Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00174 005399 20633101 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Źródła sukcesu szkolnego młodzieży licealnej - ebook/pdf
Źródła sukcesu szkolnego młodzieży licealnej - ebook/pdf
Autor: Liczba stron: 202
Wydawca: Impuls Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-7308-642-5 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> naukowe i akademickie >> słowniki
Porównaj ceny (książka, ebook, audiobook).
Czytaj online.
Komentuj

Tematyka książki jest związana z najbardziej aktualnymi pytaniami stawianymi przez wszystkie osoby uczestniczące w procesie edukacji - Co można zrobić, jakie warunki stworzyć, jakie działania podjąć, aby w pełni wykorzystać potencjał uczniów? Pytanie to zostało uzupełnione o szereg pytań szczegółowych: W jakim stopniu poziom intelektualny i poziom rozwoju emocjonalnego sprzyjają odnoszeniu sukcesu szkolnego? Jakie działania mogą podjąć rodzice uczniów? Jakie działania proponowane przez szkołę są najcenniejsze dla rozwoju możliwości ucznia? Jakie działania związane ze środowiskiem rodzinnym i szkolnym mogą stać się przeszkodą ograniczającą rozwój? Opracowanie to jest oparte na badaniach, które były prowadzone wśród młodzieży licealnej, ich nauczycieli i rodziców. Dzięki temu odpowiedzi na pytania, które stały się asumptem do poszukiwań pochodzą z trzech płaszczyzn - od uczniów, rodziców i nauczycieli. Pozwala to na pełniejszą i bardziej wnikliwą analizę zagadnienia.

Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

Źródła sukcesu szkolnego młodzieży licealnej Jolanta Krystyna Boryszewska Źródła sukcesu szkolnego młodzieży licealnej Kraków 2008 © Copyright by Ofi cyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2008 Recenzent: prof. dr hab. Maria Czerepaniak-Walczak Redakcja wydawnicza: Zuzanna Bochenek Projekt okładki: Anna M. Damasiewicz Zdjęcie na okładce: © Anatoly Tiplyashin/Dreamstime.com ISBN 978-83-7308-642-5 Ofi cyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (0-12) 422-41-80, fax (0-12) 422-59-47 www.impulsofi cyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsofi cyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2008 Spis treści Wstęp ............................................................................................................ 11 Rozdział I Znaczenie sukcesu szkolnego dla jakości funkcjonowania młodzieży licealnej .............................................. 13 1. Sukces szkolny – próba zdefi niowania ................................................... 15 1.1. Pojęcie sukcesu .............................................................................. 15 1.2. Osiągnięcia szkolne ........................................................................ 17 1.3. Uczeń osiągający sukces: uczeń zdolny – uzdolniony – utalentowany .............................................................................. 19 2. Predyktory sukcesu szkolnego ................................................................ 21 3. Kierunki zmian systemu edukacyjnego sprzyjające osiąganiu sukcesu szkolnego ................................................ 25 Rozdział II Endogenne uwarunkowania sukcesu szkolnego .............................................. 29 1. Inteligencja jako znaczący predyktor sukcesu szkolnego ........................ 29 2. Modele zdolności – zintegrowana prezentacja znaczenia uwarunkowań endogennych ................................................................. 44 3. Znaczenie uwarunkowań endogennych dla osiągania sukcesu szkolnego w świetle dotychczasowych badań naukowych ...................................... 47 Rozdział III Egzogenne uwarunkowania sukcesu szkolnego .............................................. 51 1. Rodzinne uwarunkowania sprzyjające odniesieniu sukcesu szkolnego .... 51 2. Strategie i style pracy szkoły umożliwiające osiąganie sukcesu szkolnego ........................................... 54 6 Spis treści 3. Czynniki tkwiące w środowisku rówieśniczym współdecydujące o odnoszeniu sukcesu szkolnego .............................. 64 4. Znaczenie czynników egzogennych dla osiągania sukcesów w szkole – w świetle dotychczasowych badań .................................................... 67 Rozdział IV Metodologiczne podstawy badań ................................................................. 75 1. Problemy badawcze ............................................................................ 78 2. Zmienne i wskaźniki ........................................................................... 79 3. Metody i techniki ............................................................................... 82 4. Teren i organizacja badań ................................................................... 85 5. Charakterystyka środowiska szkoły i grupy badanej ............................ 86 5.1. Prezentacja osiągnięć uczniów i nauczycieli I Liceum Ogólnokształcącego w Łomży ....................................... 86 5.2. Charakterystyka grupy badanej .................................................... 90 Rozdział V Poziom inteligencji poznawczej oraz inteligencji emocjonalnej osiąganej przez badaną młodzież licealną ..................................................... 93 1. Poziom inteligencji poznawczej uczniów I Liceum Ogólnokształcącego w Łomży .............................................. 95 2. Poziom inteligencji emocjonalnej badanej grupy ................................ 98 Rozdział VI Obraz sukcesu szkolnego w ocenie młodzieży licealnej, rodziców i nauczycieli .................................................................................. 103 1. Sposoby defi niowania sukcesu szkolnego przez młodzież licealną ......... 103 2. Obraz sukcesu szkolnego w sferze podmiotowej i przedmiotowej uczniów I Liceum Ogólnokształcącego w Łomży ................................ 107 3. Sukces szkolny opisywany w sferze podmiotowej i przedmiotowej przez nauczycieli I Liceum Ogólnokształcącego w Łomży ................... 122 4. Obraz sukcesu szkolnego w sferze podmiotowej i przedmiotowej prezentowany przez rodziców uczniów I Liceum Ogólnokształcącego w Łomży .............................................. 127 Spis treści 7 Rozdział VII Znaczenie badanych czynników endogennych dla odnoszenia sukcesu szkolnego przez młodzież licealną ............................ 135 1. Związek poziomu inteligencji poznawczej z sukcesem szkolnym ...........136 2. Związek poziomu inteligencji emocjonalnej z sukcesem szkolnym ........145 Rozdział VIII Znaczenie czynników egzogennych dla osiągnięcia sukcesu szkolnego przez młodzież licealną ............................ 151 1. Determinanty sukcesu szkolnego – w ocenie uczniów ........................ 152 2. Rola szkoły w osiąganiu sukcesu szkolnego – w ocenie nauczycieli ...... 156 3. Znaczenie funkcjonowania szkoły dla odniesienia sukcesu szkolnego – w ocenie rodziców .......................162 4. Determinanty sukcesu szkolnego związane z funkcjonowaniem rodziny – w ocenie rodziców ................ 166 5. Rola rodziny w osiąganiu sukcesu szkolnego – w ocenie nauczycieli .... 168 Podsumowanie ............................................................................................ 177 Postulaty ................................................................................................ 184 Bibliografi a .................................................................................................. 187 Akty prawne ........................................................................................... 195 Spis tabel ..................................................................................................... 197 Spis rysunków ............................................................................................. 199 Niniejsza publikacja powstała na podstawie rozprawy doktorskiej, która została napisana w Instytucie Pedagogiki Uniwersytetu Szczecińskiego pod kie- runkiem dr hab. prof. US Barbary Kromolickiej. Zarówno proces tworzenia koncepcji badań, jak i późniejsza analiza zebranych danych czy opracowanie wniosków – dokonane pod kierunkiem Pani Profesor – były niezwykle interesu- jące i twórcze. Przyczyniły się do weryfi kacji dotychczasowych koncepcji mojej pracy pedagogicznej, były inspiracją dla rozwoju zawodowego, ale zrodziły też wiele pytań i wątpliwości, które nadal mnie nurtują i domagają się poszukiwania odpowiedzi na nie. Długi i trudny proces powstawania dysertacji jest trudnym do przecenienia doświadczeniem i za to cenne doświadczenie jeszcze raz dziękuję Pani Profesor Barbarze Kromolickiej. Chciałabym również serdecznie podziękować Recenzentom pracy: Profesor dr hab. Marii Czerepaniak-Walczak i dr. hab. prof. UAM Eugeniuszowi Pio- trowskiemu. Wiele cennych uwag zawartych w Ich recenzjach pozwoliło mi na wprowadzenie zmian do przygotowywanego opracowania. Jednocześnie dziękuję wszystkim nauczycielom, uczniom I Liceum Ogólno- kształcącego w Łomży oraz ich rodzicom za pomoc i cierpliwość wykazaną w pro- cesie zbierania informacji. Kontakt z tymi osobami był naprawdę niecodziennym doświadczeniem i mam nadzieję, że został spożytkowany we właściwy sposób. Osobne, bardzo gorące podziękowania należą się Pani Danucie Zawadzkiej, która wspierała mnie na każdym etapie pracy – zarówno w sposób czysto mery- toryczny, jak i stanowiąc niezastąpioną podporę psychiczną. Z kolei Dr Janusz Sasak był nie tylko moim niezawodnym i niezwykle cierpliwym doradcą-informa- tykiem, ale również towarzyszył mi w każdej trudnej chwili podczas pisania pracy. Cieszę się i dziękuję, że spotkałam Ich na swojej drodze. Dziękuję raz jeszcze wszystkim wymienionym osobom oraz tym, których tutaj nie przywołuję – pamiętam o nich i jestem im niezwykle wdzięczna za co- dzienne wsparcie. Dziękuję serdecznie! Jolanta Boryszewska Wstęp Istotnym problemem związanym z funkcjonowaniem człowieka jest poszu- kiwanie odpowiedzi na pytanie: co należy robić, jak się zachowywać, czym się kierować w swoich wyborach, aby mieć poczucie szczęścia, spełnienia, satysfak- cji? Takie uczucia bardzo często towarzyszą sukcesom odnoszonym w ważnych dziedzinach życia, dlatego też psychologia, pedagogika, socjologia czy fi lozofi a próbują znaleźć odpowiedź na to pytanie. Starają się określić czynniki umożli- wiające ich osiągnięcie – każda z tych nauk w sobie właściwy sposób. Psychologia pierwsze próby wyjaśnienia tego zagadnienia związała z inteligencją – to ona po- winna warunkować mądre, satysfakcjonujące zachowanie prowadzące do osiąg- nięcia sukcesu. Dotychczasowe badania1 pozwoliły odkryć, że jest ona czynnikiem koniecznym, ale niewystarczającym. Równie istotne są umiejętności związane z funkcjonowaniem w społeczeństwie, pewne cechy osobowości, system wartości i poziom motywacji. Znaczenie pełnego rozwoju potencjału człowieka jest szczególnie mocno podkreślane przez reprezentantów psychologii humanistycznej2. 1 Psychologia zdolności. Współ czesne kierunki badań. Red. A. E. Sękowski. Warszawa 2004; Twór- czość, zdolności, wychowanie. Red. S. Popek, t. 1–3. Lublin 1989; Z badań nad zdolnościami i uzdol- nieniami młodzieży. Red. S. Popek. Lublin 1987; E. Nęcka: Inteligencja. Geneza – Struktura – Funkcje. Gdańsk 2002; J. Strelau: Inteligencja człowieka. Warszawa 1997; Psychologia – podręcznik akademicki. Red. J. Strelau, t. 2. Gdańsk 2000; D. Goleman: Inteligencja emocjonalna. Poznań 1997; D. Seligman: O inteligencji prawie wszystko. Kontrowersje wokół ilorazu inteligencji. Warszawa 1995; R. J. Sternberg: Psychologia poznawcza. Warszawa 2001; H. Gardner, M. L. Kornhaber, W. K. Wake: Inteligencja. Wie- lorakie perspektywy. Warszawa 2001; H. Gardner: Multiple Intelligences. h e h eory in Practice. New York 1993. 2 E. Fromm: Ucieczka od wolności. Warszawa 1999; E. Fromm: O sztuce miłości. Poznań 1997; A. H. Maslow: Motywacja i osobowość. Warszawa 1990; Przełom w psychologii. Red. K. Jankowski. War- szawa 1998; K. Jankowski: Od psychiatrii biologicznej do humanistycznej. Warszawa 1975; J. Kozielecki: Koncepcje psychologiczne człowieka. Warszawa 1997. 12 Wstęp [...] psychologowie humanistyczni kładą główny nacisk nie na ujawnianie i zaspokaja- nie wewnętrznych potrzeb i popędów człowieka, lecz na ujawnianie i aktywizowanie jego wewnętrznych możliwości, inaczej mówiąc, na jego samorealizację3. Zgodnie z założeniami tej koncepcji, dążenie do samorealizacji jest motorem działań podejmowanych przez człowieka, a jednocześnie źródłem satysfakcji, speł- nienia, a czasami poczucia sukcesu. Możliwość przeżywania satysfakcji związanej z osiągnięciem sukcesu jest szczególnie istotna dla młodych osób, gdyż stanowi inspirację dla ich rozwoju, dla rozbu dzenia posiadanego potencjału. Miejscem, w którym pojawia się szczególna szansa na zwycięstwo (wygraną, sukces), jest szkoła. Czas pobytu w szkole jest ważny z tego powodu, że wówczas rodzą się aspiracje młodego człowieka, zapadają decyzje związane z karierą edukacyjną. Konfrontacja podejmowanych starań i uzyskiwanych wyników może współde- cydować o późniejszym podejściu do wyzwań, jakie będą przed nim stawiane lub jakie sam będzie stawiał przed sobą. Ten okres decyduje więc o poczuciu własnej wartości, o poziomie przyszłych aspiracji, rodzaju podejmowanych zadań. Dlatego też istotne jest wnikliwe badanie tych środowisk szkolnych, w któ- rych uczniom i nauczycielom udało się odnieść sukces. Pozwalają one na określe- nie tego, jaki obraz sukcesu szkolnego mają uczniowie, ich rodzice i nauczyciele. Służą również określeniu warunków, które (jeżeli zostaną spełnione) będą sprzy- jały pełnemu i jednocześnie satysfakcjonującemu rozwojowi uczniów. Równie ważne jest określenie barier (związanych z cechami ucznia, funkcjonowaniem szkoły i rodziny), które mogą stanowić najistotniejsze przeszkody na drodze do pełnego rozwoju potencjału uczniów. Wykorzystanie takiej wiedzy pozwoli na to, aby okres szkoły średniej mógł się stać efektywnym, cennym i satysfakcjonującym etapem rozwoju. Jednocześnie należy pamiętać, że jeżeli nauczyciele i rodzice nie wykorzystają tego czasu – lub, co gorsza, wykorzystają go źle – potencjał młodych osób nie zostanie obudzony i będą one funkcjonowały poniżej swoich faktycznych moż- liwości, przyjmując postawę bierną wobec dynamicznie zmieniającej się rzeczy- wistości, ponieważ nie będą ufały swojej wiedzy i umiejętnościom. Obawiając się szybko zachodzących zmian, zupełnie dla nich niezrozumiałych i budzących poczucie zagrożenia, z pewnością nie staną się ich autorami czy choćby uczestni- kami. Prawdopodobnie pójdą drogą wyznaczoną znanymi stereotypami. 3 T. Tomaszewski: Główne idee współczesnej psychologii. Warszawa 1998, s. 87. Rozdział I Znaczenie sukcesu szkolnego dla jakości funkcjonowania młodzieży licealnej Badania i analizy teoretyczne prowadzone przez pedagogów, jak również obser- wacja funkcjonowania uczniów rzeczywiście potwierdzają to, że niezwykle cenne dla ich rozwoju są różnego rodzaju doświadczenia, które pozwalają im przeży wać uczucie satysfakcji. Poza tym młodzi ludzie są szczególnie wyczuleni na ocenę ich osoby, nie tolerują manipulacji. Dlatego też sytuacja, kiedy zdolny uczeń pracuje bardzo ciężko, a otrzymuje nieadekwatne, niskie oceny, jest dla niego niezrozu- miała i działa demo bilizująco. Dla młodych osób zasady funkcjonowania świata są czarno-białe, nie potrafi ą i nie chcą analizować i uwzględniać – oczywistych dla dorosłych – niuansów. Przy tym jest to okres, w którym skrajna koncentracja na sobie owocuje zachowaniami egoistycznymi, co z kolei powoduje szczególne wyczulenie na własny temat, na ocenę swojej osoby. Obserwacja życia szkolnego potwierdza, że część zdolnych młodych osób zbiera laury, ale (niestety) inni niemal codzienne przeżywają niezasłużone poraż- ki. Jest to intrygujące i rodzi pytanie o to, dlaczego osoby o bardzo zbliżonym potencjale intelektualnym zajmują skrajne pozycje w klasie. Problem przeżywania suk cesu czy doznawania porażki dla ucznia mającego świadomość swoich możli- wości jest istotny nie tylko w kontekście doświadczeń szkolnych. Stanowi ważne doświadczenie życiowe. Zdarzenia z tego okresu często decydują nie tylko o nasta- wieniu do poszcze gólnych przedmiotów czy nauczycieli. Jest to istotny, o ile nie najistotniejszy, etap budo wania własnej tożsamości. Procesowi temu towarzyszy totalna destabilizacja, która nastę puje nawet w optymalnych warunkach rozwoju młodego człowieka1. W tym okresie podejmuje on wysiłek określenia tego, co chce robić i kim chce być2. Jeżeli w jego życiu pojawiają się sytuacje, które są dla 1 L. Witkowski: Rozwój i tożsamość w cyklu życia. Studium koncepcji Erika H. Eriksona. Toruń 2000, s. 51. 2 Ibidem, s. 57. 14 Rozdział I. Znaczenie sukcesu szkolnego dla jakości funkcjonowania młodzieży... niego nowe, trudne, a jednocześnie pozbawione wewnętrznej logiki, można się domyślać, że proces ten staje się jeszcze trudniejszy i siłą rzeczy bardziej brzemien- ny w skutki w życiu dorosłym. Wielu uczniów, broniąc się przed przeżywaniem niezrozumiałej dla nich porażki, stara się lekceważyć oceny, jakie otrzymuje w szkole. Jednak z rozmów z nimi wynika, że są one istotnym źródłem informacji na temat własnej osoby. Jak pisze Z. Kwieciński3, R. Meighan4 czy R. J. Sternberg5, uczniowie zaczynają przejawiać zachowania adekwatne do wyznaczonej im przez nauczyciela pozycji. Uruchamia to mechanizm „naznaczania” (Meighan), „wykluczania” czy margina- lizacji (Kwieciński). Zachowanie ucznia zaczyna wyraźnie potwierdzać ocenę, czy szerzej – opinię nauczyciela, która staje się samospełniającą się przepowiednią. Teoretycznie niemal wszystkie szkoły podejmują nieustanny wysiłek mający na celu badanie osiągnięć szkolnych jako jednego z elementów sukcesu. Wydaje się jednak, że jest to proces oceniania skuteczności działania szkoły, a nie jej zdolności do rozwijania potencjału intelektualnego ucznia. Może w dobie dokonujących się przemian w oświacie jest to doskonały moment, aby zadać sobie pytanie, czy w procesie oceny własnej pracy szkoła nie za bardzo koncentruje się na ekonomii działania, na bez kolizyj nym przepływie uczniów przez jej system, pomijając jakość swojego funkcjonowa nia, a co za tym idzie, jakość życia szkolnego – ocenianą z perspektywy pełnego wykorzystania potencjału jej uczniów. Konieczność głębszej refl eksji nad znaczeniem odniesienia sukcesu szkolnego potwierdzają najnowsze badania prowadzone przez H. Świdę-Ziembę6. W swoim opra cowaniu pisze ona o zmianach zachodzących w sposobie funkcjonowania młodzieży. Badania prowadzone niemal nieprzerwanie od lat pięćdziesiątych ubiegłego stulecia wskazują, że osiągnięcia szkolne stały się wskaźnikiem sukcesu na poziomie szkoły. Do niedawna na pytania dotyczące tego zagadnienia ucznio- wie odpowiadali bardzo niechętnie, natomiast w czasie ostatnich badań bez oporu podejmowali rozmowę na ten temat, mówiąc o ocenach szkolnych w kategoriach sukcesu lub porażki. Rozważania teoretyczne, doświadczenie związane z pracą pedagoga, refl eksje stąd płynące oraz wnioski z badań skłaniają do podjęcia próby określenia znacze- nia, jakie dla uczniów ma poczucie sukcesu, jaki mają jego obraz nie tylko oni, ale również ich rodzice i nauczyciele, oraz jakie czynniki związane z ich funkcjonowa- niem warunkują jego osiągnięcie. 3 Z. Kwieciński: Nieuniknione? Funkcje alfabetyzacji w dorosłości. Toruń – Olsztyn 2002; Z. Kwie- ciński: Wykluczanie. Toruń 2002; Z. Kwieciński: Tropy – Ślady – Próby. Poznań – Olsztyn 2000. 4 R. Meighan, L. Berton, S. Walker: Socjologia edukacji. Toruń 1993, s. 323–330. 5 R. J. Sternberg: Successful Intelligence. New York 1997, s. 22–26. 6 H. Świda-Ziemba: Młodzi w nowym świecie. Kraków 2005. 1. Sukces szkolny – próba zdei niowania 15 1. Sukces szkolny – próba zdei niowania 1.1. Pojęcie sukcesu Sukces jest pojęciem obecnym w bardzo wielu dziedzinach naszego życia. Po- jawia się w języku potocznym, ale chyba największą karierę to słowo zrobiło w ję- zyku ekonomistów, czy może raczej – w języku związanym z biznesem. Pomimo częstego występowania jego znaczenie nie jest precyzyjne, a jego zakres rozciąga się od określenia używanego dla pomyślne zakończonego epizodycznego działania po niemal równoważnik szczęścia. Czasami spotykamy się ze sformułowaniami dość śmiało łączącymi sukces właśnie ze szczęściem: „Osiągnąć sukces – to oczywiście mieć szczęście”7. Popularność tego słowa często zwalnia autorów z obowiązku objaśniania go, dlatego też trudno jest znaleźć jego defi nicję, mimo że tak często bywa ono używane przez osoby piszące o sukcesie, a nawet doradzające, jak można go odnieść w biznesie8. W Słowniku języka polskiego możemy znaleźć jego defi nicję ogólną: „sukces – udanie się czegoś, pomyślny wynik jakiegoś przedsięwzięcia, jakiejś imprezy itp.; powodzenie, triumf”9. Słowo „sukces” zgodnie z sugestią zawartą w Słowniku poprawnej polszczyzny można zastąpić wyrazami: powodzenie, zwycięstwo, osiąg- nięcie, zdobycz10. W literaturze psychologicznej pojęcie sukcesu pojawia się często w odniesie- niu do osiągnięć w życiu zawodowym. Zwykle jednak nie są to próby jego defi nio- wania, a raczej analizy mające na celu ustalenie uwarunkowań, jakie powinny być spełnione, aby odniesienie go było możliwe. W ogromnym skrócie można przyjąć, że najsilniejszym predyktorem powodzenia w pracy jest poziom inteligencji11. Inne podejście sugeruje, że sukces zależy od stopnia zainteresowania wybraną dziedziną. Im jest ono większe, tym wiedza specjalistyczna, która umożliwia wy- bitne osiągnięcia, jest łatwiej przyswajana. Stąd można przyjąć, że w tym ujęciu sukces zawodowy jest funkcją cech i procesów, które nie mają wiele wspólnego z ilorazem inteligencji, choć dotyczą procesów poznawczych i zdolności do naby- wania wiedzy12. Osoby zajmujące się edukacją również są zainteresowane określeniem stopnia zależności między poziomem inteligencji uczniów a ich osiągnięciami w szkole. Jednak dotychczasowe opracowania nie zawierają jasnej defi nicji pojęcia sukcesu. 7 Psychologia sukcesu. Red. S. Witkowski. Warszawa 1994, s. 16. 8 S. Collins: Radość sukcesu. Warszawa 2004; J. Dillehay: Jak pokonać siedem diabłów, które rujnują sukces. Warszawa 1999; R. Holden: Inteligencja sukcesu. Warszawa 2005; P. Pearsall: Toksyczny sukces. Warszawa 2003; Sukces (pr. zb.). Warszawa 2000. 9 Słownik języka polskiego. Red. M. Szymczak, t. 3. Warszawa 1981, s. 368. 10 Słownik poprawnej polszczyzny. Red. W. Doroszewski. Warszawa 1982, s. 739. 11 E. Nęcka: Inteligencja. Geneza..., op. cit., s. 209. 12 Ibidem, s. 210. 16 Rozdział I. Znaczenie sukcesu szkolnego dla jakości funkcjonowania młodzieży... Często też nie analizują znaczenia różnorodnych uwarunkowań jego osiągnięcia, a jedynie zawierają praktyczne wskazania, w jaki sposób go uzyskać, koncentrując się niejako na technicz nym opisie działań usprawniających proces uczenia się. Możemy z nich wnioskować, że sukces to skuteczny proces zdobywania wiedzy, a skuteczność ta najczęściej jest mierzona zdanymi egzaminami. Utożsamianie sukcesu z uzyskiwaniem wysokich wyników w nauce, z powodzeniem na egzami- nie jest dość znamienne w literaturze pedagogicznej13. Pewien wyjątek stanowi opracowanie C. Buchner, w którym autorka przed- stawia wskaźniki osiągnięcia sukcesu w szkole14. Dziecko odnosi sukces, jeśli: – ma poczucie, że robi postępy w nauce; – czerpie radość z tych postępów; – jest gotowe włożyć w nie wysiłek; – jest w stanie wytrwale pracować nad wytyczonym sobie zadaniem, aż je zreali- zuje; – osiąga rezultaty odpowiednie do jego uzdolnień; – jest w stanie tak zorganizować naukę, żeby poradzić sobie ze swoimi obowiąz- kami; – postrzega naukę w szkole jako coś sensownego; – porządnie prowadzi swoje zeszyty; – ma porządek w przyborach szkolnych; – to, czego nauczy się w szkole, wykorzystuje również poza nią: czytając książki, recytując wiersze, rozwiązując zadania. Warto dodać, że Buchner jest pedagogiem mającym kontakt z dziećmi uczącymi się w najmłodszych klasach szkoły podstawowej. Prawdopodobnie dlatego w jej rozumieniu sukces ma wskaźniki typu: „porządnie prowadzi swoje zeszyty” czy „ma porządek w przyborach szkolnych”, co oczywiście w tym wieku ma ogromne znaczenie i – zgodnie z doświadczeniem autorki – jest predykto- rem późniejszej systematycznej, starannej pracy. Poza tym część wymienionych wskaźników można połączyć, tworząc bardziej ogólne, uniwersalne wskaźniki sukcesu. Rzeczywiście, możemy mówić, że osiągnięcie sukcesu związane jest z sa- tysfakcjonującym („czerpie radość z tych postępów”) ukoronowaniem pewnego wysiłku („jest gotowe włożyć w nie wysiłek”; „jest w stanie wytrwale pracować nad wytyczonym sobie zadaniem, aż je zrealizuje”). Problematyczna jest jednak ocena, w jakim stopniu osiągnięcia dziecka są adekwatne do jego potencjału („osiąga rezultaty odpowiednie do jego uzdolnień”). Należałoby zatem mówić o sukcesie niezależnie od uzyskanych rezultatów, lecz w odniesieniu do stopnia wykorzysta- nia możliwości ucznia. W związku z tym istotne jest, aby zanim rozpocznie się analizę tego, w jakim stopniu uzyskiwane osiągnięcia są adekwatne do możliwości 13 Z. Lisiecka: Szansa na sukces egzaminacyjny. Warszawa 2001; M. Łukasiewicz: Sukces w szkole. Poznań 1999; A. Firkowska-Mankiewicz: Zdolnym być... Kariery i sukces życiowy warszawskich nastolat- ków. Warszawa 1999; M. Grębski: Sukces na egzaminie. Warszawa 2003. 14 C. Buchner: Sukces w szkole jest możliwy. Warszawa 2004, s. 13–14. 1. Sukces szkolny – próba zdei niowania 17 intelektualnych dziecka, poznać jego potencjał. Można zatem przyjąć, że sukces jest satysfakcjonującym zakończeniem wysiłku, a satysfakcja ta płynie z osiągnięć, które są pełnym odzwierciedleniem posiadanych możliwości. 1.2. Osiągnięcia szkolne Zwykle sukces, nawet dla osób najbardziej niezależnych od wpływu opinii zew nętrznych, musi mieć swoje potwierdzenie w postaci wyjątkowych, dostrze- żonych i docenionych osiągnięć. Powinien być zwień czeniem budzących podziw działań, działań, których efekt wykracza poza standard, poza przeciętność, a za- tem również sukces szkolny w sposób oczywisty łączy się z osiąg nięciami szkol- nymi mierzonymi wysokimi ocenami, wygranymi konkursami czy olim piadami. W wielkim skrócie możemy defi niować go przez wyjątkowe osiągnięcia szkolne. Takie podejście pomija jednak podmiotowy element sukcesu, który dla młodej osoby jest istotny. Zrozumiałe jest, że w praktyce pedagogicznej łatwiej posługi- wać się pojęciem „osiągnięcia szkolne”, stąd w literaturze przedmiotu spotykamy wiele defi nicji tego terminu15. Klasyczną, ale kontrowersyjną defi nicję podaje W. Okoń: Osiągnięcia szkolne – wynik procesu dydaktyczno-wychowawczego, który ucznio- wie zawdzięczają szkole, a więc stopień opanowania przez uczniów wiedzy i sprawności, rozwinięcia zdolności, zainteresowań i motywacji, ukształtowania przekonań i postaw; do osiągnięć szkolnych zalicza się również takie formalne efekty pracy szkolnej, jak zdanie egzaminu, ukończenie klasy, szkoły czy zdobycie zawodu16. Znamienne jest stwierdzenie „uczniowie zawdzięczają szkole”, z którym trud- no się zgodzić bez dyskusji. O osiągnięciach możemy mówić również wtedy, gdy ktoś opanował nowe dla niego czynności, umie zacho wać się w określonej sytuacji celowo i skutecznie, lecz nauczył się tego dzięki własnemu wysiłkowi, korzysta- jąc z odpowiednich środków i ewentualnej pomocy innych osób17. Podejście to podkreśla wartość pracy ucznia, a pomoc osób trzecich stanowi jedynie niezbędne wsparcie. 15 M. Kossowska: Psychologiczne uwarunkowania osiągnięć szkolnych. W: Psychologia zdolności..., op. cit.; A. E. Sękowski: Osiągnięcia uczniów zdolnych. Lublin 2001; E. Gondzik: Kariery szkolne ucz- niów zdolnych. Warszawa 1976; T. Lewowicki: Psychologiczne różnice indywidualne a osiągnięcia ucz- niów. Warszawa 1977; S. B. Rimm: Bariery szkolnej kariery. Dlaczego dzieci zdolne mają słabe stopnie? Warszawa 1994; W. Panek: Uczeń zdolny i utalentowany w szkole. W: Twórczość, zdolności, wychowanie. Red. S. Popek, t. 3. Lublin 1989; W. Panek: Zachowanie się szczególnie zdolnych uczniów w sytuacjach szkolnych. Białystok 1977; Z badań nad zdolnościami...., op. cit.; G. Noizet, J. P. Caverni: Psychologiczne aspekty oceniania osiągnięć szkolnych. Warszawa 1988; E. Kosińska: Ocenianie w szkole. Kraków 2000; L. Bandura: Uczniowie zdolni i kierowanie ich kształceniem. Warszawa 1974; M. S. Bernsztejn: Naucza- nie i wychowanie dzieci uzdolnionych w USA. „Nowa Szkoła” 1961, nr 9, s. 41–56. 16 W. Okoń: Nowy słownik pedagogiczny. Warszawa 1996, s. 201. 17 Encyklopedia pedagogiczna. Red. W. Pomykało. Warszawa 1993, s. 498. 18 Rozdział I. Znaczenie sukcesu szkolnego dla jakości funkcjonowania młodzieży... Zwykle przyjmuje się, że jednym z istotniejszych wskaźników osiągnięć szkol- nych są oceny uzyskiwane przez uczniów z poszczególnych przedmiotów, a średnia ocen jest miarą ich sprawności funkcjonowania w szkole18. Sukcesem szkolnym będzie więc uzyskanie odpowiednio wysokiej średniej ocen. Takie podejście nie uwzględnia tego, że właściwy proces dorastania wymaga potwierdzeń płynących nie tylko ze sfery czysto naukowej, czyli możliwości przeżywania sukcesu związa- nego z wyzwaniami intelektualnymi, ale i z pojawiającej się u młodych osób silnej potrzeby przynależności grupowej, a umie jętności życiowe zdobywane w tej fazie w znacznym stopniu zależą od charakteru sytuacji i kompensacji oferowanych przez grupę19. Jest to zgodne z podejściem prezentowanym przez A. E. Sękow- skiego, który przyjmuje, że osiągnięcia szkolne to oceny, uznanie, jakim cieszy się uczeń zarówno u nauczycieli, jak i u kolegów, oraz sukcesy w olimpiadach i innych konkursach20. Bez wątpienia znaczenie wpływu środowiska rówieśniczego jest trudne do zlekceważenia, a wnikliwa analiza zakresu zależności między sukcesem szkolnym a relacjami rówieśniczymi wymaga obszernych, szczegółowo przygotowanych badań. Właśnie ich waga obliguje do podjęcia odrębnie zaplanowanych działań. W trosce o dochowanie rzetelności zrezygnujemy z włączenia ich do prowadzo- nych analiz. *** Osiągnięcia szkolne były przedmiotem wielu badań prowadzonych za- równo z punktu widzenia efektywności pracy szkoły, jak i efektywności pracy uczniów (E. Gondzik21, T. Lewowicki22, S. B. Rimm23, W. Panek24, S. Popek25, A. E. Sękowski26). Przedmiotem analizy zawartej w niniejszym opracowaniu są wyjątkowe osiągnięcia szkolne młodzieży licealnej, czyli to, co można inaczej na- zwać sukcesem szkolnym. W trakcie badań i rozmów z uczniami, ich rodzicami i nauczycielami posługiwano się właśnie poję ciem „sukces szkolny”, które jest chyba najtrafniejszym określeniem tego, co subiektyw nie przeżywają uczniowie, pomyślnie zmagając się z wyzwaniami szkol nymi. Zwykle są one udziałem ucz- niów określanych mianem zdolnych. 18 A. E. Sękowski: Osiągnięcia uczniów..., op. cit., s. 40. 19 L. Witkowski: Rozwój i tożsamość..., op. cit., s. 48–49. 20 Psychologia zdolności..., op. cit., s. 212. 21 E. Gondzik: Kariery szkolne..., op. cit. 22 T. Lewowicki: Psychologiczne różnice indywidualne..., op. cit. 23 S. B. Rimm: Bariery szkolnej kariery..., op. cit. 24 W. Panek: Uczeń zdolny i utalentowany..., op. cit. 25 Z badań nad zdolnościami..., op. cit. 26 Psychologia zdolności..., op. cit. 1. Sukces szkolny – próba zdei niowania 19 1.3. Uczeń osiągający sukces: uczeń zdolny – uzdolniony – utalentowany Pedagodzy najczęściej o uczniach osiągających wysokie wyniki w nauce mówią „uczeń zdolny”. Określenie to jest jednak bardzo nieprecyzyjne i bez wątpienia ma różne odcienie znaczeniowe, które podkreślają psycholodzy, pedagodzy teoretycy czy pedagodzy praktycy. W. Panek proponuje, aby określenie „uczeń szczególnie zdolny” było używane w odniesieniu do osoby, która w sytuacjach szkolnych wy- kazuje lepsze przystosowanie dzięki stosunkowo dużej zdolności rozwiązywania problemów, myśleniu twórczemu, osiąganiu wysokich wyników w nauce, wyka- zywaniu wszechstronnych lub specjalnych uzdolnień, żywej wyobraźni, bogatym, lecz ukształtowanym zainteresowaniom oraz własnemu specyfi cznemu sposobowi uczenia się, powiązanemu z umiejętnościami korzystania z różnych ponadobo- wiązkowych źródeł wiedzy27. Nieco inne podejście prezentuje J. Reykowski28, który uważa, że „uczeń szczególnie uzdolniony” może być reprezentantem następujących grup: – uczniowie rozwijający się szybciej pod względem intelektualnym czy psychofi - zycznym (podejście strukturalne), – uczniowie osiągający wysokie wyniki w nauce (podejście formalne), – uczniowie twórczy, mający oryginalne podejście do zadań stawianych przed nimi (podejście formalne). Reykowski zwraca uwagę, że uczeń czasami jest reprezentantem jednej z tych grup, a w innym wypadku łączy w sobie wszystkie wymienione cechy. Nie są one przypisane mu na stałe. Zdarza się, że z doskonale zapowiadającego się pierwszo- klasisty wyrasta zupełnie prze ciętny uczeń klas gimnazjalnych, a czasami niczym niewyróżniający się licealista jest świetnym studentem. F. Bereźnicki przyjmuje, że uczeń zdolny to taki, który ma możliwości dojścia do wybitnych osiągnięć w danej dziedzinie, który przejawia wysoki poziom zdolności ogól nych (inteligencji) lub po- siada jakąś zdolność specjalną w sferze działalności umysłowej, np. matematyki. Uczeń zdolny to także uczeń o wysokim lub wybitnym ilorazie inteli gencji29. Psycholodzy i pedagodzy praktycy odwołują się do obserwowalnych czy mie- rzalnych wskaźników zachowań. Tak więc z ich doświad czeń wynika, że uczeń zdolny to taki, który ma wysoki iloraz inteligencji, duże osiągnięcia, wysoki poziom twórczy, to znaczy, że charakteryzuje go niepokój poznawczy, umie się 27 W. Panek: Zachowanie się szczególnie zdolnych..., op. cit. 28 J. Reykowski: Jak kształcić młodzież szczególnie uzdolnioną. „Nowa Szkoła” 1973, nr 1, s. 81– – 97. 29 F. Bereźnicki: Dydaktyka kształcenia ogólnego. Kraków 2001, s. 464. 20 Rozdział I. Znaczenie sukcesu szkolnego dla jakości funkcjonowania młodzieży... oderwać od utartych schematów, potrafi się znaleźć w nowej sytuacji, ma pomysły nowych rozwiązań starych problemów, nie boi się nowych rzeczy30. Szczególnie peda godzy praktycy podkreślają, że są to uczniowie uczący się szybciej, potrafi ący strukturalizować zdobywane informacje, szybciej dostrzegają- cy problemy, szybciej znaj dujący koncepcję ich rozwiązania. Poza tym charakte- ryzuje ich: – „hedonistyczne” podejście do zdobywania wiedzy – nauka sprawia im przy- jemność, przy czym proces uczenia się jest nieco inny niż u osób przeciętnych: są bardziej skoncentrowani, mają tendencję do całościowego ujmowania za- gadnienia, potrafi ą się skupić na wybranym przedmiocie, pracują samodzielnie, zwykle lubią element konkurencji i nie mają nic przeciwko sprawdzaniu wiedzy i umiejętności; – dociekliwość; – niezależność w poglądach; – wytrwałość w pracy; – szerokie zainteresowania, duża wiedza pozaszkolna; – poczucie humoru. Wielu z nich uważa, że uczniowie ci często mają kłopoty z funkcjonowaniem w grupie, bywają egocentryczni, chwiejni emocjonalnie, a czasami nieśmiali lub wprost przeciwnie – nadpobudliwi. Z taką opinią nie zgadzają się Binet i Ter- man31, którzy uważają, że dzieci wybitne mają pozytywne cechy społeczne, a więc chętnie współpracują w grupie, pozbawione są egoizmu, mają poczucie humoru, dość dużą stabilność uczuciową i są popularne wśród rówieśników. Po przedstawieniu poglądów psychologów i pedagogów można się poku- sić o rodzaj syntezy defi nicji pojęcia „uczeń zdolny”. Można przyjąć, że ucze zdolny to taki, który dziki sprawnym strukturom poznawczym (iloraz inteligencji), wysokiej motywacji do pracy, zrównowaeniu emocjonal- nemu (dojrzało emocjonalna) pracuje sprawniej od innych, a co za tym idzie, jego proces rozwizywania zada szkolnych cechuje midzy innymi: biegło, szybko, dokładno (bezbłdno), wytrwało, nie- zawodno, płynno, gitko, sprawno i systematyczno, co z kolei sprawia, e osigany wynik ma cechy nowoci, oryginalnoci, genera- tywnoci (w czynnociach przetwarzania i wytwarzania) lub dokład- noci (w czynnociach odtwarzania) albo inaczej – dziki czemu osiga sukces. 30 M. Partyka: Zdolni, utalentowani, twórczy. Warszawa 1999, s. 54; zob. też: E. Piotrowski: Style poznawcze a zdolności uczniów. W: Procesy uczenia się i ich efektywność. Red. F. Bereźnicki, J. Świrko- - Pilipczuk. Szczecin 2006; wykład E. Piotrowskiego Psychologiczne i pedagogiczne wyróżniki uczniów zdolnych. Sposoby pracy z uczniami zdolnymi wygłoszony w ramach V Forum „Psychospołeczne aspekty funkcjonowania uczniów zdolnych i wybitnie zdolnych” (15–16 maja 2002 – Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej w Warszawie). 31 W. Panek: Zachowanie się szczególnie zdolnych..., op. cit.
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Źródła sukcesu szkolnego młodzieży licealnej
Autor:
Sklep
Format
Cena

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: