlegającej.kompensacji.................. 159
2.4.3.5..Możliwość.stosowania.art..72.§.2.k.c..poza.
trybem.negocjacyjnym..................................................... 162
2.4.4.. Obowiązki.informacyjne.............................................................. 164
2.4.5.. Obowiązek.zachowania.poufności............................................. 169
2.4.5.1..Zbieg.z.przepisami.ustaw.szczególnych....................... 169
2.4.5.2..Odpowiedzialność.z.art..721.k.c..–.charakter.
kontraktowy.czy.deliktowy?........................................... 169
2.4.5.3..Charakter.prawny.oświadczenia.
zastrzegającego.poufność................................................. 171
2.4.5.4..Zakres.odszkodowania..Odpowiedzialność.za.
niezachowanie.poufności.a.roszczenie.z.tytułu.
bezpodstawnego.wzbogacenia....................................... 172
2.4.6.. Stosunek.pomiędzy.art..721.k.c..oraz.art..72.§.2.k.c.................. 175
Rozdział 3
Szczególne reguły dotyczące zawierania umów pomiędzy
przedsiębiorcami............................................................................................176
3.1.. Geneza.wprowadzenia.szczególnej.regulacji.zawierania.
umów.w.obrocie.profesjonalnym.......................................................... 176
3.2.. Modyfikacyjne.przyjęcie.oferty.............................................................. 178
3.2.1.. Problem.zgodności.oświadczeń.woli.oblata.i.oferenta........... 178
7
Spis treści
3.2.2.. Pojęcie.zmian.i.uzupełnień.zmieniających.istotnie.
treść.oferty...................................................................................... 180
3.2.3.. Okoliczności.wyłączające.możliwość.modyfikacyjnego.
przyjęcia.oferty.............................................................................. 186
3.2.4.. Charakter.przepisu.art..681.§.1.k.c............................................... 191
3.2.5.. Modyfikacyjne.przyjęcie.oferty.a.konflikt.formularzy........... 192
3.2.6.. Brak.zgodności.oświadczeń.woli.oblata.i.oferenta.
a.wykonanie.umowy..................................................................... 195
3.3.. Milczące.przyjęcie.oferty.między.przedsiębiorcami........................... 196
3.4.. Pismo.potwierdzające.zawarcie.umowy............................................... 202
3.5.. Odwołanie.oferty...................................................................................... 207
3.6.. Porozumienia.przedkontraktowe........................................................... 217
3.6.1.. Kategorie.porozumień.przedkontraktowych........................... 217
3.6.2.. List.intencyjny................................................................................ 221
3.6.3.. Umowa.o.negocjacje..................................................................... 224
3.6.4.. Kontrakt.uboczny.......................................................................... 229
3.6.5.. Umowa.ramowa............................................................................ 230
3.6.6.. Punktacje......................................................................................... 237
Rozdział 4
Wzorce umowne.............................................................................................240
4.1.. Charakter.prawny.wzorców.umownych,.definicja.wzorca.
umownego................................................................................................. 240
4.2.. Umowy.adhezyjne.................................................................................... 253
4.3.. Stosowanie.wzorców.umów.w.obrocie................................................. 256
4.3.1.. Pozytywne.i.negatywne.następstwa.posługiwania.się.
wzorcami......................................................................................... 256
4.3.2.. Instrumenty.kontroli.wzorców.w.kodeksie.cywilnym........... 257
4.3.2.1..Obowiązek.udostępnienia.wzorca................................. 258
4.3.2.2..Obowiązki.dotyczące.treści.wzorca............................... 265
4.3.2.3..Prymat.umowy.nad.wzorcem........................................ 271
4.4.. Ocena.obowiązującego.stanu.prawnego.............................................. 272
4.5.. „Wojna.wzorców.kontraktowych”.......................................................... 278
Zakończenie...................................................................................................... 285
Spis literatury................................................................................................... 293
8
Wykaz skrótów
Wykaz skrótów
Akty prawa
k.c..
–. ustawa.z.dnia.23.kwietnia.1964.r..–.Kodeks.cywil
ny.(Dz..U..Nr.16,.poz..93.z.późn..zm.)
konwencja.wiedeńska. –. Konwencja.Narodów.Zjednoczonych.o.umo
wach. międzynarodowej. sprzedaży. towarów.
sporządzona.w.Wiedniu.dnia.11.kwietnia.1980.r..
(Dz..U..z.1997.r..Nr.45,.poz..286)
GSP.
KPP.
M..Praw..
OSA.
OSNAP.
OSNC.
OSNP.
PiP.
PPH.
PPHZ.
Pr..Spółek.
PUG.
R..Pr..
Czasopisma i zbiory orzecznictwa
–. Gdańskie.Studia.Prawnicze
–. Kwartalnik.Prawa.Prywatnego
–. Monitor.Prawniczy
–. Orzecznictwo.Sądów.Apelacyjnych
–. Orzecznictwo.Sądu.Najwyższego..Izba.Adminis
tracyjna,.Pracy.i.Ubezpieczeń.Społecznych
–. Orzecznictwo.Sądu.Najwyższego..Izba.Cywilna.
– Orzecznictwo.Sądu.Najwyższego..Izba.Pracy,.
Ubezpieczeń.Społecznych.i.Spraw.Publicznych.
–. Państwo.i.Prawo
–. Przegląd.Prawa.Handlowego
–. Problemy.Prawne.Handlu.Zagranicznego
–. Prawo.Spółek
–. Przegląd.Ustawodawstwa.Gospodarczego
–. Radca.Prawny
9
–. Ruch.Prawniczy,.Ekonomiczny.i.Socjologiczny
–. Studia.Prawnicze
–. Studia.PrawnoEkonomiczne
Inne
–. Wspólny.System.Odniesienia.(Common Frame of
Reference)
–. projekt.CFR.(Draft Common Frame of Reference)
–. Zasady.Europejskiego.Prawa.Umów.(Principles
of European Contract Law)
–. Principles of the Existing EC Contract Law.(Acquis
Principles)..Contract I. Pre-contractual Obligations,
Conclusion of Contract, Unfair Terms.opracowane.
przez.tzw..grupę.Acquis
–. Zasady.Międzynarodowych.Kontraktów.Han
dlowych.UNIDROIT
Wykaz skrótów
RPEiS.
St..Praw..
St..Pr.Ek..
CFR.
DCFR.
PECL.
zasady.Acquis.
zasady.UNIDROIT.
10
Wstęp
Wstęp
Umowy.są.podstawowym.instrumentem.prawnym.wykorzystywa
nym.w.obrocie.gospodarczym..Obrót.ten.podlega.nieustannym.zmianom,.
które.były.widoczne.zwłaszcza.w.ostatnich.latach.ze.względu.na.postęp.na
ukowy.i.wykorzystanie.nowoczesnych.technologii,.jak.również.na.skutek.
przystąpienia.Polski.do.Unii.Europejskiej..Problematyka.zawierania.umów.
była.przedmiotem.zainteresowania.polskiego.ustawodawcy.w.2003.r.,.kie
dy.znowelizowano.wiele.przepisów.kodeksu.cywilnego.regulujących.te.
kwestie,.znajdujących.zastosowanie.do.stosunków.między.przedsiębior
cami..Obecnie.trwają.prace.nad.nowym.kodeksem.cywilnym,.w.którym.
znajdzie.się.również.regulacja.zawierania.umów..Na.poziomie.europejskim.
i.międzynarodowym.funkcjonują.opracowania.i.akty.prawne,.dotyczące.
między.innymi.zawierania.umów,.które.wpływać.mogą.także.na.polski.
porządek.prawny..Ograniczenie.rozważań.jedynie.do.umów.dwustronnie.
profesjonalnych.(gospodarczych).nie.oznacza.jednak.zaprzeczenia.temu,.
że.regulacja.prawna.ich.dotycząca.razem.z.regulacją.umów.w.obrocie.po
wszechnym.i.umów.konsumenckich.tworzą.jedną.całość.
Określając.źródła.prawa.dotyczące.zawierania.umów,.należy.wskazać.
po.pierwsze.regulację.ustawy.z.dnia.23.kwietnia.1964.r..–.Kodeks.cywilny.
(Dz..U..Nr.16,.poz..93.z.późn..zm.).oraz.innych.ustaw,.nie.ograniczając.się.
jednak.do.prawa.pozytywnego..Znaczącą.rolę.pełnią.zwyczaje.zarówno.
o.charakterze.lokalnym,.jak.i.międzynarodowym,.pod.warunkiem,.że.są.
znane.przez.strony.lub.że.powinny.im.być.znane..Dotyczy.to.zwłaszcza.
profesjonalistów,.w.stosunku.do.których.przyjmuje.się,.że.znają.ustalone.
zwyczaje.występujące.w.obrocie.gospodarczym1..Ponadto.wpływ.na.umo
1.Por..A..Brzozowski.(w:).System prawa prywatnego,.Prawo zobowiązań – część ogólna,.t..V,.
red..E..Łętowska,.Warszawa.2006,.s..391.
11
Wstęp
wy.mają.uregulowania.o.charakterze.ponadnarodowym,.jak.Konwencja.
Narodów.Zjednoczonych.o.umowach.międzynarodowej.sprzedaży.towa
rów.sporządzona.w.Wiedniu.dnia.11.kwietnia.1980.r..(Dz..U..z.1997.r..Nr.45,.
poz..286)2.oraz.omówione.poniżej.rozwiązania.modelowe,.które.nie.mają.
wprawdzie.charakteru.wiążącego,.ale.stanowić.mogą.pewną.propozycję.
do.rozważenia.dla.polskiego.ustawodawcy..Przedstawione.zostały.również.
w.zarysie.dotychczasowe.rezultaty.pracy.Komisji.Kodyfikacyjnej.przy.Mi
nistrze.Sprawiedliwości.opracowującej.projekt.nowego.kodeksu.cywilne
go,.dotyczące.zawierania.umów.
Modelowe.reguły.o.charakterze.ponadnarodowym.to.trzy.grupy.pro
pozycji.rozwiązań.prawnych.w.zakresie.umów:.opracowane.przez.Komisję.
do.Spraw.Międzynarodowego.Prawa.Umów.(tzw..komisję.Lando).Zasady.
Europejskiego.Prawa.Umów.(Principles of European Contract Law)3,.przygoto
wane.przez.grupę.roboczą.powołaną.przez.Międzynarodowy.Instytut.Uni
fikacji.Prawa.Prywatnego.Zasady.Międzynarodowych.Kontraktów.Han
dlowych.UNIDROIT4.oraz.opracowywany.obecnie.pod.patronatem.Komisji.
Europejskiej.Wspólny.System.Odniesienia.(Common Frame of Reference).
Zgodnie.z.preambułą.do.zasad.UNIDROIT,.ustanawiają.one.ogól
ne.normy.dla.międzynarodowych.kontraktów.handlowych.i.mają.być.
stosowane,.gdy.strony.tak.postanowiły,.a.także.gdy.strony.uzgodniły,.że.
kontrakt.poddany.będzie.ogólnym.regułom.prawa,.oraz.jeżeli.mogą.za
pewnić.rozwiązanie.określonej.kwestii,.dla.której.nie.jest.możliwe.usta
lenie.w.prawie.właściwym.odpowiedniej.normy..Ponadto.mogą.być.one.
wykorzystywane.przy.wykładni.i.uzupełnianiu.innych.aktów.między
narodowego.prawa.jednolitego.i.prawa.krajowego.oraz.służyć.za.model.
dla.krajowego.i.międzynarodowego.ustawodawcy..Terminy.„międzyna
2.Podpisana.w.Wiedniu.w.dniu.11.kwietnia.1980.r.,.weszła.w.życie.w.Polsce.w.dniu.1.czerw
ca.1996.r.
3.W.polskiej.wersji.językowej PECL.ukazały.się.w.Kwartalniku.Prawa.Prywatnego.2004,.nr.3,.
s..815.i.n..w.tłumaczeniu.A.M..Zachariasiewicz.oraz.J..Bełdowskiego;.na.temat.genezy,.treści.i.zna
czenia.PECL.por..m.in..R..Stefanicki,.Zasady Europejskiego Prawa Umów (PECL),.St..Praw..2005,.nr.3,.
s..109.i.n.;.P..Machnikowski,.Zasady Europejskiego Prawa Umów a przepisy kodeksu cywilnego o zawarciu
umowy,.Transformacje.Prawa.Prywatnego.2006,.nr.3–4,.s..77.i.n.
4.Zasady.UNIDROIT.zostały.opublikowane.przez.Instytut.wraz.z.komentarzem.w.1994.r.:.
UNIDROIT.International.Institute.for.the.Unification.of.Private.Law,.Principles of International Com-
mercial Contracts,.Rome.1994..Nowa.uzupełniona.wersja.zasad.UNIDROIT.opublikowana.została.
w.2004.r..i.dostępna.jest.wraz.z.oficjalnym.komentarzem.na.stronach.internetowych.http://www.
unilex.info;.na.temat.genezy.zasad.UNIDROIT.oraz.podstawowych.rozwiązań.w.nich.zastosowa
nych.por..J..Rajski,.Zasady międzynarodowych kontraktów handlowych UNIDROIT,.KPP.1996,.z..2,.s..237.
i.n.;.por..ponadto.M.J..Bonell.(ed.),.The UNIDROIT Principles in Practice. Caselaw nad Bibliography of
Commercial Contracts,.New.York.2002.
12
Wstęp
rodowy”.oraz.„kontrakt.handlowy”.nie.zostały.zdefiniowane;.w.zamie
rzeniu.twórców.powinno.się.im.nadawać.jak.najszersze.znaczenie5..Jako.
funkcję.PECL.jego.autorzy.wskazywali:.stymulowanie.tworzenia.jednoli
tych.reguł.dla.wewnątrzwspólnotowego.obrotu.gospodarczego.i.tworze
nie.podstawy.dla.jednolitego.prawa.kontraktów,.wspomaganie.budowy.
„mostu”.między.systemami.romańskogermańskimi.a.systemami.common
law,.ujednolicanie.praktyki.kontraktowej,.wprowadzanie.nowoczesnego.
lex mercatoria.i.służenie.jako.podstawa.do.harmonizacji.europejskiego.pra
wa.umów,.a.ponadto.stanowienie.wskazówki.dla.sądów.i.ustawodawców.
krajowych.państw.członkowskich6..Głównymi.celami.CFR.określonymi.
przez.Komisję.Europejską7.są:.po.pierwsze.poprawa.jakości.legislacji.oraz.
spójności.istniejącego.i.przyszłego.prawa.europejskiego.w.zakresie.prawa.
umów,.a.po.drugie.stworzenie.ewentualnego.instrumentu.opcyjnego.eu
ropejskiego.prawa.umów8..Co.do.tego,.czy.i.o.jakim.charakterze.instru
ment.opcyjny.zostanie.wprowadzony,.nie.podjęto.jeszcze.decyzji9..Prace.
nad.CFR.nie.zostały.dotąd.zakończone..Opublikowano.jedynie.projekt,.
który.ma.stanowić.przedmiot.szerokiej.dyskusji.–.Draft Common Frame of
5.Por..preambuła.do.zasad.UNIDROIT.i.komentarz.na.stronie.http://www.unilex.info.oraz.
J..Rajski,.Zasady międzynarodowych kontraktów…,.s..240.i.n.
6.Por..O..Lando,.H..Beale.(eds),.Principles of European Contract Law,.Parts.I.and.II..Combined.
and.Revised,.The.Hague.2003,.s..XXI.i.n..oraz.A..Brzozowski.(w:).System…,.t..V,.s..400.i.n..
7.W.Komunikacie.Komisji.dla.Parlamentu.Europejskiego.i.Rady.A More Coherent European Con-
tract Law. An Action Plan.z.dnia.12.lutego.2003.r.,.COM(2003).68.final.(brak.oficjalnej.polskiej.wersji.
językowej).oraz.w.Komunikacie.Komisji.dla.Parlamentu.Europejskiego.i.Rady.„Europejskie.prawo.
umów.i.weryfikacja.acquis:.rozwój”.z.dnia.11.października.2004.r.,.COM(2004).651.końcowy.
8.Termin.„europejskie.prawo.umów”.używany.jest.w.dwóch.znaczeniach.–.po.pierwsze.na
zywa.się.tak.wspólne.dla.różnych.europejskich.porządków.prawnych.pojęcia.i.konstrukcje.praw
ne,.po.drugie.ogół.obowiązujących.norm.w.prawie.wspólnotowym.odnoszących.się.do.zawarcia,.
treści,.wykonania.i.wygaśnięcia.umowy.oraz.odpowiedzialności.za.niewykonanie.lub.nienależyte.
wykonanie.umowy.–.por..J..Pisuliński,.O możliwości stworzenia zasad europejskiego prawa zobowiązań
umownych.(w:).A..Brzozowski,.W..Kocot,.K..Michałowska.[i.in.],.W kierunku europeizacji prawa prywat-
nego. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Jerzemu Rajskiemu,.Warszawa.2007,.s..121;.w.pracy.
określenie.„europejskie.prawo.umów”.używane.jest.w.tym.drugim.znaczeniu.
9.Więcej.na.ten.temat.m.in..C..von.Bar,.Od zasad do kodyfikacji: perspektywy europejskiego prawa
prywatnego,.KPP.2002,.z..2,.s..305.i.n.;.S..Grundmann,.European Contract Law(s) of What Colour?,.Euro
pean.Review.of.Contract.Law.2005,.nr.2,.s..184.i.n.;.J..Lehmann,.O przyszłości prawa cywilnego,.Roz-
mowa z prof. Christianem von Barem, szefem Grupy Studyjnej ds. Europejskiego Kodeksu Cywilnego,.Palestra.
2007,.nr.7–8,.s..83.i.n.;.tenże,.Europejski Kodeks Cywilny?,.Palestra.2007,.nr.7–8,.s..86.i.n.;.T..Pajor.(w:).
System prawa prywatnego,.Prawo cywilne – część ogólna,.t..I,.red..M..Safjan,.Warszawa.2007,.s..256.i.n.;.
J..Rajski,.Kierunki rozwoju europejskiego prawa kontraktów,.KPP.2002,.z..1,.s..211.i.n.;.D..Staudenmayer,.
European Contract Law – What Does It Mean and What Does It Not Mean?.(w:).S..Vogenauer,.S..Weathe
rill.(eds),.The Harmonisation of European Contract Law. Implications for European Private Laws,.Business.
and.Legal.Practice,.Oxford.2006,.s..240.i.n.
13
Wstęp
Reference10..Projekt.jest.częściowo.oparty.na.poprawionej.wersji.PECL,.obej
muje.jednak.materię.szerszą.niż.ten.ostatni.akt,.zajmując.się.również.zo
bowiązaniami.pozaumownymi..DCFR.jest.tekstem.akademickim.i.nie.jest.
przesądzone,.czy.stanie.się.podstawą.dla.rzeczywistego.Wspólnego.Syste
mu.Odniesienia.jako.aktu.prawnego.Wspólnot.Europejskich11..Zwraca.się.
uwagę,.że.CFR.jest.bardziej.liberalne,.a.mniej.niż.PECL.uwzględnia.zasady.
sprawiedliwości.społecznej12..W.ramach.prac.prowadzonych.nad.prawem.
umów.pod.auspicjami.Komisji.Europejskiej.wydano.również.zbiór.zasad.
sformułowanych.na.podstawie.istniejących.europejskich.regulacji.praw
nych,.dotyczących.obowiązków.przedumownych,.zawarcia.umowy.oraz.
niedozwolonych.klauzul.umownych.–.Principles of the Existing EC Contra-
ct Law.(Acquis Principles)..Contract I. Pre-contractual Obligations, Conclusion of
Contract, Unfair Terms.opracowane.przez.tzw..grupę.Acquis13..Zasady.Acquis.
opracowane.zostały.na.podstawie.istniejących.regulacji,.w.szczególności.
zawartych.w.traktatach,.dyrektywach.i.rozporządzeniach,.z.uwzględnie
niem.orzecznictwa.Europejskiego.Trybunału.Sprawiedliwości..Ponadto.
wzięto.pod.uwagę.inne.traktaty.międzynarodowe,.które.służyły.jako.wzo
rzec.dla.prawa.europejskiego,.zwłaszcza.konwencję.wiedeńską..W.zamie
10.Principles, Definitions and Model Rules of European Private Law. Draft Common Frame of Referen-
ce (DCFR). Interim Outline Edition,.C..von.Bar,.E..Clive,.H..SchulteNölke.[i.in.].(eds),.Munich.2008,.
oraz.poprawiona,.ostateczna.wersja:.Principles, Definitions and Model Rules of European Private Law,
Draft Common Frame of Reference (DCFR). Outline Edition,.C..von.Bar,.E..Clive,.H..SchulteNölke.[i.in.].
(eds),.Munich.2009,.przygotowane.przez.Grupę.Studyjną.ds..Europejskiego.Kodeksu.Cywilnego.
(Study Group on a European Civil Code).oraz.Grupę.Badawczą.ds..Wspólnotowego.Prawa.Prywatnego.
tzw..grupę.Acquis.(Research Group on EC Private Law – Acquis Group);.w.tej.ostatniej.grupie.uczestni
czyli.m.in.:.P..Machnikowski,.J..Pisuliński,.E..RottPietrzyk,.M..Szpunar,.F..Zoll,.w.pierwszej.grupie:.
J..Lehmann.oraz.A..Wiewiórowska,.nadto.członkiem.Grupy.Koordynującej.był.J..Rajski..Omówie
nie.rozwiązań.DCFR.dotyczących.czynności.prawnych:.P..Machnikowski,.Przepisy dotyczące czynno-
ści prawnych w projekcie Common Frame of Reference i w Principles of the Existing EC Contract Law,.cz..1,.
Rejent.2008,.nr.4,.s..22.i.n..Ilekroć.w.tekście.pojawia.się.odwołanie.do.DCFR,.należy.przez.to.rozu
mieć.Interim Outline Edition.–.wersję.opublikowaną.w.2009.r.
11.Por..C..von.Bar,.H..Beale,.E..Clive,.H..SchulteNölke,.Introduction.(w:).Principles, Definitions
and Model Rules,.s..6.i.n.;.C..von.Bar,.Coverage and Structure of the Academic Common Frame of Reference,.
European.Review.of.Contract.Law.2007,.nr.3,.s..350.i.n.;.H..SchulteNölke,.EC Law on the Formation
of Contract – from the Common Frame of Reference to the „Blue Button”,.European.Review.of.Contract.
Law.2007,.nr.3,.s..332.i.n.
12.Por..O..Lando,.The Structure and the Legal Values of the Common Frame of Reference (CFR),.Eu
ropean.Review.of.Contract.Law.2007,.nr.3,.s..245.i.n.
13.Opublikowane.w.języku.angielskim.wraz.z.komentarzem:.Principles of the Existing EC Con-
tract Law (Acquis Principles). Contract I. Pre-contractual Obligations, Conclusion of Contract, Unfair Terms
prepared by Research Group on the Existing EC Private Law (Acquis Group),.Munich.2007..Omówienie.
rozwiązań.zasad.Acquis.dotyczących.czynności.prawnych:.P..Machnikowski,.Przepisy dotyczące czyn-
ności prawnych w projekcie Common Frame of Reference i w Principles of the Existing EC Contract Law,.cz..2,.
Rejent.2008,.nr.5,.s..42.i.n.
14
Wstęp
rzeniu.ich.autorów.zasady.Acquis.mają.stanowić.przede.wszystkim.narzę
dzie.dla.ustawodawcy.wspólnotowego,.poza.tym.jednak.mogą.służyć.za.
punkt.odniesienia.i.wytyczne.również.dla.państw.członkowskich.przy.
przenoszeniu.nowego.prawodawstwa.europejskiego.do.wewnętrznego.
porządku.prawnego..Po.trzecie,.mogą.być.pomocne.dla.sądów.krajowych.
i.praktyków.przy.dokonywaniu.interpretacji.dyrektyw.oraz.rozporządzeń..
Wreszcie.zasady.Acquis.stanowią.cześć.szerszego.projektu.opracowywa
nia.Wspólnego.Systemu.Odniesienia.(CFR),.choć.nie.mają.w.zamierze
niu.autorów.stanowić.części.CFR.jako.takie,.a.jedynie.stanowić.pomoc.
dla.twórców.CFR14..Poszukiwanie.zasad.w.acquis communautaire.znajduje.
swoje.uzasadnienie.w.tym,.że.przy.tworzeniu.nowego.prawa.przydatne.
jest.sięgnięcie.do.istniejących.już.zasad.w.danym.obszarze15.
Poza.przepisami.wskazanych.powyżej.aktów.prawnych,.a.także.po
glądami.polskiej.i.obcej.doktryny,.przedmiotem.analizy.były.również.orze
czenia.sądów.polskich,.a.także.orzeczenia.sądów.zagranicznych.zapadłe.
przy.rozstrzyganiu.spraw.na.podstawie.przepisów.konwencji.wiedeńskiej..
Jednak.jedynie.niewielka.ilość.orzeczeń.sądów.polskich.dotyczy.samej.pro
cedury.zawierania.umów.
W.literaturze.zwraca.się.uwagę.na.wykształcenie.się.w.ramach.jedno
litego.dotychczas.systemu.prawa.cywilnego.specjalnych.obszarów.regula
cyjnych,.wyróżnianych.według.kryterium.uczestników.obrotu,.ze.względu.
na.ich.tzw..profesjonalny.i.konsumencki,.a.w.pozostałym.zakresie.–.po
wszechny.charakter16..Wyróżniany.w.ten.sposób.obrót.profesjonalny.wy
kazywać.ma.odrębności.przemawiające.za.koniecznością.specjalnego.unor
mowania.stosunków.łączących.przedsiębiorców..Mają.się.one.przejawiać.
w.swoistym.ujęciu.zasad.swobody.umów.oraz.autonomii.woli.i.w.pod
wyższonym.standardzie.staranności.wymaganej.od.uczestników.tego.ob
rotu.podczas.wykonywania.zobowiązań.(art..355.§.2.k.c.).i.w.innych.sytu
acjach..W.transakcjach.handlowych.–.zarówno.międzynarodowych,.jak.
i.krajowych.–.obowiązują.ponadto.zasady.dobrej.wiary.i.rozsądku,.a.duże.
znaczenie.mają.zwyczaje.i.praktyka.wytworzone.przez.strony.w.ich.wza
jemnych.kontaktach.
14.Por..H..SchulteNölke,.Ch..Busch.(w:).Principles of the Existing EC Contract Law…,.s..17–20;.
na.temat.również:.T..Wilhelmsson,.Ch..TwiggFlesner,.Pre-contractual information duties in the.acquis
communautaire,.European.Review.of.Contract.Law.2006,.nr.4,.s..441–446.
15.Tak:.R..Schulze,.European Private Law and Existing EC Law,.European.Review.of.Private.
16.Por..M..Jasiakiewicz,.K..Oplustil.(w:).Prawo umów handlowych,.red..S..Włodyka,.Warsza
Law.2005,.nr.13.(1),.s..8–9.
wa.2006,.s..127.
15
Wstęp
Obecny.stan.prawny.nasuwa.przede.wszystkim.pytanie,.czy.należy.
dążyć.do.tworzenia.odrębnej.regulacji.zawierania.umów.dla.przedsiębior
ców,.która.już.obecnie.de facto funkcjonuje.w.ramach.kodeksu.cywilnego..
Należy.rozważyć,.czy.i.jakie.przesłanki.przemawiają.za.specjalnym.trak
towaniem.przez.ustawodawcę.procesu.zawierania.kontraktów.dwustron
nie.handlowych..Wreszcie.istotne.znaczenie.ma.też.to,.czy.obszar.regulacji.
swoistej.w.stosunku.do.obrotu.powszechnego.powinien.zostać.rozszerzo
ny,.czy.też.może.prawo.cywilne.w.obszarze.zawierania.umów.powinno.
być.bardziej.jednolite..Należy.przede.wszystkim.odpowiedzieć.na.pyta
nie,.czy.i.w.jakim.zakresie.obecna.regulacja.prawna.odpowiada.potrzebom.
współczesnego.obrotu.prawnego,.który.nie.tylko.dotyczy.stosunków.we
wnętrznych,.ale.w.coraz.większym.stopniu.ma.charakter.ponadnarodowy.
Powstanie.niniejszej.książki.było.możliwe.dzięki.środkom.uzyska
nym.z.Ministerstwa.Nauki.i.Szkolnictwa.Wyższego.w.ramach.projektów.
badawczych.promotorskich,.które.pozwoliły.autorce.na.pobyt.badawczy.
w.European Legal Studies Institute.Uniwersytetu.w.Osnabrück.
16
1.1. Przedsiębiorca i umowy gospodarcze (handlowe)
Zawieranie umów w prawie polskim
Rozdział 1.
– ogólne zasady
1.1. Przedsiębiorca i umowy gospodarcze (handlowe)
Umowy.są.niezwykle.ważne.dla.stosunków.gospodarczych..Dotyczy.
to.nie.tylko.wielkich,.opiewających.na.miliony.euro.kontraktów,.ale.tak
że.umów,.przy.pomocy.których.drobni.i.średni.przedsiębiorcy.organizują.
swoją.działalność,.jak.i.tysięcy.umów.zawieranych.codziennie.poza.pro
fesjonalnym.obrotem,.które.wspierają.ten.obrót..Odpowiednia.regulacja.
prawna,.tworząca.właściwe.ramy.dla.stron.umowy,.ale.jednocześnie.nie.
krępująca.nadmiernie.ich.swobody,.jest.więc.bardzo.istotna..Zwraca.się.
uwagę,.także.w.polskiej.literaturze1,.że.ostatnio.większe.niż.niegdyś.zna
czenie.przypisywane.jest.stadium.zawarcia.umowy,.które.dawniej.uwa
żane.było.za.nieistotne..Dotyczy.to.zwłaszcza.kontynentalnych.systemów.
prawnych,.do.których.zalicza.się.również.system.polski..Wyrazem.tego.jest.
także.większa.liczba.przedkontraktowych.porozumień.zawieranych.przez.
strony.na.podstawie.zasady.swobody.umów.w.celu.ułatwienia.zawarcia.
kontraktu.definitywnego2..Termin.„zawieranie.umowy”.ma.podwójne.
znaczenie:.proceduralne.i.materialnoprawne..W.znaczeniu.pierwszym.to.
wypełnienie.określonej.przez.przepisy.prawa.lub.same.strony.procedury.
zawarcia.umowy..W.znaczeniu.materialnym.wystarczy.uzyskanie.poro
zumienia.–.konsensu.–.wskutek.złożenia.w.określonym.trybie.co.najmniej.
dwóch.zgodnych.oświadczeń.woli.stron3.
1.Por..M..Krajewski.(w:).System Prawa Prywatnego…,.t..V,.red..E..Łętowska,.s..705.
2.Por..tamże,.s..707.
3.Por..M..Jasiakiewicz.(w:).Prawo umów w obrocie gospodarczym..Prawo gospodarcze i handlowe,.
t..V,.red..S..Włodyka,.Warszawa.2001,.s..93–94.
17
Rozdział 1. Zawieranie umów w prawie polskim – ogólne zasady
Przepisy.polskiego.kodeksu.cywilnego.nie.definiują.umowy..W.kon
sekwencji.pojęcie.umowy.jest.określone.przez.problematykę.sposobu.jej.
powstania4,.zostanie.więc.ono.szerzej.omówione.później..Pojęcie.przed
siębiorcy.natomiast.w.polskim.prawie.pojawiło.się.stosunkowo.niedawno.
–.w.ustawie.z.dnia.16.kwietnia.1993.r..o.zwalczaniu.nieuczciwej.konku
rencji.(tekst.jedn.:.Dz..U..z.2003.r..Nr.153,.poz..1503.z.późn..zm.),.a.swoją.
definicję.w.kodeksie.cywilnym.uzyskało.dopiero.po.wprowadzeniu.zmian.
ustawą.z.dnia.14.lutego.2003.r..Wcześniej.ustawodawstwo.posługiwało.się.
pojęciem.kupca.(kodeks.handlowy5),.następnie.kategorią.jednostki.gospo
darczej,.a.po.wejściu.w.życie.ustawy.z.dnia.23.grudnia.1988.r..o.działalno
ści.gospodarczej.(Dz..U..Nr.41,.poz..324.z.późn..zm.).–.pojęciem.podmiotu.
gospodarczego.(przedsiębiorcy)..Do.czasu.pojawienia.się.definicji.w.ko
deksie.cywilnym.definicję.przedsiębiorcy.wprowadzono.w.wielu.różnych.
ustawach,.ale.tylko.na.ich.potrzeby..W.sposób.ogólny.pojęcia.przedsiębior
cy.oraz.działalności.gospodarczej.definiowały.ustawy.o.charakterze.ad
ministracyjnoprawnym:.ustawa.z.dnia.23.grudnia.1988.r..o.działalności.
gospodarczej.oraz.ustawa.z.dnia.19.listopada.1999.r..–.Prawo.działalności.
gospodarczej.(Dz..U..Nr.101,.poz..1178.z.późn..zm.),.uchylona.następnie.
przez.ustawę.z.dnia.2.lipca.2004.r..o.swobodzie.działalności.gospodarczej.
(tekst.jedn.:.Dz..U..z.2007.r..Nr.155,.poz..1095.z.późn..zm.)..Stan.ten.był.
wielokrotnie.krytykowany.w.doktrynie,.a.brak.jednolitej.regulacji.pojęcia.
przedsiębiorcy.powodował.rozliczne.trudności.interpretacyjne6.
Zgodnie.z.obowiązującym.art..431.k.c..przedsiębiorcą.jest.osoba.fizycz
na,.osoba.prawna.i.jednostka.organizacyjna,.o.której.mowa.w.art..331.§.1,.
prowadząca.we.własnym.imieniu.działalność.gospodarczą.lub.zawodową..
Przepis.ten.zawiera.normatywną.definicję.ogólną.przedsiębiorcy.jako.pod
4.Por..A..Brzozowski.(w:).System…,.t..V,.s..380.
5.Rozporządzenie.Prezydenta.Rzeczypospolitej.z.dnia.27.czerwca.1934.r..–.Kodeks.handlo
wy.(Dz..U..Nr.57,.poz..502.z.późn..zm.).
6.Por..J..Frąckowiak,.Podmiot gospodarczy. Kilka uwag o konsekwencjach wyodrębnienia tej kategorii
podmiotów w prawie cywilnym.(w:).Spółka jako podmiot gospodarczy,.red..J..Frąckowiak,.Acta.Uniwersitatis.
Wratislaviensis,.Prawo.CCXLII,.Wrocław.1995,.s..9.i.n.;.tenże,.Ustawodawstwo dotyczące przedsiębiorców
pod rządami zasady jedności prawa cywilnego,.PPH.2000,.nr.11,.s..2;.tenże,.O konieczności dalszych zmian
prawa cywilnego szczególnie w odniesieniu do podmiotów i umów w obrocie gospodarczym,.PPH.1999,.nr.3;.
J..Jacyszyn,.Przedsiębiorca a wolny zawód,.Rejent.2003,.nr.10,.s..49.i.n.;.W.J..Katner,.Kupiec, podmiot go-
spodarczy, przedsiębiorca – ewolucja pojęciowa.(w:).Księga pamiątkowa dla uczczenia pracy naukowej Profesora
Kazimierza Kruczalaka,.GSP.1999,.t..V,.s..171.i.n.;.K..Kruczalak,.„Podmiot gospodarczy” czy „przedsiębiorca”.
(w:).W..Pyzioł.(red.).[i.in.],.Studia z prawa gospodarczego i handlowego. Księga pamiątkowa ku czci prof. Sta-
nisława Włodyki,.Kraków.1996,.s..272.i.n.;.A..Kidyba,.Prawo handlowe,.Warszawa.2003,.s..11.i.n.;.T..Mróz,.
E..BieniekKoronkiewicz,.Kontrowersje wokół pojęcia „przedsiębiorca”,.Pr..Spółek.2003,.nr.6,.s..40.i.n.
18
1.1. Przedsiębiorca i umowy gospodarcze (handlowe)
miotu.występującego.w.stosunkach.cywilnoprawnych7..W.zamierzeniu.
została.ona.wprowadzona.na.użytek.całego.prawa.prywatnego8..Konse
kwencje.tych.stosunków,.które.powstają.w.wyniku.działań.przedsiębior
cy.w.rozumieniu.art..431.k.c.,.są.określone.przez.poszczególne.instytucje.
prawa.cywilnego9.
Przedsiębiorcą.może.być.każda.osoba.prawna,.a.także.jednostka.or
ganizacyjna.nieposiadająca.osobowości.prawnej,.której.ustawa.przyznaje.
zdolność.prawną,.w.szczególności.osobowa.spółka.handlowa..Przedsię
biorcami.mogą.być.również.osoby.fizyczne,.przy.czym.przepis.nie.zawiera.
ograniczenia,.że.mogą.to.być.tylko.osoby.mające.pełną.zdolność.do.czyn
ności.prawnych..W.konsekwencji.pełna.zdolność.do.czynności.prawnych.
nie.będzie.warunkiem.uzyskania.statusu.przedsiębiorcy.na.gruncie.prawa.
cywilnego,.a.działalność.w.imieniu.i.na.rzecz.przedsiębiorcy.niemającego.
pełnej.zdolności.do.czynności.prawnych.może.prowadzić.jego.przedsta
wiciel.ustawowy10.
W.aspekcie.przedmiotowym.przedsiębiorcą.będzie.taki.podmiot,.któ
ry.prowadzi.działalność.gospodarczą,.a.także.podmiot.prowadzący.dzia
łalność.zawodową..Ta.druga.możliwość.dotyczyć.będzie.jedynie.osób.fi
zycznych..Kodeks.cywilny.nie.definiuje.ani.działalności.gospodarczej,.ani.
działalności.zawodowej..W.takiej.sytuacji.uzasadnione.wydaje.się.sięgnię
cie.do.definicji.zawartej.w.art..2.ustawy.o.swobodzie.działalności.gospo
darczej11,.co.jest.nieco.utrudnione.przez.fakt.traktowania.przez.ustawę,.
w.przeciwieństwie.do.kodeksu.cywilnego,.działalności.zawodowej.jako.
jednego.z.typów.działalności.gospodarczej..Zgodzić.się.należy.jednak.z.po
glądami,.że.poprzez.działalność.gospodarczą.powinno.się.rozumieć.pro
fesjonalne.prowadzenie.działalności.zarobkowej.wykonywanej.w.sposób.
7.Tak:.S..Dmowski,.S..Rudnicki,.Komentarz do kodeksu cywilnego,.ks..1,.Cześć ogólna,.Warsza
8.Por..M..Pazdan.(w:).System prawa prywatnego. Prawo cywilne – część ogólna…,.t..I,.red..M..Sa
wa.2007,.s..156.
fjan,.s..1001..
9.Por..Z..Radwański,.Podmioty prawa cywilnego w świetle zmian kodeksu cywilnego przeprowadzo-
nych ustawą z dnia 14 lutego 2003 r.,.PS.2003,.nr.7–8,.s..22..
10.Por..E..Gniewek.(w:).Kodeks cywilny. Komentarz,.red..E..Gniewek,.Warszawa.2006,.s..95;.R..Flej
szar,.Przedsiębiorca w postępowaniu cywilnym rozpoznawczym,.Warszawa.2006,.s..98–99;.Z..Miczek,.Oso-
ba fizyczna jako przedsiębiorca – na tle ustawy o swobodzie działalności gospodarczej i kodeksu cywilnego,.
PPH.2005,.nr.9,.s..26.i.n.;.M..Pazdan.(w:).System…,.t..I,.s..1002;.W..Popiołek.(w:).Kodeks cywilny. Ko-
mentarz do artykułów 1–44911,.t..I,.red..K..Pietrzykowski,.Warszawa.2005,.s..155;.odmiennie:.S..Dmow
ski,.S..Rudnicki,.Komentarz…,.s..156,.oraz.C..Kosikowski,.Przedsiębiorca w prawie polskim na tle prawa
europejskiego,.Warszawa.2003,.s..33.
11.Ustawa.z.dnia.2.lipca.2004.r..o.swobodzie.działalności.gospodarczej.(tekst.jedn.:.Dz..U..
z.2007.r..Nr.155,.poz..1095.z.późn..zm.).
19
Rozdział 1. Zawieranie umów w prawie polskim – ogólne zasady
zorganizowany.i.ciągły12..Natomiast.działalność.zawodowa.to.–.analogicz
nie.–.profesjonalne,.zarobkowe,.ciągłe.wykonywanie.określonego.zawodu.
(zwłaszcza.wolnego)13..Granica.pomiędzy.dwoma.rodzajami.działalności,.
których.prowadzenie.decyduje.o.posiadaniu.statusu.przedsiębiorcy,.jest.
więc.raczej.płynna14.
Działalność.gospodarcza.lub.zawodowa.powinna.być.prowadzona.
we.własnym.imieniu..To.przedsiębiorca.powinien.swoją.działalność.orga
nizować,.dokonywać.we.własnym.imieniu.czynności.z.nią.związanych,.
zawierać.umowy.i.ponosić.odpowiedzialność.za.zaciągnięte.zobowiąza
nia.i.czyny.popełnione.przez.siebie.oraz.osoby.działające.na.jego.rzecz.
i.w.jego.imieniu15..Ten.ostatni.aspekt.prowadzenia.działalności.może.być.
w.praktyce.trudny.do.pogodzenia.z.możliwością.uzyskania.statusu.przed
siębiorcy.przez.osobę.fizyczną,.której.nie.przysługuje.pełna.zdolność.do.
czynności.prawnych.
Kodeks.cywilny.nie.zawiera.żadnych.wyłączeń,.które.wprowadza.
w.sferze.prawa.administracyjnego.ustawa.o.swobodzie.działalności.gospo
darczej,.co.oznacza,.że.osoby.prowadzące.działalność.rolniczą.spełniającą.
wymogi.działalności.gospodarczej.w.podanym.wyżej.znaczeniu.(zwłasz
cza.chodzi.o.zarobkowy.charakter.działalności).będą.posiadały.w.sferze.
stosunków.cywilnoprawnych.status.przedsiębiorcy16..Również.każdy.ro
dzaj.prowadzonej.działalności.zawodowej,.w.tym.wykonywanie.tzw..wol
nego.zawodu,.wiązać.się.będzie.z.uznaniem.danego.podmiotu.za.przed
siębiorcę.w.rozumieniu.art..431.k.c.17
Definicja.zawarta.w.art..431.k.c..nie.utożsamia.posiadania.statusu.
przedsiębiorcy.z.prowadzeniem.zorganizowanego.przedsiębiorstwa.w.zna
czeniu.przedmiotowym..W.literaturze.wskazuje.się,.że.zwykle.działalność.
12.Por..E..Gniewek.(w:).Komentarz…,.s..96;.W..Popiołek.(w:).Kodeks cywilny…,.s..156–157..
13.Por..W..Popiołek.(w:).Kodeks cywilny…,.s..157..
14.Por..A.W..Wiśniewski,.Stan prywatnego prawa gospodarczego a optymalna wizja kodeksu cywilne-
go – zagadnienia podmiotowe,.PPH.2008,.nr.6.(Dodatek),.s..22.
15.Por..S..Dmowski,.S..Rudnicki,.Komentarz…,.s..157–158.
16.Por..na.ten.temat:.J..Frąckowiak,.Instytucje prawa handlowego w kodeksie cywilnym,.Rejent.2003,.
nr.6,.s..37–38;.R..Trzaskowski,.Działalność gospodarcza w rozumieniu przepisów prawa cywilnego na tle
orzecznictwa,.Glosa.2006,.nr.2,.s..41.
17.Problem.ten.wywoływał.wiele.wątpliwości.na.tle.regulacji.ustawy.o.swobodzie.działalno
ści.gospodarczej.i.jej.poprzedniczek;.por..Ł..Błaszczak,.Status radcy prawnego w świetle ustawy o swo-
bodzie działalności gospodarczej,.R..Pr..2004,.nr.6;.W..Boć,.Wokół statusu notariusza.(w:).Rozprawy z prawa
handlowego,.red..J..Frąckowiak,.Acta.Uniwersitatis.Wratislaviensis,.nr.2683,.Przegląd.Prawa.i.Admi
nistracji.2004,.LXIV,.s..9.i.n.;.J..Jacyszyn,.Przedsiębiorca…,.s..48.i.n.;.P..Marquardt,.Notariusz – przedsię-
biorca,.PUG.2004,.nr.11,.s..18.i.n.
20
1.1. Przedsiębiorca i umowy gospodarcze (handlowe)
gospodarcza.będzie.łączyć.się.z.prowadzeniem.przedsiębiorstwa,.co.nie.
dotyczy.jednak.działalności.zawodowej18..Wiele.zależeć.będzie.od.sposo
bu.rozumienia.terminu.„przedsiębiorstwo”..Niemniej.jednak,.oderwanie.
w.definicji.w.art..431.k.c..przedsiębiorcy.od.przedsiębiorstwa.oraz.rozdzie
lenie.w.jej.treści.działalności.gospodarczej.i.działalności.zawodowej.musi.
powodować.trudności.w.wykładni.wielu.przepisów.kodeksu.cywilnego,.
w.których.użyto.określeń.„prowadzący.przedsiębiorstwo”.czy.„prowadze
nie.działalności.gospodarczej”..Przepisy.te.należy.w.obecnym.stanie.praw
nym.uznawać.za.określające.w.sposób.opisowy.przedsiębiorcę19..Inna.in
terpretacja.prowadzić.by.musiała.do.wniosków.nie.do.pogodzenia.z.celami.
tej.regulacji,.a.niekiedy.wręcz.absurdalnych20.
Przyjmowane.w.polskiej.literaturze.rozumienie.definicji.przedsię
biorcy,.które.zakłada.zarobkowy.charakter.prowadzonej.działalności,.jest.
przez.to.węższe.niż.wywiedzione.z.regulacji.europejskich.i.umieszczone.
w.art..1:202.zasad.Acquis..Zasady.Acquis.uznają.za.przedsiębiorcę.każdą.
osobę.fizyczną.albo.prawną,.która.dokonuje.czynności.związanej.ze.swo
im.prowadzonym.na.własny.rachunek.handlem,.działalnością.albo.zawo
dem,.nawet.jeżeli.osoba.ta.nie.zamierza.osiągnąć.w.wyniku.dokonywanej.
czynności.zysku..To.szerokie.rozumienie.pojęcia.przedsiębiorcy.jest.najwy
raźniej.konsekwencją.tego,.że.znaczna.większość.regulacji.prawa.wspól
notowego.dotyczy.stosunków.jednostronnie.profesjonalnych,.w.których.
występują.konsumenci..Potrzeba.ochrony.konsumentów.przemawia.za.
szerokim.rozumieniem.przedsiębiorcy..Podobna.definicja.przedsiębiorcy.
zawarta.została.w.Aneksie.I.do.DCFR.oraz.w.art..I.1:105.ust..2.DCFR21.
Pojęcie.przedsiębiorcy.jest.jednym.z.elementów.definicji.umów.(kon
traktów).handlowych.jako.części.szerszej.kategorii.czynności.handlowych..
Dla.wyróżnienia.tej.kategorii.przyjmuje.się.mieszane.kryterium.odnoszące.
się.do.cech.podmiotowych.oraz.przedmiotowych.–.za.czynności.handlowe,.
18.Por..E..Gniewek.(w:).Kodeks cywilny…,.s..96.
19.Por..Z..Radwański,.Podmioty prawa…,.s..22.
20.Por..A.W..Wiśniewski,.Stan prywatnego…,.s..9.i.n.,.który.przeprowadza.krytyczną.analizę.
przepisów.kodeksu.cywilnego,.wskazując.m.in..na.występowanie.przy.odrzuceniu.koncepcji.utożsa
miającej.prowadzenie.przedsiębiorstwa.oraz.prowadzenie.działalności.gospodarczej.przedsiębiorcy.
kwalifikowanego:.„przedsiębiorcy,.który.prowadzi.przedsiębiorstwo”,.co.nie.ma.jednak,.zdaniem.
autora,.racjonalnego.uzasadnienia..
21.Zgodnie.z.Aneksem.I.(Definicje).do.DCFR.oraz.art..I.1:105.ust..2.DCFR.przedsiębiorca.
oznacza.osobę.fizyczną.albo.prawną,.bez.względu.na.to,.czy.stanowi.ona.własność.prywatną.czy.
publiczną,.która.dokonuje.czynności.związanej.ze.swoim.prowadzonym.na.własny.rachunek.han
dlem,.działalnością.albo.zawodem,.nawet.jeżeli.nie.zamierza.ona.osiągnąć.w.wyniku.dokonywa
nej.czynności.zysku..
21
Rozdział 1. Zawieranie umów w prawie polskim – ogólne zasady
przy.uwzględnieniu.regulacji.art..431.k.c.,.uznać.należy.w.efekcie.czynno
ści.prawne,.dokonywane.w.ramach.działalności.gospodarczej.lub.zawo
dowej.przedsiębiorcy,.pozostające.w.funkcjonalnym.związku.z.tą.działal
nością22..Wśród.czynności.handlowych.wyróżnia.się.czynności.należące.
do.obrotu.dwustronnie.gospodarczego.(tzw..profesjonalnego),.w.których.
obydwiema.stronami.są.przedsiębiorcy,.oraz.należące.do.obrotu.jedno
stronnie.gospodarczego.(tzw..mieszanego),.gdy.przedsiębiorca.jest.tylko.
jedną.ze.stron.stosunku.prawnego.lub.czynności.prawnej..Do.czynności.
jednostronnie.gospodarczych.należą.w.szczególności.czynności.dokony
wane.przez.przedsiębiorców.z.konsumentami23.
Jako.że.nowoczesny.obrót.gospodarczy.oparty.jest.głównie.na.obli
gacyjnych.stosunkach.umownych,.umowy.związane.z.obrotem.gospodar
czym.stanowią.najważniejszą.kategorię.czynności.handlowych24..Trady
cyjnie.jako.ich.cechy.charakterystyczne.wskazywane.są:.wysoki.stopień.
swobody.kontraktowania,.typizacja.i.szablonowość.umów.(ich.standaryza
cja),.szczególne.znaczenie.zasad.pewności.i.bezpieczeństwa.obrotu,.prze
waga.umów.długoterminowych,.złożoność.stosunków.umownych,.stop
niowe.nawiązywanie.i.konkretyzacja.stosunków.umownych,.konieczność.
uwzględnienia.zmian.w.okolicznościach.warunkujących.umowę,.stosunki.
szczególnego.zaufania.powstające.między.stronami.umowy,.podwyższo
ny.standard.staranności.przy.wykonywaniu.umowy25..Dyskusyjne.wydaje.
się,.czy.cechy.te.istotnie.występują.przy.wszystkich.umowach.dwustron
nie.profesjonalnych..Nie.można.jednak.odmówić.umowom.gospodarczym,.
nazywanym.także.kontraktami26,.swoistych.elementów,.które.odróżnia
ją.je.od.pozostałych.umów.zobowiązaniowych27..Występuje.tu.potrzeba.
ochrony.słabszej.strony.umowy,.ale.nie.ma.takiego.znaczenia,.jak.w.obrocie.
22.Por..M..Safjan,.Umowy związane z obrotem gospodarczym jako najważniejsza kategoria czynności
handlowych,.PPH.1998,.nr.2,.s..1.i.n.;.A..Kidyba,.Prawo handlowe…,.s..1–2;.S..Włodyka.(w:).Prawo umów
w obrocie gospodarczym, Prawo gospodarcze i handlowe,.t..V,.red..S..Włodyka,.Warszawa.2001,.s..21–22;.
na.temat.czynności.handlowych.w.ujęciu.historycznym.(według.uchylonego.kodeksu.handlowe
go).por..tamże,.s..7.i.n..Zgodnie.z.art..498.§.1.kodeksu.handlowego.czynnościami.handlowymi.były.
czynności.prawne.kupca,.związane.z.prowadzeniem.jego.przedsiębiorstwa..
23.Por..E..Łętowska,.Kształtowanie się odrębności obrotu mieszanego.(w:).Tendencje rozwoju prawa cy-
wilnego,.red..E..Łętowska,.Wrocław.1983,.s..372.i.n.;.S..Włodyka.(w:).Prawo umów w obrocie…,.s..5–6.
24.Za:.M..Safjan,.Umowy związane z obrotem…,.s..3.
25.Por..S..Włodyka.(w:).Prawo umów w obrocie…,.s..23–24;.A..Olejniczak.(w:).Prawo handlowe.
Spółki handlowe, umowy gospodarcze,.red..A..Koch,.J..Napierała,.Kraków.2002,.s..639–640.
26.Por..J..Rajski.(w:).J..Rajski,.W..Kocot,.W..Zaradkiewicz,.Prawo o kontraktach w obrocie gospo-
darczym,.Warszawa.2002,.s..11.i.n.
27.Por..A..Brzozowski.(w:).System…,.t..V,.s..384;.M..Safjan,.Umowy związane z obrotem…,.s..9.
22
1.1. Przedsiębiorca i umowy gospodarcze (handlowe)
konsumenckim..W.obrocie.profesjonalnym.najważniejszymi.wartościami.
są.bezpieczeństwo.i.pewność.oraz.szybkość.i.elastyczność.nawiązywania.
i.zmiany.stosunków.umownych28.
Standard.podwyższonej.staranności.wprowadzony.art..355.§.2.k.c..
oznacza,.że.od.profesjonalisty.można.oczekiwać,.iż.wykona.z.zawodową.
starannością.swoje.zobowiązanie.–.czyli.w.sposób.fachowy,.solidny.i.uczci
wy.z.zachowaniem.dobrych.obyczajów.kupieckich..Uzasadnienia.dla.jego.
wprowadzenia.należy.upatrywać.w.fakcie.zawodowego,.stałego.i.zarobko
wego.prowadzenia.danej.działalności,.co.legitymizuje.oczekiwania.drugiej.
strony..Z.takim.samym.uzasadnieniem.wymóg.podwyższonej.staranności.
rozszerza.się.na.inne.sytuacje,.w.szczególności.zachowania.przedsiębior
ców.w.fazie.przedumownej29.
Podkreśla.się.znaczenie.zasady.swobody.umów.w.obrocie.gospodar
czym30..Zgodnie.z.art..3531.k.c..strony.zawierające.umowę.mogą.ułożyć.sto
sunek.prawny.według.swego.uznania,.byleby.jego.treść.lub.cel.nie.sprzeci
wiały.się.właściwości.(naturze).stosunku,.ustawie.ani.zasadom.współżycia.
społecznego..Przyjmuje.się,.że.zasada.ta.odnosi.się.do.treści.stosunku.praw
nego.powstałego.wskutek.umowy,.wyboru.stron.zawierających.umowę,.
wreszcie.tego,.czy.w.ogóle.zawrzeć.umowę..Z.zasady.swobody.umów.jest.
wywodzona.ponadto.możliwość.ustalania.przez.strony.indywidualnego,.
różnego.od.trybów.ustawowych.sposobu.zawarcia.umowy31..Poza.usta
wowym.modelem.zawierania.umów.mogą.istnieć.modele.indywidual
ne.ustalone.przez.strony.lub.jedną.ze.stron..Ten.ostatni.aspekt.swobody.
umów.nie.został.w.sposób.wyraźny.zaakcentowany.w.polskim.prawie..
Znalazł.natomiast.wyraz.w.art..2.1.1..zasad.UNIDROIT,.w art..2.101.PECL,.
art..II4:101.DCFR.oraz.art..4:101.zasad.Acquis32. Wydaje.się,.że.polski.usta
wodawca.również.powinien.wprost.określić,.że.przepisy.dotyczące.zawie
rania.umów.mają.charakter.względnie.obowiązujący,.poza.wyjątkowymi.
28.Por..M..Jasiakiewicz,.K..Oplustil.(w:).Prawo umów handlowych…,.s..129;.M..Pecyna,.Kontrola
wzorców umownych poza obrotem konsumenckim,.Kraków.2003,.s..26.
29.Por..Cz..Żuławska,.Zasady prawa gospodarczego prywatnego,.Warszawa.2007,.s..89.
30.Por..M..Safjan,.Umowy związane z obrotem…,.s..5.
31.Por..M..Jasiakiewicz.(w:).Prawo umów w obrocie…,.s..97–98;.M..Safjan,.Zasada swobody umów
(uwagi wstępne na tle art. 3531 k.c.),.PiP.1993,.z..4,.s..12.i.n..
32.Artykuł.2.1.1..zasad.UNIDROIT.przewiduje,.że.umowa.może.zostać.zawarta.przez.przy
jęcie.oferty.albo.przez.zachowanie.stron,.które.jest.wystarczające.dla.pokazania.porozumienia..Ar
tykuł.2.101.PECL.stanowi,.że.umowę.uważa.się.za.zawartą,.jeżeli.strony:.a).miały.zamiar.powołać.
wiążący.je.stosunek.prawny.albo.spowodować.inny.skutek.prawny.oraz.b).osiągnęły.wystarczające.
porozumienie.co.do.jego.treści.–.bez.wymogu.spełnienia.dalszych.warunków;.postanowienia.DCFR.
powtarzają.dokładnie.jego.treść,.pozostałe.akty.zawierają.bardzo.podobną.regulację.
23
Rozdział 1. Zawieranie umów w prawie polskim – ogólne zasady
przypadkami.(dotyczącymi.głównie.umów.konsumenckich.oraz.związa
nych.z.wymogiem.zachowania.szczególnej.formy)33.
Należy.jedynie.przestrzegać.przed.takim.samym.traktowaniem.umów.
dwustronnie.gospodarczych.(handlowych).oraz.umów.jednostronnie.han
dlowych.i.przypisywaniem.im.wspólnych.cech,.gdyż.umowy.tzw..konsu
menckie.różnią.się.wyraźnie.od.umów.dwustronnie.profesjonalnych34..
Przykładowo.wysoki.stopień.swobody.kontraktowania,.wskazywany.tra
dycyjnie.jako.charakterystyczny.dla.kontraktów.gospodarczych,.nie.bę
dzie.występował.w.umowach.zawieranych.z.konsumentami,.w.których.ta.
swoboda.doznaje.daleko.idących.ograniczeń..Podobnie.zawieranie.umów.
poprzez.ich.stopniowe.nawiązywanie.i.konkretyzację.będzie.miało.zwy
kle.miejsce.jedynie.w.przypadku.umów.między.profesjonalistami,.pod
czas.gdy.w.umowach.konsumenckich.normą.jest.zawieranie.ich.poprzez.
przystąpienie.(adhezję).bez.wcześniejszych.negocjacji.
W.międzynarodowym.obrocie.profesjonalnym.obowiązują.zasady,.
do.których.odsyła.art..7.konwencji.wiedeńskiej..Wśród.tych.zasad.wymie
nia.się:.zasadę.dobrej.wiary,.zasadę.swobody.kontraktowej,.zasadę.lojal
ności.handlowej,.zasadę.rozsądku,.zasadę.priorytetu.wykładni.in favorem
contractus,.zasadę.niesprzeczności.między.żądaniem.a.własnym.zachowa
niem35..Katalog.niniejszy.jest.podobny.do.katalogu.zasad.wskazywanych.
jako.najczęściej.stosowane.przez.międzynarodowe.trybunały.arbitrażowe,.
z.których.korzystają.przedsiębiorcy..Ten.ostatni.katalog.obejmuje.m.in.:.za
sadę.pacta sunt servanda,.zasadę.ochrony.praw.nabytych,.zasadę.zaufania,.
zasadę.dobrej.wiary36.
1.2. Pojęcie umowy
W.polskim.systemie.prawnym.pojęcie.umowy.nie.zostało.zdefinio
wane.ustawowo..Jest.ono.pojęciem.wtórnym.wobec.–.podstawowego.dla.
33.Jednocześnie.proste.przeniesienie.regulacji.art..2.101.PECL.mogłoby.stworzyć.poważne.
problemy.związane.z.funkcjonującą.w.polskim.prawie.zasadą.kauzalności.zobowiązań,.jak.i.z.kla
syfikacją.umów.tzw..realnych.–.por..P..Machnikowski,.Zasady Europejskiego Prawa…,.s..83–84..
34.Co.stanowi.rozwiązanie.przeciwne.do.obowiązującej.w.kodeksie.handlowym.zasady,.zgod
nie.z.którą,.jeżeli.czynność.prawna.była.czynnością.handlową.dla.jednej.ze.stron,.stosowało.się.dla.
obu.stron.przepisy.prawa.handlowego.–.por..Cz..Żuławska,.Zasady prawa…,.s..87..
35.Wyliczenie.za:.Cz..Żuławska,.Zasady prawa…,.s..91.
36.Por..D..Bettems,.Les contrats entre Etats et enterprises étrangères,.Le.MontsurLausanne.1989,.
s..151–152.
24
1.2. Pojęcie umowy
systemu.–.pojęcia.czynności.prawnej..W.konsekwencji.przepisy.dotyczące.
zawarcia.umowy.powinny.być.traktowane.jako.zespół.szczególnych.prze
pisów.wobec.ogólnej.konstrukcji.czynności.prawnej37..O.takim.traktowa
niu.zawarcia.umowy.przesądza.także.umiejscowienie.odnoszących.się.do.
tej.problematyki.przepisów.w.systematyce.kodeksu.
Mimo.braku.definicji.legalnej.istnieje.oczywiście.wiele.definicji.stwo
rzonych.przez.doktrynę.–.ich.wspólną.cechą.jest.nawiązywanie.do.cen
tralnego.dla.umowy.pojęcia.–.oświadczenia.woli..Najbardziej.skrótowe.
z.definicji.ujmują.umowę.jako.zgodne.oświadczenie.woli,.co.zostało.za
aprobowane.także.ze.względu.na.swoją.ogólnikowość.i.wieloznaczność38..
Dla.odróżnienia.umów.od.uchwał.proponuje.się,.żeby.przez.umowę.rozu
mieć.czynność.prawną,.której.koniecznymi.elementami.są:.uczestnictwo.
dwóch.stron.oraz.złożenie.zgodnego.oświadczenia.woli.przez.obie.strony39..
Wydaje.się,.że.definicja.umowy.powinna.zostać.jednak.uzupełniona.o.jesz
cze.jeden.element,.gdyż.z.umową.będziemy.mieć.do.czynienia.jedynie.
wówczas,.gdy.na.podstawie.oświadczeń.woli.stron.możliwe.będzie.usta
lenie.w.niezbędnym.zakresie.treści.łączącego.strony.stosunku.prawnego..
Ponadto.w.stosunkach.między.przedsiębiorcami.nieistotna.niezgodność.
pomiędzy.oświadczeniami.woli.stron.nie.stanowi.obecnie.przeszkody.dla.
zaistnienia.stosunku.umownego.między.stronami40..Umową.będzie.więc.
czynność.prawna,.której.koniecznymi.elementami.są:.uczestnictwo.co.naj
mniej.dwóch.stron.oraz.złożenie.przez.wszystkie.strony.oświadczeń.woli,.
które.nie.są.istotnie.niezgodne.i.w.sposób.wystarczający.określają.treść.
stosunku.prawnego.mającego.połączyć.strony41.
Taka.bądź.zbliżona.definicja.umowy.powinna.znaleźć.się.zresztą.
w.kodeksie.cywilnym,.gdyż.obecna.sytuacja,.w.której.nie.istnieje.legalna.
definicja.umowy,.nie.odpowiada.potrzebom.obrotu..Z.kolei.określenie.ko
niecznych.wymogów.dla.każdej.umowy.stanowić.by.mogło.element.części.
ogólnej.kodeksu.cywilnego.dotyczącej.umów42..Sztuczna.jest.konstrukcja.
legalna,.która.posługuje.się.pojęciem.czynności.prawnej,.a.nie.definiuje.
37.Tak.np..Z..Radwański.(w:).System prawa prywatnego,.Prawo cywilne – część ogólna,.t..II,.
red..Z..Radwański,.Warszawa.2002,.s..323.
38.Tamże.
39.Por..Z..Radwański,.Teoria umów,.Warszawa.1977,.s..62–63.
40.Por..P..Machnikowski,.Kierunek zmian w przepisach o zawieraniu umów,.Transformacje.Prawa.
41.W.obrębie.tak.sformułowanej.definicji.nie.będą.mieścić.się.uchwały.
42.Por..np..przesłanki.zawarcia.umowy.określone.w.art..2.101.PECL,.art..II..4:101.DCFR,.
Prywatnego.2003,.nr.2,.s..23.
art..4:101.zasad.Acquis.
25
Rozdział 1. Zawieranie umów w prawie polskim – ogólne zasady
żadnego.z.podstawowych.typów.czynności.prawnych,.pozostawiając.to.
doktrynie.
Wychodząc.od.tak.sformułowanej.definicji,.trzeba.z.kolei.odpowie
dzieć.na.pytanie,.ile.stron.może.uczestniczyć.w.umowie.–.czy.jedynie.
dwie,.czy.też.więcej.–.oraz.w.jaki.sposób.strony.powinny.zostać.zindy
widualizowane.na.etapie.zawierania.umowy..Przede.wszystkim.jednak.
należy.stwierdzić,.w.jaki.sposób.oświadczenia.woli.mają.zostać.złożone,.
jak.daleko.musi.być.posunięta.zgodność.między.oświadczeniami.stron.
i.jaką.treść.powinny.obejmować..Kolejnym.problemem.jest,.czy.oświad
czenia.stron.muszą.być.zgodne.obiektywnie,.czy.subiektywnie.i.co.dzieje.
się,.gdy.obiektywny,.zewnętrzny.obraz.oświadczenia.woli.nie.jest.zgodny.
z.wewnętrznym.wyobrażeniem.składającego..Wreszcie,.kiedy.właściwie.
następuje.złożenie.oświadczenia.woli.i.czy.już.złożone.oświadczenie.woli.
może.zostać.odwołane.lub.cofnięte.
1.3. Oświadczenia woli
Aby.umowa.została.zawarta,.strony.powinny.złożyć.oświadczenia.
woli.o.wspólnym.sensie..Innymi.słowy.dojść.musi.do.konsensu..Należy.
zgodzić.się,.że.pojęcie.konsensu.obejmuje.wszelkie.możliwe.sposoby.usta
lenia.przez.strony.tych.samych.konsekwencji.prawnych.umowy..Jedno
cześnie.umowę.pojętą.jako.rodzaj.czynności.prawnej.należy.odróżnić.od.
stosunku.prawnego,.który.jest.przez.nią.kreowany.i.którego.treść.jest.przez.
nią.wyznaczana43..Nie.zmienia.to.jednak.faktu,.że.termin.„umowa”.uży
wany.jest.zarówno.dla.określenia.czynności.prawnej,.jak.i.stosunku.praw
nego,.który.jest.jej.wynikiem44.
To.strony.przede.wszystkim.decydują.o.treści.umowy,.jednakże.po
między.łączącym.je.konsensem.a.treścią.stosunku.prawnego,.który.po
wstaje.między.nimi.na.skutek.zawarcia.umowy,.nie.musi.wcale.zachodzić.
relacja.pokrywania.się..Jak.bowiem.stanowi.art..56.k.c.,.czynność.prawna.
wywołuje.nie.tylko.skutki.prawne.w.niej.wyrażone,.ale.również.te,.które.
43.Por..A..Klein,.Elementy zobowiązaniowego stosunku prawnego,.Wrocław.2005,.passim; Z..Rad
wański,.Teoria umów…,.s..63;.rozróżnienie.to.znajduje.również.swoje.odzwierciedlenie.w.strukturze.
DCFR,.gdzie.księga.II.dotyczy.umów.i.innych.czynności.prawnych,.a.księga.III.dotyczy.zobowią
zań.umownych.oraz.pozaumownych.i.związanych.z.nimi.uprawnień;.na.ten.temat.por..C..von.Bar.
(w:).Coverage and Structure…,.s..359.
44.Dobitnym.przykładem.tego.stanu.rzeczy.jest.regulacja.części.szczególnej.księgi.trzeciej.k.c..
(Zobowiązania),.gdzie.mowa.jest.o.umowach,.a.w.istocie.chodzi.o.stosunki.prawne.
26
1.4. Wykładnia oświadczeń woli składanych w różnej postaci
wynikają.z.ustawy,.z.zasad.współżycia.społecznego.i.z.ustalonych.zwycza
jów..Jednocześnie,.stosunek.zobowiązaniowy.między.tymi.samymi.stro
nami.i.o.takiej.samej.treści.może.powstać.nie.tylko.na.skutek.zawarcia.
umowy,.ale.także.jako.wynik.zajścia.innych.zdarzeń.prawnych.np..czy
nów.niedozwolonych45.
Zgodnie.z.prezentowanym.wcześniej.w.literaturze.poglądem,.nie.jest.
możliwe,.aby.jednolite.następstwa.prawne.były.wyznaczane.oświadcze
niami.woli.o.różnej.treści..Dzieje.się.tak.z.tego.względu,.że.umowa.stano
wi.integralną.oraz.samodzielną.całość.i.wyznacza.jako.czynność.prawna.
jednolitą.treść.stosunku.prawnego,.a.konsens.polega.na.tym,.że.strony.
składają.oświadczenia.woli,.które.mają.ten.sam.sens,.polegający.na.usta
nowieniu.wspólnych.reguł.postępowania.lub.innych.jednolitych.skutków.
prawnych46..Obecnie.uzasadnione.będzie.jednak.stanowisko,.zgodnie.
z.którym.w.pewnych.okolicznościach.oświadczenia.stron.nie.mają.do
kładnie.tego.samego.sensu,.ale.na.podstawie.reguł.wprowadzonych.przez.
prawo.wyznaczają.mimo.to.jednolitą.treść.stosunku.prawnego.
1.4. Wykładnia oświadczeń woli składanych w różnej postaci
Dla.ustalenia,.czy.doszło.do.zawarcia.umowy.–.bez.względu.na.
tryb,.w.którym.jest.zawierana.–.konieczne.jest.stwierdzenie,.czy.doszło.
do.tzw..konsensu,.a.także.czy.możliwe.jest.rozróżnienie.elementów.treści.
stosunku.prawnego.wymaganych.dla.uznania,.że.zawarto.umowę47..Bę
dzie.to.zależało.od.tego,.jaki.sens.miały.złożone.przez.strony.oświadczenia.
woli..W.celu.odnalezienia.ich.sensu.konieczne.jest.posłużenie.się.określoną.
metodą.wykładni..Rozumienie.samego.pojęcia.konsensu.i.będącego.jego.
przeciwieństwem.dyssensu.jest.także.zależne.od.przyjętej.metody.wykład
ni.złożonych.oświadczeń.woli.
Wykładnia.oświadczeń.woli.może.być.dokonywana.przy.zastosowa
niu.różnych.metod,.które.można.ogólnie.podzielić.na.metody.subiektywne.
(subiektywnoindywidualne),.obiektywne.i.kombinowane..Wyczerpującą.
45.Por..Z..Radwański,.Teoria umów…,.s..64;.A..Klein,.Elementy zobowiązaniowego…,.s..34–36..
46.Por..Z..Radwański.(w:).System…,.t..II,.s..324.
47.Por..P..Schlechtriem.(w:).P..Schlechtriem,.I..Schwenzer.(eds),.Commentary on the UN Conven-
tion on the International Sale of Goods (CISG),.Oxford.2005,.s..182;.inaczej.mówiąc:.czy.strony.osiągnę
ły.wystarczające.porozumienie.co.do.treści.(sufficient agreement, un accord suffisant).–.art..2.101.PECL,.
art..II401.DCFR,.art..4:101.zasad.Acquis.
27
Rozdział 1. Zawieranie umów w prawie polskim – ogólne zasady
typologię.tychże.metod.przedstawił.Z..Radwański48..Zgodnie.z.przedsta
wioną.przez.niego.klasyfikacją.metoda.subiektywna.znajduje.uzasadnienie.
dla.obowiązujących.umów.i.ich.treści.wyłącznie.w.odpowiednich.przeży
ciach.psychicznych.stron,.odwołując.się.do.dogmatu.autonomii.woli..Na.
przeciwnym.biegunie.usytuowane.są.metody.obiektywne.(normatywne),.
które.związane.są.z.teorią.oświadczenia..Mają.one.na.celu.ochronę.zaufa
nia.i.pewności.obrotu..Sensu.oświadczenia.woli.poszukuje.się.w.tym,.co.
ono.znaczy.dla.przeciętnego.odbiorcy..W.tym.ujęciu.oświadczenia.woli.
nie.odgrywają.roli.informującej.o.treści.psychicznych.przeżyć.osób.doko
nujących.czynności.prawnych..Mają.one.samodzielną.doniosłość.prawną,.
gdyż.same.kreują.czynność.prawną..Rzeczywista.wola.oraz.stan.psychicz
ny.podmiotu.dokonującego.czynności.prawnej.mają.znaczenie.jedynie.na.
płaszczyźnie.wad.oświadczeń.woli..Nie.są.brane.pod.uwagę.dla.ustalenia.
ich.treści..Wreszcie.metoda.kombinowana.stara.się.uwzględniać.obie.war
tości,.które.leżą.u.podstaw.poprzednich.metod.–.wolę.i.zaufanie..Zakłada.
ona,.że.system.prawny.powinien.uwzględniać.znaczenie,.jakie.strony.rze
czywiście.wiązały.ze.składanym.oświadczeniem.woli,.nawet.jeśli.różni.się.
ono.od.obiektywnego.sensu.użytych.słów..Z.drugiej.jednak.strony,.należy.
uwzględniać.potrzebę.ochrony.zaufania.adresata.oświadczenia.woli..Je
śli.odbiorca.zrozumiał.oświadczenie.woli.w.taki.sposób,.w.jaki.pojmował.
je.składający,.ustalone.znaczenie.powinno.być.przyjęte.w.sposób.norma
tywny..Uwzględnione.winny.zostać.jednocześnie.możliwości.poznawcze.
stron,.co.pozwala.na.dostosowanie.obiektywnych.kryteriów.do.konkret
nej.sytuacji.stron..Normatywne.przypisanie.nie.będzie.znajdywać.zasto
sowania.w.przypadkach,.gdy.zaufanie.adresata.nie.jest.zaangażowane49..
W.prawie.polskim.współcześnie.przyjmuje.się.kombinowaną.metodę.wy
kładni50,.według.której.priorytetową.regułą.interpretacyjną.przy.wykładni.
oświadczeń.woli.składanych.indywidualnym.adresatom.stanowi.rzeczy
wista.wola.stron..Jeśli.okaże.się,.że.strony.nie.przyjmowały.tego.samego.
znaczenia.oświadczenia..woli,.konieczne.będzie.przejście.do.drugiej.obiek
tywnej.fazy.wykładni51.
48.Por..Z..Radwański,.Wykładnia oświadczeń woli składanych indywidualnym adresatom,.Ossoli
49.Por..Z..Radwański,.Wykładnia oświadczeń woli…,.s..53–54,.oraz.literatura.powoływana.przez.
50.Por..S..Dmowski,.S..Rudnicki,.Komentarz…,.s..64–65;.P..Machnikowski.(w:).Kodeks cywilny,.
red..E..Gniewek,.Warszawa.2006,.s..154;.K..Piasecki,.Kodeks cywilny,.ks..1,.Część ogólna,.Kraków.2003,.s..345.
51.Tak:.Sąd.Najwyższy.w.uchwale.składu.7.sędziów.SN.z.dnia.29.czerwca.1995.r.,.III.CZP.66/95,.
neum.1992,.s..50.i.n.
autora.
OSNC.1995,.nr.12,.poz..168..
28
1.4. Wykładnia oświadczeń woli składanych w różnej postaci
Przede.wszystkim.w.grę.wchodzić.będą.oświadczenia.woli.składane.
w.postaci.językow
Pobierz darmowy fragment (pdf)
![Zawieranie umów między przedsiębiorcami [EBOOK] - ebook/pdf](/catalog/ebooki/02035068/020/cover/1/211006.jpg "Zawieranie umów między przedsiębiorcami [EBOOK] - ebook/pdf")
