Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00141 006460 22762280 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Do Polski, Rosji, Słowian! - ebook/pdf
Do Polski, Rosji, Słowian! - ebook/pdf
Autor: Liczba stron: 74
Wydawca: Biblioteka Analiz Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-89143-74-7 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> kultura, sztuka, media
Porównaj ceny (książka, ebook, audiobook).
Czytaj online.
Komentuj
Sprawa Polski, podzielonej między trzech zaborców, zajmuje szczególne miejsce w publicystyce Bakunina. Konsekwentnie domagał się niepodległości Polski. „Polacy to nasi najbliżsi sąsiedzi. Historia do tego stopnia związała nas z nimi, że losy obu narodów stały się nierozdzielnymi: ich niedola to nasza niedola, ich jarzmo to nasze jarzmo, ich niezawisłość i wolność – nasza wolność” – pisał. „Polacy mają prawo nam niedowierzać i nas nienawidzić. My, wszyscy Rosjanie, od małego do wielkiego, w ich i we własnych oczach odpowiedzialni jesteśmy za monstrualnie barbarzyńską przemoc naszych oszołomionych wódka i pałkami sołdatów” – czytamy w eseju „Do Polski, Rosji, Słowian!”. Wspierał Polaków zresztą nie tylko słowem. W 1863 roku próbował zorganizować armię, która miała wesprzeć powstanie styczniowe. Miał żonę Polkę, Antoninę Kwiatkowską, która towarzyszyła mu podczas jego ośmioletniego zesłania do Tomska na Syberii. Bakunin był też rzecznikiem utworzenia federacji pansłowiańskiej. Współorganizował Zjazd Słowiański w Pradze w 1848 roku. Michał Bakunin (1814-1876) jest jednym z ojców myśli anarchistycznej. Wielokrotnie więziony za działalność wywrotową, podejmowana nieraz z bronią w ręku, był genialnym mówcą, jak żaden inny przywódca anarchistyczny potrafił poderwać tłumy.
Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

Do฀Polski,฀Rosji, SŁOWIAN! Michał฀Bakunin Tłumaczył฀W.฀Koszyc Jirafa Roja Warszawa 2007 © Copyright by Jirafa Roja, 2007 Tytuł oryginału: „Russkim, polskim i wsiem sławianskim druzjam!” Pierwsze polskie wydanie ukazało si(cid:459) w 1905 roku nakładem Ksi(cid:459)garni Narodowej we Lwowie. Tłumaczenie: W. Koszyc Redakcja: Łukasz Goł(cid:459)biewski Korekta: Magdalena Rejnert Opracowanie graficzne serii: Grzegorz Zychowicz | Tatsu Mapa na okładce © Demart Sp. z o.o. Łamanie: Tatsu Druk i oprawa: Drukarnia Naukowo-Techniczna Oddział PAP S.A. ISBN 978-83-89143-74-7 Wydanie I Warszawa 2007 SPIS฀TREŚCI Wstęp฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀. 7 Michał฀Bakunin „Do฀Polski,฀Rosji,฀Słowian!” ฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀. 37 Wstęp Prorok฀przemocy฀i฀wolności „Jak฀długo฀rządzimy฀Polską,฀jesteśmy฀niewolnikami฀Niem- ców,฀przymusowymi฀sprzymierzeńcami฀Austrii฀i฀Prus,฀z฀który- mi฀na฀spółkę฀podzieliliśmy฀ją฀podstępnie.฀Tylko฀złączone฀trzy฀ niemieckie฀rządy฀mogą฀Polskę฀utrzymać฀pod฀nienawistnym฀ butem:฀wiedeńskim,฀berlińskim,฀petersburskim.฀Niech฀tylko฀ jedna฀z฀tych฀władz฀odstąpi฀od฀zbrodniczego฀sojuszu,฀a฀Polska฀ będzie฀swobodna.฀Nie฀odstąpi฀—฀my฀odstąpić฀musimy.฀Prze- stańmy฀być฀petersburskimi฀Niemcami!฀Sprawiedliwość฀nam฀ to฀nakazuje฀i฀czas฀już฀nadszedł฀do฀zrzucenia฀z฀siebie฀hanieb- nego฀i฀śmiertelnego฀grzechu฀względem฀wielkiej,฀słowiańskiej฀ męczennicy.฀Czas,฀abyśmy฀przestali฀zabijać฀sami฀siebie,฀jedy- ne฀nasze฀wyjście฀i฀jedyna฀przyszłość฀w฀Polsce…฀Dopóki฀ją฀uci- skamy฀—฀zamknięta฀dla฀nas฀droga฀do฀słowiańskiego฀świata!฀ Mało฀dziś฀w฀Rosji฀ludzi฀opiera฀się฀konieczności฀wyswobodze- nia฀Polski.฀W฀ciągu,฀i฀po฀krymskiej฀kampanii,฀ta฀konieczność฀ stała฀przed฀oczami฀każdego,฀choćby฀trochę฀myślącego฀czło- wieka.฀Rozumiano,฀że฀przyjaźń฀niemiecka฀i฀jarzmo฀Polski฀ani฀ trochę฀nie฀przysparzają฀nam฀sił,฀paraliżują฀nas฀we฀wszystkich฀ kierunkach.฀ Opowiadano฀ nawet,฀ że฀ sam฀ Mikołaj฀ I,฀ przygo- towując฀się฀przed฀śmiercią฀do฀wypowiedzenia฀wojny฀Austrii,฀ 8 DO฀POLSKI,฀ROSJI,฀SŁOWIAN! chciał฀wezwać฀wszystkich฀austriackich฀i฀tureckich฀Słowian,฀ tudzież฀Węgrów฀i฀Włochów฀do฀ogólnego฀powstania.฀On฀wy- zwał฀przeciw฀sobie฀wschodnią฀burzę฀i฀aby฀się฀przed฀nią฀obro- nić,฀z฀imperatora-despoty฀pragnął฀się฀przekształcić฀w฀impe- ratora-rewolucjonistę.฀Podobno฀apel฀do฀Słowian฀—฀także฀i฀do฀ Polski฀—฀był฀już฀podpisany.฀Chociaż฀Mikołaj฀nienawidził฀Po- laków,฀pamiętał,฀że฀bez฀nich฀powstanie฀Słowian฀jest฀niemoż- liwe฀ i฀ jakoby฀ znaglony฀ koniecznością,฀ przezwyciężył฀ się฀ tak฀ dalece,฀że฀gotów฀był฀uznać฀niezawisłe฀istnienie฀Polski,฀z฀wła- ściwą฀mu฀jednak฀oryginalnością฀samowoli฀—฀po฀tamtą฀stronę฀ Wisły.฀Jednakowoż฀widocznie฀i฀to฀wydawało฀mu฀się฀za฀dużo!฀ Umarł,฀lecz฀myśl฀o฀konieczności฀oswobodzenia฀Polski฀do฀tej฀ chwili฀w฀Rosji฀nie฀gaśnie.฀Myśl฀ta฀obecnie฀opanowała฀umysły,฀ chodzi฀teraz฀o฀to,฀jak฀dokonać฀dzieła?”. Powyższy฀fragment฀pochodzi฀z฀opublikowanego฀w฀lutym฀ 1862฀roku฀manifestu฀„Do฀Polski,฀Rosji฀i฀Słowian!”,฀którego฀ autorem฀był฀rosyjski฀szlachcic,฀emigrant,฀publicysta฀i฀mówca฀ polityczny,฀a฀przede฀wszystkim฀człowiek฀o฀niespożytej฀energii,฀ Michaił฀Bakunin.฀W฀okresie฀między฀powstaniem฀listopado- wym฀a฀styczniowym,฀był฀on฀chyba฀jedynym฀Rosjaninem,฀któ- ry฀na฀arenie฀międzynarodowej฀tak฀gwałtownie฀bronił฀sprawy฀ Polski฀i฀Polaków฀i฀w฀sposób฀jednoznaczny฀występował฀prze- ciwko฀ rosyjskiemu฀ państwu.฀ Zapłacił฀ za฀ to฀ bardzo฀ wysoką฀ cenę.฀ Do฀ historii฀ myśli฀ politycznej฀ przeszedł฀ jednak฀ nie฀ ja- ko฀obrońca฀uciśnionych฀przez฀obcą฀siłę฀narodów,฀zwłaszcza฀ słowiańskich,฀ale฀jako฀jeden฀z฀teoretyków฀ustroju฀społeczne- go฀nazwanego฀anarchizmem.฀Całe฀swoje฀życie฀poświęcił฀na฀ wcielenie฀w฀życie฀tej฀wizji,฀pisząc฀rozliczne฀traktaty,฀rozprawy฀ i฀artykuły,฀a฀przede฀wszystkim฀rzucając฀się฀z฀jednego฀powsta- nia฀do฀drugiego.฀Bo฀Bakunin,฀w฀przeciwieństwie฀do฀np.฀Ka- rola฀Marksa,฀był฀zawsze฀na฀barykadzie฀i฀pierwszej฀linii฀frontu฀ wszędzie฀tam,฀gdzie฀ludzie฀walczyli฀o฀wolność฀i฀poprawę฀swo- WSTĘP 9 jego฀ społecznego฀ bytu.฀ Prześledźmy฀ życie฀ tego฀ niezwykłego฀ człowieka,฀mogące฀bez฀trudu฀stać฀się฀kanwą฀powieści฀lub฀fil- mu฀historycznego,฀ukazującego฀na฀przykładzie฀jego฀barwnej฀ biografii฀wstrząsy฀i฀przemiany฀społeczno-polityczne฀jakie฀za- szły฀w฀dziewiętnastowiecznej฀Europie. Hulaka฀i฀dłużnik Michaił฀Aleksandrowicz฀Bakunin฀urodził฀się฀18฀kwietnia฀1814฀ roku฀w฀rodzinnym฀majątku฀Priamuchino฀w฀guberni฀twerskiej.฀ Jego฀ojciec฀posiadał฀około฀półtora฀tysiąca฀„dusz”฀czyli฀chłopów฀ pańszczyźnianych,฀ a฀ rodzina฀ Bakuninów฀ była฀ spokrewnio- na฀z฀arystokratycznym฀rodem฀Murawjewych.฀Małego฀Miszę฀ wychowywano฀w฀tradycyjnym฀duchu฀patriarchalnego฀posłu- szeństwa฀i฀lęku฀przed฀Bogiem,฀(a฀także฀przed฀carem)฀co฀nie฀ pozostało฀bez฀wpływu฀na฀jego฀późniejsze฀życie฀duchowe฀i฀in- telektualne.฀Zarówno฀Bóg฀(napisze฀po฀latach,฀że฀„początkiem฀ religii฀jest฀strach”),฀jak฀i฀car฀staną฀się฀podmiotem฀jego฀daleko฀ posuniętej฀kontestacji,฀a฀następnie฀gwałtownego฀buntu.฀ Od฀najmłodszych฀lat฀cechowała฀go฀fizyczna฀ruchliwość,฀ energia฀ i฀ ciekawość.฀ Był฀ dzieckiem฀ bystrym฀ i฀ krnąbrnym.฀ Wśród฀rówieśników฀potrafił฀wywalczyć฀sobie฀poważanie฀dzię- ki฀ odwadze,฀ rozmowności฀ oraz฀ łatwości฀ przewodzenia.฀ Za- pewne฀nie฀bez฀znaczenia฀była฀także฀jego฀siła฀fizyczna,฀bar- czysta฀postawa฀i฀wysoki฀wzrost,฀jak฀również฀żywe฀i฀zuchwałe฀ oczy,฀których฀spojrzenie฀skłaniało฀do฀mimowolnego฀respek- tu.฀Z฀jednej฀strony฀na฀pewno฀wzbudzał฀strach,฀ale฀z฀drugiej฀ ujmował฀pogodą฀ducha,฀towarzyskim฀usposobieniem฀i฀chę- cią฀ pomagania.฀ Jeśli฀ dodamy฀ do฀ tego฀ zaradność,฀ inteligen- cję฀i฀oczytanie,฀otrzymujemy฀podręcznikowy฀niemal฀schemat฀ idealnego฀przywódcy. 10 DO฀POLSKI,฀ROSJI,฀SŁOWIAN! W฀1830฀roku฀młody฀Michaił฀wyruszył฀w฀wielki฀świat.฀Oj- ciec฀wysłał฀go฀do฀akademii฀wojskowej฀w฀Petersburgu.฀Na฀te- mat฀kilkuletniej฀edukacji฀Bakunina฀jako฀kadeta฀artylerii฀po- wstało฀wiele฀legend฀i฀jak฀to฀zawsze฀bywa฀z฀tego฀rodzaju฀prze- kazami฀nie฀wiadomo,฀ile฀w฀tym฀prawdy.฀Podobno฀—฀to฀słowo฀ jest฀najwłaściwsze,฀kiedy฀przychodzi฀do฀omawiania฀wczesne- go฀okresu฀bogatego฀w฀wydarzenia฀życia฀naszego฀bohatera฀—฀ car฀Mikołaj฀I฀raczył฀zwrócić฀na฀niego฀swoje฀„Najjaśniejsze”฀ spojrzenie.฀Było฀to฀podczas฀wizytacji฀monarchy฀w฀tej฀elitar- nej฀uczelni฀militarnej.฀Dokonując฀przeglądu฀stojących฀w฀sze- regu฀kandydatów฀na฀oficerów,฀cesarz฀zatrzymał฀się฀przy฀Ba- kuninie,฀wyróżniającym฀się฀nie฀tylko฀wzrostem,฀ale฀i฀niezwy- kle฀bujną฀czupryną,฀i฀zapytał฀o฀nazwisko,฀po฀czym฀wyraził฀ opinię,฀iż฀kadet฀ten฀będzie฀w฀przyszłości฀znakomitym฀wojsko- wym.฀Zapewne฀nie฀spowodowały฀tego฀wyróżnienia฀koneksje฀ rodzinne฀Michaiła,฀bo฀w฀petersburskiej฀akademii฀większość฀ słuchaczy฀wywodziła฀się฀z฀rodów฀arystokratycznych฀i฀to฀ma- jących฀bezpośrednie฀powiązania฀z฀dworem.฀Należy฀przypusz- czać,฀że฀Mikołaj฀I฀zwrócił฀po฀prostu฀uwagę฀na฀postawny฀wy- gląd฀przyszłego฀artylerzysty฀i฀na฀tej฀podstawie฀wydał฀uprzej- mą฀i฀zachęcającą฀opinię.฀W฀kilka฀lat฀później฀car฀zdał฀sobie฀ sprawę,฀jak฀bardzo฀się฀pomylił!฀Ale฀tymczasem฀Michaił฀słu- żył฀w฀wojsku.฀W฀1831฀roku฀wysłano฀go฀z฀oddziałem฀do฀Kró- lestwa฀Polskiego฀w฀celu฀zdławienia฀powstania฀listopadowego.฀ Zgodnie฀z฀rozkazami฀walczył฀przeciwko฀Polakom,฀ale฀jedno- cześnie฀podziwiał฀opór฀i฀bohaterstwo฀naszego฀narodu.฀Urze- kła฀go฀też฀uroda฀polskich฀szlachcianek.฀W฀1834฀roku฀spędzał฀ karnawał฀ w฀ Wilnie.฀ Romansował฀ z฀ Polkami฀ i฀ podjął฀ próby฀ nauczenia฀ się฀ języka฀ polskiego฀ z฀ książek.฀ Bez฀ powodzenia,฀ ale฀co฀kilka฀lat฀będzie฀je฀podejmować฀na฀nowo฀z฀myślą฀o฀pi- saniu฀swoich฀artykułów฀także฀w฀języku฀polskim.฀Po฀powrocie฀ do฀Petersburga฀Bakunin฀zaczął฀coraz฀bardziej฀demonstracyj- WSTĘP 11 nie฀wyrażać฀negatywny฀stosunek฀do฀kariery฀wojskowej.฀Du- żo฀pił,฀romansował฀i฀grał฀w฀karty.฀Jego฀hałaśliwy฀sposób฀bycia฀ i฀awantury,฀jakich฀się฀dopuszczał,฀sprawiły,฀że฀coraz฀częściej฀ mówiono฀o฀nim฀jako฀o฀hulace.฀A฀także฀jako฀o฀nieustannym฀ dłużniku,฀bo฀im฀więcej฀przegrywał,฀tym฀bardziej฀zapożyczał฀ się.฀W฀dodatku฀lekceważył฀dyscyplinę฀w฀wojsku฀i฀okazywał฀ niesubordynację.฀Przełożeni฀stwierdzili,฀że฀nie฀będzie฀z฀nie- go฀pożytku฀jako฀z฀oficera฀i฀wyrzucili฀go฀z฀akademii.฀Wrócił฀do฀ Priamuchina฀i฀spędzał฀czas฀na฀czytaniu฀książek.฀Ojciec฀szy- kował฀go฀teraz฀do฀roli฀dziedzica,฀który฀obejmie฀majątek฀i฀bę- dzie฀doglądać฀pańszczyźnianego฀interesu,฀ale฀i฀te฀plany฀nie฀ wzbudziły฀w฀Michaile฀entuzjazmu.฀W฀1835฀roku฀po฀prostu฀ uciekł฀z฀domu.฀Wyjechał฀do฀Moskwy,฀gdzie฀nawiązał฀kontak- ty฀ z฀ tajnymi฀ kółkami฀ filozoficzno-literackimi.฀ Poznał฀ wielu฀ wybitnych฀myślicieli฀m.in.฀pisarza฀i฀krytyka฀Wissariona฀Bie- lińskiego,฀którego฀ideały฀wolnościowe฀podzielał฀i฀z฀którym฀się฀ zaprzyjaźnił.฀Innym฀jego฀przyjacielem฀został฀wybitny฀publi- cysta฀i฀wydawca฀Aleksander฀Hercen.฀Bakunina฀fascynowa- ła฀filozofia฀Georga฀Wilhelma฀Friedricha฀Hegla฀oraz฀Johanna฀ Gottlieba฀Fichtego,฀wielkich฀klasyków฀idealizmu฀niemieckie- go.฀ Nie฀ tylko฀ czytał฀ uważnie฀ ich฀ dzieła,฀ ale฀ nawet฀ przystą- pił฀do฀tłumaczenia฀na฀rosyjski.฀Byłemu฀wojskowemu฀wróżo- no฀karierę฀filozofa.฀Mówiono฀o฀nim฀jednak฀różnie.฀Pomimo฀ ogromnej฀pasji฀ideologicznej,฀umysłowej฀żywości฀i฀ciekawości฀ nowych฀prądów฀filozoficznych,฀nie฀potrafił฀zrezygnować฀ze฀ swojego฀stylu฀bycia,฀polegającego฀na฀romansach,฀hulankach฀ i฀awanturach.฀Obok฀wspaniałego฀krasomówstwa,฀którym฀po- rywał฀i฀inspirował฀wielu,฀był฀także฀plotkarzem฀oraz฀intrygan- tem,฀co฀sprawiało,฀że฀krąg฀jego฀wielbicieli฀coraz฀bardziej฀top- niał.฀Przyjaciół฀ubywało,฀wrogów฀wprost฀przeciwnie. 12 DO฀POLSKI,฀ROSJI,฀SŁOWIAN! Wizja฀nowego฀społeczeństwa W฀1842฀roku฀porzucił฀Moskwę฀i฀wyjechał฀do฀Berlina.฀Miał฀za- miar฀na฀tamtejszym฀uniwersytecie฀studiować฀filozofię.฀Wyjazd฀ z฀Rosji฀nie฀był฀łatwy,฀bo฀Bakunin฀nie฀miał฀grosza฀przy฀duszy.฀ Pieniądze฀ —฀ 5฀ tysięcy฀ rubli฀ —฀ pożyczył฀ mu฀ Hercen,฀ jeden฀ z฀nielicznych,฀którzy฀go฀nie฀opuścili฀w฀potrzebie.฀Był฀słucha- czem฀uniwersytetu฀berlińskiego,฀ale฀po฀kilku฀miesiącach฀wy- jechał฀do฀Drezna.฀Zanim฀to฀nastąpiło฀opublikował฀na฀łamach฀ „Deutsche฀Jahrbucher”฀swój฀pierwszy฀radykalny฀artykuł฀no- szący฀ tytuł฀ „Reakcja฀ w฀ Niemczech”.฀ W฀ jednym฀ z฀ kolejnych฀ artykułów,฀opublikowanych฀już฀w฀Dreźnie,฀sformułował฀myśl฀ będącą฀zalążkiem฀jego฀rozwijającego฀się฀anarchizmu.฀Brzmia- ła฀ona:฀„Dążenie฀do฀niszczenia฀jest฀zarazem฀dążeniem฀do฀two- rzenia”.฀ Po฀ wygłoszeniu฀ kilku฀ publicznych฀ mów,฀ w฀ których฀ w฀ostrych฀słowach฀skrytykował฀carski฀despotyzm,฀napisał฀list฀ do฀ojca฀informując,฀że฀już฀nigdy฀nie฀powróci฀do฀Rosji.฀Kore- spondencja฀z฀domem฀rodzinnym฀trwała฀przez฀cały฀czas,฀a฀pan฀ Aleksander฀Bakunin,฀wspierał฀syna฀przesyłanymi฀mu฀sumami฀ pieniędzy.฀List฀dostał฀się฀jednak฀w฀ręce฀tajnej฀policji฀cesarskiej,฀ a฀deklarację฀Michaiła,฀w฀zestawieniu฀z฀jego฀polityczną฀agitacją,฀ potraktowano฀jako฀zdradę.฀Mikołaj฀I฀wydał฀rozkaz฀o฀pojmaniu฀ „buntowszczyka”.฀Na฀obcym฀gruncie฀nie฀było฀to฀co฀prawda฀ła- twe,฀ale฀nie฀niemożliwe.฀Ambasada฀rosyjska฀wywierała฀naci- ski฀na฀władze฀niemieckie,฀a฀te฀zalecały฀policji฀coraz฀ściślejszą฀ obserwację฀uciążliwego฀cudzoziemca.฀Bojąc฀się฀aresztowania฀ i฀ wydania฀ w฀ ręce฀ rosyjskich฀ urzędników,฀ Bakunin฀ wyjechał฀ do฀Szwajcarii,฀a฀stamtąd฀do฀Paryża.฀W฀stolicy฀Francji,฀zwanej฀ stolicą฀świata,฀pełnej฀emigrantów฀i฀przybyszów฀z฀różnych฀kra- jów,฀ośrodku฀wymiany฀myśli฀i฀poglądów฀filozoficznych,฀ideolo- gicznych,฀artystycznych฀i฀wszelkich฀innych฀(łącznie฀z฀kulinar- nymi),฀poczuł฀się฀jak฀ryba฀w฀wodzie.฀Po฀raz฀pierwszy฀w฀życiu฀ WSTĘP 13 mógł฀pisać฀i฀przemawiać฀w฀atmosferze฀całkowitej฀wolności.฀Ale฀ władze฀carskie฀nie฀były฀całkowicie฀bezradne.฀Zabroniły฀miano- wicie฀ojcu,฀a฀także฀siostrze฀Michaiła฀przesyłać฀mu฀pieniądze.฀ Odcięty฀od฀wsparcia฀finansowego฀ze฀strony฀krewnych,฀musiał฀ radzić฀sobie฀w฀nowej฀rzeczywistości.฀Był฀jednak฀bardzo฀zarad- ny฀i฀wykazywał฀duży฀talent฀do฀urządzania฀się฀na฀cudzy฀koszt.฀ „Od฀czego฀w฀końcu฀są฀przyjaciele?”฀—฀myśl฀tę฀można฀by฀śmia- ło฀uznać฀jako฀jego฀jakże฀pragmatyczną฀dewizę฀życiową.฀A฀no- wych฀przyjaciół฀mu฀nie฀brakowało.฀Nawiązał฀bliską฀współpra- cę฀z฀socjalistą฀i฀twórcą฀anarchistycznego฀indywidualizmu฀Pier- rem฀Proudhonem,฀który฀lubił฀mawiać฀o฀sobie฀„Je฀suis฀anarchi- ste”.฀Drugim฀człowiekiem฀z฀którym฀Bakunin฀związał฀się฀blisko฀ w฀Paryżu฀był฀Karol฀Marks.฀Wkroczył฀w฀krąg฀towarzyskiej฀śmie- tanki฀stolicy฀Francji฀poznając฀m.in.฀Heinricha฀Heinego฀oraz฀ Georges฀Sand.฀W฀salonie฀tej฀ostatniej฀zetknął฀się฀z฀Adamem฀ Mickiewiczem,฀ Fryderykiem฀ Chopinem฀ i฀ Juliuszem฀ Słowac- kim.฀Odżyły฀w฀nim฀dawne฀uczucia฀polonofilskie.฀ Ideologie฀Proudhona฀oraz฀Marksa฀wywarły฀duży฀wpływ฀ na฀poglądy฀i฀idee฀Bakunina.฀Proudhon฀inspirował฀go฀koncep- cją฀anarchizmu,฀czyli฀społeczeństwa฀w฀którym฀zostaną฀znie- sione฀wszelkie฀formy฀własności฀a฀jednostka฀cieszyć฀się฀będzie฀ niczym฀nie฀skrępowaną฀wolnością.฀Dla฀francuskiego฀myślicie- la฀ własność฀ prywatna฀ była฀ złem,฀ bo฀ pochodziła฀ z฀ kradzieży.฀ Złem฀był฀kapitalistyczny฀system฀społeczny,฀wytwarzający฀wła- sność฀ prywatną฀ oraz฀ państwo฀ jako฀ takie,฀ bo฀ podtrzymywało฀ niesprawiedliwy฀—฀zdaniem฀Proudhona฀—฀stan฀rzeczy,฀chro- niąc฀za฀pomocą฀obowiązujących฀praw,฀policji฀oraz฀armii฀wiel- kich฀właścicieli฀środków฀produkcji.฀Winien฀był฀także฀Kościół฀ będący฀filarem฀społeczeństwa฀kapitalistycznego฀i฀utrzymujący฀ ludzi฀w฀przeświadczeniu,฀że฀nie฀powinni฀buntować฀się฀prze- ciwko฀ złu.฀ Teorie฀ Proudhona฀ nie฀ polegały฀ jednak฀ wyłącznie฀ na฀negacji.฀Jego฀ekonomiczna฀koncepcja฀kredytów฀o฀zerowym฀ 14 DO฀POLSKI,฀ROSJI,฀SŁOWIAN! oprocentowaniu฀okazała฀się฀wprawdzie฀utopijna,฀ale฀po฀latach฀ uznanie฀zdobył฀jego฀system฀ubezpieczeń฀społecznych,฀stoso- wany฀zresztą฀w฀ogólnej฀koncepcji฀do฀dzisiaj.฀Francuz฀był฀także฀ bliski฀Bakuninowi฀ze฀względu฀na฀podobieństwo฀ich฀osobistych฀ losów.฀Perypetie฀„monsieur”฀Pierre’a฀nie฀były฀tak฀dramatycz- ne฀jak฀„gaspodina”฀Michaiła,฀ale฀tułał฀się฀on฀po฀swoim฀kra- ju฀nie฀mogąc฀znaleźć฀pracy,฀osaczany฀przez฀opinię฀publiczną,฀ widzącą฀w฀nim฀wywrotowca฀i฀burzyciela฀ustalonego฀porząd- ku.฀Oczywiście฀obaj฀przyjaciele฀nie฀ze฀wszystkim฀zgadzali฀się฀ ze฀sobą.฀Jedną฀z฀największych฀sprzeczności฀w฀ich฀poglądach฀ społeczno-politycznych฀było฀określenie฀środków฀jakimi฀należy฀ dążyć฀do฀celu,฀czyli฀ustanowienia฀bezklasowej฀wspólnoty฀wol- nych฀ludzi.฀Według฀Proudhona฀powinno฀to฀nastąpić฀na฀dro- dze฀ ewolucji฀ ekonomicznej,฀ bez฀ uciekania฀ się฀ do฀ przemocy฀ i฀rozlewu฀krwi.฀Bakunin฀odrzucał฀takie฀podejście฀jako฀zbyt฀wy- dłużone฀w฀czasie.฀Dla฀jego฀niespokojnego฀temperamentu฀wyj- ście฀było฀tylko฀jedno:฀natychmiastowa฀rewolucja! Pomiędzy฀Bakuninem฀i฀Marksem฀także฀istniały฀rozbież- ności.฀Obaj฀uważali฀się฀za฀socjalistów,฀przy฀czym฀sposób฀poj- mowania฀samego฀socjalizmu฀różnił฀się฀znacznie฀u฀każdego฀ z฀nich.฀Marks฀przebywał฀w฀Paryżu฀od฀1843฀roku฀po฀ucieczce฀ z฀Prus฀przed฀represjami฀ze฀strony฀władz,฀których฀pierwszym฀ przejawem฀było฀zamknięcie฀redagowanej฀przez฀niego฀„Gaze- ty฀Reńskiej”฀(„Rheinische฀Zeitung”).฀Kształcący฀przez฀lata฀ swój฀światopogląd฀filozoficzny฀na฀materializmie฀Demokryta฀ i฀Epikura,฀Marks฀z฀biegiem฀lat฀przeszedł฀ewolucję฀intelek- tualną฀pod฀wpływem฀pism฀Hegla฀oraz฀Feuerbacha.฀Poprzez฀ materializm฀dialektyczny฀oraz฀ekonomię฀polityczną฀niemiec- ki฀filozof฀coraz฀bardziej฀zbliżał฀się฀do฀idei฀komunizmu.฀Doce- niając฀postęp฀kapitalizmu฀w฀rozwoju฀społeczeństwa,฀Marks฀ wskazywał฀ na฀ jego฀ nieuchronny฀ upadek฀ spowodowany฀ po- stępującą฀samodestrukcją฀systemu฀opartego฀na฀wyzysku฀kla- WSTĘP 15 sowym.฀Kapitaliści฀przywłaszczali฀sobie฀wszystkie฀środki฀pro- dukcji฀i฀nadmiar฀wytworów฀produkcyjnych,฀co฀prowadziło฀do฀ zdemoralizowanego฀życia฀i฀postępującej฀degeneracji฀społecz- nej.฀Przywłaszczając฀sobie฀większość฀dóbr฀konsumpcyjnych,฀ trzymali฀faktyczną฀większość฀społeczną฀w฀niedoborze฀i฀nę- dzy.฀Poprzez฀większość฀Marks฀rozumiał฀oczywiście฀robotni- ków฀i฀chłopów,฀przy฀czym฀zajmował฀się฀głównie฀tą฀pierwszą฀ kategorią฀społecznozawodową฀(nazwa฀„klasa”,฀jako฀pochod- na฀od฀„kasty”,฀miała฀jeszcze฀uzasadnienie฀w฀I฀połowie฀XIX฀ wieku,฀ Bakunin฀ najczęściej฀ używał฀ tego฀ drugiego฀ sformu- łowania),฀ jako฀ teoretyk฀ zjawisk฀ społecznych฀ zachodzących฀ na฀ gruncie฀ wielkomiejskim.฀ Kapitaliści฀ powinni฀ dobrowol- nie฀oddać฀środki฀produkcji฀robotnikom,฀a฀sami฀usunąć฀się฀ ze฀sceny฀jako฀naturalna฀przeszkoda฀w฀dalszym฀rozwoju,฀re- alizowanym฀tym฀razem฀przez฀ich฀następców,฀to฀znaczy฀pro- letariat.฀Ale฀—฀zdaniem฀Marksa฀—฀to฀dobrowolne฀odejście฀ w฀ niebyt฀ historii฀ było฀ mało฀ prawdopodobne,฀ chciwi฀ i฀ ego- istyczni฀posiadacze฀gotowi฀byli฀walczyć฀do฀ostatka฀na฀utra- conych฀pozycjach฀w฀obronie฀swych฀przywilejów฀i฀własności.฀ Jedynym฀więc฀sposobem฀według฀Marksa฀było฀siłowe฀odebra- nie฀ własności฀ przedsiębiorcom฀ i฀ fabrykantom.฀ Odebranie฀ poprzez฀rewolucję฀proletariacką. Bakunin฀akceptował฀rzecz฀jasna฀brutalną฀zmianę฀istnieją- cego฀układu฀społeczno-politycznego,฀ale฀różnił฀się฀z฀Marksem฀ w฀poglądach฀co฀do฀tego,฀co฀miało฀nastąpić฀potem.฀Dyktatu- ra฀proletariatu?฀Rządy฀robotników,฀a฀może฀jeszcze฀i฀chłopów?฀ Według฀jego฀koncepcji฀miała฀nastąpić฀później฀niczym฀nieogra- niczona฀ wolność฀ jednostki,฀ która฀ będzie฀ łączyć฀ się฀ z฀ innymi฀ jednostkami฀ w฀ dobrowolne฀ federacje,฀ nie฀ podporządkowane฀ jakiejkolwiek฀władzy฀nadrzędnej.฀Władza฀ludu฀to฀przecież฀tak- że฀władza!฀Precz฀z฀jakąkolwiek฀dyktaturą!฀Uważał฀przecież,฀że฀ —฀„burząc฀będziemy฀budować,฀nikt฀nie฀będzie฀wolny,฀dopóki฀ 16 DO฀POLSKI,฀ROSJI,฀SŁOWIAN! wszyscy฀nie฀będą฀wolni,฀wolność฀bez฀socjalizmu฀to฀brutalność,฀ socjalizm฀bez฀wolności฀to฀tyrania”.฀A฀także,฀iż:฀„Propagowany฀ przez฀Marksa฀system฀będzie฀schierarchizowanym฀i฀silnie฀scen- tralizowanym฀ organizmem,฀ gdzie฀ aparat฀ rządzący฀ skoncen- truje฀w฀swych฀rękach฀wszystkie฀siły฀wytwórcze,฀tworząc฀nową฀ uprzywilejowaną฀naukowo-polityczną฀warstwę.฀Tak฀ukształto- wane฀przyszłe฀państwo฀będzie฀wyzyskiwać฀masy”. O฀taką฀właśnie฀tyranię฀oskarżał฀Marksa฀i฀jego฀wizję฀socja- lizmu.฀Historia฀pokazała,฀że฀miał฀rację,฀a฀przynajmniej฀czę- ściowo.฀Próba฀wcielenia฀w฀życie฀idei฀marksistowskich,฀wypa- czonych฀przez฀jego฀ideologicznych฀uczniów,฀zakończyła฀się฀ dyktaturą฀i฀to฀wcale฀nie฀proletariatu,฀lecz฀partii฀bolszewic- kiej.฀Nie฀wiemy฀jak฀wyglądałaby฀codzienna฀praktyka฀bytowa- nia฀ „wolnych”฀ ludzi฀ w฀ wizji฀ anarchistyczno-gminnego฀ spo- łeczeństwa.฀Bakunin฀i฀Marks฀różnili฀się฀również฀sposobem฀ rozumowania฀i฀metodami฀filozoficznego฀myślenia.฀Bakunin฀ nie฀rozumiał฀sensu฀marksowskich,฀drobiazgowych฀wywodów฀ ekonomiczno-politycznych,฀sztywnych฀i฀pozbawionych฀emo- cji฀ analiz฀ teoretycznych.฀ Irytował฀ go฀ egocentryczny฀ chłód฀ i฀poczucie฀wyższości฀Marksa. „Marks฀szukał฀uzasadnienia฀teoretycznego฀dla฀każdego฀ zjawiska,฀każdą฀swoją฀myśl฀popierał฀licznymi฀argumentami฀ rzeczowymi,฀ olbrzymim฀ materiałem฀ statystycznym”฀ —฀ czy- tamy฀w฀wydanej฀w฀1935฀roku฀w฀Warszawie฀popularnej฀bro- szurze฀„Michaił฀Bakunin.฀Twórca฀anarchizmu”,฀autorstwa฀H.฀ Mirskiego฀—฀„Plany฀działalności฀rewolucyjnej฀układał฀w฀spo- sób฀ ściśle฀ naukowy.฀ Typem฀ całkowicie฀ odmiennym฀ był฀ Mi- chaił฀Bakunin.฀Błyskotliwy,฀porywczy,฀człowiek฀o฀niezwykłym฀ temperamencie฀i฀bujnym฀charakterze,฀pisywał฀nieraz฀świetne฀ prace,฀ale฀mrówcza฀praca฀naukowa฀była฀mu฀w฀gruncie฀rze- czy฀obcą.฀Rwał฀się฀stale฀do฀czynów.฀Dużo฀korzystał฀z฀rozmów,฀ jakie฀sam฀lub฀w฀towarzystwie฀Proudhona฀prowadził฀z฀Mark- WSTĘP 17 sem,฀ale฀nie฀miał฀zamiaru฀kroczyć฀drogą฀tego฀wielkiego฀my- śliciela฀socjalistycznego.฀Bakunin฀szukał฀ludzi฀czynu฀i฀szybko฀ zaprzyjaźnił฀ się฀ z฀ polskimi฀ emigrantami,฀ którzy฀ przybyli฀ do฀ Paryża฀po฀stłumionym฀powstaniu฀listopadowym”. W฀1846฀roku฀wielkie฀wrażenie฀wywołało฀na฀nim฀powsta- nie฀krakowskie฀przeciwko฀Austriakom.฀Napisał฀wówczas฀ar- tykuł฀do฀jednej฀z฀gazet,฀w฀którym฀czytamy: „Jeśli฀O’Connel฀może฀oświadczyć฀w฀Parlamencie฀Angiel- skim,฀iż฀żaden฀naród฀na฀świecie฀nie฀jest฀tak฀okrutnie฀trakto- wany฀jak฀naród฀irlandzki,฀to฀tylko฀dlatego,฀że฀nic฀nie฀wie฀o฀bar- barzyństwie฀praktykowanym฀przez฀rząd฀rosyjski฀w฀Polsce”. Był฀zdania,฀że฀gdyby฀w฀części฀Polski฀objętej฀zaborem฀car- skim฀wybuchło฀nowe฀powstanie,฀to฀cała฀stacjonująca฀tam฀ar- mia฀rosyjska฀stanęłaby฀po฀stronie฀powstańców.฀Wypadki฀po- wstania฀styczniowego฀pokazały฀jak฀bardzo฀się฀mylił. Okazjonalne฀wystąpienia฀i฀artykuły฀Bakunina฀o฀wydźwię- ku฀antyrosyjskim,฀krytykujące฀politykę฀rządu฀carskiego฀w฀pod- bitych฀ krajach,฀ zwróciły฀ na฀ niego฀ uwagę฀ paryskich฀ Polaków.฀ 29฀listopada฀1847฀roku฀zaproszono฀go฀na฀akademię฀z฀okazji฀ kolejnej฀ rocznicy฀ wybuchu฀ Powstania.฀ Zaproszenie฀ to฀ nade- szło฀nagle,฀na฀kilka฀godzin฀zaledwie฀przed฀rozpoczęciem฀spo- tkania.฀Michaił฀leżał฀w฀łóżku฀od฀kilku฀dni.฀Chorował,฀ale฀kie- dy฀zjawili฀się฀u฀niego฀przedstawiciele฀komitetu฀organizacyjne- go,฀od฀razu฀„ozdrowiał”.฀Oczywiście,฀zgodził฀się฀natychmiast.฀ Nie฀był฀przygotowany฀do฀wystąpienia,฀ale฀postanowił,฀że฀bę- dzie฀improwizował,฀co฀nie฀było฀dla฀niego฀niczym฀nowym.฀Nie฀ był฀jedynym฀mówcą,฀najpierw฀przemawiali฀Polacy,฀a฀następ- nie฀życzliwi฀sprawie฀polskiej฀Francuzi.฀Bakunin฀miał฀być฀jed- nym฀z฀ostatnich.฀Cierpliwie฀czekał฀na฀swoją฀kolej,฀wszedł฀na฀ mównicę,฀zwrócił฀się฀do฀zatłoczonej฀sali฀i฀zaczął฀mówić.฀Jego฀ mocny,฀tubalny฀głos฀trafiał฀do฀najdalej฀stojących.฀Scharaktery- zował฀sytuację฀społeczno-polityczną฀współczesnej฀Rosji,฀którą฀ 18 DO฀POLSKI,฀ROSJI,฀SŁOWIAN! przedstawił฀jako฀państwo฀ucisku฀obcych฀narodowości.฀Ciskał฀ gromy฀ na฀ rząd฀ carski฀ za฀ jego฀ imperialną฀ politykę,฀ okupowa- nie฀innych฀krajów฀i฀bezwzględne฀metody฀jakimi฀terroryzował฀ ujarzmione฀narody.฀Sławił฀bohaterstwo฀walczących฀z฀uciskiem฀ Polaków฀ i฀ potępiał฀ barbarzyństwo฀ swoich฀ rodaków,฀ żandar- mów,฀krwawo฀tłumiących฀wolnościowe฀ruchy.฀Mówca฀zdobył฀ ogromny฀aplauz.฀Sytuacja฀była฀wyjątkowa,฀bo฀już฀od฀dawna,฀ nie฀tylko฀w฀Paryżu,฀żaden฀Rosjanin฀nie฀poparł฀w฀sposób฀tak฀ka- tegoryczny฀prawa฀do฀wolności฀narodu฀wpędzonego฀w฀niewolę฀ przez฀Rosję.฀Wystąpienie฀Bakunina฀odbiło฀się฀szerokim฀echem฀ po฀całej฀Francji.฀14฀grudnia฀przedrukowała฀je฀„La฀Reforme”,฀ jedna฀ z฀ najbardziej฀ postępowych฀ gazet฀ paryskich฀ w฀ tamtych฀ latach. „Sens฀tego฀przemówienia,฀które฀uczyniło฀Bakunina฀po- pularnym฀nie฀tylko฀w฀Paryżu,฀ale฀i฀w฀środowiskach฀polskich฀ w฀ Belgii,฀ Anglii,฀ Włoszech฀ i฀ w฀ Niemczech,฀ był฀ jednoznacz- ny.฀Zawierał฀propozycję฀sojuszu฀rewolucyjnych฀sił฀rosyjskich฀ z฀polskim฀ruchem฀narodowowyzwoleńczym.฀Od฀czasu฀deka- brystów฀nie฀było฀ze฀strony฀rosyjskiej฀równie฀śmiałego,฀publicz- nego฀ wystąpienia.฀ Treść฀ przemówienia฀ była฀ zręcznie฀ zreda- gowana฀(wystąpienie฀na฀akademii฀było฀improwizacją,฀dopiero฀ potem฀Bakunin฀napisał฀je฀w฀formie฀artykułu฀—฀przyp.฀red.).฀ W฀pierwszej,฀krytycznej฀wobec฀caratu฀części฀zawarte฀były฀in- ternacjonalistyczne฀akcenty,฀które฀musiały฀wstrząsnąć฀i฀zjed- nać฀ dla฀ propozycji฀ współpracy฀ większość฀ polskiej฀ opinii฀ pu- blicznej.฀Zwraca฀uwagę฀fakt,฀że฀w฀przemówieniu฀nie฀było฀mo- wy฀o฀ewentualnej฀federacji฀między฀Polską฀a฀Rosją฀oraz฀brak฀ było฀aluzji฀do฀przyszłych฀demokratycznych฀przemian฀w฀Pol- sce.฀To฀jednak฀położyć฀należy฀na฀karb฀taktycznych฀ustępstw฀ Bakunina,฀ który฀ znając฀ poglądy฀ Polaków฀ (…)฀ nie฀ chciał฀ utrudniać฀rozpoczynającej฀się฀współpracy฀z฀emigracją฀polską.฀ Jedyna฀ wzmianka฀ odpowiadająca฀ ideom฀ Bakunina,฀ i฀ to฀ tak฀
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Do Polski, Rosji, Słowian!
Autor:
Sklep
Format
Cena

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: