Darmowy fragment publikacji:
Zgromadzenia
i imprezy masowe
Paweł Suski
/ monografie
/ prawo administracyjne
Wydanie 3
Warszawa 2014
Spis treści
Spis treści
Spis treści
Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
CZĘŚĆ PIERWSZA
Zgromadzenia
ROZDZIAŁ I. Prawne regulacje zgromadzania się do 1990 r. . . . . . . . . 15
1. Zagadnienia ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
2. Ustawodawstwa państw zaborczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
2.1. Zabór austriacki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
2.2. Zabór pruski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
2.3. Zabór rosyjski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
3. Dwudziestolecie międzywojenne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
4. Lata 1944–1990 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
ROZDZIAŁ II. Źródła prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
1. Katalog źródeł . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
2. Bezpośrednie i odpowiednie stosowanie ustawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
3. Wyłączenie stosowania ustawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
ROZDZIAŁ III. Pojęcie zgromadzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
1. Zagadnienia ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
2. Zgromadzenia w ujęciu Konstytucji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
3. Zgromadzenia w ustawodawstwie zwykłym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
3.1. Zgromadzenia w rozumieniu ustaw z 1932 r. i 1962 r. . . . . . . . . . 62
3.2. Zgromadzenia w ujęciu Prawa o zgromadzeniach . . . . . . . . . . . . . 66
3.2.1. Charakterystyka zgromadzeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
3.2.2. Zgromadzenia publiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
3.2.3. Zgromadzenia spontaniczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
4. Rodzaje zgromadzeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
5
Spis treści
ROZDZIAŁ IV. Wolność zgromadzania się . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
1.1. Wolność i prawo zgromadzania się . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
1.2. Znaczenie i funkcje wolności zgromadzania się . . . . . . . . . . . . . . . 88
2. Wolność zgromadzania się w ujęciu Konstytucji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
2.1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
2.2. Treść wolności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
2.3. Zakres przedmiotowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
2.4. Zakres podmiotowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
2.5. Ograniczenie wolności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
3. Wolność zgromadzania się w ujęciu prawa międzynarodowego . . . . . . 107
3.1. Deklaracja Powszechna Praw Człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
3.2. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych . . . . . . 107
3.3. Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych
Wolności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
3.3.1. Zagadnienia ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
3.3.2. Orzecznictwo Komisji i Trybunału . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
3.3.2.1. Pojęcie zgromadzenia w rozumieniu
Konwencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
3.3.2.2. Istota wolności zgromadzania się . . . . . . . . . . . . . . 118
3.3.2.3. Obowiązki państwa związane z wolnością
zgromadzania się . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
3.3.2.4. Ograniczenie wolności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
3.3.2.5. Ustalenie, czy cel nałożonego ograniczenia
jest uzasadniony („konieczny”) . . . . . . . . . . . . . . . . 124
3.3.2.6. Ustalenie, czy zastosowane środki
są proporcjonalne wobec słusznego
do osiągnięcia celu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
3.3.3. Sprawy przeciwko Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
3.3.4. Ograniczenia dotyczące członków sił zbrojnych, policji,
administracji państwowej i cudzoziemców . . . . . . . . . . . . . . 155
3.3.5. Skargi na naruszenie praw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
3.4. Konwencja ramowa o ochronie mniejszości narodowych . . . . . . . 156
3.5. Konwencja o Prawach Dziecka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
4. Wolność zgromadzania się w ujęciu prawa Unii Europejskiej . . . . . . . . 162
5. Wolność zgromadzania się w ujęciu Prawa o zgromadzeniach . . . . . . . 166
5.1. Wolność organizowania zgromadzeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
5.1.1. Osoby fi zyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
5.1.2. Osoby prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
5.1.3. Inne organizacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
5.1.4. Grupy osób . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
5.2. Ograniczenia wolności zgromadzeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
6
www.lexisnexis.pl
Spis treści
5.2.1. Ograniczenia podmiotowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
5.2.1.1. Osoby uzbrojone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
5.2.1.2. Osoby zamaskowane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
5.2.1.3. Ograniczenia wynikające z przepisów
szczególnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
5.2.2. Ograniczenia czasowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
5.2.3. Ograniczenia co do miejsca zgromadzenia . . . . . . . . . . . . . . 184
6. Wolność zgromadzeń a wolności i prawa innych osób . . . . . . . . . . . . . . 185
7. Ochrona wolności zgromadzeń w prawie karnym i wykroczeń . . . . . . . 199
ROZDZIAŁ V. Postępowanie w sprawach zgromadzeń . . . . . . . . . . . . . . 201
1. Zakres stosowania przepisów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
2. Właściwość organu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
3. Zawiadomienie organu gminy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
3.1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
3.2. Termin do dokonania zawiadomienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
3.3. Treść zawiadomienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
3.4. Forma zawiadomienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
3.5. Braki zawiadomienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
3.6. Termin do wydania decyzji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
4. Zakaz zgromadzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
4.1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
4.2. Sprzeczność celu lub odbycia zgromadzenia z Prawem
o zgromadzeniach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
4.3. Naruszenie przez cel lub odbycie zgromadzenia przepisów ustaw
karnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
4.4. Zagrożenie życia lub zdrowia ludzi albo mienia w znacznych
rozmiarach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
4.5. Kolizja kilku zgromadzeń w tym samym miejscu i czasie lub
na trasie przejścia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
4.6. Uzasadnienie decyzji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
4.7. Doręczenie decyzji. Odwołanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
4.8. Skarga do wojewódzkiego sądu administracyjnego . . . . . . . . . . . . 238
4.9. Skarga kasacyjna do Naczelnego Sądu Administracyjnego . . . . . . 239
5. Dochodzenie na drodze cywilnoprawnej roszczeń wynikających
z naruszenia wolności zgromadzania się . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
ROZDZIAŁ VI. Przebieg zgromadzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244
1. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244
2. Przewodniczący . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247
3. Przedstawiciele organu gminy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
4. Rozwiązanie zgromadzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
7
Spis treści
4.1. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
4.2. Rozwiązanie przez przewodniczącego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
4.3. Rozwiązanie przez przedstawiciela organu gminy . . . . . . . . . . . . . 260
4.4. Skutki rozwiązania zgromadzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
4.5. Uprawnienia policji do rozwiązania zgromadzenia . . . . . . . . . . . . 266
5. Zamknięcie zgromadzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
6. Odpowiedzialność cywilna za szkody wyrządzone podczas
zgromadzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
ROZDZIAŁ VII. Zgromadzenia w szczególnych miejscach . . . . . . . . . . . 272
1. Zagadnienia ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272
2. Zwolnienie z obowiązku zgłoszenia ze względu na miejsce
zgromadzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
3. Zgromadzenia na obszarze Pomnika Zagłady lub jego strefy
ochronnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
4. Zgromadzenia na terenie szkół wyższych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
5. Zgromadzenia na drogach publicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282
CZĘŚĆ DRUGA
Imprezy masowe
ROZDZIAŁ VIII. Ustawa z 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie
imprez masowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291
1. Regulacje prawne poprzedzające ustawę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291
2. Ustawa z 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych . . . . . 295
3. Zakres podmiotowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297
4. Zakres przedmiotowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298
ROZDZIAŁ IX. Pojęcie imprezy masowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304
ROZDZIAŁ X. Bezpieczeństwo imprez masowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317
1. Organizator imprezy masowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317
2. Służby porządkowe i służby informacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325
3. Policja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339
4. Państwowa Straż Pożarna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343
5. Dysponent zespołów ratownictwa medycznego. Państwowy inspektor
sanitarny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344
6. Uczestnicy imprezy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344
ROZDZIAŁ XI. Zezwolenie na przeprowadzenie imprezy masowej . . . 349
1. Zagadnienia ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349
2. Wniosek o wydanie zezwolenia na przeprowadzenie imprezy
masowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349
8
www.lexisnexis.pl
Spis treści
3. Wniosek o wydanie opinii o niezbędnej wielkości sił i środków
potrzebnych do zabezpieczenia imprezy masowej, zastrzeżeniach
do stanu technicznego obiektu (terenu) oraz o przewidywanych
zagrożeniach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 366
4. Zabezpieczenie pod względem medycznym imprezy masowej . . . . . . . 366
5. Powiadomienie Straży Granicznej i Żandarmerii Wojskowej . . . . . . . . . 369
6. Imprezy masowe na drogach, lotniskach i w lasach . . . . . . . . . . . . . . . . 370
7. Organizacja imprezy masowej bez zezwolenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 373
ROZDZIAŁ XII. Kontrola bezpieczeństwa imprezy masowej . . . . . . . . . 375
1. Kontrola bezpieczeństwa przed rozpoczęciem imprezy masowej . . . . . 375
2. Kontrola bezpieczeństwa w trakcie imprezy masowej . . . . . . . . . . . . . . . 377
3. Uprawnienia wojewody w związku z planowaną lub przeprowadzoną
imprezą masową . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379
4. Zakazy organizowania i przeprowadzania imprez wynikające
z przepisów szczególnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 389
ROZDZIAŁ XIII. Odpowiedzialność organizatora imprezy
masowej za szkody wyrządzone osobom
w niej uczestniczącym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391
1. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone Policji i innym służbom
na podstawie art. 52 u.b.i.m. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391
2. Odpowiedzialność za inne szkody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396
3. Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401
Bibliografi a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 407
Skorowidz przedmiotowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 417
Wykaz skrótów
Wykaz skrótów
Wykaz skrótów
CBOSA
Dz.Pr.P.P.
Dz.U.
e.k.p.c.
k.c.
k.k.
k.k.w.
k.p.
k.p.a.
k.p.c.
k.s.h.
k.w.
– Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych
– Dziennik Praw Państwa Polskiego
– Dziennik Ustaw
– Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności
z 4 listopada 1950 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.)
– ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jedn. Dz.U.
z 2014 r., poz. 121)
– ustawa z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553
ze zm.)
– ustawa z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz.U.
Nr 90, poz. 557 ze zm.)
– ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U.
z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.)
– ustawa z 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyj-
nego (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 267 ze zm.)
– ustawa z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego
(tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz. 101 ze zm.)
– ustawa z 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (tekst
jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 1030 ze zm.)
– ustawa z 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń (tekst jedn. Dz.U.
z 2010 r. Nr 46, poz. 275)
Konstytucja
– Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U.
Lex
Lexis.pl
M.P.
m.p.p.o.p.
Nr 78, poz. 483 ze sprost. i zm.)
– system informacji prawnej Wydawnictwa Wolters Kluwer
– Serwis Prawniczy LexisNexis Polska sp. z o.o.
– Monitor Polski
– Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich
i Politycznych
z 19 grudnia 1966 r. (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167)
ONSA
– Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego – zbiór urzędo-
wy wydawany do 2004 r.
ONSA WSA
– Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego i wojewódzkich
sądów administracyjnych – zbiór urzędowy wydawany od 2004 r.
ONZ
– Organizacja Narodów Zjednoczonych
11
Wykaz skrótów
OPA
OSA
OSNC
– Orzecznictwo Sądów Najwyższych w sprawach podatkowych i ad-
ministracyjnych (miesięcznik wydawany w latach 1932–1939)
– Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych
– Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna – zbiór urzędowy
wydawany jako:
• Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna – zbiór urzędowy
wydawany od stycznia 1995 r.
• Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna oraz Izba Admi-
nistracyjna Pracy i Ubezpieczeń Społecznych – zbiór urzędowy wy-
dawany od stycznia 1990 r. do grudnia 1994 r.
• Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna i Administracyjna
oraz Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych – wydawany od kwiet-
nia 1982 r. do grudnia 1989 r.
• Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna oraz Izba Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych – wydawany od 1963 r. do kwietnia
1982 r.
• Orzecznictwo Izby Cywilnej Sądu Najwyższego – wydawany
w 1962 r.
• Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izby Cywilnej i Karnej – wyda-
wany w latach 1953–1961 (powoływany dział orzecznictwa Izby
Cywilnej)
• Zbiór Orzeczeń Sądu Najwyższego – Orzeczenia Izby Cywilnej –
wydawany w latach 1945–1952
OSNPG
– Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Wydawnictwo Prokuratury
OSNK
OSP
OTK
OTK-A
PiP
Prok. i Pr.
Pr.p.s.a.
Pr.s.w.
Pr.zgr.
RPO
TK
TUE
TWE
SN
12
Generalnej
– Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna i Izba Wojskowa
– Orzecznictwo Sądów Polskich (Orzecznictwo Sądów Polskich i Ko-
misji Arbitrażowych)
– Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego
– Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego; Zbiór Urzędowy,
Seria A
– „Państwo i Prawo”
– „Prokuratura i Prawo”
– ustawa z 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami
administracyjnymi (Dz.U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.)
– Ustawa z 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (tekst
jedn. Dz.U. z 2012 r., poz. 572 ze zm.)
– ustawa z 5 lipca 1990 r. – Prawo o zgromadzeniach (tekst jedn.
Dz.U. z 2013 r., poz. 397)
– Rzecznik Praw Obywatelskich
– Trybunał Konstytucyjny
– Traktat z 7 lutego 1992 r. o Unii Europejskiej (Dz.U. z 2004 r.
Nr 90, poz. 864 ze zm.)
– Traktat z 25 marca 1957 r. ustanawiający Wspólnotę Europejską
(Dz.U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864 ze zm.)
– Sąd Najwyższy
www.lexisnexis.pl
Wykaz skrótów
u.b.i.m.
– ustawa z 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych
(tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 611 ze zm.)
u.b.i.m. z 1997 r. – ustawa z 22 sierpnia 1997 r. o bezpieczeństwie imprez masowych
u.zgr. z 1962 r.
– ustawa z 29 marca 1962 r. o zgromadzeniach (Dz.U. Nr 20, poz. 89
(tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 108, poz. 909 ze zm.)
ze zm.)
u.zgr. z 1932 r.
– ustawa z 11 marca 1932 r. o zgromadzeniach (Dz.U. Nr 48,
poz. 450 ze zm.)
WSA
ZNSA
– Wojewódzki Sąd Administracyjny
– „Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego”
CZĘŚĆ PIERWSZA
Zgromadzenia
Rozdział I
Prawne regulacje zgromadzania się do 1990 r.
Rozdział I. Prawne regulacje zgromadzania się do 1990 r.
1. Zagadnienia ogólne
1. Zagadnienia ogólne
Wolność zgromadzania się we współczesnym ujęciu wyrażono po raz pierw-
szy w aktach prawnych tworzących się Stanów Zjednoczonych Ameryki Pół-
nocnej oraz w dokumentach i praktyce Rewolucji Francuskiej z 1789 r.1.
Wskazać można przykładowo, że zgodnie z pierwszą poprawką z 15 grud-
nia 1791 r. do Konstytucji Stanów Zjednoczonych Ameryki z 17 września
1787 r. „żadna ustawa Kongresu nie może wprowadzić religii ani zabronić
swobodnego praktykowania jej, ograniczać wolności słowa lub prasy ani
prawa ludu do spokojnych zgromadzeń lub do składania naczelnym wła-
dzom petycji o naprawienie krzywd”2.
We Francji dekretem z 14 grudnia 1789 r. uchwalono prawo gromadzenia
się bez broni pod warunkiem deklaracji (system meldunkowy). W konsty-
tucji z 3 września 1791 r. wolność zgromadzeń określono jako wolność
obywateli do gromadzenia się pokojowego i bez broni, przy respekto-
waniu ustaw porządkowych3. W art. 7 konstytucji Republiki Francuskiej
z 24 czerwca 1793 r. postanowiono natomiast, że prawo do głoszenia swo-
ich myśli i opinii bądź przez prasę, bądź każdym innym sposobem, prawo
1 Więcej na ten temat zob. P. Czarny, B. Naleziński, Wolność zgromadzeń, Warszawa
1998, s. 25–27.
2 Prawa i obowiązki obywateli. Wybór źródeł, red. Z. Kędzia, Wrocław–Warszawa 1978,
s. 100.
3 Por. uzasadnienie wyroku TK z 10 listopada 2004 r., Kp 1/04, OTK-A 2004, nr 10,
poz. 105.
15
Rozdział I. Prawne regulacje zgromadzania się do 1990 r.
pokojowego zgromadzania się, swobodne wykonywanie kultu nie mogą
być zakazane4. W miarę upadku rewolucji wolność zgromadzeń ogra-
niczano. Prawo 25 vendemiaire’a III r. zezwalało na zgromadzenia pod
warunkiem przedstawienia administracji wykazu członków, a z dniem
5 fructidora tego roku zniesiono w ogóle prawo gromadzenia się, z wy-
jątkiem zebrań wyborczych pierwszego stopnia. Zarówno w konstytucjach
konsularnych, jak i tych z okresu cesarstwa nie ma już mowy o wolności
zgromadzeń5.
W drugiej połowie XIX w. problematyka zgromadzeń była stopniowo regu-
lowana w konstytucjach i ustawach zwykłych poszczególnych państw. Wol-
ność zgromadzeń wyraźnie zastrzeżono lub też wymieniono np. w konsty-
tucjach: duńskiej z 1866 r. (§ 87), islandzkiej z 1874 r. (art. 56), greckiej
z 1864 r. (ust. 10), holenderskiej z 1848 r. (art. 10), hiszpańskiej z 1876 r.
(art. 13), rumuńskiej z 1866 r. (art. 26), brazylijskiej z 1891 r. (art. 72),
meksykańskiej z 1857 r., włoskiej i portugalskiej. W Szwajcarii wolność
zgromadzeń zastrzegały wszystkie konstytucje kantonalne6.
Początków wolności zgromadzeń na ziemiach polskich można poszukiwać
w czasach Rzeczypospolitej szlacheckiej. W drodze nadawanych przy-
wilejów szlachta uzyskała gwarancje nietykalności własności i wolności
osobistej, natomiast bez specjalnych przywilejów korzystała z wolności
zgromadzeń i stowarzyszeń, wolności słowa i pisma7. Wolność zgroma-
dzeń szlachta realizowała, np. uczestnicząc w sejmikach i organizując ro-
kosze, które pierwotnie były wiecami, zjazdami całej szlachty. Wolności
te zostały potwierdzone w Konstytucji z 3 maja 1791 r., która gwaranto-
wała „stanowi szlacheckiemu wszystkie swobody, wolności, prerogatywy,
pierwszeństwa w życiu prywatnym i publicznym jako niewzruszone”8.
Pierwszymi aktami prawnymi regulującymi zgromadzanie się były przepisy
państw zaborczych.
4 Prawa i obowiązki obywateli. Wybór źródeł, red. Z. Kędzia, Wrocław–Warszawa 1978,
s. 35.
5 S. Posner, Wolność zgromadzeń, „Gazeta Sądowa Warszawska” 1910, nr 38, s. 589.
6 S. Posner, „Gazeta Sądowa Warszawska” 1910, nr 52, s. 802–803.
7 A. Chmurski, Nowa Konstytucja, Warszawa 1935, s. 263.
8 Por. B. Leśnodorski, w: Z. Kaczmarczyk, Historia państwa i prawa Polski, t. II, Warszawa
1968, s. 529.
16
www.lexisnexis.pl
2. Ustawodawstwa państw zaborczych
2. Ustawodawstwa państw zaborczych
2.1. Zabór austriacki
2. Ustawodawstwa państw zaborczych
Ustawa zasadnicza z 21 grudnia 1867 r. o ogólnych prawach obywateli
uznała prawo obywateli do zgromadzania się za niepodlegające ogranicze-
niom, ustawy zwykłe zaś miały określać jego wykonanie9.
W ustawie o zgromadzeniach z 15 listopada 1867 r.10 przyjęto, że „zgroma-
dzenia są dozwolone w miarę postanowień ustawy niniejszej” (§ 1).
Organizator zgromadzenia, nieograniczonego do zaproszonych gości, obo-
wiązany był co najmniej na trzy dni przed dniem odbycia pisemnie zawia-
domić władzę, podając jego cel, miejsce i czas (§ 2). Na zorganizowanie
zgromadzenia pod gołym niebem lub publicznych pochodów konieczne
było uzyskanie zezwolenia. W prośbie o zgodę należało wskazać cel, miej-
sce i czas zgromadzenia, a w wypadku pochodu – również drogę przemar-
szu. W decyzji odmawiającej zgody należało podać jej przyczyny (§ 3).
Zakazane były zgromadzenia przeciwne ustawom karnym lub narażające
bezpieczeństwo lub dobro publiczne (§ 6). Również zgromadzenia urządzo-
ne wbrew przepisom ustawy miały być przez władze zakazane, a w miarę
okoliczności – rozwiązane (§ 13).
Nie podlegały przepisom ustawy zgromadzenia wyborców „na konferen-
cje wyborcze lub na konferencje wyborców z posłami” (jeżeli odbywały
się w czasie rozpisanych wyborów i nie pod gołym niebem) oraz publiczne
zabawy, pochody weselne, „używane u ludu festyny lub pochody”, pogrze-
by, procesje, pielgrzymki i inne zgromadzenia i pochody dla wykonywania
prawem dozwolonego obrządku, jeżeli odbywały się w sposób od dawna
przyjęty (§ 4 i 5).
Zgromadzenie powinno mieć „kierowników i utrzymujących porządek”,
których zadaniem było przestrzeganie ustawy i zachowanie porządku na
zgromadzeniu. Obowiązani byli sprzeciwiać się wyrażeniom i czynom prze-
9 Por. K. Grzybowski, Historia państwa i prawa Polski, t. IV, Warszawa 1982, s. 367.
10 Cyt. zgodnie z E. Breiter, Ustawy o stowarzyszeniach, związkach i zgromadzeniach pu-
blicznych, Warszawa 1924, s. 59–63.
17
Rozdział I. Prawne regulacje zgromadzania się do 1990 r.
ciwnym prawu; jeżeli ich zarządzenia okazałyby się bezskuteczne, prze-
wodniczący zgromadzenia powinien je rozwiązać (§ 11).
W ustawie wprowadzono ograniczenia podmiotowe. Cudzoziemcy nie mogli
występować jako zwołujący ani jako utrzymujący porządek lub kierujący
zgromadzeniem, na którym miały być omawiane sprawy publiczne (§ 8).
W zgromadzeniach nie mogły też uczestniczyć osoby uzbrojone (§ 9).
Władza mogła wysłać na zgromadzenie lub pochód publiczny delegatów
rządowych. Mogli oni rozwiązać zgromadzenie (pochód), jeżeli miały na
nim miejsce czynności przeciwne prawu lub zgromadzenie „przybierało
cechę narażającą porządek publiczny” (§ 12–13). W razie nagłego niebez-
pieczeństwa grożącego porządkowi i spokojowi publicznemu zakazać lub
rozwiązać zgromadzenie mogła każda inna władza (§ 17). Po rozwiązaniu
zgromadzenia wszyscy zebrani byli obowiązani natychmiast opuścić miej-
sce zebrania i rozejść się, a w razie nieposłuszeństwa rozwiązanie mogło
nastąpić przy użyciu środków przymusowych (§ 14).
Wszystkie decyzje władz były zaskarżalne do namiestnictwa, a następnie do
Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (§ 18).
Naruszenia ustawy, o ile nie miały zastosowania przepisy karne, stanowiły
wykroczenia karane aresztem lub grzywną (§ 19).
W ustawie zasadniczej przewidziano możliwość zawieszenia pewnych praw
zasadniczych na pewien czas lub w pewnej miejscowości, co sprecyzowano
w ustawie z 5 maja 1869 r.11, przewidując możliwość zawieszenia m.in. pra-
wa zgromadzania się w razie wojny lub spodziewanego jej wybuchu w krót-
kim czasie, w razie rozruchów wewnątrz państwa, oraz gdyby „pojawiły się
knowania na większe rozmiary, mające na celu zdradę stanu lub gdyby kno-
wania te naruszały konstytucję lub bezpieczeństwo osobiste”12.
2.2. Zabór pruski
W konstytucji z 31 stycznia 1850 r. zadeklarowano prawo „wszystkich Pru-
saków” do zgromadzania się i tworzenia stowarzyszeń (art. 29 i 30), prze-
widziano też liczne jego ograniczenia.
11 Austr. d. u.p. z 1869 r., Nr 69.
12 T. Dwernicki, O prawach obywatelskich, Kraków 1897, s. 48–49.
18
www.lexisnexis.pl
2. Ustawodawstwa państw zaborczych
Pierwszym aktem prawnym regulującym całościowo prawo zgromadzania
się na ziemiach zaboru pruskiego było rozporządzenie królewskie z 11 mar-
ca 1850 r. Zgodnie z nim zgromadzenia pod otwartym niebem wymagały ze-
zwolenia. Wszelkie inne zgromadzenia (nie tylko „pod otwartym niebem”),
na których roztrząsane były sprawy publiczne, wymagały zawiadomienia
policji. Policja miała prawo do wysyłania przedstawicieli na takie zgroma-
dzenie oraz prawo rozwiązania go, jeżeli stawiane i dyskutowane były na
nim wnioski mogące zachęcić do czynów przestępnych13.
Rozporządzenie zostało uchylone przez ustawę z 19 kwietnia 1908 r.14
o stowarzyszeniach, która regulowała również problematykę zgromadzeń.
Zgodnie z § 1 ustawy wszyscy obywatele państwa mieli prawo zgromadzać
się w celach, które nie sprzeciwiały się ustawom karnym. Prawo to ulegało
ograniczeniom policyjnym, zawartym tylko w ustawach.
Pojęcia zgromadzenia nie zdefi niowano, nie określono też, ile osób je two-
rzy. Rozróżniono natomiast zgromadzenia publiczne pod gołym niebem,
zgromadzenia polityczne oraz zgromadzenia w zamkniętym miejscu.
Zgromadzenia publiczne pod gołym niebem i pochody po publicznych
ulicach albo placach wymagały zezwolenia władzy policyjnej (§ 7).
Organizujący je winien prosić o zezwolenie najpóźniej na 24 godziny
przed rozpoczęciem zgromadzenia lub pochodu, podając, gdzie i kiedy się
odbędą. Zezwolenia udzielano pisemnie, a wolno go było odmówić tylko
wówczas, jeżeli z powodu odbycia zgromadzenia lub urządzenia pochodu
zachodziła obawa naruszenia bezpieczeństwa publicznego. W razie od-
mowy należało natychmiast bezpłatnie wydać urządzającemu orzeczenie
z podaniem powodów.
Zamiar odbycia publicznego zgromadzenia dla omówienia spraw politycz-
nych (zgromadzenia politycznego) należało zgłosić władzy policyjnej co
najmniej na 24 godziny przed rozpoczęciem zgromadzenia z wymienie-
niem, gdzie i kiedy się ono odbędzie (§ 5). Władza policyjna obowiązana
była wydać natychmiast bezpłatne poświadczenie zgłoszenia.
13 K. Grzybowski, Historia państwa i prawa Polski, t. IV, Warszawa 1982, s. 545.
14 Dz.U. Rzeszy s. 151. Ustawa cytowana zgodnie z S. Czaputowicz, T. Sikorski, Zbiór
ważniejszych ustaw i rozporządzeń administracyjnych (ogólnych i dzielnicowych) obowią-
zujących w Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1925, s. 128–131; oraz E. Breiter, Ustawy
o stowarzyszeniach, związkach i zgromadzeniach publicznych, Warszawa 1924, s. 38–47.
19
Rozdział I. Prawne regulacje zgromadzania się do 1990 r.
Nie wymagały uzyskania zezwolenia ani zgłoszenia zgromadzenia urządza-
ne w zamkniętym lokalu (zamkniętym miejscu). Nie uważano ich za zgro-
madzenia pod gołym niebem tylko dlatego, że w roztrząsaniu brały udział
osoby znajdujące się poza lokalem zgromadzenia lub dlatego, że zgroma-
dzenie przeniesiono do zagrodzonego podwórza lub do ogrodu, pozostają-
cego w łączności z lokalem zgromadzenia (§ 8).
Nie podlegały również zgłoszeniu zgromadzenia podane do publicznej
wiadomości w przepisany przez władzę sposób, zgromadzenia wyborców
w okresie rozpisania wyborów, zgromadzenia dla omówienia umów i związ-
ków w celu uzyskania korzystnych warunków płacy i pracy oraz zwykłe po-
grzeby i orszaki weselne (§ 6 i 9).
W ustawie przewidziano ograniczenia podmiotowe. Osoby, które nie ukoń-
czyły 18. roku życia, nie mogły uczestniczyć w zgromadzeniach stowarzy-
szeń politycznych, poza sytuacją gdy takie zgromadzenie urządzono w ce-
lach towarzyskich. Osoby te nie mogły uczestniczyć także w publicznych
zgromadzeniach politycznych (§ 17). W zgromadzeniach lub pochodach,
które odbywały się na publicznych ulicach lub placach, nie mogły uczestni-
czyć osoby uzbrojone (§ 11).
Każde publiczne zgromadzenie polityczne musiało mieć przewodniczącego,
którym był zwołujący, chyba że powierzył przewodnictwo komu innemu
lub zarządził wybór przewodniczącego przez zgromadzenie. Obowiązkiem
przewodniczącego (zwołującego, dopóki przewodniczącego nie ustano-
wiono) było staranie się o spokój i porządek na zgromadzeniu. Był on też
uprawniony do rozwiązania zgromadzenia (§ 10).
Istotnym ograniczeniem zgromadzania się ludności polskiej był nałożony
w § 12 obowiązek prowadzenia obrad podczas publicznych zgromadzeń
w języku niemieckim. Wyjątkowo możliwe było posługiwanie się językiem
nieniemieckim w tych częściach kraju, w których ponad 60 ludności po-
sługiwało się innym językiem. W takim wypadku organizator obowiązany
był złożyć do władzy policyjnej zawiadomienie o zgromadzeniu i podać,
w jakim języku będą prowadzone obrady.
Władza policyjna mogła wysłać na publiczne zgromadzenie delegatów (§ 13),
którzy mogli – wymieniając przyczynę – rozwiązać zgromadzenie, jeżeli: nie
udzielono na nie zezwolenia, nie dopuszczono delegatów władzy policyjnej,
nie wydalono osób uzbrojonych bezprawnie obecnych na zgromadzeniu, na
zgromadzeniu rozpatrywano wnioski lub propozycje zawierające wezwanie
20
www.lexisnexis.pl
2. Ustawodawstwa państw zaborczych
lub podburzanie do zbrodni lub występków oraz jeżeli nie odebrano głosu
mówcom posługującym się językiem nieniemieckim (§ 14). W wypadku roz-
wiązania zgromadzenia władza policyjna obowiązana była podać pisemnie
przyczyny rozwiązania poparte okolicznościami faktycznymi.
Zarządzenie o rozwiązaniu zgromadzenia można było zaskarżyć w spornym
postępowaniu administracyjnym lub rekursem (§ 2 w zw. z § 15).
Z chwilą uznania zgromadzenia za rozwiązane wszyscy obecni mieli obo-
wiązek natychmiast się oddalić (§ 16).
Przepisów ustawy nie stosowało się do zgromadzeń wskazanych w ustawie
lub zarządzonych przez właściwe władze (§ 20).
Ustawa zawierała też przepisy karne. Penalizowane było m.in.: zwołanie
lub przewodniczenie zgromadzeniu zwołanemu bez zgłoszenia lub zezwo-
lenia, nieoddalenie się po rozwiązaniu zgromadzenia (§ 18–19).
Odrębne przepisy regulowały zgromadzenia kościelne i religijne, procesje
kościelne, pielgrzymki i pochody błagalne.
2.3. Zabór rosyjski
Do czasu rewolucji w 1905 r. na obszarze zaboru rosyjskiego sytuację zgro-
madzeń regulowały przepisy karne zakazujące ich organizowania. Wskazać
tu można obowiązujące w Królestwie Polskim rozporządzenie namiestnika
z 2/14 października 1867 r. zakazujące wszelkich zgromadzeń. Za zgromadze-
nie uznawano „zebranie na ulicach i placach złożone więcej niż z trzech osób”;
rozmowa uliczna w cztery osoby była zatem przestępstwem. Zakaz obejmował
również zebrania w domach prywatnych; zabawa urządzana w domu wyma-
gała pozwolenia, co następnie rozporządzenie oberpolicmajstra Warszawy
z 1867 r. zmieniło na obowiązek uprzedniego zgłoszenia15.
Dopiero art. 78 ustawy zasadniczej16 uznał prawo poddanych rosyjskich do
urządzania zgromadzeń dla celów nieprzeciwnych prawu, spokojnie i bez
15 K. Grzybowski, Historia państwa i prawa Polski, t. IV, Warszawa 1982, s. 137–138.
16 Zwód praw Cesarstwa Rosyjskiego, t. I, cz. I, red. 1906, cyt. za W. Makowski, Prawo
o stowarzyszeniach, związkach i zgromadzeniach publicznych z dodaniem orzeczeń Senatu,
cyrkularzy ministerjalnych, postanowień Urzędu Gubernialnego i innych materjałów wyjaś-
niających stosowanie prawa, a także wskazówek i wzorów dotyczących zakładania stowarzy-
szeń i urządzania zgromadzeń, Warszawa 1913, s. 53.
21
Rozdział I. Prawne regulacje zgromadzania się do 1990 r.
broni. Prawo miało określać warunki, w jakich odbywać się mogą zgroma-
dzenia, sposób ich rozwiązywania i ograniczenia miejsca zebrań.
Delegację tę wykonano, wydając ukaz z 4/17 marca 1906 r. – Przepisy tym-
czasowe o zgromadzeniach, stanowiące dodatek do art. 1151 ustawy o za-
pobieganiu przestępstwom i ich tłumieniu17.
Zgodnie z art. 1 ukazu swobodnie, bez zawiadomienia i pozwolenia władzy
rządowej, wolno było urządzać zgromadzenia nieuważane za publiczne. Jak
podkreślono w piśmiennictwie18, „zasada ta mogłaby mieć kolosalne znaczenie
dodatnie, gdyby nie mętne określenie prawne pojęcia zgromadzenia publicz-
nego”; wobec tego jednak, że prawo zupełnie nie daje ścisłego określenia tego
pojęcia, określenie to w praktyce pozostawiono zupełnie do uznania policji.
Za publiczne uważano zgromadzenia dostępne dla „nieokreślonej ilości
osób, albo chociażby i określonej liczby osób, jednakże osobiście urządzają-
cym zgromadzenie nieznanych”. Zgromadzeń, w których brali udział tylko
członkowie legalnie istniejącego stowarzyszenia lub związku (bez obecno-
ści osób obcych), nie uznawano za publiczne. Jako publiczne traktowano
natomiast zgromadzenia urządzane w teatrach, w salach koncertowych
i wystawowych, w gmachach instytucji społecznych i stanowych, a także
w lokalach specjalnie do zgromadzeń publicznych zastosowanych lub wy-
najmowanych na ten cel (art. 2).
W piśmiennictwie wskazano, że trudno pojąć, co znaczy „zgromadzenia
dostępne dla nieokreślonej liczby osób”, nie wiadomo również, jak rozróż-
nić zgromadzenie dostępne dla nieokreślonej liczby osób od zgromadze-
nia dostępnego dla określonej liczby osób. Podkreślano również, że zasady
przyjęte w art. 2 są ze sobą sprzeczne. Jeśli nie jest publicznym zgroma-
dzeniem członków stowarzyszenia, to czy będzie publicznym czy poufnym
takie zgromadzenie, odbywające się w lokalu publicznym? Zdawałoby się,
że zgromadzenie takie, jako zgromadzenie wyłącznie członków stowarzy-
szenia, nie powinno być uznane za publiczne19.
17 Zwód praw Cesarstwa Rosyjskiego, t. XIV, cyt. za: W. Makowski, Prawo o stowarzysze-
niach..., s. 53–63; E. Breiter, Ustawy o stowarzyszeniach, związkach i zgromadzeniach
publicznych, Warszawa 1924, s. 31–37; S. Czaputowicz, T. Sikorski, Zbiór ważniejszych
ustaw i rozporządzeń administracyjnych..., s. 143–145.
18 E. Grabowski, Wolności obywatelskie w Państwie Rosyjskiem, „Gazeta Sądowa Warszaw-
ska” 1910, nr 18, s. 276.
19 E. Grabowski, tamże.
22
www.lexisnexis.pl
2. Ustawodawstwa państw zaborczych
Zgromadzenia publiczne podlegały reglamentacji – konieczne było za-
wiadomienie o nich odpowiedniego organu władzy lub uzyskanie zgody
na zwołanie. Osoba, która zamierzała zwołać zgromadzenie publiczne,
obowiązana była zawiadomić na piśmie odpowiednią władzę (naczelni-
ka policji miejscowej, naczelnika miasta, oberpolicmajstra, policmajstra
albo sprawnika lub odpowiednią osobę urzędową) – nie później niż trzy
doby przed otwarciem zebrania, a jeżeli o czasie i miejscu zgromadzenia
miało być podane do wiadomości publicznej, to nie później niż na trzy
doby przed takim ogłoszeniem. W zawiadomieniu powinny być wyraźnie
wskazane: dzień, godzina, miejsce i przedmiot rozważań zgromadzenia,
a także imię, nazwisko, imię ojca oraz miejsce zamieszkania urządzają-
cego lub urządzających zgromadzenie. Jeśli na zgromadzeniu miał być
wygłoszony referat, oświadczenie lub mowa osoby zawczasu określonej,
to w zawiadomieniu powinny być także wskazane imię tej osoby, imię
ojca, nazwisko i miejsce zamieszkania (art. 8 i 9). W Królestwie Polskim
obowiązywał praktycznie stale stan wyjątkowy, a wygłaszanie odczy-
tów, referatów itp. wymagało uprzedniego pozwolenia gubernatora lub
generał -gubernatora. W zawiadomieniu do policji konieczne było również
powołanie się na takie pozwolenie20.
Wszelkiego rodzaju zgromadzenia publiczne pod otwartym niebem były
dopuszczalne tylko za osobnym – w każdym wypadku – pozwoleniem gu-
bernatora, naczelnika miasta lub naczelnika miejscowej władzy policyjnej,
stosownie do kompetencji (art. 5).
Zakazane było urządzanie zgromadzeń publicznych w hotelach, restaura-
cjach, jadłodajniach, garkuchniach, karczmach i tym podobnych zakładach
(art. 7) oraz w określonej odległości od miejsca „gdzie w rzeczywistości
przebywa Jego Cesarska Mość” lub od miejsca posiedzeń Rady Państwa
i Dumy Państwa (art. 6). Regulacje – z dzisiejszego punktu widzenia wyda-
jące się mniej istotne – również poważnie ograniczały możliwość zgroma-
dzenia się. W ówczesnych państwach konstytucyjnych olbrzymia większość
zgromadzeń odbywała się w atmosferze hotelowo -restauracyjnej, w najroz-
maitszych lokalach, przy piwie, herbacie, kawie, a lokale hotelowe uznawa-
no przede wszystkim za nadające się na zgromadzenia21.
20 W. Makowski, Prawo o stowarzyszeniach..., s. 95.
21 E. Grabowski, op.cit., „Gazeta Sądowa Warszawska” 1910, nr 19, s. 292.
23
Rozdział I. Prawne regulacje zgromadzania się do 1990 r.
W lokalach, gdzie mieściły się zakłady naukowe, wolno było urządzać tyl-
ko zgromadzenia publiczne o charakterze naukowym lub takie, na których
urządzanie pozwalały ustawy zakładów naukowych lub specjalne co do
nich przepisy (art. 4).
W zebraniach publicznych nie mogły uczestniczyć osoby uzbrojone, ucznio-
wie niższych i średnich zakładów naukowych bez pozwolenia władzy na-
ukowej, małoletni; ograniczeniom podlegał też udział osób będących na
służbie wojskowej lub wojskowo -morskiej.
Zabronione było – zgodnie z art. 10 – urządzanie zgromadzeń publicznych,
których cel lub przedmiot rozważań pozostawały w sprzeczności z prawem
karnym lub których zwołanie zagrażało spokojowi i bezpieczeństwu pu-
blicznemu albo które miały się odbyć w miejscu niedozwolonym (art. 4, 6
i 7). Decyzję zabraniającą wydawał naczelnik policji i zawiadamiał o niej
organizatorów zgromadzenia, wskazując powody zakazu.
Do asystowania na zgromadzeniu publicznym gubernator lub naczelnik po-
licji miejscowej mógł wyznaczyć urzędnika.
Nadzór nad zachowaniem porządku na zgromadzeniu publicznym ciążył na
organizatorach zebrania, którzy mogli spomiędzy siebie wybrać jednego lub
kilku gospodarzy; ich nazwiska powinny być zakomunikowane naczelniko-
wi policji miejscowej lub osobie delegowanej przez niego do udziału w ze-
braniu. Jeżeli zebranie wybrało przewodniczącego, to obowiązek czuwania
nad porządkiem przechodził na niego (art. 14).
Osoba obowiązana do czuwania nad porządkiem zgromadzenia zobligo-
wana była do usuwania wszelkich objawów przeciwnych prawu ze strony
obecnych na zebraniu i natychmiastowego przedsiębrania odpowiednich
środków celem przywrócenia porządku. W sytuacji, gdy po dwukrotnym
ostrzeżeniu porządek na zebraniu nie został przywrócony, osoba mająca
nad tym czuwać powinna zarządzić rozwiązanie zgromadzenia: 1) jeżeli
zgromadzenie wyraźnie uchyli się od przedmiotu rozważań, 2) jeżeli na
zebraniu wygłaszane są opinie budzące nienawiść jednej części ludności
przeciwko innej, 3) jeżeli na zebraniu odbywa się niedozwolone zbieranie
pieniędzy, 4) jeżeli na zebraniu znajdują się osoby niemające prawa brać
w nim udziału i osoby te zebrania nie opuszczą lub nie będą z niego usu-
nięte, i 5) jeżeli porządek będzie pogwałcony przez buntownicze okrzyki
lub oświadczenia, wychwalanie lub usprawiedliwianie przestępstw, nawo-
24
www.lexisnexis.pl
3. Dwudziestolecie międzywojenne
ływanie do gwałtów lub nieposłuszeństwa władzy, lub też rozpowszech-
nianie występnych odezw albo wydawnictw i z tego powodu zgromadzenie
przybrało charakter zagrażający spokojowi i bezpieczeństwu publicznemu
(art. 15).
W razie zaistnienia takich okoliczności urzędnik obecny na zebraniu wy-
magał od osoby obowiązanej do czuwania nad porządkiem zamknięcia ze-
brania. Jeżeli żądanie urzędnika nie zostało spełnione, to po dwukrotnym
uprzedzeniu sam rozwiązywał zgromadzenie.
Ponadto rozwiązaniu podlegały zgromadzenia, które odbywały się bez uprzed-
niego zawiadomienia, wymaganego pozwolenia, lub wbrew zakazowi.
Po ogłoszeniu zgromadzenia za rozwiązane uczestnicy powinni się rozejść.
W razie niewykonania tego obowiązku dobrowolnie uczestnicy zostawali
usunięci przez policję (art. 18).
Dopuszczalne było wniesienie skargi na rozporządzenia i czynności urzęd-
ników dotyczące zakazu lub zamknięcia zgromadzeń, a jej rozpoznanie po-
winno nastąpić bez zwłoki.
Przepisów ukazu nie stosowano do zebrań zwoływanych z rozporządzenia
osób i instytucji rządowych, zebrań przedwyborczych do Dumy Państwo-
wej, zgromadzeń religijnych lub w celu modlitwy, a także odbywających się
zwykłym trybem pochodów pogrzebowych, procesji religijnych, o których
miejscu i czasie bywała zawiadamiana władza policyjna.
3. Dwudziestolecie międzywojenne
3. Dwudziestolecie międzywojenne
Pierwszą wzmiankę o prawie zgromadzania się znajdujemy w istotnym do-
kumencie politycznym odradzającego się państwa – Manifeście Tymczaso-
wego Rządu Ludowego Republiki Polskiej22, przyjętym w Lublinie 7 listopa-
da 1918 r. Wskazano w nim, że „z dniem dzisiejszym ogłaszamy w Polsce
całkowite polityczne i obywatelskie równouprawnienie wszystkich oby-
wateli bez różnicy pochodzenia, wiary i narodowości, wolność sumienia,
druku, słowa, zgromadzeń, pochodów, zrzeszeń, związków zawodowych
i strajków”.
22 S. Rudnicki, P. Wróbel, Druga Rzeczpospolita. Wybór tekstów źródłowych, Warszawa,
1990, s. 6.
25
Pobierz darmowy fragment (pdf)