Książka skierowana jest do tych wszystkich z Państwa, którzy mają lub mogą mieć różnego rodzaju dolegliwości związane z pracą serca i chorobami układu krążenia.
Darmowy fragment publikacji:
Zioła
W leczeniu dolegliwości
serca
i chorób układu krążenia
Mateusz Emanuel Senderski
5
Projekt okładki
Łukasz Dutkiewicz
Szatę graficzną oraz układ typograficzny zaprojektowała
Maria Zaar
Ilustracje
Aneta Borewicz
i ze zbiorów autora
Redakcja techniczna i realizacja komputerowa
Maria Zaar
Współpraca
Stanisława Prokop-Dutkiewicz
Łukasz Dutkiewicz
Korekta
Zespół
© Copyright by Mateusz E. Senderski, Podkowa Leśna 2011
ISBN 978-83-924849-4-3
Wydawca
Mateusz E. Senderski
ul. Podleśna 11, 05-807 Podkowa Leśna
tel. 22 490 40 60
tel./faks 22 758 53 72
e-mail: mateuszsenderski@o2.pl
sendine@wp.pl
Druk i oprawa
Zakłady Graficzne MOMAG SA
ul. Farbiarska 28/32, 97-200 Tomaszów Mazowiecki
tel. 44 724-28-87; 44 724-68-09
faks 44 724-22-71
e-mail: momag@momag.com.pl
www.momag.com.pl
Spis treści
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
I. Co warto wiedzieć o zielarstwie i ziołolecznictwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
II. Podstawowe substancje czynne występujące w roślinach leczniczych . . . . . . . 18
III. Rodzaje ziół stosowane w dolegliwościach serca
i chorobach układu krążenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
IV. Serce i układ krążenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
1. Serce
2. Krążenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
V. Dolegliwości serca i schorzenia układu krążenia oraz najważniejsze zioła
i przetwory roślinne stosowanie w ich profilaktyce i leczeniu
. . . . . . . . . . . . . 40
1. Anemia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
2. Arytmia serca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
3. Choroba Reynauda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
4. Choroba wieńcowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
5. Choroba wieku podeszłego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
6. Chromanie przestankowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
7. Cukrzyca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
8. Dusznica bolesna (dławica piersiowa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
9. Hemoroidy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
10. Kołatanie serca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
11. Krążenia obwodowego niewydolność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
12. Maciczne krwawienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
13. Miażdżyca tętnic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
14. Nadciśnienie tętnicze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
15. Nerwica serca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
16. Niedociśnienie tętnicze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
17. Niedokrwienie kończyn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
18. Obrzęk limfatyczny (słoniowacizna) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
19. Obrzęki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
20. Osłabienie serca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
21. Owrzodzenia żylakowate . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
•
22. Plamica, inaczej kruchość (albo łamliwość) naczyń włosowatych . . . . . . . . 120
23. Powiększone gruczoły chłonne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
24. Przewlekła niewydolność żylna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
25. Serca niewydolność względna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
26. Wysoki poziom cholesterolu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
27. Względna niewydolność krążenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
28. Zakrzepowe zapalenie żył . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
29. Żylaki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
VI. Monografie najważniejszych roślin leczniczych przydatnych w leczeniu
dolegliwości serca i chorób układu krążenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .149
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .335
VII. Literatura
VIII. Indeks polskich i łacińskich nazw roślin leczniczych
pomocnych dla serca i układu krążenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .336
IX. Indeks nazw łacińskich i nazw polskich roślin leczniczych
pomocnych dla serca i układu krążenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .338
Herbaty ziołowe, suplementy diety firmy Herbavis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .340
Herbaty ziołowe w leczeniu dolegliwości serca i chorób układu krążenia. . .366
•
Wstęp
Natura nasza jest w ruchu.
Zupełny odpoczynek to śmierć.
Blaise Pascal
Najbardziej bliski naturze i skuteczny lek
na serce i układ krążenia – to ruch i zioła
Autor
Wielu czytelników poznało mnie już wcześniej jako autora mojej pierwszej książki
– poradnika Prawie wszystko o ziołach, której trzy wydania: pierwsze w 2005 roku,
drugie w 2007 i trzecie pod nieco zmienionym tytułem – Zioła, praktyczny poradnik
i ziołach i ziołolecznictwie znalazły uznanie i uzyskały wysoką ocenę czytelników.
Podbudowany szerokim pozytywnym odbiorem tematyki zielarstwa i ziołolecz-
nictwa przez tak wielu zwolenników medycyny naturalnej napisałem i wydałem
w 2009 roku drugą książkę z serii „Mądrość natury” pod tytułem Zioła w leczeniu
dolegliwości i chorób układu trawiennego, wątroby i trzustki. W 2010 trzecią książ-
kę pod tytułem Zioła w nalewkach leczniczych, a w 2011 kolejną, czwartą już książ-
kę pod tytułem Zioła w leczeniu artretyzmu, reumatyzmu oraz innych dolegliwości
i schorzeń układu ruchowego.
Dotrzymałem zatem postanowień, które wyraziłem we wstępach do drugiej
i trzeciej książki, że będę pisał kolejne prace, aby swoją wiedzą z zakresu zielarstwa
i ziołolecznictwa popartą wieloletnim doświadczeniem, podzielić się z czytelnikami,
pomagając im – mam nadzieję – zadbać o zdrowie własne i ich najbliższych, korzy-
stając z niepowtarzalnych właściwości ziół. Teraz jestem o tym przekonany.
W tym miejscu chciałbym serdecznie podziękować tym wszystkim z Państwa,
którzy do mnie napisali, bądź wyrazili swą opinię o moich książkach telefonicz-
nie lub mailowo, a także osobiście. Jest to dla mnie wielka satysfakcja. Dziękuję też
wszystkim czytelnikom, którzy kupili te książki i które dzięki temu zyskały dużą
popularność i stały się znane. Państwa opinie utwierdziły mnie w przekonaniu, że
warto było poświęcić kilka lat pracy aby zebrać tak wiele potrzebnych informacji na
temat zielarstwa i ziołolecznictwa i po połączeniu ich z moim 40-letnim doświad-
czeniem przenieść je do książek.
Nadal życzeniem moim jako autora jest aby zawarty w wymienionych wyżej
książkach, a także tej, którą oddaję do rąk czytelników – piątej z kolei pod tytułem
„Zioła w leczeniu dolegliwości serca i chorób układu krążenia” i przekazany zasób
5 •
wiadomości oraz praktycznych informacji z dziedziny zielarstwa i ziołolecznictwa
stały się swoistym kompendium wiedzy z tej tematyki. Mogę powtórzyć ze wstępu
do mojej drugiej książki, że nie zawiodłem się na swoich czytelnikach. Potwierdzi-
ła się opinia, że istnieje w naszym społeczeństwie duże zainteresowanie fitoterapią
i potrzeba przybliżenia w profesjonalny sposób wielu zwolennikom ziołolecznictwa
takiej tematyki. Ma to dla mnie jako autora duże znaczenie, mobilizuje do pogłę-
biania już zdobytej wiedzy o współczesne badania naukowe i pozyskiwanie nowych
materiałów niezbędnych do pracy przy pisaniu kolejnych książek.
Idąc za głosem wielu czytelników, ale i poważnych odbiorców postanowiłem na-
pisać tę książkę, mając nadzieję, że i ona – tak samo jak poprzednie 4 tytuły – spot-
ka się z przychylnym przyjęciem, trafi w potrzeby i oczekiwania wielu czytelników,
którzy mają lub mogą mieć problemy z dolegliwościami serca i chorobami układu
krążenia.
Ostatnie 30 lat to powrót do leków naturalnych. Coraz bardziej uświadamia-
my sobie znaczenie ziół w leczeniu i utrzymaniu zdrowia. W książce tej opowiem
w przystępny sposób jak zadbać o serce. Jakie zioła i ich przetwory są najskuteczniej-
sze w prewencji i w leczeniu chorób układu krążenia i dlaczego zioła są tak ważne
w profilaktyce i leczeniu najbardziej rozpowszechnionych, a zarazem bardzo nie-
bezpiecznych dla życia chorób takich jak: miażdżyca tętnic, nadciśnienie tętnicze,
zbyt wysoki poziom lipidów – cholesterolu i trójglicerydów we krwi, cukrzyca, nie-
wydolność krążenia, choroba niedokrwienna serca i zaburzenia rytmu serca, a także
przekażę w najbardziej wiarygodny sposób jak wiele można zrobić stosując zioła
i ich przetwory, by zapobiec chorobom układu krążenia – tej pladze już XXI wieku.
Chciałbym w kilku zdaniach przedstawić się nowym czytelnikom. Jestem prak-
tykiem, znawcą ziół, zwolennikiem fitoterapii, od 40 lat związanym zawodowo z zie-
larstwem i ziołolecznictwem. Byłem długoletnim pracownikiem przedsiębiorstwa
Herbapol, współpracowałem, a następnie pracowałem w firmie zagranicznej Inter-
Fragrances. Od 25 lat kieruję zorganizowanymi przez siebie zakładami przetwórstwa
zielarskiego produkującymi leki naturalne i ziołowe suplementy diety.
Jestem zwolennikiem medycyny naturalnej i pasjonatem ziołolecznictwa. Mot-
tem mojego działania w zielarstwie i ziołolecznictwie jest hasło: NaJPIErW Natu-
ra, Na CHEMIĘ JESZCZE CZaS. Jestem zdeklarowanym propagatorem samoleczenia.
Warte podkreślenia, że jest to narastająca tendencja, którą obserwuje się w ostatnich
latach na świecie – szczególnie w rozwiniętych społeczeństwach USA, Kanady, Au-
stralii oraz Europy Zachodniej i – co bardzo cieszy – także w Polsce.
Jestem zwolennikiem holistycznego, całościowego podejścia do człowieka. Nie
wyróżniajmy tylko ciała i tylko psychiki. One stanowią całość i to jest ważne w le-
czeniu. Jestem zwolennikiem medycyny holistycznej, hasła SaM SOBIE BĄDŹ LEKa-
rZEM, BO tY NaJLEPIEJ MOŻESZ POZNaĆ SWÓJ OrGaNIZM. Jestem przekonany, że
aby pomóc swemu zdrowiu warto zwrócić się w kierunku łagodniejszych środków
pochodzenia roślinnego. Mądrość natury sprawiła, że w roślinach leczniczych tkwi
wielka siła, ale żeby ją właściwie stosować trzeba spełnić kilka podstawowych warun-
ków. Po pierwsze trzeba wiedzieć, które zioła, jakie ich części lecznicze i kiedy zbie-
rać. Po drugie jak je przetwarzać i jak używać, aby zachowały najwięcej substancji
•
czynnych, po trzecie – jakie substancje aktywne są w ziołach najcenniejsze z punktu
widzenia człowieka i jak mogą one wspomagać nasze organizmy bez pozostawiania
skutków ubocznych, i po czwarte wreszcie – które z nich wybrać i jak stosować, aby
pomogły naszemu zdrowiu.
We wstępach do wszystkich moich książek ciągle powtarzam. Jedno jest niepod-
ważalne: natura sama w swej mądrości przygotowała najlepsze lekarstwa, ale już od
nas zależy jak będziemy z nich korzystać.
Zanim opowiem Państwu, o czym jest ta moja piąta już książka, chciałbym po-
nownie podkreślić, że stosowanie leków naturalnych niesie duże nadzieje, a poszu-
kiwanie coraz to nowych właściwości leczniczych roślin i leków uzyskiwanych z ziół
jest stale kontynuowane. To ogromnie budująca praca, która wymaga wyobraźni,
wiedzy, wytrwałości, czasu i nakładów finansowych w poszukiwanie na całym świe-
cie nowych roślin, zawierających cenne dla zdrowia właściwości. To ogromne wy-
zwanie dla współczesnej medycyny naturalnej.
Książka ta skierowana jest do wszystkich tych z Państwa, którzy chcą mieć zdrowe
serce i sprawnie działający układ krążenia. Zawiera sprawdzone informacje, wska-
zówki i konkretne porady, jakimi roślinami leczniczymi i uzyskanymi z nich prze-
tworami można przeciwdziałać wystąpieniu określonych chorób układu krążenia,
jak je ograniczać, ale też i leczyć. Pamiętajmy jednak, że w chorobach układu krąże-
nia stosowanie roślin leczniczych ma głównie charakter zapobiegawczy. Są dobrze
tolerowane i dlatego nadają się do długotrwałego leczenia, a podstawowym celem
ich stosowania jest niedopuszczenie, aby groźne choroby układu krążenia w ogóle
miały szansę się rozwinąć.
Omówiłem najważniejsze choroby, najpowszechniej występujące w dolegliwoś-
ciach serca i układu krążenia i zioła najbardziej przydatne w profilaktyce i ich lecze-
niu. Uszeregowałem też ponad 100 ziół i mieszanek ziołowych, które mogą pomóc
w dolegliwościach układu krążenia.
Przedstawiłem podstawowe właściwości roślin leczniczych, które predysponu-
ją je do stosowania na serce i układ krążenia. I wreszcie wymieniłem i opisałem
znaczące preparaty ziołowe i leki naturalne dostępne na rynku bez recepty, a także
zioła i najbardziej skuteczne mieszanki ziołowe – suplementy diety, znane ze swych
właściwości przeciwmiażdżycowych, przeciwcholesterolowych, przeciwcukrzyco-
wych i przeciwnadciśnieniowych, korzystnie działających w dolegliwościach serca,
przeciwdziałających wystąpieniu wielu ważnych chorób układu krążenia.
Książka ta – mam nadzieję – dostarczy niezbędnej wiedzy i praktycznych infor-
macji tym wszystkim z nas, którzy mają różnego rodzaju dolegliwości serca takie jak
arytmia serca, kołatanie serca, osłabienie serca, zaburzenia rytmu serca czy choroby
układu krążenia jak: miażdżyca, cukrzyca, wysoki poziom cholesterolu i trójglicery-
dów, nadciśnienie tętnicze – jak przede wszystkim zapobiegać tym przypadłościom.
Jak je leczyć – jakie zioła i naturalne leki, w jakich ilościach i w jaki sposób stosować,
aby zatrzymać postęp tych niebezpiecznych dla życia schorzeń. Jak skutecznie po-
prawić krążenie? Jak uspokoić osłabione serce? I wreszcie jak je wzmocnić? W książ-
ce tej omówiono prawie sto ziół i kilkaset przetworów ziołowych, które powinny
być ważnym składnikiem każdej kuracji wzmacniającej serce i przeciwdziałającej
•
poważnym chorobom układu krążenia. Zioła i ich przetwory oraz naturalne leki po-
winny być istotnym elementem (razem z aktywnością fizyczną i zdrowymi nawyka-
mi żywieniowymi w zapobieganiu dolegliwościom serca i powikłaniom) będących
następstwem chorób układu krążenia.
Książka ta jest przeznaczona dla tych wszystkich, którzy nie zawsze w najlżejszych
dolegliwościach serca i układu krążenia chcą być traktowani środkami chemicznymi
i zechcą dowiedzieć się, że można pomóc sercu i przeciwdziałać miażdżycy, cukrzy-
cy, nadciśnieniu i wysokiemu poziomowi cholesterolu i lipidów przy pomocy ziół
w postaci prostych w użyciu naparów, odwarów bądź nalewek ziołowych.
Współczesny świat pełen pośpiechu, stresów, braku czasu aby zadbać o własne
zdrowie, wielogodzinne siedzenie przy komputerach, powszechna chemizacja za-
równo środowiska jak i tego, co jemy i pijemy, złe nawyki żywieniowe, ale przede
wszystkim brak ruchu, przyczyniają się do wzrostu liczby ludzi z dolegliwościa-
mi i schorzeniami serca i układu krążenia. Codziennie przybywa wśród nas osób
z wysokim poziomem cholesterolu, nadciśnieniem, cukrzycą i zagrożeniem chorobą
wieńcową.
W organizmach natomiast, następują zmiany, które w rezultacie mogą dopro-
wadzić do zawału albo udaru. Choroby serca i układu krążenia statystycznie są naj-
częstszą przyczyną śmierci, nie tylko w Polsce.
Cywilizacja obok wielu wspaniałych, służących człowiekowi wynalazków niesie
również wiele problemów zdrowotnych. Przyczynami tego stanu obok czynników
dziedzicznych jest także konserwowana żywność, sztuczne barwniki, skażenie wody
i powietrza. Siedzący tryb życia, brak ruchu, niezdrowe nawyki żywieniowe – oto
główne czynniki ryzyka chorób serca i układu krążenia. Jak to zmienić? Co zrobić,
żeby się przed tym uchronić? Od nas samych zależy, czy potrafimy wśród zgiełku
współczesnego świata umiejętnie korzystać z darów natury. Wszak mądrości natury
nic nie dorówna.
Leki chemiczne w wielu przypadkach przynoszą natychmiastową ulgę, a często
ratują życie, ale nie usuwają przyczyn, które powodują np. arytmię czy kołatanie
serca lub podwyższony poziom cholesterolu i trójglicerydów i do tego pociągają za
sobą wiele szkodliwych dla innych organów człowieka skutków ubocznych. Powsta-
je złudne przeświadczenie o potędze chemicznej pigułki, ale tak nie jest.
W ostatnich latach świat zmienił swoje podejście do leków chemicznych i wy-
raźnie zwraca się w kierunku łagodniejszych środków pochodzenia naturalnego.
Zainteresowanie na świecie produktami naturalnymi jest ogromne i systematycznie
rośnie.
Medycyna naturalna oparta na wiedzy płynącej z głębi dziejów i poparta do-
świadczeniem wielu pokoleń – nie jest modą ale najbardziej rozsądnym podejściem
– wręcz koniecznością. Wielką rolę spełniają tu właśnie zioła i przetwory z nich
uzyskiwane, często w bardzo prosty sposób, aby zachować jak najwięcej substancji
czynnych. Zioła działają wolniej, ale często skuteczniej i stosowane rozważnie i ze
znajomością ich podstawowych właściwości – praktycznie bez skutków ubocznych.
I tu istotna uwaga. Nie wystarczy rozpocząć stosowania ziół, kiedy upewni nas
lekarz i wyniki ostatnich badań, że z naszym sercem nie jest najlepiej. Najważniejsza
•
jest profilaktyka i dlatego chociażby z tej książki dowiemy się, jakie zagrożenie dla
zdrowia i życia stanowią choroby serca i układu krążenia. Od czego zacząć? Ko-
nieczne są badania.
Badania profilaktyczne jak sama nazwa wskazuje mają zapobiegać. Badamy się,
żeby sprawdzić, czy wszystko jest w porządku, a jeśli nie, to żeby ustalić, co nam do-
lega i określić chorobę zanim narobi nam w życiu szkody. Krew, cholesterol, cukier
czy ciśnienie – te badania powinnyśmy wykonywać przynajmniej raz w roku. Po ich
analizie (możemy to zrobić często sami, a jeśli nie, to pokazujemy je lekarzowi i on
oceni) dowiemy się, czy potrzebne są jeszcze inne, bardziej specjalistyczne analizy.
Oznacza to, że każdy z nas powinien takie podstawowe badania raz do roku wyko-
nać, nawet jeśli nic mu nie dolega. Zaczynamy od ogólnego badania lekarskiego.
Ciśnienie tętnicze zwykle mierzymy przy okazji każdej wizyty u lekarza. War-
tości ciśnienia wyrażone są milimetrach słupka rtęci (mm/Hg), a wynik podawany
jest zwykle w takiej postaci: 120/80 mm/Hg. Pierwsza z podanych wartości ozna-
cza ciśnienie skurczowe, druga rozkurczowe. Za nadciśnienie uznaje się wartości
równe lub przekraczające 140 mm/Hg dla ciśnienie skurczowego lub przekraczające
90 mm/Hg dla ciśnienia rozkurczowego.
Następnie robimy ogólne badanie krwi. Z pobranej krwi, po analizie będzie spo-
rządzony lipidogram, czyli zapis stężenia cholesterolu i trójglicerydów.
To badanie jest szczególnie ważne dla osób z nadciśnieniem i cukrzycą, a także
otyłych i palaczy. O prawidłowych wartościach cholesterolu, trójglicerydów i pozio-
mie cukru będzie mowa w rozdziałach poświęconych tym chorobom.
Generalnie należy poznać własny organizm. Po przeprowadzeniu stosownych
badań należy ustalić wspólnie z lekarzem jakie mamy dolegliwości i z powodu jakich
chorób układu krążenia cierpimy. Konieczne jest poznanie ich przyczyn i dopiero
wówczas można przystąpić do leczenia. Nikła skuteczność leczenia farmakologicz-
nego wielu dolegliwości serca i chorób układu krążenia dzięki fitoterapii stwarza
możliwość uzyskania dobrych efektów.
Zaletą leczenia ziołowego jest podawanie substancji czynnych w formach łatwo
przyswajalnych przez organizm i działających kompleksowo. Kolejną zaletą tego le-
czenia jest jego mała toksyczność i brak działań ubocznych, czego nie można powie-
dzieć o stosowanych lekach syntetycznych.
W tym miejscu można nawet pokusić się o stwierdzenie, że zioła nie cieszą się
wielką popularnością wśród producentów leków opartych na chemii. Nic w tym
dziwnego, dlatego że rośliny lecznicze stanowią bardzo groźną konkurencję dla le-
karstw otrzymywanych sztucznie. Są bowiem tanie i „niestety” także – pomagają.
Zastanawiające, prawda? Ale nie bardzo. Pomyślmy o tym. Czy zdołamy z ziół właś-
ciwie korzystać w znacznej mierze zależy od nas samych.
Nasze zdrowie leży przede wszystkim w naszych rekach. Ziołolecznictwo pozwa-
la na wzbogacenie metod leczniczych i jest pomocne w kompleksowym leczeniu
dolegliwości serca i wielu chorób układu krążenia.
Samoleczenie może też stanowić konieczną alternatywę w przypadku łagodnych
dolegliwości serca i niezbyt groźnych w początkowych stadiach, ale jasno określo-
nych chorób układu krążenia.
•
W książce tej, którą teraz oddaję do rąk czytelników, oprócz podstawowych wia-
domości i informacji z zakresem zielarstwa i ziołolecznictwa znajduje się opis zna-
czących właściwości leczniczych we wspomaganiu serca i terapii schorzeń układu
krążenia. Przedstawiam w niej sprawdzone w badaniach naukowych rośliny leczni-
cze i uzyskane z nich przetwory, a także klasyfikację najbardziej znanych ziół, któ-
rych właściwości przesądzają, że właśnie te zioła są najodpowiedniejsze w łagodze-
niu dolegliwości serca i poprawiają krążenie krwi.
Opisuję także najczęściej występujące – są to także niestety najgroźniejsze dla
zdrowia dolegliwości serca i choroby układu krążenia i omawiam szeroko właściwo-
ści ziół przydatnych do ich leczenia. Podaję także jasne kryteria doboru poszczegól-
nych roślin zielarskich i ich przetworów do konkretnego schorzenia.
W rozdziale poświęconym monografiom prezentuję również najbardziej istotne
właściwości roślin leczniczych wyróżniających się korzystnym oddziaływaniem na
serce, układ krążenia, a także często na inne układy, chociażby na układ mięśniowo-
kostny i nerwowy.
Skrótowo przedstawiam (z uwagi na ograniczoną objętość tej książki) także opis
roślin leczniczych i ich występowanie. Tego rodzaju informacje zostały umieszczone
w szerokim ujęciu w mojej pierwszej książce pod tytułem Prawie wszystko o ziołach
(dwa wydania) i jej modyfikacji pod tytułem: Zioła, praktyczny poradnik o ziołach
i ziołolecznictwie (trzecie wydanie).
Na początku książki opowiedziałem co warto wiedzieć o zielarstwie i ziołolecz-
nictwie, omówiłem podstawowe substancje czynne, które decydują o wykorzystaniu
ziół do leczenia wielu różnych schorzeń, w tym także dolegliwości serca i chorób
układu krążenia. Dalej opisałem najbardziej skuteczne zioła jednorodne, a tak-
że mieszanki ziołowe i inne przetwory pomocne w profilaktyce dolegliwości serca
i układu krążenia i leczeniu tych schorzeń.
Każdy z czytelników będzie miał możliwość poznania, jakie zioła jednorodne lub
mieszanki ziołowe czy preparaty przetworzone może stosować w niedomaganiach ser-
ca i problemach z krążeniem. Należy jednak pamiętać, że każdy z Państwa, kto zde-
cyduje się na leczenie ziołami i preparatami naturalnymi powinien najpierw wykonać
niezbędne badania, właściwie odczytać ich wyniki i dopiero po konsultacji z lekarzem
ustalić rodzaj i charakter jego dolegliwości oraz przyczyny schorzeń, na które cierpi.
Samoleczenie – tak, ale po przeprowadzeniu niezbędnych badań i konsultacji
z lekarzem prowadzącym, aby nie tylko złagodzić ból i inne objawy, ale ograniczać,
a nawet eliminować czynniki ryzyka powodujące określone dolegliwości serca i cho-
roby układu krążenia. Powtórzmy: w przypadku jakichkolwiek wątpliwości koniecz-
nie należy konsultować się z lekarzem.
Informacje zawarte w tej książce pozwolą każdemu z nas, który jest zwolenni-
kiem ziołolecznictwa – po ustaleniu rzeczywistych dolegliwości i zagrożeń w pra-
cy serca i układu krążenia – podjąć terapię lekami naturalnymi, a w sytuacji, kiedy
nie wystąpiły jeszcze konkretne dolegliwości, ale mają już miejsce pewne symptomy
świadczące o możliwości ich pojawienia się, przeciwdziałać ich zaistnieniu. Zawsze
lepiej przeciwdziałać nie dopuszczając do nasilenia pojawienia się wyraźnych oznak,
aniżeli leczyć niekorzystne dla zdrowia zmiany w organizmie.
• 10
Dla lepszego zrozumienia jak postępować podam przykład leczenia podwyż-
szonego stężenia cholesterolu i trójglicerydów we krwi ziołami i ich najprostszymi
przetworami. Schorzenie to jest oczywiście opisane w rozdziale V. w jego części pt.
Wysoki poziom cholesterolu i tam też podano przyczyny jego wystąpienia i omó-
wiono właściwości ziół przydatnych do jego terapii.
W tym miejscu postaram się uzmysłowić Państwu też jak podchodzić do zapo-
biegania wystąpieniu innych dolegliwości serca i chorób układu krążenia.
Najsamprzód wykonujemy stosowne badania i po ich właściwym odczytaniu
(można zrobić to samemu, a w przypadku wątpliwości należy poprosić o to leka-
rza), że rzeczywiście mamy podwyższony poziom cholesterolu, a zwłaszcza LDL
czyli tzw. „złego” oraz że stosunek LDL do HDL („dobrego”) nie jest właściwy i np.
że jest jeszcze gorzej, bo „dobrego” jest zbyt mało, a do tego dochodzi podwyższony
poziom trójglicerydów – nie ma co czekać, trzeba działać. Zakładam, że czytelnik
tej książki jest zwolennikiem ziołolecznictwa i samoleczenia. Nie chce z różnych
powodów, o których była mowa wcześniej, korzystać z preparatów syntetycznych.
Stawia na naturę. Wiadomo powszechnie, ale również w tej książce jest to wyraź-
nie wyartykułowane, że dobry cholesterol (HDL) może złagodzić, chociaż w części
działanie złego cholesterolu, ale gdy złego (LDL) jest zbyt dużo – zaczyna się on od-
kładać w postaci blaszek miażdżycowych w naczyniach krwionośnych, utrudniając
przepływ krwi w początkowej fazie, później może prowadzić do miażdżycy czyli
zwężenia światła tętnic i w konsekwencji poważnych trudności z natlenowaniem
serca i innych części organizmu. Jak się może skończyć lekceważenie podwyższo-
nego poziomu cholesterolu i trój glicerydów we krwi przedstawiono szczegółowo
w dalszej części książki.
Jak powinien korzystać z tej książki zwolennik ziołolecznictwa po utwierdzeniu
się, że ma w swoim organizmie podwyższony poziom cholesterolu i trójglicerydów?
Po pierwsze należy przeczytać dokładnie podrozdział 26. pt. Wysoki poziom
cholesterolu, dowiedzieć się dlaczego dochodzi do podwyższenia poziomu chole-
sterolu, co to jest cholesterol, a także jakie są konsekwencje jeśli występuje w nad-
miarze. Następnie zapoznać się z wszystkimi omawianymi tam ziołami zalecanymi
do terapii tego schorzenia, a więc przestudiować właściwości m.in. ziela karczocha
zwyczajnego, dowiedzieć się, że można stosować napar z tego ziela ale też bogatszą
w substancje czynne nalewkę karczochową. Porównać i ustalić, co może być lepsze,
ale nie podejmować jeszcze decyzji. Dalej zapoznać się z kolejnymi ziołami zaliczo-
nymi do obniżania podwyższonego poziomu cholesterolu: czosnkiem, także nalew-
ką (co daje jej stosowanie), zielem skrzypu polnego (także nalewką), miłorzębem
dwuklapowym (także nalewką miłorzębową).
Konsekwentnie należy zapoznać się także z właściwościami: kory wierzby (także
nalewką wierzbową), imbirem i nalewką z niego, a nawet przeczytać, co daje w ob-
niżaniu poziomu cholesterolu picie maceratu z nasion kozieradki (która też poma-
ga), a także stosowanie lecytyny sojowej, łupin nasiennych babki jajowatej, owoców
grejpfruta czy nalewki grejpfrutowej.
Jak widzimy jest duża paleta ziół na to schorzenie. Już możemy mieć problemy,
co wybrać. Ale to jeszcze nie koniec.
11 •
W rozdziale, o którym mowa, opisano również dosyć dokładnie gotową mieszan-
kę anticholeflos zawierającą zestaw specjalnie dobranych ziół i nalewkę antichole-
flos, sporządzoną na tej mieszance, zawierającą więcej substancji czynnych. Dosko-
nałe efekty w obniżaniu poziomu cholesterolu i trójglicerydów zaobserwowano po
stosowaniu przez 12–16 tygodni mieszanki ziołowej Cholesterol, a po upływie tego
czasu nalewki przeciwcholesterolowej na bazie tej mieszanki.
Następnie należy przestudiować monografie wszystkich wymienionych ziół przy-
datnych w obniżaniu poziomu cholesterolu i przeciwdziałaniu miażdżycy, zwracając
szczególna uwagę na dodatkowe jeszcze właściwości tych roślin leczniczych.
Kolejną ważną sprawą jest powrót do opisu czynników ryzyka podwyższonego
stężenia cholesterolu. Po zapoznaniu się z całością materiałów opisujących właści-
wości i działanie poszczególnych ziół sporządzonych z nich naparów i wyciągów
alkoholowych należy poddać je analizie i ustalić, które konkretnie zioła i mieszan-
ki ziołowe powinny być najbardziej odpowiednie dla mojego organizmu i dokonać
wyboru.
Często przy wyborze mogą nam pomóc właściwości „dodatkowe”, jakie posiada
konkretna roślina zielarska, a które są bardzo istotne dla naszego organizmu.
Dobrym przykładem w tej grupie będzie karczoch zwyczajny. Z monografii tej
rośliny dowiemy się, że liście karczocha, poza tym, że obniżają poziom cholesterolu
we krwi, posiadają niejako „dodatkowo” dla nas ważne właściwości chroniące wą-
trobę. Te ich właściwości przejawiają się we wzmożonej regeneracji miąższu wątroby
i szybszym namnażaniu się jej komórek. Jeśli więc w naszym organizmie pojawia-
ją się sygnały świadczące o niedomaganiach wątroby, powinniśmy przy obniżaniu
podwyższonego poziomu cholesterolu i trójglicerydów – co jest dla nas najważniej-
sze, wybrać stosowanie przetworów z ziela karczocha, a więc łagodniej działający
napar z liści karczocha, na początek pity rano, a wieczorem bogatszą w substancje
czynne nalewkę karczochową (którą sami sobie przygotujemy).
Niejako przy okazji stosowanie przetworów z karczocha wspomaga naszą wątrobę
i przeciwdziała także rozwojowi miażdżycy tętnic i powodowanych przez nią chorób
układu krążenia. Podsumowując ten konkretny przykład zakładamy, że dokonali-
śmy najlepszego wyboru. Takich wyborów drodzy czytelnicy musimy dokonywać,
sami zapoznać się z właściwościami ziół opisanych w monografiach, a jednocześnie
typowanych do stosowania w terapii serca i układu krążenia.
A teraz druga opcja: jeśli nie mamy żadnych problemów z wątrobą, a zależy nam
na jak najszybszym obniżaniu zbyt wysokiego poziomu cholesterolu i trójglicery-
dów wybieramy stosowanie nalewki anticholeflos bądź przeciwcholesterolową, spo-
rządzonych na mieszankach ziołowych anticholeflos i Cholesterol. Więcej informacji
o właściwościach ziół, tworzących te herbaty ziołowe, a także jak samemu sporządzić
w prosty sposób z nich nalewki znajduje się przy omawianiu rozdziału 24 (o którym
mówimy), a także przy chorobie wieńcowej, opisanej w rozdziale V.
Korzystne może być stosowanie na przemian naparów z gotowych herbat zio-
łowych Cholesterol i anticholeflos i nalewek sporządzonych na tych mieszankach.
Można pić codziennie rano np. napar z dwóch saszetek (po 2 g) mieszanki zioło-
wej Cholesterol, a wieczorem pół małego kieliszka 25-ml nalewki anticholeflos przez
• 12
okres 12–16 tygodni. Jeśli dodamy do tego zwiększenie aktywności fizycznej (wy-
starczy 1 lub 2 razy dziennie 30–50 minutowy spacer – dla osób, których stan zdro-
wia pozwala – przemiennie: 400–600 m spaceru i 200 m lekkiego biegu) i racjonalne
odżywianie się. Wtedy powinien nastąpić spodziewany spadek poziomu choleste-
rolu i trójglicerydów średnio o 5 do 15 . Po upływie tego czasu koniecznie należy
wykonać badania potwierdzające spadek poziomu cholesterolu i trójglicerydów.
Czytelnicy tej książki dowiedzą się, jakie są szczególne właściwości ziół przydat-
nych w leczeniu dolegliwości serca i układu krążenia. Jakimi kategoriami kierować
się przy wyborze określonych ziół i ich przetworów. Jakie zioła i przetwory zielarskie
preferować, w jakiej postaci i w jaki sposób je stosować i dawkować. Opisano też jak
rozpoznawać dolegliwości serca i schorzenia układu krążenia, a przede wszystkim
jak im zapobiegać. W jakiej postaci i w jaki sposób przygotować przetwory z najbar-
dziej skutecznych ziół jednorodnych i mieszanek ziołowych we własnym zakresie,
by były pomocne na omawiane w tej książce najpoważniejsze dolegliwości i schorze-
nia układu krążenia.
Rośliny lecznicze są bogatym źródłem substancji aktywnych. Cenną ich zaletą
jest łagodne działanie, brak toksyczności oraz działań ubocznych (za wyjątkiem
kilku roślin silnie działających, których nie należy w żadnym wypadku stosować
bez konsultacji lekarskiej, co w tej książce jest wyraźnie oznaczone). Dlatego zioła
są bardzo chętnie wykorzystywane w ziołolecznictwie, zawierają bowiem substan-
cje, które skutecznie i bezpiecznie potrafią łagodzić wiele problemów zdrowotnych
i dolegliwości, jednocześnie zapobiegając ich nawrotom. Składniki aktywne znajdu-
jące się w roślinach leczniczych, dzięki swoim wielokierunkowym właściwościom
i synergistycznemu działaniu wielu substancji neutralizują działanie wolnych rod-
ników, stymulują krążenie w naczyniach krwionośnych. Specjalnie dobrane składy
gwarantują ich bezpieczne stosowanie przy wielu dolegliwościach serca, chorobach
układu krążenia. Najważniejsza jest jednak profilaktyka czyli zapobieganie. Stoso-
wane regularnie i umiarkowanie jako część sposobu życia, mogą być gwarantem
poprawy stanu zdrowotnego.
W książce tej każdy z nas może znaleźć specjalnie przygotowane herbaty ziołowe
– suplementy diety, daty rocznik 2010, firmy Herbavis, które powstały zgodnie z tra-
dycją i jednoczesnym uwzględnieniem najnowszych wyników badań naukowych,
z myślą o przeciwdziałaniu dolegliwościom serca i wystąpieniu schorzeń układu krą-
żenia.
Na tych mieszankach ziołowych mogą być sporządzane nalewki ziołowe, któ-
re są bogatsze w substancje czynne i doskonale nadają się do wzmocnienia serca
i przeciwdziałania wielu poważnym schorzeniom układu krążenia. Wszystkie te
mieszanki i nalewki zostały szczegółowo omówione w rozdziale V, opisującym naj-
poważniejsze schorzenia układu krążenia i dolegliwości serca. Są to:
■ mieszanka ziołowa i nalewka Circulovis wspomagająca pracę serca, wzmac-
niająca układ krążenia i regulująca ciśnienie krwi – omówiona w podrozdziale 2,
przy arytmii serca,
■ mieszanka ziołowa i nalewka Cholesterol – wspomagająca obniżanie choleste-
rolu i trójglicerydów – omówiona w podrozdziale 4, przy chorobie wieńcowej,
1 •
■ mieszanka ziołowa i nalewka Trombovis – wspomagająca przepływ krwi przez
naczynia krwionośne (głównie nóg) – poprawiająca krążenie i zapobiegająca obrzę-
kom („na lekkie nogi”) – omówiona w podrozdziale 29, przy żylakach,
■ mieszanka ziołowa i nalewka Varivis – przeciw hemoroidom, zwiększająca
elastyczność naczyń krwionośnych – omówiona w podrozdziale 9, poświęconym
hemoroidom,
■ mieszanka ziołowa i nalewka Wspomaganie – w naturalny sposób regulująca
pracę układu krążenia i wspomagająca funkcje fizjologiczne organizmu – omówiona
w podrozdziale 4, przy chorobie wieńcowej i 20, przy osłabieniu serca,
■ mieszanka ziołowa i nalewka Uspokojenie – łagodząca stany niepokoju i uła-
twiająca spokojny sen – omówiona w podrozdziałach przy arytmii serca i nerwicy,
■ mieszanka ziołowa i nalewka Wzmacnianie – przydatna w stanach wyczerpa-
nia i okresie rekonwalescencji, w naturalny sposób wzmacniająca organizm – omó-
wiona w podrozdziale 4, przy chorobie wieńcowej serca,
■ mieszanka ziołowa i nalewka Taraxavis – przyspieszająca metabolizm u osób
z cukrzycą, wyrównująca poziom cukru w organizmie – omówiona w podrozdziale 7,
■ mieszankę ziołową i nalewkę Pankreavis – wspomagającą prawidłowe działa-
nie trzustki omówioną w rozdziale 7 przy cukrzycy,
■ mieszankę ziołową i nalewkę Relaxavis – zwiększającej odporność na stres,
łagodzącej stany niepokoju omówiono w rozdziale 15, przy nerwicy serca,
■ mieszankę ziołową i nalewkę Odporność – wzmacniającą naturalną odporność
organizmu – omówiono przy kołataniu serca w podrozdziale 10.
W książce tej staram się, aby najważniejsze informacje o każdej roślinie lecz-
niczej były podane zawsze z uwzględnieniem, jeśli zachodzi tylko taka potrzeba,
przeciwwskazań i niezbędnych środków ostrożności. Jeszcze raz przypomnijmy, że
w chorobach układu krążenia stosowanie ziół i ich przetworów ma przede wszyst-
kim charakter zapobiegawczy. Stosuje się je, aby groźne choroby układu krążenia nie
miały szansy w ogóle się rozwinąć. Pamiętajmy, że po wykonaniu niezbędnych ba-
dań należy właściwie odczytać ich wyniki, a w przypadku jakichkolwiek wątpliwo-
ści, bądź po stwierdzeniu poważnego schorzenia, które już ma miejsce, koniecznie
konsultować się z lekarzem.
Mam nadzieję, że książka ta okaże się przydatna dla wielu z nas, którzy odczu-
wamy dolegliwości w pracy serca i obserwujemy niepokojące symptomy w układzie
krążenia. Wszak tylko w naszym kraju cierpi na różne choroby układu krążenia kil-
ka milionów ludzi.
Pamiętajmy: w porę wykrytym zagrożeniom można przeciwdziałać stosując wie-
le z opisanych w tej książce ziół i ich prostych przetworów w postaci naparów, od-
warów i nalewek. Zawsze lepiej zapobiegać niż leczyć. Świadomość, że informacje
zawarte w tej książce pomogły wielu czytelnikom będzie stanowić wspaniałą rekom-
pensatę za wkład pracy i serce, jakie włożyłem w jej przygotowanie.
Autor
• 1
i. Co warto wiedzieć o zielarstwie i ziołolecznictwie
Ziołolecznictwo czyli leczenie ziołami to najstarsze źródło wiedzy medycznej. Sto-
sowanie ziół i ich przetworów w lecznictwie jest tak stare jak ludzkość. Od najdaw-
niejszych czasów rośliny były źródłem pożywienia dla człowieka. Poszukując roślin
jadalnych człowiek pierwotny natrafiał na takie, które łagodziły bóle, przyspieszały
gojenie ran i konserwowały żywność. Od wieków też zioła były dla ludzi najważniej-
szymi lekami. Stosowano je do leczenia chorób, łagodzenia bólu oraz zapobiegania
różnych dolegliwościom.
Dokonywało się to metodą prób i błędów i trwało długi czas. Stosowanie ziół
jako lekarstw zostało sprawdzone przez tysiąclecia na wielu pokoleniach naszych
przodków, na wszystkich kontynentach, we wszystkich cywilizacjach. Tysiącletnie
praktyczne doświadczenia ziołolecznictwa, współcześnie są poddawane badaniom
farmakologicznym, które weryfikują je i w wielu przypadkach potwierdzają leczni-
cze właściwości roślin zielarskich.
Gromadzone przez tysiąclecia wiadomości o ziołach i ich działaniu były prze-
kazywane z pokolenia na pokolenie ustnie. Po wynalezieniu pisma zaczęto je spi-
sywać i tak powstały zielniki i herbarze. Potem wraz z rozwojem badań naukowych
wiedza o właściwościach leczniczych ziół doczekała się opracowania i usystema-
tyzowania.
Obecnie istnieją metody leczenia, zarówno tradycyjne jak i nowoczesne, które
czerpią z tej bogatej spuścizny. Ogólnie określa się je jako ziołolecznictwo lub fito-
terapia.
Rośliny lecznicze i roślinne preparaty z nich otrzymywane są szeroko stosowane
w tradycyjnych kulturach na całym świecie. Stają się także coraz bardziej popular-
ne w nowoczesnych społeczeństwach jako alternatywa dla związków syntetycznych.
Ziołolecznictwo stwarza szerokie możliwości doboru odpowiedniej rośliny leczni-
czej do konkretnego zakresu leczenia. Leczenie ziołami uaktywnia siły organizmu
i pobudza go do autoterapii przy własnym wyzdrowieniu.
Zainteresowanie leczeniem środkami naturalnymi jest ogromne i systematycznie
rośnie. Wiara w przemożną siłę antybiotyków już właściwie przemija. Setki tysięcy
ludzi widzi w ziołolecznictwie szansę na poprawę zdrowia, a nawet ratowanie życia
swojego i bliskich. Wielu chce z różnorakich powodów odejść od leków syntetycz-
nych. Leki ziołowe mogą okazać się pomocne dla osób usiłujących zerwać z na-
łogiem brania środków uspokajających, przeciwbólowych lub pigułek nasennych.
Mogą stanowić też alternatywę dla pacjentów cierpiących z powodu efektów ubocz-
nych wywoływanych przez leki syntetyczne.
15 •
Należy jednak podkreślić, że współczesna medycyna i ziołolecznictwo nie muszą
wcale stanowić niedających się pogodzić przeciwieństw, gdyż mogą się doskonale
uzupełniać.
Rośliny lecznicze są przedmiotem wielu badań naukowych na całym świecie. Ich
aktywność biologiczna dzięki badaniom naukowym została poznana i potwierdziła
lecznicze właściwości ziół znane tradycyjnej medycynie od bardzo dawna. Są one
niezwykle skuteczne, ale mogą wywoływać również działania niepożądane. Dlatego
należy zdobyć dostateczną wiedzę o ziołach, aby móc je skutecznie stosować w sa-
moleczeniu czyli autoterapii. Przy tym cały czas należy mieć świadomość, że zioła
i leki roślinne z nich uzyskiwane zawierają zwykle mieszaninę substancji, które dają
razem efekty addytywne lub synergistyczne, często są trudne do zweryfikowania
i wyjaśnienia.
Ziołolecznictwo w wielu krajach Europy jest bardzo popularne jako rozsądna
metoda leczenia wielu dolegliwości i schorzeń. Stosowanie herbat ziołowych i mie-
szanek ziołowych jest bardzo popularne np. w Niemczech, Francji, Włoszech, Wiel-
kiej Brytanii, Austrii, Szwajcarii, a także w Polsce.
Najbardziej nieprzetworzone naturalne produkty jakimi są napary, odwary czy
nalewki pozostają popularną alternatywą dla preparatów leczniczych otrzymywa-
nych ze związków syntetycznych. Obecnie – po latach fascynacji lekami syntetycz-
nymi – obserwuje się powrót do medycyny naturalnej, rośnie bowiem świadomość
niepożądanych działań leków syntetycznych i coraz popularniejsze staje się samo-
dzielne leczenie. Chętnie stosuje się sprawdzone kuracje roślinne spodziewając się,
że przy wielu dolegliwościach, ale i schorzeniach będą przynosiły lepsze skutki od
preparatów syntetycznych.
Zioła oraz uzyskiwane z nich preparaty ziołowe mogą doskonale uzupełniać le-
czenie konwencjonalne. Coraz większym zainteresowaniem cieszą się też suplementy
diety zawierające zioła. O ich wyjątkowości i szerokim zakresie stosowania decyduje
przede wszystkim siła naturalnych składników, które zawarte są w ziołach w op-
tymalnych proporcjach i dzięki temu niejednokrotnie działają podobnie jak dobry
lek nie powodując prawie żadnych skutków ubocznych. Oczywiście nie wszystkie
leki chemiczne da się zastąpić ziołami, ale nawet jeśli nie można znaleźć roślinne-
go odpowiednika można stosować zioła i ich przetwory jako środki wspomagające
i skutecznie uzupełniające leczenie często po obniżonych kosztach.
Leczenie ziołami ma wiele zalet pamiętajmy jednak, że uzyskanie pomyślnych
wyników zależy od właściwego doboru zioła i znajomości działania składników bio-
logicznie aktywnych, a także od sposobu dawkowania. Bardzo ważną sprawą jest
fakt powszechnej dostępności ziół, każdy może je mieć (uprawiać i pozyskiwać ze
stanu naturalnego) jeśli tylko zechce i ma warunki oraz wie jak to robić. Każdy może
również zioła pozyskiwać ze stanu naturalnego jeśli wie które, gdzie i kiedy zbierać.
Każdy z nas może zioła kupić w aptekach i sklepach zielarskich.
Powszechna dostępność ziół umożliwia szerokie ich stosowanie, ale to wymaga
chociażby podstawowej wiedzy na temat ich właściwości leczniczych. O tym jakie
zioła i ich przetwory stosować w profilaktyce, leczeniu schorzeń serca i układu krą-
żenia mówi ta książka. Przekazuję w niej niezbędne informacje o roślinach leczni-
• 1
czych, aby można je było bezpiecznie stosować. To każdy z nas decyduje o własnym
zdrowiu i stosuje zioła w zakresie jaki uzna za stosowne. Chociaż prawo do rozpo-
znania choroby ma lekarz i korzystanie z ziół powinno być z nim konsultowane, to
w rzeczywistości najczęściej tak nie jest.
Należy zatem przekazać społeczeństwu optymalną ilość informacji o tym jakie
zioła i ich przetwory nadają się do określonej dolegliwości lub schorzenia oraz jak
je bezpiecznie stosować. I to starałem się w najbardziej praktyczny sposób uczynić
w tej książce.
Zioła i preparaty roślinne to leki o szerokiej dostępności. Stosowane są często
do samoleczenia. Intencją autora jest, aby informacje zawarte w tej książce posłu-
żyły jako praktyczne wskazówki na temat możliwości stosowania ziół i przetworów
z nich otrzymywanych do leczenia dolegliwości i schorzeń serca i układu krążenia.
1 •
ii. Podstawowe substancje czynne
występujące w roślinach leczniczych
Przyjmuje się, że obecnie spośród 400 tys. gatunków roślin na Ziemi za lecznicze
uznaje się ok. 40 tys., a za dokładniej przebadane można uznać 1–1,5 , czyli za-
ledwie parę tysięcy. Tylko około 2 tys. znajduje się na listach roślin leczniczych.
W Polsce uznaje się za lecznicze ok. 250 gatunków.
Wartość lecznicza roślin zielarskich jest ściśle związana z obecnością w nich okre-
ślonych związków biologicznie aktywnych, zwanych substancjami czynnymi.
Różnorodność substancji czynnych jest zadziwiająca i praktycznie na każde
schorzenie człowieka można znaleźć odpowiednik w świecie roślinnym. W rośli-
nach zielarskich występują związki o różnym składzie chemicznym i w różnych
ilościach. Są to grupy substancji chemicznie czynnych bądź poszczególne substan-
cje będące produktami przemiany materii (metabolizmu) rośliny. Rośliny lecznicze
we współczesnym ziołolecznictwie powinny posiadać określoną zawartość sub-
stancji czynnych, która zapewnia właściwą skuteczność w działaniu. W roślinach
zielarskich występują one przeważnie grupowo, stąd ich działanie na żywy orga-
nizm jest zazwyczaj kompleksowe. Znajomość substancji czynnych występujących
w roślinach zielarskich i ich właściwości farmakologicznych, stanowi podstawę zio-
łolecznictwa.
Substancje te mają bardzo zróżnicowaną budowę chemiczną i cechy fizykoche-
miczne. Oto one:
1. alkaloidy
Tworzą bardzo ważną grupę związków chemicznych i są jedynymi z najsilniej
oddziaływujących na organizm człowieka. W swojej cząsteczce zawierają jeden lub
więcej atomów azotu i mają charakter zasadowy. W roślinie alkaloidy powstają na
drodze biosyntezy z aminokwasów i ich pochodnych. Jest to proces sterowany przez
specjalne enzymy i uwarunkowany genetycznie.
Alkaloidy stanowią związki stałe, rzadko ciecze, zwykle trudno rozpuszczalne
w wodzie, dobrze – w rozpuszczalnikach organicznych. Wiele z nich wykazuje silne
działanie fizjologiczne, zwłaszcza na ośrodkowy układ nerwowy. Do tej pory ziden-
tyfikowano ok. 6 tys. alkaloidów, z czego w lecznictwie stosuje się ok. 100. Alkaloidy
mogą powodować zatrucia spowodowane przedawkowaniem. Dawkowanie alkalo-
idów, zarówno w postaci leków gotowych, jak i wyciągów z ziół, powinien każdora-
zowo ustalać lekarz.
Bogate w alkaloidy są rośliny z rodzin: makowate, marzanowate, psiankowate
i toinowate. Nie udało się natomiast ich znaleźć w roślinach z rodzin: wrzosowate
• 1
i pierwiosnkowate. Surowce zawierające alkaloidy suszy się zwykle albo w warun-
kach naturalnych, albo w suszarni w temperaturze 50°–60°C.
2. antocyjany
To wszechobecne, wielofenolowe barwniki roślinne. Występują w kwiatach, owo-
cach, liściach i pędach, jako barwniki czerwone, niebieskie lub fioletowe, w zależności
od odczynu soku komórkowego. Zabarwienie jest pochodną odczynu środowiska,
w którym się znajdują. W środowisku kwaśnym jest zwykle czerwone, a w środowi-
sku czerwonym – fioletowe. To im zawdzięczają (głównie kwiaty i owoce, rzadziej
liście i łodygi) barwę, którą posiadają, bo są rozpuszczone w ich komórkach. Typo-
wymi surowcami antocyjanowymi są: owoc bzu czarnego, owoc aronii, owoc czarnej
porzeczki, kwiat malwy czarnej, borówka czernica i kwiat bławatka.
Antocyjany to przeciwutleniacze. Usuwają z organizmu ludzkiego wolne rodni-
ki tlenu powstające przy zaburzeniach przemiany materii zmieniając ich negatyw-
ne działanie na ścianki naczyń krwionośnych. Zmniejszają także przepuszczalność
ścian naczyń włosowatych, a więc działają przeciwzapalnie. Suszy się surowce anto-
cyjanowe w temperaturze ok. 100°C.
. antrapochodne związki
To pochodne antronu. Pod względem chemicznym są dość złożone i mają róż-
ne stopnie utlenienia, od których zależą ich właściwości. Podstawowym działaniem
fizjologicznym jest działanie przeczyszczające. Surowce zawierające związki antra-
pochodne należy suszyć w temperaturze ponad 60°C, a korę kruszyny koniecznie
w przekraczającej aż 105°C.
. Flawonoidy
To liczna grupa związków fenolowych, różniących się pod względem struktu-
ry i właściwości. Stanowią jedną z bardziej licznych grup związków występujących
w świecie roślinnym. Są zlokalizowane w soku komórkowym. Ich nazwa pochodzi
od łacińskiego słowa flavus – „żółty”, gdyż charakteryzują się zwykle żółtą barwą.
Cechuje je na ogół niska toksyczność. Charakteryzują się bardzo zróżnicowanymi
właściwościami farmakologicznymi, jak również zastosowaniem w lecznictwie. Część
tych związków, nazywanych bioflawonoidami jak rutyna, kwercetyna i hesperydyna,
zachowuje się podobnie do witaminy P: uszczelniają i wzmacniają ściany naczyń wło-
sowatych, obniżają ciśnienie krwi i ułatwiają organizmowi przyswajanie witaminy C.
bioflawonoidy znajdują się m.in. w zielu fiołka trójbarwnego, gryki i w innych su-
rowcach. Inna grupa flawonoidów wykazuje działanie moczopędne i stosowana jest
w przewlekłych stanach zapalnych nerek, nawet przez dłuższy czas, a także pomoc-
niczo w gośćcu, otyłości i nadciśnieniu tętniczym. Substancje tak działające znajdują
się m.in. w liściach mącznicy, brzozy, zielu skrzypu, rdestu ptasiego, w kwiatach bzu
czarnego i zielu fiołka trójbarwnego. Zioła zawierające flawonoidy działają mo-
czopędnie, żółciopędnie i chronią wątrobę przed szkodliwym wpływem różnych
czynników. Ponadto, obniżając poziom cholesterolu, flawonoidy przeciwdziałają po-
wstawaniu miażdżycy w naczyniach krwionośnych. Opisano też wiele flawonoidów,
1 •
które działają rozkurczowo na mięśnie gładkie, np. przewodu pokarmowego i dróg
żółciowych. Jeszcze inne wykazują działanie przeciwzapalne, przeciwgrzybiczne, prze-
ciwobrzękowe oraz odtruwające, wiążąc metale ciężkie. Flawonoidy charakteryzują
się wieloma farmakologicznymi i biologicznymi właściwościami. Niektóre z nich wy-
kazują również działanie przeciwalergiczne, przeciwwirusowe, przeciwagregacyjne,
przeciwutleniające i przeciwkancerogenne. Mogą działać profilaktycznie, a niekiedy
terapeutycznie w wielu chorobach. Wiele flawonoidów wchodzi w skład preparatów
leczniczych jako środki hamujące przepuszczalność naczyń włosowatych i popra-
wiających krążenie obwodowe, a także ochraniających komórki wątroby i innych
narządów. Jako jedna z najcenniejszych właściwości flawonoidów wymieniana jest
ich zdolność działania antyoksydacyjnego (antyutleniającego) we wspieraniu układu
obronnego organizmu. Ochraniają ważne dla organizmu antyoksydanty, jak witami-
na C, witamina E, glutation. Wiele flawonoidów znajduje zastosowanie w leczeniu
wątroby i ochranianiu naczyń krwionośnych. Flawonoidy posiadają liczne właściwo-
ści biologiczne o korzystnym wpływie na układ sercowo-naczyniowy oraz hamujące
procesy nowotworowe. Oprócz funkcji antyoksydacyjnych, mają zdolność modyfi-
kowania wielu enzymów. Ponadto posiadają zdolność obniżania ciśnienia tętniczego
krwi oraz redukują procesy zapalne, które sprzyjają powstawaniu miażdżycy.
Flawonoidy znajdują się w kwiatach jasnoty białej, kwiatostanach głogu, koca-
nek, kwiatach lipy i rumianku i w wielu innych surowców zielarskich.
Oto przykłady różnokierunkowych działań flawonoidów:
Kwercetyna, luteolina, apigenina i kemferol działają moczopędnie; na układ
krążenia oddziałuje witeksyna, hiperozyd, ginkgetyna, pueraryna, bilibetyna; roz-
kurczająco działa apigenina i likwirytyna; antyagregacyjnie – kwercetyna; przeciw-
utleniająco, np. wobec witaminy C – rutyna, hesperydyna; przeciwgrzybicznie – pi-
nobanksyna, pirocembryna; przeciwalergicznie – znów kwercetyna.
Surowce flawonoidowe powinno się suszyć w warunkach naturalnych lub też
w suszarni w temperaturze 120°C.
5. Garbniki
To bezazotowe substancje roślinne o dość skomplikowanej budowie chemicznej.
Mają zdolności ściągające i cierpki smak. Są wydalinami komórek roślinnych i głów-
nie znajdują się w korze, korzeniach, kłączach, ale występują też w liściach. Dzia-
łanie lecznicze garbniki zawdzięczają właściwościom ściągającym, polegającym na
koagulacji białka (unieczynniają bakterie i ich toksyny). Na powierzchni błon ślu-
zowych oraz tkanki łącznej garbniki tworzą połączenia z białkiem – koagulaty. Stąd
biorą się właściwości przeciwzapalne surowców garbnikowych. Mają zastosowanie
wewnętrzne i zewnętrzne. Stosowane doustnie działają ściągająco na błony śluzowe
i zmniejszają ich przepuszczalność. Wewnętrznie stosuje się je przy biegunce i w nie-
żytach błon śluzowych żołądka i jelit, a także jako odtrutki w zatruciach metalami
ciężkimi oraz krwotokach wewnętrznych.
W ostatnich latach wykazano także działanie przeciwdrobnoustrojowe, przeciw-
alergiczne, immunostymulujące, przeciwmutogenne oraz przeciwwirusowe garbni-
ków, także w stosunku do wirusa HIV.
• 20
Garbniki występują w wielu roślinach leczniczych. Bogate w nie są kora dębu
i wierzby, kłącza pięciornika i wężownika, owoce borówki czernicy, liście borówki
czernicy, brusznicy, orzecha włoskiego, poziomki, szałwii, ziele pięciornika.
Surowce garbnikowe należy suszyć w warunkach naturalnych lub w suszarni
o temperaturze 35–40°C.
. Glikozydy
To związki organiczne o zróżnicowanej budowie chemicznej; składają się z czę-
ści cukrowej i części zwanej aglikonem. Właśnie aglikon, czyli część niecukrowi,
stanowi część aktywną glikozydu i wywiera działanie lecznicze. Aglikonem może
być flawonoid, antocyjan, fenol, lakton, kumaryna, saponina, sterol i inne związki.
W zależności od budowy aglikonu wyróżnia się glikozydy fenolowe, których agliko-
nem jest fenol lub jego pochodne, np. salicyna wykryta w korze wierzbowej. Ponad-
to glikozydy kumarynowe, zwane kumarynami oraz glikozydy irydoidowe, zwane
irydoidami i jeszcze inne grupy.
W zależności od tego jaką grupę glikozydów zawiera surowiec można go suszyć
w warunkach naturalnych lub nawet w temperaturze ponad 100°C.
. Gorycze
Są grupą związków biologicznie czynnych o złożonej budowie chemicznej, które
wyróżniają się gorzkim smakiem. Wyróżnić można dwie grupy: gorycze czyste bez
zapachu oraz gorycze aromatyczne o wyraźnym zapachu wynikającym z obecności
olejków eterycznych. Gorycze pobudzają wydzielanie soków trawiennych w prze-
wodzie pokarmowym i ułatwiają trawienie. W okresie rekonwalescencji są bardzo
przydatne, ponieważ działają uspokajająco i wzmacniająco.
Surowcami zawierającymi gorycze są: drapacz lekarski, goryczka żółta, liść bob-
rka trójlistnego, ziele tysiącznika, krwawnika i piołunu, korzenie mniszka lekarskie-
go i cykorii podróżnika. Gorycze występują zawsze łącznie z innymi substancjami
chemicznymi, dlatego ich oddziaływanie jest integralną częścią składową leczni-
czych właściwości rośliny. Niezależnie od podstawowego działania, np. uspokaja-
jącego, które posiadają – chmiel, kozłek lekarski, wykrztuśnego – szanta zwyczajna,
przeciwzapalnego – bobrek trójlistkowy, czy odpornościowego – nagietek lekarski,
wszystkie te zioła posiadają również charakterystyczne dla goryczy właściwości.
Surowce goryczkowe najlepiej suszyć w warunkach naturalnych.
. Kwasy organiczne
Występujące w roślinach należą do kilku grup chemicznych. Wyróżniamy wśród
nich np. kwasy tłuszczowe, kwasy nukleinowe, kwasy dezoksyrybonukleinowe (DNA)
i kwasy rybonukleinowe (RNA), zawierające informacje genetyczne żywych organi-
zmów.
. oleje tłuste
Są to związki chemiczne, które powstają przez połączenie glicerolu z kwasami
tłuszczowymi, często nazywa się je glicerydami lub lipidami. Gromadzą się głównie
21 •
w takich organach jak nasiona i owoce. Są to substancje zapasowe – energetycz-
ne. Działanie fizjologiczne i lecznicze olejów zależy od tego, jakie kwasy tłuszczowe
wchodzą w ich skład.
Surowce olejowe, zwykle dojrzałe nasiona lub owoce nie wymagają dosuszania.
10. olejki eteryczne
Należą do najbardziej rozpowszechnionych substancji czynnych występujących
w roślinach. Cechą wyróżniającą je wśród innych ziół jest to, że są substancjami
lotnymi o słabym lub silniejszym przyjemnym zapachu i mogą przechodzić w po-
stać gazową już w temperaturze otoczenia. Najczęściej są cieczami o zabarwieniu od
jasnożółtego, poprzez zielonkawy, do niebieskiego. Praktycznie nie są rozpuszczalne
w wodzie, natomiast rozpuszczają się w rozpuszczalnikach organicznych, np. w al-
koholu.
W składzie każdego olejku można wyróżnić jeden lub dwa „elementy” podsta-
wowe, nadające mu szereg konkretnych właściwości – zapach, barwę oraz działa-
nie fizjologiczne. Olejki eteryczne biosyntetyzowane przez rośliny gromadzone są
w zbiornikach, którymi mogą być włoski gruczołowe występujące na powierzchni
kwiatów, liści, owoców czy łodyg lub też kanały olejkowe umieszczone wewnątrz
tkanek.
Olejki eteryczne wykorzystywane są szeroko w ziołolecznictwie. W zależności
od składu posiadają działanie przeciwbakteryjne, moczopędne, przeciwzapalne, wy-
krztuśne, uspokajające i pobudzające wydzielanie soków trawiennych w przewodzie
pokarmowym.
Najprostszym zbiornikiem olejku jest tzw. plamka olejowa, jak w płatkach róży
i fiołka. Gruczoły olejkowe lub włoski gruczołowe to zbiorniki olejkowe znajdują-
ce się w liściach i łodygach mięty, tymianku oraz w kwiatach lawendy, rumianku.
U dziurawca zbiorniki olejkowe znajdują się wewnątrz liścia i pod światło widoczne
są jako tzw. dziurki wypełnione olejkami (stąd wywodzi się nazwa dziurawiec).
Do roślin wyróżniających się zawartością olejków należą: anyż, arcydzięgiel, kmi-
nek, kolendra, koper włoski i ogrodowy, biedrzeniec, lubczyk, pietruszka. Ponadto
lawenda, lebiodka, macierzanka, majeranek, mięta, melisa, rozmaryn, szałwia, ty-
mianek, a także arnika bylica, piołun, krwawnik, oman, rumianek pospolity i rzym-
ski, wrotycz i inne.
Najważniejsze działania to: dezynfekcyjne – olejki lotne hamują rozwój drobno-
ustrojów chorobotwórczych. Silne właściwości odkażające posiada tymol występujący
w olejku z tymianku pospolitego i macierzanki piaskowej. Duże znaczenie mają działa-
jące przeciwzapalnie olejki lotne mięty pieprzowej, krwawnika pospolitego i rumian-
ku. Wszystkie łagodzą też stany napięcia nerwowego. Inne składniki olejków lotnych
jak borneol i kamfora regulują krążenie krwi. Olejki lotne znajdujące się w korzeniu
kozłka lekarskiego (walerianowy) i zielu melisy lekarskiej (melisowy), kłączu tataraku
(tatarakowy) i goździkowcu wonnym (goździkowy) działają uspokajająco.
Olejki lotne mięty pieprzowej, anyżu, kminku, pietruszki pobudzają wydzielanie
soku żołądkowego, ułatwiają trawienie, pobudzają również tworzenie się i wydzie-
lanie żółci. Olejki lotne jałowca i pietruszki pobudzają wydzielanie moczu i działają
• 22
dezynfekująco na przewody moczowe. W schorzeniach górnych dróg oddechowych
wykorzystuje się lecznicze właściwości olejków lotnych znajdujących się w tymianku
pospolitym, anyżu, macierzance piaskowej. Pobudzają wydzielanie śluzu i dezynfeku-
ją drogi oddechowe olejki: sosnowy, szałwiowy, miętowy, czosnkowy i eukaliptusowy.
Działanie bakteriobójcze wykazują olejki z lawendy, a robakobójcze – z wrotyczu.
Surowce olejkowe należy suszyć w temperaturze nieprzekraczającej 35°C, a naj-
lepiej w warunkach naturalnych w miejscach zacienionych i przewiewnych, żeby nie
straciły tak cennych olejków.
11. Saponiny
Saponiny roślinne są złożonymi chemicznie związkami organicznymi o budo-
wie glikozydowej. Glikozydy saponinowe mają część cukrową tzw. glikon oraz część
niecukrowi tzw. aglikon, którym może być związek steroidowy albo triterpenowy.
Saponiny steroidowe należą do saponin obojętnych i występują m.in. w naparstnicy
wełnistej i purpurowej, kozieradce, konwalii i niektórych roślinach zamorskich; na-
tomiast saponiny triterpenowe znajdują się w lukrecji gładkiej (gliceryzyna), myd-
lnicy lekarskiej (saporubina), w kasztanowcu zwyczajnym (escyna), a także w poło-
niczniku, nagietku, pierwiosnku i innych ziołach.
W roślinach zielarskich spotyka się saponiny w różnych organach, tj. w korze-
niach, łodygach, liściach i kwiatach. Znane surowce zawierające saponiny to: ko-
rzeń lukrecji gładkiej, korzeń mydlnicy lekarskiej, korzeń i kwiat pierwiosnka, ziele
nawłoci pospolitej, ziele połonicznika, kwiat, kora i nasienie kasztanowca, kwiat
dziewanny, kwiat stokrotki, ziele fiołka trójbarwnego i wiele innych. Występująca
w korze i kwiatach kasztanowca escyna jest saponiną, która uszczelnia śródbłonek
naczyń włosowatych, działa też przeciwwysiękowo, przeciwzapalnie i przeciwo-
brzękowo, hamując procesy zapalne i polepszając ukrwienie tkanek. W korzeniu
lukrecji znajduje się gliceryzyna działająca m.in. przeciwzapalnie. Wyciągi z ko-
rzenia lukrecji działają rozkurczowo na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego
– obniżają napięcie ścian żołądkowych. Stosowane też są w nadkwaśności żołądka
i nieżytach przewodu pokarmowego, a pojedynczo lub w mieszankach ziołowych
w chorobie wrzodowej żołądka, np. mieszanki ulceflos i w nadkwaśności, np. mie-
szanka acidoflos.
Saponiny wchłaniają się słabo w
Pobierz darmowy fragment (pdf)
