Darmowy fragment publikacji:
KODEKS
CYWILNY
KOMENTARZ
pod redakcją Jacka Gudowskiego
Część ogólna
Stanisław Dmowski
Stanisław Rudnicki
Roman Trzaskowski
I
Wydanie 1
Stan prawny na 1 marca 2014 roku
Warszawa 2014
Spis treści
Spis treści
Spis treści
Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Przedmowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
KODEKS CYWILNY – ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. (tekst jedn. Dz.U.
z 2014 r., poz. 121) – Księga pierwsza – Część ogólna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
TYTUŁ I. Przepisy wstępne (art. 1–7) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
TYTUŁ II. Osoby (art. 8–4310) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
DZIAŁ I. Osoby fi zyczne (art. 8–32) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
Rozdział I. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych (art. 8–24) 93
Rozdział II. Miejsce zamieszkania (art. 25–28) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
Rozdział III. Uznanie za zmarłego (art. 29–32) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
DZIAŁ II. Osoby prawne (art. 33–43) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
DZIAŁ III. Przedsiębiorcy i ich oznaczenia (art. 431–4310) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
TYTUŁ III. Mienie (art. 44–554) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
TYTUŁ IV. Czynności prawne (art. 56–1099) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309
DZIAŁ I. Przepisy ogólne (art. 56–65) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309
DZIAŁ II. Zawarcie umowy (art. 66–721) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 592
DZIAŁ III. Forma czynności prawnych (art. 73–81) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 633
DZIAŁ IV. Wady oświadczenia woli (art. 82–88) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 673
DZIAŁ V. Warunek (art. 89–94) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 706
DZIAŁ VI. Przedstawicielstwo (art. 95–1099) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 717
Rozdział I. Przepisy ogólne (art. 95–97) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 720
Rozdział II. Pełnomocnictwo (art. 98–109) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 736
Rozdział III. Prokura (art. 1091–1099) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 766
TYTUŁ V. Termin (art. 110–116) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 777
TYTUŁ VI. Przedawnienie roszczeń (art. 117–125) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 785
Bibliografi a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 857
5
www.lexisnexis.pl
Wykaz skrótów
Wykaz skrótów
Wykaz skrótów
1. Akty prawne
k.c.
k.c.a.
k.c. KP
k.c.n.
k.c. Nap.
k.h.
Konstytucja RP
k.p.
k.p.a.
k.p.c.
k.p.k.
k.r.o.
k.s.h.
k.z.
ord.pod.
p.a.s.c.
p.o.p.c.
pr.atom.
pr.bank.
pr.bud.
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r.,
poz. 121)
Kodeks cywilny austriacki
Kodeks cywilny Królestwa Polskiego z 1825 r. (nieobowiązujący)
Kodeks cywilny niemiecki
Kodeks cywilny Napoleona
rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 27 czerwca 1934 r. – Kodeks
handlowy (Dz.U. Nr 57, poz. 502 ze zm.; nieobowiązujące)
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78,
poz. 483 ze zm.)
ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U. z 1998 r.
Nr 21, poz. 94 ze zm.)
ustawa z 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego
(tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 267)
ustawa z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn.
Dz.U. z 2014 r., poz. 101)
ustawa z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89,
poz. 555 ze zm.)
ustawa z 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn. Dz.U.
z 2012 r., poz. 788 ze zm.)
ustawa z 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (tekst jedn. Dz.U.
z 2013 r., poz. 1030)
rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 27 października 1933 r. – Ko-
deks zobowiązań (Dz.U. Nr 82, poz. 598 ze zm.; nieobowiązujące)
ustawa z 26 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz.U.
z 2012 r., poz. 749 ze zm.)
ustawa z 29 września 1986 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego (tekst jedn.
Dz.U. z 2011 r. Nr 212, poz. 1264 ze zm.)
ustawa z 18 lipca 1950 r. – Przepisy ogólne prawa cywilnego (Dz.U. Nr 34,
poz. 311 ze zm.; nieobowiązująca)
ustawa z 29 listopada 2000 r. – Prawo atomowe (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r.,
poz. 264 ze zm.)
ustawa z 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r.,
poz. 1376 ze zm.)
ustawa z 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r.,
poz. 1409 ze zm.)
www.lexisnexis.pl
7
Wykaz skrótów
pr.geod.
pr.geol.
p.p.m.
p.p.m. z 1965 r.
pr.not.
pr.rzecz.
pr.spółdz.
pr.tel.
pr.wod.
przep. wprow.
pr. rzecz. i pr.
o ks. wiecz.
p.u.n.
p.w.k.c.
p.w.u.s.t.
u.d.s.
u.g.g.w.n.
u.g.n.
u.g.n.r.
u.KRej.S.
u.k.w.h.
u.p.e.
u.p.z.p.
u.s.g.
u.ś.u.d.e.
u.u.s.r.
u.w.l.
8
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
ustawa z 17 maja 1989 r. – Prawo geodezyjne i kartografi czne (tekst jedn.
Dz.U. z 2010 r. Nr 193, poz. 1287 ze zm.)
ustawa z 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. Nr 163,
poz. 981 ze zm.)
ustawa z 4 lutego 2011 r. – Prawo prywatne międzynarodowe (Dz.U. Nr 80,
poz. 432)
ustawa z 12 listopada 1965 r. – Prawo prywatne międzynarodowe (Dz.U.
Nr 46, poz. 290 ze zm.; nieobowiązująca)
ustawa z 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r.,
poz. 164)
dekret z 11 października 1946 r. – Prawo rzeczowe (Dz.U. Nr 57, poz. 319
ze zm.; uchylony)
ustawa z 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze (tekst jedn. Dz.U.
z 2013 r., poz. 1443)
ustawa z 16 lipca 2004 r. – Prawo telekomunikacyjne (Dz.U. Nr 171,
poz. 1800 ze zm.)
ustawa z 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz. 145
ze zm.)
dekret z 11 października 1946 r. – Przepisy wprowadzające prawo rzeczowe
i prawo o księgach wieczystych (Dz.U. Nr 57, poz. 321 ze zm.; uchylony)
ustawa z 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn.
Dz.U. z 2012 r., poz. 1112 ze zm.)
ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Przepisy wprowadzające kodeks cywilny
(Dz.U. Nr 16, poz. 94 ze zm.)
ustawa z 10 maja 1990 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o samorzą-
dzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych (Dz.U. Nr 32,
poz. 191 ze zm.)
ustawa z 16 listopada 2000 r. o domach składowych oraz o zmianie Kodeksu
cywilnego, Kodeksu postępowania cywilnego i innych ustaw (Dz.U. Nr 114,
poz. 1191 ze zm.)
ustawa z 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieru-
chomości (tekst jedn. Dz.U. z 1991 r. Nr 30, poz. 127 ze zm.; uchylona)
ustawa z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn.
Dz.U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 ze zm.)
ustawa z 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rol-
nymi Skarbu Państwa (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz. 1187 ze zm.)
ustawa z 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (tekst jedn.
Dz.U. z 2013 r., poz. 1203)
ustawa z 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn. Dz.U.
z 2013 r., poz. 707 ze zm.)
ustawa z 18 września 2001 r. o podpisie elektronicznym (tekst jedn. Dz.U.
z 2013 r., poz. 262)
ustawa z 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym
(tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz. 647 ze zm.)
ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r.,
poz. 594 ze zm.)
ustawa z 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną (tekst
jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 1422)
ustawa z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst
jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 1403 ze zm.)
ustawa z 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (tekst jedn. Dz.U. z 2000 r.
Nr 80, poz. 903 ze zm.)
www.lexisnexis.pl
u.z.p.
u.z.r.
u.z.w.g.
2. Czasopisma
Biuletyn SN
BMS
DPP
EPS
Gaz. Sąd. i Pen.
GSW-NKZ
IC
Inf.Pr.
KPP
MoP
NP
NPN
OSA
OSN
OSNAPiUS
OSNC
OSNC-ZD
OSNCP
OSNPG
OSP
OSPiKA
OTK
Pal.
PiM
PiP
PiZS
PN
PPC
PPE
PPH
PPiA
PPP
Pr.Asek.
Pr.Bank.
Probl. Praw.
Prok. i Pr.
Pr.Spółek
PS
PUG
Rej.
RiP
RPE
RPEiS
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
Wykaz skrótów
ustawa z 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych (tekst jedn.
Dz.U. z 2013 r., poz. 907 ze zm.)
ustawa z 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów
(tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 67, poz. 569 ze zm.)
ustawa z 29 czerwca 1963 r. o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych
(Dz.U. Nr 28, poz. 169 ze zm.)
Biuletyn Sądu Najwyższego
Biuletyn Ministerstwa Sprawiedliwości
„Demokratyczny Przegląd Prawniczy”
„Europejski Przegląd Sądowy”
„Gazeta Sądowa i Penitencjarna”
„Gazeta Sądowa Warszawska”, dodatek „Nowy Kodeks Zobowiązań”
„Izba Cywilna”, Biuletyn Sądu Najwyższego
„Informacja Prawnicza”
„Kwartalnik Prawa Prywatnego”
„Monitor Prawniczy”
„Nowe Prawo”
„Nowy Przegląd Notarialny”
Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych
Orzecznictwo Sądu Najwyższego
Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych
Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna – Zbiór Dodatkowy
Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna oraz Izba Administracyjna,
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
Orzecznictwo Sądu Najwyższego, wydawnictwo Prokuratury Generalnej
Orzecznictwo Sądów Polskich
Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych
Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego
„Palestra”
„Prawo i Medycyna”
„Państwo i Prawo”
„Praca i Zabezpieczenie Społeczne”
„Przegląd Notarialny”
„Polski Proces Cywilny”
„Problemy Prawa Egzekucyjnego”
„Przegląd Prawa Handlowego”
„Przegląd Prawa i Administracji”
„Przegląd Prawa Publicznego”
„Prawo Asekuracyjne”
„Prawo Bankowe”
„Problemy Praworządności”
„Prokuratura i Prawo”
„Prawo Spółek”
„Przegląd Sądowy”
„Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego”
„Rejent”
„Rodzina i Prawo”
„Ruch Prawniczy i Ekonomiczny”
„Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”
www.lexisnexis.pl
9
Wykaz skrótów
R.Pr.
SC
Stud.Prawn.
SPE
TPP
Wok.
ZNIBPS
ZNUJ
3. Inne
–
–
–
–
–
–
–
–
„Radca Prawny”
„Studia Cywilistyczne”
„Studia Prawnicze”
„Studia Prawno-Ekonomicze”
„Transformacje Prawa Prywatnego”
„Wokanda”
„Zeszyty Naukowe Instytutu Badania Prawa Sądowego”
„Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”
Dziennik Ustaw
Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej (Wspólnot Europejskich)
Lexis.pl – Serwis Prawniczy LexisNexis Polska
Dz.U.
–
Dz.Urz. UE (WE) –
–
LexisNexis
M.P.
– Monitor Polski
–
NSA
–
SA
–
SIP
–
SN
Studia i Analizy
–
–
TK
Naczelny Sąd Administracyjny
Sąd Apelacyjny
System Informacji Prawnej Wolters Kluwer
Sąd Najwyższy
Studia i Analizy Sądu Najwyższego, Warszawa 2007
Trybunał Konstytucyjny
Uwaga: Artykuły bez bliższego oznaczenia są artykułami Kodeksu cywilnego.
Przedmowa
Przedmowa
Przedmowa
Współczesne prawo – nadmiernie rozbudowane, skomplikowane, dalekie od
doskonałości, osadzone w licznych, stale zmieniających się kontekstach – nie
istnieje i nie funkcjonuje bez komentarzy. Ich rola wzrasta; stają się nieodłącz-
nym towarzyszem tekstu normatywnego, pozwalającym na jego zrozumienie
i objaśnienie. Dotyczy to także aktów prawa prywatnego, w tym jego ostoi –
Kodeksu cywilnego, ustawy, która choć obowiązuje już prawie pięćdziesiąt lat
i ma ogromne zaplecze dogmatyczne i doktrynalne, jest wciąż nowelizowana,
nabiera nowych odniesień i wymaga nieustannej dynamicznej interpretacji.
Komentarza potrzebują wszyscy, zarówno prawnicy – wybitni specjaliści
i znawcy przedmiotu oraz zawodowcy uprawiający szeroką praktykę prawni-
czą w różnych dziedzinach – jak i amatorzy, osoby stykające się z prawem od
czasu do czasu, oczekujący wytłumaczenia kwestii interesujących ich w związ-
ku z doraźną potrzebą życiową lub zawodową. Komentarz musi więc przede
wszystkim być przewodnikiem po tekście, objaśniać poszczególne przepisy
i normowane nimi instytucje prawne, wskazywać źródła, rozwijać poszcze-
gólne wątki i umożliwiać ich kojarzenie, a także dostarczać wiedzy uzupełnia-
jącej, oferowanej przez doktrynę oraz orzecznictwo. Najczęściej jednak użyt-
kownicy komentarza poszukują rozwiązania konkretnego problemu, na który
natrafi li w praktyce; chcą uzyskać jego jurydyczny opis, zrozumieć wszystkie
jego aspekty, a następnie otrzymać rozwiązanie. Komentarz powinien więc być
w pierwszej kolejności zbiorem recept prawniczych, fachowo diagnozujących
i syntetyzujących problem, a następnie podpowiadać, jak go rozwiązać.
W polskiej tradycji piśmienniczej utrwalił się wzorzec komentarza, który w spo-
sób harmonijny łączy głęboką wiedzę prawniczą z doświadczeniami praktyki;
stroni od zbyt obszernych, a przez to – z punktu widzenia przydatności komen-
tarza i oczekiwań Czytelnika – jałowych analiz doktrynalnych, systemowych
i prawnoporównawczych, koncentruje się natomiast na rzeczowych wskazów-
kach praktycznych, podbudowanych dogmatycznie i wspieranych przykładami
czerpanymi z judykatury Sądu Najwyższego i niekiedy innych sądów.
11
www.lexisnexis.pl
Przedmowa
Autorzy komentarza zatem powinni legitymować się dużym doświadczeniem,
ugruntowanym szeroką praktyką uprawianą na najwyższym poziomie zawo-
dowym, wspieranym bogatą wiedzą prawniczą, pomnażaną w pracy naukowej
oraz udziałem w piśmiennictwie. Muszą na co dzień mierzyć się z nowymi,
najtrudniejszymi problemami, umieć je dostrzegać i rozwiązywać; tylko wtedy
są w stanie spełnić najbardziej wymagające oczekiwania Czytelników. Pisząc
komentarze, powinni uczyć prawa i jego stosowania, a nie – przez ich pisanie –
uczyć samych siebie. A tak, niestety, coraz częściej się dzieje.
Wszystkie te cechy komentarza idealnego, podmiotowe i przedmiotowe – choć
oczywiście zawsze jest coś do udoskonalenia – spełnia Wielki Komentarz do
Kodeksu cywilnego Wydawnictwa LexisNexis Polska, oddawany właśnie teraz
do rąk Czytelników. Jest to jego pierwsze wydanie, choć nie stanowi nowości
na rynku prawniczym; kontynuuje bogate tradycje komentarza wydawanego
od 1995 r., mającego już 10 wydań oraz ugruntowaną pozycję, cieszącego się
niesłabnącym powodzeniem Czytelników. Jego Autorzy wywodzili się i wy-
wodzą z grona wybitnych sędziów Sądu Najwyższego, wspieranych przez re-
nomowanych przedstawicieli nauki i praktyki. Jednak czas płynie; niektórzy
odeszli na zawsze (Gerard Bieniek, Stanisław Dmowski i Stanisław Rudnicki),
inni w stan spoczynku, a jeszcze inni nie mogą już kontynuować swej komenta-
torskiej misji. W tej sytuacji Wydawnictwo, licząc się także z presją rynku oraz
oczekiwaniami Czytelników, zdecydowało się odnowić ten komentarz, znaj-
dując godnych kontynuatorów, znakomitych prawników z dużym doświadcze-
niem prawniczym, cieszących się powszechnym uznaniem i mających okazały
dorobek naukowy i zawodowy. Część tekstów, których ich Autorzy nie mogli
uwspółcześnić, została zaktualizowana przez innych, a znaczna część napisana
od nowa.
Pojawia się także redaktor Komentarza, który przyjął na siebie zadanie koor-
dynowania całości prac, strzeżenia dotychczasowych osiągnięć, dbania o ak-
tualność i wszechstronność oraz – w razie potrzeby – sięgania po nowe formy
komentatorskie. Jego zaszczytnym celem jest utrzymanie wysokiego meryto-
rycznego poziomu Komentarza, zachowanie ścisłych związków z dorobkiem ju-
rysdykcyjnym Sądu Najwyższego, pilne śledzenie piśmiennictwa prawniczego
oraz umiejętne korzystanie ze skarbnicy nauki.
Komentarz jest adresowany do wszystkich prawników; sędziów wszystkich
sądów, powszechnych i administracyjnych, adwokatów, radców prawnych,
notariuszy, rzeczników patentowych, prokuratorów, referendarzy sądowych,
komorników, doradców podatkowych, naukowców, przedstawicieli władzy
ustawodawczej i wykonawczej oraz innych organów państwowych i samorzą-
dowych, a także do młodzieży prawniczej aspirującej do wszystkich stanowisk
w szeroko rozumianym wymiarze sprawiedliwości.
12
www.lexisnexis.pl
Przedmowa
Przepisy Kodeksu cywilnego to prawo szarego człowieka, czyli każdego z nas,
prawo, z którym stykamy się na co dzień i na co dzień musimy je stosować,
znosząc jego trudy i czerpiąc z jego dobrodziejstw, jesteśmy zatem przekonani,
że Komentarz zyska także zainteresowanie wszystkich tych, którzy poszukują
podstawowej wiedzy cywilistycznej albo rozwiązania swoich ważnych proble-
mów prawnych.
Komentarz składa się z czterech tomów, odpowiadających systematyce Kodeksu
cywilnego. W bardzo szerokim zakresie wykorzystuje orzeczenia Sądu Najwyż-
szego oraz opracowane do nich glosy. Zawiera obszerne wykazy piśmiennictwa
oraz skorowidze alfabetyczno -rzeczowe.
Komentarz w tomie I Część ogólna uwzględnia stan prawny na dzień 1 marca
2014 r.
Redaktor Jacek Gudowski
KODEKS CYWILNY
USTAWA
z dnia 23 kwietnia 1964 r.
(tekst pierwotny Dz.U. z dnia 18 maja 1964 r.; tekst jedn. Dz.U. z dnia 23 stycznia 2014 r.,
poz. 121)*
KSIĘGA PIERWSZA
Część ogólna
TYTUŁ I
Przepisy wstępne
K.C. Księga pierwsza. Część ogólna
Tytuł I. Przepisy wstępne
Literatura do tytułu I: W. Borysiak, Ochrona własności a nadużycie prawa, „Studia Iuridica”
2010, nr 52; T. Bukowski, Klauzule generalne w prawie cywilnym. O konieczności stworzenia kata-
logu zasad współżycia społecznego, MoP 2008, nr 24; M. Cetnarowicz, Zasady współżycia społecz-
nego a dobre obyczaje, „Ius Novum” 2007, nr 2–3; W. Chojnowski, Niektóre aspekty zasady lex retro
non agit w kodeksie cywilnym, Pal. 1968, nr 1; T. Czech, Zasady współżycia społecznego a odpowie-
dzialność deliktowa, PiP 2008, nr 12; W. Dajczak, Zasady współżycia społecznego czy dobra wiara,
Rej. 2001, nr 1; H. Dolecki, Ciężar dowodu a obowiązek przedstawiania dowodów w procesie cywil-
nym (art. 6 k.c. a art. 3 § 1 i 232 k.p.c.), PiP 1988, nr 3; H. Dolecki, Ciężar dowodu w cywilistyce
polskiej w latach 1945–1985, w: Zbiór rozpraw z zakresu postępowania cywilnego. Księga pamiątko-
* Niniejsza ustawa dokonuje w zakresie swojej regulacji transpozycji dyrektywy 2000/31/WE
Parlamentu Europejskiego i Rady z 8 czerwca 2000 r. w sprawie niektórych aspektów prawnych
usług społeczeństwa informacyjnego, w szczególności handlu elektronicznego w ramach ryn-
ku wewnętrznego (dyrektywa o handlu elektronicznym) (Dz.Urz. WE L 178 z 17.07.2000, s. 1;
Dz.Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 25, s. 399).
15
www.lexisnexis.pl
K.C. Księga pierwsza. Część ogólna
wa ku czci prof. Włodzimierza Berutowicza, Acta Universitatis Wratislavienisis 1990, nr 170; H. Do-
lecki, Ciężar dowodu w polskim procesie cywilnym, Warszawa 1998; K. Doliwa, Dobra wiara jako
wyrażenie języka prawnego, MoP 2008, nr 6; T. Dybowski, Zasady współżycia społecznego
i społeczno -gospodarcze przeznaczenie prawa a prawo własności, NP 1967, nr 6; T. Dybowski, Zarzut
nadużycia prawa w sporze windykacyjnym, NP 1968, nr 1; Z. Fenichel, Ciężar dowodu w kodeksie
zobowiązań, w: Z. Fenichel, Polskie prawo prywatne i procesowe. Studia, Kraków 1936; J. Gajda,
Dobra wiara organu osoby prawnej, PiP 1991, nr 3; J. Gajda, Pojęcie dobrej wiary w przepisach ko-
deksu cywilnego, Stud.Prawn. 1997, nr 2; K. Gandor, Prawa podmiotowe tymczasowe (ekspektaty-
wy), Wrocław–Warszawa 1968; M. Godlewska, Problem nadużycia prawa w prawie UE, EPS 2011,
nr 6, EPS 2011, nr 7; S. Grzybowski, Struktura i treść przepisów prawa cywilnego odsyłających do
zasad współżycia społecznego, SC 1965, nr 6; J. Ignatowicz, Ciężar dowodu, Annales Universitatis
Mariae Curie -Skłodowska 1982; B. Janiszewska, Pojęcie dobrej wiary w rozumieniu obiektywnym
a zasady współżycia społecznego, PUG 2003, nr 9; T. Justyński, Nadużycie prawa w polskim prawie
cywilnym, Kraków 2000; T. Justyński, Nadużycie prawa w związku z żądaniem zniesienia współwła-
sności, PS 2003, nr 5; T. Justyński, Problem aktualności konstrukcji nadużycia prawa w zakresie
terminów zawitych, PS 1999, nr 11–12; T. Justyński, Przepis art. 5 kodeksu cywilnego a uchylenie
skutków nieważności czynności prawnych, Rej. 2000, nr 1; T. Justyński, Żądanie zapłaty nadmier-
nych odsetek a konstrukcja nadużycia prawa, PS 1999, nr 4; J. Kaczor, Nadużycie prawa podmioto-
wego, w: Z zagadnień teorii i fi lozofi i prawa. Autonomia prawa ze stanowiska teorii i fi lozofi i prawa,
red. J. Helios, Wrocław 2003; I.C. Kamiński, Słuszność i prawo. Szkic prawnoporównawczy, Kra-
ków 2003; M. Kłoda, Prawo międzyczasowe prywatne. Podstawowe zasady, Warszawa 2007;
A. Kondrakiewicz, Zasady współżycia społecznego w polskim prawie cywilnym na tle koncepcji
prof. A. Woltera, w: Profesor Aleksander Wolter w 105. rocznicę urodzin, red. M. Grochowski, Lublin
2011; K. Korzan, Nadużycie prawa jako środek obrony i podstawa dochodzenia roszczeń, „Studia
Iuridica Silesiana” 1978, nr 3; K. Korzan, Nadużycie prawa jako środek obrony i źródło kreowania
akcji zaczepnych, „Śląskie Studia Historyczno -Teologiczne” 2001, nr 34; W. Kubala, O niektórych
kwestiach związanych z praktycznym stosowaniem art. 5 k.c., Pal. 1998, nr 7–8; L. Leszczyński,
Argumenty interpretacyjne w stosowaniu konstrukcji nadużycia prawa, MoP 2003, nr 3; L. Leszczyń-
ski, Klauzule generalne w stosowaniu prawa, Lublin 1986; L. Leszczyński, Konstytucyjność art. 5
kodeksu cywilnego – tezy Trybunału Konstytucyjnego w świetle teorii prawa, KPP 2001, nr 3; L. Lesz-
czyński, Pojęcie klauzuli generalnej, Annales Universitatis Mariae Curie -Skłodowska 1991, nr 38;
L. Leszczyński, Właściwość posługiwania się klauzulami generalnymi w prawie prywatnym. Perspek-
tywa zmiany trendu, KPP 1995, nr 3; J.J. Litauer, Ciężar dowodu w prawie i procesie cywilnym.
Uwagi na marginesie art. 7 przepisów ogólnych prawa cywilnego, PiP 1947, nr 12; M. Lewy, Naduży-
cie prawa według orzecznictwa francuskiego i prawa polskiego, Warszawa 1938; J. Litwin, Zasady
współżycia społecznego w orzecznictwie Sądu Najwyższego, NP 1953, nr 12; E. Łętowska, O potrze-
bie zmiany poglądów na znaczenie art. 3 k.c., w: Studia z prawa gospodarczego i handlowego. Księga
pamiątkowa ku czci Profesora Stanisława Włodyki, Kraków 1996; A. Łopatka, Z. Ziembiński, Pró-
ba systematyzacji zasad współżycia społecznego według orzecznictwa SN, PiP 1957, nr 4–5; Z. Łyda,
Funkcjonowanie klauzuli „społeczno -gospodarcze przeznaczenie prawa”, Studia Iuridica Silesiana
1984, nr 9; Z. Łyda, Klauzula generalna „społeczno -gospodarcze przeznaczenie prawa” (problemy
interpretacji), PiP 1987, nr 7; Z. Łyda, Pojęcie „przeznaczenie prawa”, Studia Iuridica Silesiana
1984, nr 9; Z. Łyda, Wzajemny stosunek klauzul: zasady współżycia społecznego i społeczno-
-gospodarcze przeznaczenie prawa, NP 1988, nr 4; A. Malanowski, O dopuszczalności stosowania
art. 5 k.c. dla uchylenia skutków nieważności czynności prawnych, PiP 1968, nr 6; A. Meszorer,
O zasadach współżycia społecznego, NP 1964, nr 1; E. Morawska, Zasada lex retro non agit w orzecz-
nictwie Trybunału Konstytucyjnego, PS 2002, nr 4; L. Morawski, Ciężar dowodu – niektóre problemy
dowodowe, SC 1982, nr 32; J. Nowacki, Domniemanie dobrej wiary (art. 7 k.c.), Studia Iuridica
Silesiana 1979, nr 5; J. Nowacki, Niektóre zagadnienia zasad współżycia społecznego, PiP 1957,
nr 7–8; J. Nowacki, Z problematyki zasad współżycia społecznego, NP 1954, nr 7–8; M. Pazdan,
Dobra lub zła wiara osoby prawnej, w: Studia z prawa prywatnego. Księga pamiątkowa ku czci Pro-
fesor Biruty Lewaszkiewicz -Petrykowskiej, Łódź 1997; K. Piasecki, Zasady współżycia społecznego
w socjalistycznym prawie cywilnym, NP 1971, nr 9; K. Pietrzykowski, Bezprawność jako przesłanka
odpowiedzialności deliktowej a zasady współżycia społecznego i dobre obyczaje, w: Odpowiedzialność
16
www.lexisnexis.pl
Tytuł I. Przepisy wstępne
cywilna. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Adama Szpunara, red. M. Pyziak -Szafnicka, Kraków
2004; K. Pietrzykowski, Nadużycie prawa podmiotowego w prawie cywilnym, w: Nadużycie prawa.
Konferencja Wydziału Prawa i Administracji, dnia 1 marca 2002 r., red. H. Izdebski, A. Stępkowski,
Warszawa 2003; K. Piet rzykowski, Zakres stosowania konstrukcji nadużycia prawa w sporach o pra-
wa stanu cywilnego, Stud.Prawn. 1988, nr 3; T. Pietrzykowski, Czynności prawne „z mocą wstecz-
ną”, R.Pr. 2003, nr 4; T. Pierzykowski, Wsteczne działanie prawa i jego zakaz, Kraków 2004; T. Pie-
trzykowski, Zasada nieretroakcji w kodeksie cywilnym (art. 3 k.c.), Stud.Prawn. 1999, nr 3;
M. Pilich, Zasady współżycia społecznego, dobre obyczaje czy dobra wiara? Dylematy nowelizacji
klauzul generalnych prawa cywilnego w perspektywie europejskiej, w: Europeizacja prawa prywatne-
go, t. II, red. M. Pazdan, W. Popiołek, E. Rott -Pietrzyk, M. Szpunar, Warszawa 2008; R. Piszko,
Pojęcie prawa podmiotowego, w: Prawa podmiotowe. Pojmowanie w naukach prawnych. Zbiór stu-
diów, red. J. Ciapała i K. Flaga -Gieruszyńska, Szczecin -Jarocin 2006; K. Przybyłowski, Dobra wia-
ra w polskim prawie cywilnym (ogólne uwagi o pojęciu), SC 1970, nr 15; Z. Radwański, Pojęcie
prawa cywilnego w świetle kodeksu cywilnego (uwagi de lege lata i de lege ferenda), w: Polskie prawo
prywatne w dobie przemian. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Jerzemu Młynarczykowi,
Gdańsk 2005, S. Ritterman, Pojęcia materialne w prawie cywilnym. Studium z zakresu metodologii
nauki prawa cywilnego. Rozważania ogólne, Kraków 1962; Z. Radwański, M. Zieliński, Uwagi de
lege ferenda o klauzulach generalnych w prawie prywatnym, „Przegląd Legislacyjny” 2001, nr 2;
M. Safjan, Klauzule generalne w prawie cywilnym. Przyczynek do dyskusji, w: Prawa człowieka
w społeczeństwie obywatelskim, red. A. Rzepliński, Warszawa 1993; M. Sala, Klauzula generalna
zasad współżycia społecznego, w: Studia z fi lozofi i prawa, red. J. Stelmach, Kraków 2001; M. Sala-
-Szczypiński, Precedens a zasady współżycia społecznego, w: Studia z fi lozofi i prawa, red. J. Stel-
mach, Kraków 2003; M. Sekuła -Leleno, Podniesienie zarzutu przedawnienia a nadużycie prawa
podmiotowego w rozumieniu art. 5 k.c. na tle orzecznictwa Sądu Najwyższego, „Ius Novum” 2011,
nr 1; W. Siedlecki, Ciężar dowodu w polskim procesie cywilnym, PiP 1953, nr 7; T. Smyczyński,
Roszczenia alimentacyjne a zasady współżycia społecznego, Stud.Prawn. 1983, nr 1; K. Sobura,
Klauzula generalna rozsądku i słuszności jako alternatywa dla klazuli zasad współżycia społecznego,
Pal. 2007, nr 7–8; A. Stelmachowski, Klauzule generalne w kodeksie cywilnym (tłumaczenie i sto-
sowanie prawa zgodnie z zasadami ustroju i celami PRL), PiP 1966, nr 3; A. Stelmachowski, Klauzu-
le generalne w kodeksie cywilnym (zasady współżycia społecznego – społeczno -gospodarcze przezna-
czenie prawa), PiP 1965, nr 1; A. Stępkowski, Nadużycie prawa podmiotowego w świetle
jurysprudencji kulturowej, Zeszyty Prawnicze UKSW 2006, nr 6.2; R. Szczepaniak, Nadużycie pra-
wa do posługiwania się formą osoby prawnej, Toruń 2009; D. Szmyt -Biniaś, Klauzula zasad współ-
życia społecznego, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2005, nr 14; A. Szpunar, Nadużycie prawa pod-
miotowego, Kraków 1947; A. Szpunar, Nadużycie prawa w dziedzinie przedawnienia, RPEiS 1969,
nr 4; A. Szpunar, Stosowanie art. 5 kodeksu cywilnego w sprawach o prawa stanu, PiP 1981, nr 6;
A. Szpunar, Stosowanie art. 5 k.c. w sprawach o alimenty, Pal. 1989, nr 5–7; A. Szpunar, Uwagi
o nadużyciu prawa podmiotowego, w: Kongres Notariuszy Rzeczypospolitej Polskiej. Referaty i opra-
cowania, Poznań -Kluczbork 1999; A. Szpunar, Uwagi o nadużyciu prawa w dziedzinie przedawnie-
nia, Rej. 2001, nr 2; K. Szutowska, Roszczenia z tytułu wrongful conception i wrongful birth a nad-
użycie prawa (art. 5 k.c.), TPP 2006, nr 3–4; R. Trzaskowski, Możliwość stosowania art. 5 k.c.
w przypadkach, w których okoliczności uzasadniające zarzut nadużycia prawa mają charakter trwa-
ły, Pal. 2010, nr 1–2; K. Trzciński, Zwyczaj i prawo zwyczajowe jako źródła prawa prywatnego, Rej.
1998, nr 3; P.M. Wiórek, Kilka uwag o teorii nadużycia prawa jako koncepcji uzasadniającej tzw. od-
powiedzialność przebijającą, w: Wpływ europeizacji prawa na instytucje prawa handlowego,
red. J. Kruczalak -Jankowska, Warszawa 2013; T. Wisłocki, Społeczno -gospodarcze przeznaczenie
prawa jako jedna z tzw. klauzul generalnych w k.c., Pal. 1972, nr 2; A. Wolter, Rola zasad współży-
cia społecznego w nowych kodeksach, NP 1964, nr 11; K. Wójcik, Z problematyki klauzul general-
nych prawa cywilnego, SPE 1981, nr 27; T. Zalasiński, Defi niowanie retroaktywności w polskiej dok-
trynie prawa i orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, PiP 2004, nr 4; A. Zbiegień -Turzańska,
Zasady stosowania art. 5 kodeksu cywilnego, MoP 2013, nr 21; T. Zembrzuski, Ciężar dowodu,
w: Dowody w postępowaniu cywilnym, red. Ł. Błaszczak, K. Markiewicz, E. Rudkowska -Ząbczyk,
Warszawa 2010; A. Żurawik, Klauzula generalna „dobrych obyczajów” – ujęcie teoretyczne,
RPEiS 2009, nr 1.
17
www.lexisnexis.pl
Art. 1
K.C. Księga pierwsza. Część ogólna
Art. 1. ZAKRES REGULACJI
Art. 1. Kodeks niniejszy reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami
fi zycznymi i osobami prawnymi.
Stanisław Dmowski, aktualizacja Roman Trzaskowski
Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . s. 18
Zakres regulacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . s. 18
UWAGI WSTĘPNE
1. Kodeks cywilny, podobnie jak inne Kodeksy (np. Kodeks karny, Kodeks rodzinny
i opiekuńczy, Kodeks pracy), nie jest z punktu widzenia konstytucyjnego aktem
normatywnym szczególnym, a więc aktem wyższego rzędu w stosunku do in-
nych ustaw; jest traktowany na równi z innymi ustawami.
Cechą szczególną Kodeksu jest to, że obejmuje podstawowe przepisy regulują-
ce stosunki cywilnoprawne, czyli stosunki zaliczane – zarówno w doktrynie, jak
i w judykaturze – do spraw cywilnych. W Kodeksie tym, podobnie jak w innych
Kodeksach, nie jest jednak i nie może być zrealizowana zasada zupełności, we-
dług której powinien on obejmować wszystkie przepisy z zakresu prawa cywil-
nego jako odrębnej gałęzi prawa. Prawo cywilne obejmuje tak szeroki zakres
stosunków społecznych i gospodarczych (pomijając wcale nieoczywisty problem,
jakie stosunki należy zaliczyć do cywilnoprawnych w rozumieniu art. 1 k.c.), że
ich unormowanie w jednym akcie prawnym jest nierealne.
2. Znaczenie Kodeksu cywilnego (jego przydatność z punktu widzenia potrzeb życia
codziennego i praktyki sądowej) polega przede wszystkim na tym, że wyrażone
w nim zasady – ujęte w konkretnych przepisach – mają zastosowanie, i to bez-
pośrednie, a nie tylko odpowiednie, również do wszystkich innych unormowań
zawartych w różnych ustawach regulujących sprawy cywilne. Przepisy Kodeksu
stosuje się w sprawie cywilnej w każdym wypadku, gdy przepisy szczególne, regu-
lujące stosunki cywilnoprawne, nie normują jakiegoś zagadnienia (np. zdolności
do czynności prawnych, terminów, przedawnienia). Część ogólna Kodeksu cywil-
nego ma w tym wypadku szczególne znaczenie; jej przepisy spinają niejako w jed-
ną całość normy cywilnoprawne rozrzucone w różnych aktach normatywnych.
Umożliwia to stosowanie tych przepisów według jednolitych zasad.
ZAKRES REGULACJI
3. Według obecnego brzmienia art. 1 Kodeks cywilny reguluje stosunki cywilno-
prawne między osobami fi zycznymi i osobami prawnymi. Regulacja ta ma cha-
rakter autonomiczny i w wewnętrznym systemie prawa powszechny. Oznacza
to, że normy pozakodeksowe, w tym prawa kanonicznego Kościoła rzymsko-
18
Stanisław Dmowski, aktualizacja Roman Trzaskowski
www.lexisnexis.pl
Tytuł I. Przepisy wstępne
Art. 1
katolickiego dotyczące alienacji dóbr kościelnych, mają moc obowiązującą jedy-
nie w porządku kościelnym, ich skuteczność w państwowym porządku praw-
nym jest bowiem uzależniona od uznania przez państwo. Wynika to z art. 25
ust. 3 Konstytucji RP, według którego stosunki między państwem a kościołami
i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowa-
nia ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie. Nie
ma zatem w prawie polskim ogólnej podstawy do przyjęcia, że cywilnoprawna
skuteczność czynności prawnych dokonywanych przez kościelne osoby prawne
zależy od ich skuteczności kanonicznoprawnej.
Z art. 1 k.c. wynika jednoznacznie, że obecnie Kodeks cywilny traktuje na równi
osoby fi zyczne i osoby prawne. Nie zawsze tak było. Do 1 października 1990 r., to
jest do dnia wejścia w życie ustawy z 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy – Kodeks
cywilny (Dz.U. Nr 55, poz. 321 ze zm.), art. 1 przewidywał odrębne regulacje
stosunków cywilnoprawnych między jednostkami gospodarki uspołecznionej,
między osobami fi zycznymi oraz między jednostkami gospodarki uspołecznio-
nej a osobami fi zycznymi (§ 1). Przepis ten zawierał przy tym postanowienie,
że przepisy dotyczące jednostek gospodarki uspołecznionej stosuje się także
do instytucji państwowych i organizacji społecznych ludu pracującego, których
zadanie nie polega na prowadzeniu działalności gospodarczej (§ 2), oraz po-
stanowienie, że przepisy dotyczące osób fi zycznych „stosuje się odpowiednio”
do osób prawnych niebędących jednostkami gospodarki uspołecznionej („jeżeli
z przepisów kodeksu lub innych ustaw nie wynika nic innego” – § 3). Odrębna
regulacja sytuacji prawnej osób zaliczanych i niezaliczanych do jednostek gospo-
darki uspołecznionej pozostawała w związku z niejednakowym traktowaniem
ich w obrocie gospodarczym. Jednostki gospodarki uspołecznionej korzystały
z określonych przywilejów oraz ze szczególnej ochrony.
Odrębność regulacji sytuacji prawnej jednostek gospodarki uspołecznionej w ob-
rocie gospodarczym (mimo nieprzyjęcia – sugerowanego przez niektórych au-
torów – rozwiązania, iż prawo gospodarcze stanowi samodzielną gałąź prawa)
przejawiała się w szczególności w tym, że: a) wiele kwestii prawnych z zakresu
obrotu między jednostkami gospodarki uspołecznionej regulowano nie ustawa-
mi, lecz aktami prawnymi niższego rzędu i b) spory między takimi jednostkami
były rozpoznawane nie przez sądy, lecz przez organy szczególne, jakimi były
komisje arbitrażowe. Należy podkreślić, że regulowanie zagadnień prawnych
związanych z obrotem gospodarczym między jednostkami gospodarki uspołecz-
nionej aktami normatywnymi niższego rzędu niż ustawa znajdowało podstawę
prawną w art. 2. Przepis ten (uchylony nowelą z 28 lipca 1990 r.) przewidy-
wał, że „w wypadkach, gdy wymagają tego szczególne potrzeby obrotu między
jednostkami gospodarki uspołecznionej, Rada Ministrów lub z jej upoważnienia
inny naczelny organ administracji państwowej może regulować stosunki tego
obrotu w sposób odbiegający od przepisów niniejszego kodeksu”.
Stanisław Dmowski, aktualizacja Roman Trzaskowski
19
www.lexisnexis.pl
Art. 1
K.C. Księga pierwsza. Część ogólna
Zmiana art. 1 – dokonana przez ustawę z 28 lipca 1990 r. – polegająca na nada-
niu mu nowego brzmienia, połączona ze zmianą wielu innych przepisów tego
Kodeksu, miała na celu zniesienie dotychczasowego nierównego traktowania
podmiotów stosunków cywilnoprawnych, w zależności od reprezentowanego
przez nie typu własności (państwowej, społecznej, indywidualnej, osobistej),
które dotychczas podlegały zróżnicowanej ochronie. Cel ten został w zasadzie
zrealizowany, i to zarówno w stosunkach prawnorzeczowych, jak i zobowiąza-
niowych.
4. Ustawodawca, znosząc nierówność (uprzywilejowanie) poszczególnych podmio-
tów stosunków cywilnoprawnych, dokonał jednocześnie wewnętrznego niejako
podziału obrotu dokonywanego przez poszczególne podmioty, dzieląc go na
profesjonalny i nieprofesjonalny, wyróżniając w tym pierwszym obrót dwustron-
nie i jednostronnie (przede wszystkim z udziałem konsumentów) profesjonalny.
Podział ten nie został wprawdzie uwidoczniony wyraźnie w Kodeksie, wynika
jednak z pewnych regulacji zawartych w konkretnych przepisach, np. z art. 355
§ 2 wynika, że przy ocenie, czy dłużnik dopełnił obowiązku zachowania staran-
ności w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej, należy uwzględniać
zawodowy charakter tej działalności.
5. Art. 1, stanowiąc, że Kodeks cywilny reguluje stosunki cywilnoprawne między
osobami fi zycznymi i osobami prawnymi, nie określa tego, co należy rozumieć
przez ogólne pojęcie „stosunek prawny”, ani też tego, jakiego rodzaju (typu)
stosunki społeczne i gospodarcze mają charakter stosunków cywilnoprawnych,
a więc kiedy możemy mówić o prawie cywilnym w rozumieniu odrębnej (np. od
prawa karnego czy też administracyjnego) gałęzi prawa. Kwestia pierwsza budzi
mniej wątpliwości, a ponadto ma mniejsze znaczenie dla praktyki cywilistycz-
nej. Nauka prawa łączy tradycyjne pojęcie stosunku prawnego ze stosunkami
społecznymi. Nie zdołała jednak ona (i nie udało się to też orzecznictwu sądo-
wemu) wskazać szczegółowych kryteriów charakteryzujących stosunki prawne
zachodzące w różnych gałęziach prawa, w tym również w prawie cywilnym.
Ogólnie przyjmuje się, że przez stosunki cywilnoprawne należy rozumieć te, któ-
re są wyznaczane przez dyspozycje norm prawa cywilnego. Założenie to jednak
nie rozwiązuje problemu, nie daje bowiem odpowiedzi na pytanie, jakie normy
(przepisy) należą do norm cywilnoprawnych.
6. Odpowiedzi na pytanie, co należy rozumieć przez stosunki cywilnoprawne,
a więc przez pojęcie „sprawa cywilna”, nie daje nie tylko art. 1, lecz także żaden
inny przepis Kodeksu cywilnego oraz Kodeksu postępowania cywilnego. Jeśli
chodzi o Kodeks postępowania cywilnego, to normuje on – co wynika wyraźnie
z jego art. 1 – postępowanie sądowe nie tylko w sprawach ze stosunków z za-
kresu prawa cywilnego oraz prawa rodzinnego i opiekuńczego, które zaliczane
są do cywilnoprawnych (do prawa cywilnego), lecz także w sprawach z zakresu
20
Stanisław Dmowski, aktualizacja Roman Trzaskowski
www.lexisnexis.pl
Tytuł I. Przepisy wstępne
Art. 1
prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, które nie są zaliczane do spraw cywil-
nych, „oraz w innych sprawach, do których przepisy tego kodeksu stosuje się
z mocy ustaw szczególnych”. Zakres stosunków prawnych rozstrzyganych przez
sądy w postępowaniu cywilnym jest więc szeroki.
Z unormowania zawartego w art. 1 k.p.c. nie można wyciągać wniosku, że
wszystkie sprawy podlegające rozpoznaniu w postępowaniu cywilnym przed
sądami powszechnymi i Sądem Najwyższym wynikają ze stosunków cywilno-
prawnych, a więc są sprawami cywilnymi, ani też wniosku, że sprawy cywilne
(ze stosunków cywilnoprawnych) nie mogą być rozpoznawane poza cywilnym
postępowaniem sądowym uregulowanym w Kodeksie postępowania cywilnego.
Trzeba mieć na względzie to, że art. 1 k.p.c. przewiduje możliwość rozpozna-
wania przez sądy spraw niezaliczanych do cywilnych i że art. 2 k.p.c. wyłącza
z cywilnego postępowania sądowego te sprawy, które przepisy szczególne prze-
kazują „do właściwości innych organów” (art. 2 § 3 k.p.c.).
7. W nauce przyjmuje się, że na pojęcie prawa cywilnego (którego zasadniczy trzon
stanowi Kodeks cywilny) składają się trzy elementy: podmioty działające w ra-
mach prawa, przedmiot regulacji i metoda regulacji stosunków prawnych.
Element pierwszy nie odgrywa obecnie zasadniczej roli. Podmiotami stosunków
cywilnoprawnych są, co wynika z brzmienia art. 1, wszystkie osoby fi zyczne
i prawne. Z Kodeksu cywilnego i w ogóle z prawa cywilnego zniknęły (poczyna-
jąc od noweli z 28 lipca 1990 r.) takie pojęcia, jak „jednostka gospodarki uspo-
łecznionej” czy też „specjalna zdolność prawna osoby prawnej”, których wykład-
nia nasuwała nieraz istotne trudności.
Element drugi, tj. przedmiot regulacji, również nie jest traktowany zarówno
w doktrynie, jak i w judykaturze jako decydujący o zaliczeniu lub niezaliczeniu
konkretnego stosunku prawnego (konkretnej sprawy) do stosunków cywilno-
prawnych. Jako oczywistą przyjmuje się zasadę, że prawo cywilne reguluje sto-
sunki społeczne o charakterze majątkowym, a więc przede wszystkim stosunki
własnościowe w najszerszym tego słowa znaczeniu (wszystkie stosunki wiążące
się z władaniem i posiadaniem rzeczy, a także praw majątkowych), oraz stosun-
ki o charakterze niemajątkowym, przez które należy rozumieć dobra niemające
bezpośredniej wartości ekonomicznej, chociaż są często ściśle związane ze sto-
sunkami majątkowymi.
Ze względu na to, że stosunkami majątkowymi, a w pewnym stopniu również
niemajątkowymi, zajmuje się nie tylko prawo cywilne, lecz także prawo zalicza-
ne do innych gałęzi (np. administracyjne, fi nansowe), przyjmuje się, że właści-
wego kryterium, decydującego o zaliczeniu lub niezaliczeniu konkretnego sto-
sunku prawnego do prawa cywilnego, należy poszukiwać w metodzie regulacji.
Podstawowe znaczenie przypisuje się więc trzeciemu z wymienionych elemen-
Stanisław Dmowski, aktualizacja Roman Trzaskowski
21
www.lexisnexis.pl
Art. 1
K.C. Księga pierwsza. Część ogólna
tów. Uznaje się powszechnie, że dla stosunków cywilnoprawnych, regulowanych
prawem cywilnym, charakterystyczna jest zasada równości (równorzędności)
stron, co oznacza, że żadna ze stron, niezależnie od tego, czy jest osobą fi zyczną,
czy też osobą prawną, nie jest podporządkowana drugiej stronie. Według zało-
żeń tej metody u podstaw stosunków cywilnoprawnych znajduje się gospodarka
rynkowa (towarowo -pieniężna) i obowiązująca w niej zasada (dopuszczająca
oczywiście wyjątki) ekwiwalentności świadczeń. W odróżnieniu od stosunków
cywilnoprawnych, w stosunkach administracyjnoprawnych albo fi nansowych
o równości stron trudno jest z reguły mówić. Obowiązuje tutaj zasada, że jedna
strona jest podporządkowana drugiej, czyli że w ramach konkretnego stosunku
prawnego występuje nadrzędność jednej i podrzędność drugiej strony.
8. Jak podniesiono w uwadze 1, Kodeks cywilny nie reguluje i nie może regulować
wszystkich stosunków prawnych zaliczanych do cywilnoprawnych.
Bardzo wiele zagadnień zaliczanych do cywilnoprawnych zostało unormowa-
nych w innych ustawach. Wymienianie ich wszystkich w komentarzu do art. 1
nie jest możliwe, chociażby ze względu na ich liczbę. Trzeba natomiast zwrócić
uwagę na to, że przepisy prawa cywilnego zamieszczone są zarówno w ustawach
określonych mianem kodeksów, jak i w ustawach tzw. kompleksowych, tj. regu-
lujących kompleks stosunków nie tylko cywilnoprawnych, lecz także administra-
cyjnoprawnych, karnych, podatkowych itd., dotyczących określonej działalności
ludzkiej, a także w ustawach szczególnych normujących wyodrębniony wycinek
stosunków społecznych.
9. W niektórych aktach normatywnych (ustawach) elementy cywilnoprawne prze-
platają się z elementami administracyjnoprawnymi w taki sposób, że trudno jest
zająć stanowisko, czy regulowany w takim akcie stosunek prawny jest stosun-
kiem cywilnoprawnym, a więc czy mają do niego zastosowanie w zakresie nie-
normowanym tym aktem bezpośrednio przepisy Kodeksu cywilnego, czy też pra-
wa administracyjnego. W takim wypadku decydujące znaczenie powinno mieć
ustalenie, jaka jest pozycja stron tego stosunku względem siebie. Jeżeli w okreś-
lonym stosunku prawnym dotyczącym spraw majątkowych, a także niemajątko-
wych, strony są wobec siebie równorzędne, to stosunek ten ma charakter cywil-
noprawny. Jeżeli natomiast jedna ze stron występuje – z mocy przepisów prawa
– jako jednostka nadrzędna, wykonująca czynności władcze, to w każdym takim
wypadku będziemy mieli do czynienia ze stosunkiem administracyjnoprawnym
w szerokim znaczeniu tego słowa (w znaczeniu prawa fi nansowego, podatkowe-
go, celnego itp.).
Wzajemnej pozycji stron określonego stosunku prawnego, będącego przedmio-
tem postępowania sądowego, sądy poświęcają szczególną uwagę nie tylko przy
rozważaniu, czy dopuszczalna jest droga sądowa, lecz także przy rozstrzyganiu,
czy sprawa ma charakter sprawy cywilnej, np. postanowienie SN z 2 kwiet-
22
Stanisław Dmowski, aktualizacja Roman Trzaskowski
www.lexisnexis.pl
Tytuł I. Przepisy wstępne
Art. 1
nia 1965 r., I CR 564/64 (OSNCP 1966, nr 2, poz. 21, z glosą E. Wengerka,
OSPiKA 1966, nr 6, poz. 129), i uchwała SN z 9 czerwca 1995 r., III CZP 72/95
(OSNC 1995, nr 10, poz. 146, z omówieniem J. Gudowskiego, PS 1998, nr 6,
s. 64), wyjaśniające różnice między stosunkami cywilnoprawnymi i administra-
cyjnoprawnymi; wyrok SN z 6 grudnia 1972 r., II CR 370/72 (OSNCP 1973,
nr 7–8, poz. 141, z glosą T. Majewskiej -Bińczyckiej, NP 1974, nr 10, s. 1389,
oraz z omówieniami W. Siedleckiego, PiP 1974, nr 11, s. 133, E. Wengerka,
NP 1974, nr 7–8, s. 1045, a także A. Szpunara i W. Wanatowskiej, NP 1974,
nr 7–8, s. 1019, i NP 1975, nr 7–8, s. 1041), w którym stwierdzono, że ucznia ze
szkołą łączy stosunek podległości, a więc administracyjnoprawny; uchwała SN
z 7 sierpnia 1974 r., III CZP 47/74 (OSNCP 1975, nr 12, poz. 161 z komenta-
rzem E. Łętowskiej, w: Funkcjonowanie administracji w świetle orzecznictwa, t. 5,
1977, s. 134, oraz z omówieniem A. Szpunara i W. Wanatowskiej, NP 1976, nr 9,
s. 1280, W. Siedleckiego, PiP 1976, nr 10, s. 116 i E. Wengerka, NP 1976, nr 7–8,
s. 1123), w której wyrażony został pogląd, że „jakkolwiek w ustawie o zaopa-
trywaniu ludności w wodę [obecnie uchylonej] ustanowiono przymus dostawy
i odbioru wody, to jednak jej przepisy nie dają podstawy do oceny, że przedsię-
biorstwo (zakład) wodociągów zajmuje w stosunku do odbiorcy wody pozycję
nadrzędną”; uchwała SN z 8 stycznia 1992 r., III CZP 138/91 (OSNCP 1992,
nr 7–8, poz. 128), w której wyjaśniono, „że wyposażona w osobowość prawną
gmina – dysponująca majątkiem i wykonująca zadania publiczne w imieniu wła-
snym oraz na własną odpowiedzialność – jest na płaszczyźnie cywilnoprawnej
podmiotem równym Skarbowi Państwa”; w postanowieniu z 25 stycznia 2001 r.,
II CKN 1343/00 (OSNC 2001, nr 9, poz. 133), Sąd Najwyższy zaś, formułując
tezę, że: „Spór pomiędzy odwołanym przez Ministra Skarbu Państwa członkiem
rady nadzorczej spółki radiofonii publicznej a tą spółką, dotyczący składu oso-
bowego rady nadzorczej, jest sprawą cywilną, podlegającą rozpoznaniu przez
sąd powszechny”, omówił obszernie kwestię charakteru pozwanej spółki, do
której przepisy Kodeksu handlowego miały zastosowanie z pewnymi ogranicze-
niami. Zagadnieniem, czy rozpoznawana sprawa ma charakter sprawy cywilnej,
Sąd Najwyższy zajmował się w uzasadnieniach wyroków z 2 kwietnia 2003 r.,
I CK 265/02 (OSNC 2004, nr 6, poz. 99), i z 7 sierpnia 2003 r., IV CKN 393/01
(Biuletyn SN 2004, nr 1, s. 11). W pierwszym wyraził pogląd, że: „Spór dotyczą-
cy rozliczenia między związkiem gmin utworzonym na podstawie art. 64 ust. 1
ustawy z dnia 8 czerwca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. Dz.U.
z 1996 r. Nr 13, poz. 74 ze zm.) [obecnie tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 594
ze zm.] a uczestniczącą w nim gminą z tytułu ponoszenia kosztów działalności
związku jest sprawą cywilną, podlegającą rozpoznaniu przez sąd powszechny”,
natomiast w drugim zajął stanowisko, że: „Stosunek prawny między kasą cho-
rych a świadczeniodawcą, którym z reguły jest zakład opieki zdrowotnej, ma
charakter umownego zobowiązania, którego powstanie i wykonanie podlega
ocenie z punktu widzenia prawa cywilnego”. Problem ten w dalszym ciągu wy-
Stanisław Dmowski, aktualizacja Roman Trzaskowski
23
www.lexisnexis.pl
Art. 1
K.C. Księga pierwsza. Część ogólna
stępuje w orzecznictwie sądowym, o czym świadczą orzeczenia: uchwała pełne-
go składu Izby Cywilnej SN z 8 października 2010 r., III CZP 35/10 (OSNC 2011,
nr 2, poz. 13), wyrok SN z 15 maja 2008 r., I CSK 526/07 (OSNC-ZD 2009, nr A,
poz. 12), uchwała SN z 22 października 2010 r., III CZP 74/10 (OSNC 2011,
nr 5, poz. 55). W pierwszym z nich Sąd Najwyższy orzekł o nieprzysługiwaniu
Skarbowi Państwa, który wypłacił uposażenie na podstawie art. 121 ust. 1 usta-
wy z 6 kwietnia 1990 r. o Policji (obecnie tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 287,
poz. 1687 ze zm.), roszczenia o zwrot tego uposażenia od sprawcy wypadku
związanego z ruchem pojazdu mechanicznego, powodującego chorobę po-
licjanta. W drugim orzekł o kompetencji sądu powszechnego do rozpoznania
powództwa o wydanie lokalu mieszkalnego przeciwko Skarbowi Państwa – jed-
nostce organizacyjnej podległej Ministrowi Spraw Wewnętrznych, opartego na
twierdzeniu o bezprawnym pozostawaniu tego lokalu w dyspozycji tej jednost-
ki. W trzecim natomiast orzekł o niedopuszczalności drogi sądowej w sprawie
z powództwa szkoły wyższej przeciwko osobie fi zycznej o świadczenie pieniężne
obejmujące wypłacone jej stypendium doktoranckie, do którego zwrotu osoba ta
została zobowiązana na podstawie § 14 ust. 1 rozporządzenia Ministra Eduka-
cji Narodowej i Sportu z 25 maja 2005 r. w sprawie warunków i trybu organi-
zowania, prowadzenia i odbywania studiów doktoranckich oraz przyznawania
i zwrotu stypendiów doktoranckich (Dz.U. z 2005 r. Nr 115, poz. 964; obecnie
nie obowiązuje). Z kolei w uchwale z 13 lipca 2011 r., III CZP 35/11 (OSNC
2012, nr 3, poz. 30), Sąd Najwyższy przyjął, że: „W sprawie, w której powiat
dochodzi zwrotu od Skarbu Państwa kwot stanowiących jego dochód na pod-
stawie art. 23 ust. 3 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nierucho-
mościami (jedn. tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 ze zm.), niepotrąconych
i przekazanych Skarbowi Państwa, droga sądowa jest niedopuszczalna”. Wagę
kryterium równorzędności podmiotów podkreślono także w postanowieniu SN
z 4 listopada 2011 r., I CSK 50/11, IC 2012, nr 10, s. 32).
Należy także zwrócić uwagę na kształtującą się w ostatnim czasie linię orzecz-
niczą Sądu Najwyższego uznającą cywilnoprawny charakter umów o dofi nanso-
wanie projektów realizowanych w ramach Narodowego Planu Rozwoju, zawar-
tych na podstawie art. 26 ust. 5 ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o Narodowym Pla-
nie Rozwoju (Dz.U. Nr 116, poz. 1206 ze zm.) albo nieobowiązującej już ustawy
z 30 czerwca 2005 r. o fi nansach publicznych (Dz.U. Nr 249, poz. 2104 ze zm.)
oraz cywilnoprawny charakter roszczeń o zwrot nieprawidłowo wykorzystanych
lub przekazanych środków otrzymanych przez benefi cjenta na podstawie ta-
kich umów (zob. wyroki SN: z 6 maja 2011 r., II CSK 520/10, OSNC-ZD 2012,
nr B, poz. 34; z 8 marca 2012 r., V CSK 164/11, OSNC-ZD 2013, nr C, poz. 59;
z 18 kwietnia 2012 r., V CSK 146/11, LexisNexis nr 5029729; z 11 maja 2012 r.,
II CSK 545/11, LexisNexis nr 4004076), jak również cywilnoprawny charakter
umów o dofi nansowanie projektu zawieranych w ramach programów operacyj-
24
Stanisław Dmowski, aktualizacja Roman Trzaskowski
www.lexisnexis.pl
Tytuł I. Przepisy wstępne
Art. 1
nych współfi nansowanych ze środków rozwojowych pochodzących z Unii Euro-
pejskiej – regulowanych w art. 30 ustawy z 6 grudnia 2006 r. o zasadach pro-
wadzenia polityki rozwoju (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 84, poz. 712 ze zm.)
– oraz roszczeń o zwrot dofi nansowania (postanowienia SN z: 16 maja 2012 r.,
III CZP 19/12, LexisNexis nr 3874043; z 21 marca 2013 r., III CZP 9/13, Lexis-
Nexis nr 5138657; z 5 lipca 2013 r., IV CSK 12/13, LexisNexis nr 8035092).
10. Z aktów normatywnych nazwanych kodeksem do prawa cywilnego zalicza się
Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Kodeks spółek handlowych (dawniej Kodeks
handlowy) i Kodeks morski.
Jeżeli chodzi o Kodeks rodzinny i opiekuńczy, to zaliczenie go do prawa cywil-
nego nie jest sprawą bezdyskusyjną. W doktrynie reprezentowany jest również
pogląd, że prawo rodzinne jest wyodrębnioną z prawa cywilnego gałęzią prawa.
Dominuje jednak, zwłaszcza w orzecznictwie sądowym, pogląd, że prawo to nie
stanowi samodzielnej gałęzi prawa, odrębnej od prawa cywilnego, lecz jest jed-
nym z jego działów. Wydaje się, że jest on prawidłowy. Za takim stanowiskiem
przemawia przede wszystkim to, że w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym nie
ma formalnie wydzielonej części ogólnej oraz że w stosunkach rodzinnych nie
występuje stosunek podrzędności i nadrzędności strony. Brak argumentów, któ-
re uzasadniałyby wniosek, że do stosunków rodzinnych należy stosować zasa-
dy i przepisy Kodeksu cywilnego, a zwłaszcza części ogólnej tego Kodeksu, bez
których stosowania nie istnieje możliwość rozpoznawania tych spraw, jedynie
odpowiednio, a nie wprost. Tak samo nie do przyjęcia jest stanowisko, reprezen-
towane przez niektórych przedstawicieli nauki, że w stosunkach między rodzi-
cami a dziećmi rodzice zajmują pozycję nadrzędną.
Należy zauważyć, że przyjęcie zasady, iż w sprawach rodzinnych, w kwestiach
nieunormowanych w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym bądź w przepisach
szczególnych, należy stosować przepisy Kodeksu cywilnego (w tym jego części
ogólnej) jedynie odpowiednio, a nie wprost, mogłoby prowadzić do stworzenia
zagrożenia dla pewności prawa. Istniałoby w takiej sytuacji duże niebezpie-
czeństwo, że te same przepisy Kodeksu cywilnego będą interpretowane różnie
na użytek prawa cywilnego i prawa rodzinnego. Mogłoby to doprowadzić – jak
podnoszą niektórzy przedstawiciele nauki – do dezintegracji systemu prawnego,
który powinien być spójny.
Kwestia zaliczenia do prawa cywilnego przepisów prawnych zawartych w Ko-
deksach: spółek handlowych i morskim, a normujących zagadnienia majątko-
we, nie jest obecnie sprawą dyskusyjną. Przyjmuje się powszechnie, że stosunki
regulowane tymi aktami, w których strony występują w charakterze równo-
rzędnych partnerów, są stosunkami cywilnoprawnymi, do których mają bezpo-
średnie zastosowanie przepisy Kodeksu cywilnego, a zwłaszcza przepisy części
ogólnej tego Kodeksu. Oczywiście oba te Kodeksy zawierają też normy admi-
Stanisław Dmowski, aktualizacja Roman Trzaskowski
25
www.lexisnexis.pl
Art. 1
K.C. Księga pierwsza. Część ogólna
nistracyjnoprawne i prawnokarne, do których przepisy Kodeksu cywilnego nie
mają zastosowania.
Na temat charakteru stosunków prawnych uregulowanych w Kodeksie handlo-
wym Sąd Najwyższy wypowiedział się w sposób obszerniejszy w uzasadnieniu
uchwały składu 7 sędziów z 7 kwietnia 1993 r., III CZP 23/93 (OSNCP 1993,
nr 10, poz. 172), stwierdzając, co następuje: „W okresie międzywojennym prawo
handlowe stanowiło odrębną gałąź prawa, opartą na swoistych źródłach prawa.
Zgodnie z art. 1 k.h. z 1934 r. w stosunkach handlowych obowiązywały w pierw-
szej kolejności przepisy Kodeksu handlowego, ustaw szczególnych i powszechne
prawo zwyczajowe. Dopiero w razie braku takich postanowień stosować można
było przepisy prawa cywilnego. Uchylenie, wraz z wejściem w życie Kodeksu
cywilnego z 1964 r., art. 1 oraz wielu innych przepisów Kodeksu handlowego
zniosło odrębność prawa handlowego i cywilnego, a przepisy o spółkach prawa
handlowego stały się częścią składową prawa cywilnego. Od 1 stycznia 1965 r.
do stosunków spółki z o.o. należy więc stosować również odpowiednie przepisy
prawa cywilnego. Przy stosowaniu tych ogólnych norm do stosunków spółki na-
leży jednak mieć na uwadze swoistą »zamkniętość« konstrukcji prawnej dawnych
spółek handlowych. W pierwszej kolejności uwzględnić więc należy utrzymane
w mocy przepisy Kodeksu handlowego (art. VI § 1 p.w.k.c.), a dopiero w dalszej
kolejności sięgać np. do ogólnych przepisów dotyczących czynności prawnych
zawartych w Kodeksie cywilnym”. Przy powoływaniu tej uchwały należy zwró-
cić uwagę, że w obowiązującym obecnie systemie prawnym nie można mówić
o prawie zwyczajowym, lecz jedynie o zwyczajach jako faktach prawotwórczych
uwzględnianych przy stosowaniu norm stanowionych przez ustawodawcę, oraz
na to, że uchwalane po 1989 r. przepisy nie wskazują na tendencję do ponow-
nego wyodrębnienia Kodeksu handlowego czy też prawa handlowego z prawa
cywilnego. Przeciwnie, wprowadzenie do Kodeksu cywilnego – przez ustawę
z 28 lipca 1990 r. – takich norm, jak art. 551, 552 i 553, których odpowiedniki
znajdowały się dawniej w Kodeksie handlowym, wskazuje na wolę ustawodaw-
cy obejmowania spraw z zakresu prawa handlowego prawem cywilnym. Kodeks
spółek handlowych uchwalony w 2000 r. także nie uzasadnia wniosku o wyod-
rębnieniu prawa handlowego z prawa cywilnego.
Zgodnie z art. 2 k.s.h. w sprawach określonych w art. 1 § 1, a więc w sprawach
tworzenia, organizacji, funkcjonowania, rozwiązywania, łączenia, podziału
i przekształcania spółek handlowych – nieuregulowanych w Kodeksie spółek
handlowych, stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego. Jednakże: „Jeżeli wyma-
ga tego właściwość (natura) stosunku prawnego spółki handlowej, przepisy Ko-
deksu cywilnego stosuje się odpowiednio” (art. 2 zd. 2 k.s.h.) [zob. wyrok SN
z 20 października 2011 r., III CSK 5/11, z glosą Z. Kuniewicza, OSP 2012,
nr 7–8, poz. 75, oraz z glosami M. Sussa i A. Żuraniewskiego, SIP nr 1084736
oraz M. Pyki, „Glosa” 2013, nr 1, s. 65; Sąd Najwyższy wyjaśnił tam, że: „Re-
26
Stanisław Dmowski, aktualizacja Roman Trzaskowski
www.lexisnexis.pl
Tytuł I. Przepisy wstępne
Art. 1
gulacja k.s.h. [...] stanowi wyraz realizacji dominującego w polskiej doktrynie
prawa cywilnego poglądu, że prawo spółek handlowych jest jedynie wyodręb-
nioną przedmiotowo częścią jednolitego prawa cywilnego. Normatywnym wyra-
zem tej koncepcji jurydycznej jest art. 2 k.s.h. wskazujący, że w zakresie spraw
określonych w art. 1 § 1 k.s.h., a nieuregulowanych przez przepisy k.s.h., stosuje
się wprost przepisy k.c., przy czym jeżeli wymaga tego właściwość (natura) sto-
sunku prawnego spółki handlowej przepisy k.c. stosuje się odpowiednio. Arty-
kuł 2 k.s.h. ujmuje zatem w swej treści dwie zasady, tj. zasadę jedności prawa
cywilnego eksponowaną w zdaniu pierwszym przywołanego przepisu oraz za-
sadę ograniczonej autonomii prawa spółek handlowych w stosunku do prawa
cywilnego (art. 2 zd. 2 k.s.h.)”].
Za przynależnością prawa handlowego, a konkretnie przepisów zawartych w Ko-
deksie spółek handlowych, do prawa cywilnego przemawia również, i to w spo-
sób jednoznaczny, wprowadzenie do Kodeksu cywilnego – ustawą z 14 lutego
2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.
Nr 49, poz. 408) – takich instytucji prawnych, zaliczanych dawniej (pod rządem
Kodeksu handlowego) do prawa handlowego, jak fi rma i prokura.
11. Należy zwrócić uwagę na to, że transformacja systemu gospodarczego zmierzała
do ograniczenia metody administracyjnoprawnej na rzecz metody cywilnopraw-
nej, według której stosunki społeczne, w tym gospodarcze, powinny być kształ-
towane nie w drodze jednostronnych decyzji administracyjnych, lecz w drodze
umów, w których strony mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania
(byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości stosunku, ustawie ani
zasadom współżycia społecznego – art. 3531 k.c.).
12. W odrębnym Kodeksie zostały uregulowane kwestie związane ze świadczeniem
pracy, czyli tzw. prawo pracy. Stosunki prawne regulowane tym aktem prawnym
nie są zaliczane do stosunków cywilnoprawnych, do których miałyby zastosowa-
nie (w kwestiach nieuregulowanych) przepisy Kodeksu cywilnego. Prawo pracy
traktowano jako odrębną gałąź prawa jeszcze przed uchwaleniem – w 1974 r.
– Kodeksu pracy. Już art. XII § 1 p.w.k.c. zawierał wyraźne postanowienie, że:
„Kodeks cywilny nie narusza przepisów ustawodawstwa pracy”. Uchwalenie
Kodeksu pracy zakończyło ostatecznie proces wyodrębniania się prawa pracy
z prawa cywilnego. Odrębność stosunków pracy wynika obecnie z zamieszcze-
nia w Kodeksie pracy części ogólnej tego Kodeksu oraz z art. 300 k.p., w myśl
którego w sprawach nieunormowanych przepisami prawa pracy (a więc nie tyl-
ko Kodeksu pracy) przepisy Kodeksu cywilnego stosuje się tylko odpowiednio,
i to z zastrzeżeniem, że nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy.
13. Sprawami ze stosunków cywilnoprawnych nie są sprawy z zakresu ubezpieczeń
społecznych, mimo iż art. 1 k.p.c. przewiduje ich rozpoznawanie w trybie prze-
pisów tego Kodeksu. W kwestii tej stanowiska doktryny i judykatury są zgodne.
Stanisław Dmowski, aktualizacja Roman Trzaskowski
27
www.lexisnexis.pl
Art. 1
K.C. Księga pierwsza. Część ogólna
Na uw
Pobierz darmowy fragment (pdf)
