Darmowy fragment publikacji:
ZARZĄDZANIE
W OPIECE ZDROWOTNEJ
NOWE WYZWANIA
pod redakcją
Marcina Kautscha
2. WYDANIE ROZSZERZONE
Warszawa 2015
Stan prawny na 1 stycznia 2015 r.
Recenzent
Prof. dr hab. Ryszard Walkowiak
Wydawca
Izabella Małecka
Redaktor prowadzący
Joanna Maź
Opracowanie redakcyjne
Dagmara Wachna
Łamanie
Kamila Tomecka
Ta książka jest wspólnym dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, byś przestrzegał przysługujących
im praw. Książkę możesz udostępnić osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie publikuj jej
w internecie. Jeśli cytujesz fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło.
A jeśli musisz skopiować część, rób to jedynie na użytek osobisty.
SZANUJMY PRAWO I WŁASNOŚĆ
Więcej na www.legalnakultura.pl
POLSKA IZBA KSIĄŻKI
© Copyright by
Wolters Kluwer SA, 2015
ISBN: 978-83-264-3492-1
2. wydanie rozszerzone
Wydane przez:
Wolters Kluwer SA
Dział Praw Autorskich
01-208 Warszawa, ul. Przyokopowa 33
tel. 22 535 82 00, fax 22 535 81 35
e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl
www.wolterskluwer.pl
księgarnia internetowa www.profi nfo.pl
mojemu Ojcu
Spis treści
Wykaz skrótów ......................................................................................................... 19
Jeszcze nowsze wyzwania? .................................................................................... 21
Wprowadzenie: dlaczego i dla kogo powstała ta książka ............................... 25
Część I
OrganIzaCja OpIekI zdrOWOtnej
I uWarunkOWanIa jej dzIałanIa
1. Organizacja i zarządzanie, Damian Makowski, Dariusz Jemielniak .............. 33
1.1. Nauki organizacji i zarządzania jako wyodrębniona dziedzina
nauk społecznych .............................................................................................. 33
1.2. Organizacja: pojęcie, cele. Rodzaje struktur organizacyjnych.
Kultura organizacji ............................................................................................ 34
1.2.1. Definicja organizacji .............................................................................. 34
1.2.2. Struktura organizacji ............................................................................. 37
1.2.3. Zasoby i procesy .................................................................................... 41
1.2.4. Kultura organizacji ................................................................................ 42
1.3. Menedżer i jego role w organizacji ................................................................. 45
1.3.1. Funkcje zarządzania – klasyczne i współczesne ............................... 50
1.3.2. Style kierowania .................................................................................... 51
1.4. Rys historyczny i podsumowanie ................................................................... 55
2. Modele systemów opieki zdrowotnej na świecie, Roman Lewandowski ... 58
2.1. Wprowadzenie ................................................................................................... 58
2.2. Teoretyczne modele systemu ochrony zdrowia ........................................... 59
2.3. Podstawowe rodzaje systemów ochrony zdrowia ....................................... 61
2.4. Podsumowanie .................................................................................................. 66
8
Spis treści
3. dualne otoczenie organizacji opieki zdrowotnej, Jacek Klich .................... 68
3.1. Wprowadzenie ................................................................................................... 68
3.2. Quasi-rynkowe otoczenie podmiotów sektora ochrony zdrowia .............. 69
3.2.1. Nierównowaga między płatnikiem i świadczeniodawcami .......... 69
3.2.2. Nierównowaga między organem założycielskim
i samodzielnym publicznym zakładem opieki zdrowotnej ............ 70
3.3. Rynkowe otoczenie podmiotów sektora ochrony zdrowia ........................ 76
3.4. Podsumowanie .................................................................................................. 78
4. Organizacje opieki zdrowotnej, Jacek Klich ................................................... 79
4.1. Wprowadzenie .................................................................................................. 79
4.2. Świadczeniobiorcy ............................................................................................. 80
4.3. Świadczeniodawcy (podmioty lecznicze) ...................................................... 81
4.4. Płatnicy ............................................................................................................... 82
4.5. Ministerstwo Zdrowia ...................................................................................... 83
4.6. Producenci i dostawcy ...................................................................................... 84
4.7. Organizacje reprezentujące świadczeniodawców i producentów ............. 86
4.8. Organizacje i instytucje reprezentujące interesy pacjentów ........................ 86
4.9. Podsumowanie .................................................................................................. 87
5. Charakterystyka zarządzania zakładem opieki zdrowotnej,
Marcin Kautsch ..................................................................................................... 88
5.1. Wprowadzenie ................................................................................................... 88
5.2. Zakład opieki zdrowotnej jako organizacja ................................................... 89
5.3. Cechy charakterystyczne zakładów opieki zdrowotnej .............................. 96
5.4. Szpitalne niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej ..................................... 99
5.5. Podsumowanie ................................................................................................ 104
6. Źródła finansowania zakładów opieki zdrowotnej i metody zakupu
świadczeń zdrowotnych, Aleksandra Kaczor, Marcin Kautsch ..................... 107
6.1. Wprowadzenie ................................................................................................. 107
6.2. Przychody zakładu opieki zdrowotnej ........................................................ 109
6.3. Pozyskanie środków finansowych przez zakłady
opieki zdrowotnej ........................................................................................... 110
6.4. Źródła finansowania działalności ZOZ-ów ................................................. 112
6.5. Sposoby płacenia za usługi zdrowotne ........................................................ 113
6.6. Podsumowanie ................................................................................................ 116
Część II
OkreślanIe pOłOżenIa OrganIzaCjI
Spis treści
9
1. elementy otoczenia organizacji, Jacek Klich, Marcin Kautsch .................... 121
1.1. Otoczenie organizacji ..................................................................................... 121
1.1.1. Otoczenie dalsze .................................................................................. 122
1.1.2. Otoczenie bliższe ................................................................................. 127
1.2. Zastosowanie analizy otoczenia bliższego i dalszego ............................... 130
1.3. Podsumowanie ................................................................................................ 131
2. narzędzia do określania położenia organizacji względem
najważniejszych interesariuszy, Jacek Klich, Marcin Kautsch .................... 132
2.1. SPACE ............................................................................................................... 132
2.2. Analiza PEST .................................................................................................... 134
2.2.1. Etapy tworzenia analizy ..................................................................... 135
2.2.2. Odmiany analizy PEST ....................................................................... 138
2.3. Mapa interesariuszy ........................................................................................ 139
2.4. Metody portfelowe .......................................................................................... 140
2.4.1. Macierz BCG (Boston Consulting Group) ........................................ 141
2.4.2. Macierz McKinsey’a ............................................................................ 142
2.5. Benchmarking .................................................................................................. 144
2.6. Analiza 5 sił Portera ........................................................................................ 146
2.7. Podsumowanie ................................................................................................ 151
3. zarządzanie w praktyce. analiza peSt otoczenia szpitala X,
Adam Wesoły ....................................................................................................... 153
4. zarządzanie w praktyce. Ocena atrakcyjności sektora ochrony
zdrowia na przykładzie nzOz-u – analiza 5 sił portera,
Małgorzata Ćwierz .............................................................................................. 157
4.1. Wprowadzenie ................................................................................................ 157
4.2. 5 sił Portera dla centrum medycznego ......................................................... 157
4.2.1. Groźba wejścia nowych konkurentów na rynek ............................ 158
4.2.2. Siła przetargowa nabywców .............................................................. 158
4.2.3. Siła przetargowa dostawców ............................................................. 159
4.2.4. Intensywność rywalizacji wewnątrz sektora .................................. 160
4.2.5. Zagrożenia ze strony substytutów .................................................... 161
4.3. Podsumowanie ................................................................................................ 162
5. zarządzanie w praktyce. Wykorzystanie macierzy BCg w analizie
strategicznej szpitala, Adriana Duda, Ilona Szczecina, Kamila Trąbka,
Alicja Wacnik ...................................................................................................... 163
Spis treści
10
5.1. Analiza portfela produktów SP ZOZ-u w Proszowicach .......................... 163
5.2. Interpretacja matrycy BCG ............................................................................ 166
5.3. Podsumowanie ................................................................................................ 167
Część III
realIzaCja WIzjI OrganIzaCjI
1. Wizja organizacji, Jacek Klich .......................................................................... 173
1.1. Definicja wizji ................................................................................................... 173
1.2. Budowanie wizji .............................................................................................. 176
1.3. Realizacja wizji ................................................................................................ 178
1.4. Wizja a strategia organizacji .......................................................................... 178
1.5. Podsumowanie ................................................................................................ 179
2. tworzenie i wdrażanie strategii organizacji, Jacek Klich, Marcin Kautsch ..... 180
2.1. Definicja i składowe strategii ......................................................................... 180
2.2. Rodzaje strategii .............................................................................................. 181
2.2.1. Podział strategii w oparciu o model 5 sił Portera ........................... 181
2.2.2. Podział strategii w oparciu o model SPACE ................................... 183
2.2.3. Inne rodzaje strategii ........................................................................... 186
2.3. Analiza strategiczna ....................................................................................... 186
2.4. Budowanie strategii ........................................................................................ 187
2.5. Implementacja strategii, rola lidera .............................................................. 190
2.6. Podsumowanie ................................................................................................ 192
3. zarządzanie w praktyce. rozwój firmy medycznej, Dariusz Zowczak,
Michał Meller ....................................................................................................... 193
4. zarządzanie w praktyce. analiza rynku i konkurencji Szpitala
powiatowego w rawiczu, Krystyna Ewa Szwedler ....................................... 197
4.1. Lecznictwo szpitalne ....................................................................................... 197
4.2. Ratownictwo medyczne ................................................................................. 198
4.3. Świadczenia pielęgnacyjne i opiekuńcze ..................................................... 199
4.4. Ambulatoryjna opieka specjalistyczna ........................................................ 199
4.5. Podstawowa Opieka Zdrowotna ................................................................. 201
4.6. Podsumowanie ................................................................................................ 201
5. zarządzanie w praktyce. problemy z opracowaniem strategii
szpitala publicznego, Roksana Dela, Małgorzata Ściubisz ............................ 205
5.1. Otoczenie dalsze szpitala ............................................................................... 205
5.2. Otoczenie bliższe szpitala .............................................................................. 206
5.3. Analiza struktur wewnętrznych organizacji i jej zasobów ....................... 207
5.4. Podsumowanie ................................................................................................ 212
6. Biznesplan, Marcin Kautsch ............................................................................. 214
6.1. Wprowadzenie ................................................................................................. 214
6.2. Elementy i sposób opracowania biznesplanu ............................................. 215
6.3. Elementy biznesplanu – omówienie ............................................................. 219
6.4. Podsumowanie ................................................................................................ 221
11
Spis treści
7. zarządzanie w praktyce. Otwarcie oddziału szpitalnego
jako przykład biznesplanu, Urszula Chosianna, Dorota Borzestowska ....... 222
7.1. Wprowadzenie ................................................................................................. 222
7.2. Diagnoza problemu ......................................................................................... 222
7.3. Opracowanie projektu .................................................................................... 223
7.4. Problemy z wdrożeniem projektu ................................................................ 223
7.5. Podsumowanie ................................................................................................ 224
8. zarządzanie w praktyce. Biznesplan – ujęcie finansowe,
Aleksandra Kaczor, Marcin Kautsch ................................................................... 225
9. podstawy marketingu usług zdrowotnych, Iga Rudawska ........................ 231
9.1. Wprowadzenie ................................................................................................ 231
9.2. Orientacja marketingowa w usługach medycznych – koncepcja
i bariery wdrażania ......................................................................................... 231
9.3. Specyfika marketingu w zakładach opieki zdrowotnej ............................ 234
9.4. Kształtowanie usługi medycznej jako produktu ........................................ 238
9.5. Pozycjonowanie zakładu opieki zdrowotnej na rynku
usług medycznych .......................................................................................... 241
9.6. Ograniczenia stosowania ceny i promocji usług medycznych
jako narzędzi marketingu .............................................................................. 244
9.7. Podsumowanie ................................................................................................ 246
10. zarządzanie w praktyce. Wprowadzenie nowego produktu na rynek,
Barbara Prokurat ................................................................................................. 247
10.1. Optymalizacja procedury badawczej ........................................................... 247
10.2. Określenie grupy docelowej .......................................................................... 248
10.3. Sporządzenie oferty współpracy dla partnerów oraz określenie ceny
detalicznej usługi ............................................................................................. 248
10.4. Ustalenie kanałów dystrybucji usługi .......................................................... 248
10.5. Określenie sposobów promocji usługi ......................................................... 248
11. zarządzanie w praktyce. Strategia zwiększenia liczby skierowań
do Wojewódzkiego Szpitala rehabilitacyjnego dla dzieci
w ameryce, Kinga Augustin-Gutkowska, Anna Radomska-Wilczewska ........ 250
Spis treści
12
Część IV
zaSOBy OrganIzaCjI
1. podstawy zarządzania finansami, Aleksandra Kaczor .................................. 257
1.1. Wprowadzenie ................................................................................................. 257
1.2. Budżetowanie ................................................................................................... 257
1.3. Rachunkowość ................................................................................................. 264
1.4. Rachunek kosztów i rachunek wyników ..................................................... 266
1.5. Podsumowanie ................................................................................................ 274
2. zarządzanie w praktyce. Budżetowanie szpitala powiatowego,
Janusz Baczewski, Marek Haber .......................................................................... 276
2.1. Diagnoza problemu i początki procesu ....................................................... 276
2.2. Realizacja .......................................................................................................... 277
2.3. Zalety i wady systemu budżetowania ......................................................... 278
3. zarządzanie w praktyce. Budżetowanie ogólnopolskiej firmy
diagnostycznej, Wacław Dziurzyński .............................................................. 281
3.1. Wprowadzenie ................................................................................................ 281
3.2. Podstawowe założenia procesu budżetowania przyjęte
przez spółkę ..................................................................................................... 281
3.3. Elementy systemu budżetowania ................................................................. 282
3.4. Problemy wdrożeniowe i ich rozwiązanie .................................................. 283
3.5. Podsumowanie – efekty wdrożenia systemu ............................................. 283
4. zarządzanie zasobami ludzkimi, Violetta Kijowska .................................... 285
4.1. Wprowadzenie ................................................................................................. 285
4.2. Zasoby ludzkie w placówkach leczniczych ................................................ 287
4.2.1. Planowanie potrzeb kadrowych ....................................................... 287
4.2.2. Dobór personelu .................................................................................. 289
4.2.3. Podsumowanie .................................................................................... 302
4.3. System okresowych ocen pracowników ...................................................... 302
4.3.1. Elementy składowe systemu ocen pracowniczych ........................ 303
4.3.2. System ocen pracowniczych w placówkach leczniczych
w Polsce w świetle badań .................................................................. 308
4.3.3. Podsumowanie .................................................................................... 309
4.4. Systemy wynagradzania pracowników ....................................................... 310
4.4.1. Wynagrodzenie za wykonaną pracę – zasady, funkcje i trendy
w ochronie zdrowia ............................................................................ 310
4.4.2. Kształtowanie wynagrodzeń ............................................................. 311
4.4.3. Nowa płaca – system wynagrodzeń a strategia organizacji ......... 312
Spis treści
13
4.4.4. Motywacyjna rola wynagrodzenia ................................................... 313
4.4.5. Cechy systemów wynagradzania ..................................................... 315
4.4.6. Podsumowanie .................................................................................... 316
4.5. Negocjacje ........................................................................................................ 317
4.5.1. Negocjacje a konflikty ......................................................................... 317
4.5.2. Style negocjacji .................................................................................... 318
4.5.3. Strategie negocjacji .............................................................................. 319
4.5.4. Taktyki i techniki negocjacyjne ......................................................... 320
4.5.5. Warunki skutecznych negocjacji, błędy w procesie
negocjowania ....................................................................................... 323
4.5.6. Podsumowanie .................................................................................... 325
4.6. Zakończenie ..................................................................................................... 326
5. zarządzanie w praktyce. Standaryzacja i motywacja jako narzędzia
poprawy jakości i efektywności pracy, Urszula Przybył,
Magdalena Papazjan ........................................................................................... 328
6. zarządzanie w praktyce. łamiąc zdroworozsądkowe reguły
zarządzania. Czy w tym szaleństwie jest metoda?, Agaton Jankowski ..... 331
7. urządzenia i aparatura medyczna, Witold Ponikło ...................................... 338
7.1. Wprowadzenie ................................................................................................ 338
7.2. Obowiązki użytkowników wyrobów medycznych ................................... 339
7.3. Klasyfikacja aparatury medycznej ................................................................ 341
7.4. Koszty zakupu i użytkowania aparatury medycznej ................................ 343
7.4.1. Grupa I – koszt zakupu ...................................................................... 343
7.4.2. Grupa II – koszt eksploatacji ............................................................. 344
7.5. Cykl życia i odtwarzanie zasobów aparaturowych instytucji
ochrony zdrowia ............................................................................................. 346
7.6. Podsumowanie ................................................................................................ 350
8. nieruchomości i infrastruktura techniczna instytucji ochrony
zdrowia, Witold Ponikło .................................................................................... 352
8.1. Wprowadzenie ................................................................................................ 352
8.2. Budynki ............................................................................................................ 353
8.3. Sieci zasilające .................................................................................................. 359
8.4. Instalacje ........................................................................................................... 361
8.5. Podsumowanie ................................................................................................ 364
9. Outsourcing jako alternatywa dla klasycznego podejścia
do zarządzania zasobami organizacji, Jacek Klich ...................................... 366
9.1. Istota outsourcingu ......................................................................................... 366
Spis treści
14
9.2. Cele outsourcingu ........................................................................................... 368
9.3. Doświadczenia międzynarodowe z outsourcingiem w ochronie
zdrowia ............................................................................................................. 369
9.4. Outsourcing w polskim systemie ochrony zdrowia i warunki jego
efektywnego stosowania ................................................................................ 370
9.5. Podsumowanie ................................................................................................ 372
10. zarządzanie w praktyce. korzyści z outsourcingu usług
laboratoryjnych, Dariusz Zowczak, Michał Meller ......................................... 373
Część V
WyMIary efektyWnOśCI zarządzanIa
1. narzędzia zarządzania i poprawy efektywności funkcjonowania
organizacji ochrony zdrowia, Marcin Kautsch ............................................. 379
2. zarządzanie w praktyce. planowanie zapotrzebowania na usługi
medyczne i możliwości redukcji kosztów świadczeń medycznych,
Malcolm Whitfield ............................................................................................... 383
3. zarządzanie w praktyce. kurs przywódców dla średniej kadry
zarządzającej zOz-u Sucha Beskidzka, Marek Haber,
Dariusz Poznański, Marcin Kautsch .................................................................. 386
3.1. Wprowadzenie ................................................................................................. 386
3.2. Opis projektu ................................................................................................... 387
3.3. Podsumowanie – efekty podjętych działań, czynniki sukcesu ................ 387
4. zarządzanie w praktyce. zrównoważona karta Wyników
jako narzędzie zarządcze, Roman Lewandowski ....................................... 389
5. zarządzanie w praktyce. poprawa efektywności funkcjonowania
rejestracji, Urszula Lasa .................................................................................... 392
6. zarządzanie w praktyce. procedura postępowania w zabiegach
pielęgnacyjnych zmiany opatrunku w ambulatorium Centrum
Medycznego damiana, Anna Dudzińska ....................................................... 395
7. zarządzanie w praktyce. analiza efektywności sprzedaży
jako element przygotowania zamówień i oceny potencjału apteki,
Katarzyna Gawlik ................................................................................................ 398
8. zarządzanie w praktyce. Ocena zmienności kosztów leczenia
szpitalnego, Małgorzata Cygańska ................................................................... 401
9. zarządzanie w praktyce. postępowanie diagnostyczno-lecznicze
w chorobach gruczołu piersiowego jako przykład zarządzania
projektem, Henryka Nagórzańska .................................................................... 405
15
Spis treści
10. zarządzanie w praktyce. grupa zakupowa w jednostkach ochrony
zdrowia województwa warmińsko-mazurskiego, Irena Kierzkowska,
Stanisława Masłowska ........................................................................................ 408
10.1. Proces tworzenia grupy zakupowej ............................................................. 409
10.2. Wspólne postępowania .................................................................................. 410
10.3. Podsumowanie ................................................................................................ 411
11. zarządzanie w praktyce. Innowacyjne zamówienie publiczne
w zOz-ie Sucha Beskidzka, Mateusz Lichoń ................................................ 413
11.1. Przygotowania do innowacyjnego zamówienia ........................................ 414
11.2. Identyfikowanie potrzeby ZOZ-u Sucha Beskidzka ................................. 414
11.3. Komunikacja z rynkiem ................................................................................. 415
11.4. Dialog techniczny ........................................................................................... 416
11.5. Dalsze działania i plany ................................................................................. 417
11.6. Podsumowanie ................................................................................................ 417
12. zarządzanie w praktyce. zastosowanie systemu rfId/rtlS
w Szpitalu uniwersyteckim w krakowie do identyfikacji
składników majątku, Kazimierz Cięciak ........................................................ 419
Część VI
jakOść W OChrOnIe zdrOWIa
1. jakość i zarządzanie jakością, Rafał Staszewski, Marcin Kautsch ............... 427
1.1. Wprowadzenie ................................................................................................ 427
1.2. Kształtowanie się pojęcia jakości w usługach medycznych ..................... 427
1.3. W kierunku TQM ............................................................................................ 430
1.4. Kultura organizacji – kultura jakości ........................................................... 434
1.5. Bezpieczeństwo pacjenta – kluczowy wymiar jakości usług
medycznych ..................................................................................................... 435
1.6. Ocena i pomiar jakości w opiece zdrowotnej ............................................. 440
1.7. Przywództwo na rzecz jakości ...................................................................... 447
1.8. Podsumowanie ................................................................................................ 449
2. narzędzia poprawy jakości, Rafał Staszewski, Marcin Kautsch .................. 452
2.1. Wprowadzenie ................................................................................................ 452
2.2. Narzędzia oparte na danych nieliczbowych ............................................... 452
2.2.1. Burza mózgów ..................................................................................... 452
16
Spis treści
2.2.2. Schemat blokowy ................................................................................ 453
2.2.3. Diagram Ishikawy (przyczynowo-skutkowy) ................................ 454
2.3. Narzędzia oparte na danych liczbowych .................................................... 457
2.3.1. Lista kontrolna ..................................................................................... 457
2.3.2. Analiza Pareto ..................................................................................... 457
2.3.3. FMEA .................................................................................................... 460
2.3.4. Histogram ............................................................................................. 465
2.4. Podsumowanie ................................................................................................ 465
3. zarządzanie w praktyce. przewodnik po szpitalu jako przykład
działań na rzecz jakości postrzeganej, Rafał Staszewski, Marcin Kautch ...... 467
4. zarządzanie w praktyce. karta opisu zabiegu jako kliniczny
element wdrażanego systemu zarządzania jakością ISO 9001,
Anna Potasińska-Sobkowska ............................................................................... 470
5. jakość certyfikowana, Roman Lewandowski ................................................... 474
5.1. Wprowadzenie ................................................................................................. 474
5.2. Historia standaryzacji jakości w ochronie zdrowia ................................... 475
5.3. Systemy zarządzania jakością – rodzina norm ISO 9000 .......................... 477
5.4. Zarys wymagań, jakie musi spełniać system zarządzania jakością,
aby był zgodny z normą ISO 9001:2009 ....................................................... 481
5.5. Etapy wdrożenia i certyfikacji systemu zarządzania jakością zgodnego
z normami serii ISO 9000 ............................................................................... 486
5.6. Program Akredytacji Szpitali Centrum Monitorowania Jakości
w Ochronie Zdrowia ...................................................................................... 487
5.7. Procedura przyznawania akredytacji .......................................................... 489
5.8. Inne systemy zewnętrznej oceny i certyfikacji stosowane
w organizacjach ochrony zdrowia ............................................................... 491
5.9. Porównanie systemu zarządzania jakością opartego o rodzinę
norm ISO 9000 i Program Akredytacji Szpitali CMJ .................................. 492
5.10. Podsumowanie ................................................................................................ 494
6. zarządzanie w praktyce. Certyfikaty Wojewódzkiego Szpitala
rehabilitacyjnego dla dzieci w ameryce, Roman Lewandowski ............... 496
7. zarządzanie w praktyce. procesowy model zarządzania jakością
oraz monitorowanie procesów w Samodzielnym publicznym
Ośrodku terapii i rehabilitacji dla dzieci w kwidzynie,
Barbara Gregorczyk, Magdalena Grycman ........................................................ 500
Część VII
perSpektyWy
Spis treści
17
1. zmiany na rynku świadczeniodawców i świadczeń zdrowotnych
w polsce, Marcin Kautsch ................................................................................. 509
1.1. Wprowadzenie ................................................................................................ 509
1.2. Lecznictwo stacjonarne .................................................................................. 511
1.3. Lecznictwo ambulatoryjne ............................................................................ 520
1.4. Inne sektory, wzrost wielkości zakładów opieki zdrowotnej .................. 522
1.5. Budżet publicznego płatnika ........................................................................ 526
1.6. Podsumowanie ................................................................................................ 532
2. zarządzanie w praktyce. przekształcenie samodzielnego publicznego
zakładu opieki zdrowotnej w spółkę – Szpital powiatowy
w rawiczu, Janusz Atłachowicz ....................................................................... 533
3. restrukturyzacja zakładów opieki zdrowotnej, Marcin Kautsch ............ 536
3.1. Tło przekształceń restrukturyzacyjnych ..................................................... 536
3.2. Definiowanie restrukturyzacji ....................................................................... 538
3.3. Restrukturyzacja w ochronie zdrowia w Polsce ........................................ 539
3.4. Proces restrukturyzacji ................................................................................... 540
3.5. Wybrane techniki wsparcia/narzędzia procesu restrukturyzacji ........... 542
3.6. Podsumowanie ................................................................................................ 546
4. zarządzanie w praktyce. restrukturyzacja szpitala, Marcin Kautsch,
Witold Ponikło, Marek Haber ............................................................................. 548
5. Wyzwania i przyszłe zmiany: co czeka system ochrony zdrowia,
Marcin Kautsch ................................................................................................... 551
5.1. Wprowadzenie ................................................................................................ 551
5.2. Wyzwania stałe i bieżące ............................................................................... 552
5.3. Wyzwania systemowe (ochrona zdrowia) .................................................. 554
5.4. Wybrane wyzwania technologiczne ............................................................ 563
5.5. Polski system opieki zdrowotnej w dobie globalizacji .............................. 567
5.6. Podsumowanie ................................................................................................ 571
Bibliografia .............................................................................................................. 573
Akty prawne ........................................................................................................... 585
Wykaz skrótów
AC
aOS
CMJ
dz. u.
haCCp
guS
konstytucja rp
MZ
nfz
nIk
NZOZ
OeCd
pfrOn
pkB
poz
Sanepid
Sp zOz
Szj
ue
u.d.l.
ustawa o zOz
u.ś.o.z.
WhO
WSS
ZOZ
zzl
ambulatoryjna opieka specjalistyczna
– Assessment Center
–
– Centrum Monitorowania Jakości w Ochronie Zdrowia
– Dziennik Ustaw
–
– Główny Urząd Statystyczny
– Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia
system zapewnienia bezpieczeństwa żywności
1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.)
– Ministerstwo Zdrowia
– Narodowy Fundusz Zdrowia
– Najwyższa Izba Kontroli
–
– Organization for Economic Cooperation and Development
niepubliczny zakład opieki zdrowotnej
(Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju)
Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych
produkt krajowy brutto
podstawowa opieka zdrowotna
Państwowa Inspekcja Sanitarna
samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej
system zarządzania jakością
–
–
–
–
–
–
– Unia Europejska
–
–
–
ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (tekst
jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 217 z późn. zm.)
ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej
(tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 z późn. zm.)
ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki
zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jedn.:
Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 z późn. zm.)
– World Health Organization (Światowa Organizacja Zdrowia)
– wojewódzki szpital specjalistyczny
–
–
zakład opieki zdrowotnej
zarządzanie zasobami ludzkimi
Jeszcze nowsze wyzwania?
Drogi Czytelniku!
Od pierwszego wydania tej książki minęły cztery lata, a od opracowania jej
tekstu trochę więcej. W tym czasie wiele się zmieniło w polskiej ochronie zdrowia.
Wspominany w poprzednim wydaniu rosnący udział sił rynkowych stał się jeszcze
bardziej widoczny. Mamy coraz więcej coraz większych niepublicznych, a nawet
po prostu prywatnych dostarczycieli usług. Wzrost liczby podmiotów starających
się o kontrakt z publicznym płatnikiem jest tak duży, że nawet szybko rosnący
tort publicznych pieniędzy nie był w stanie spełnić oczekiwań tych podmiotów.
W roku 2008 (ostatni rok, dla którego dostępne były dane w trakcie przygotowy-
wania pierwszego wydania) było w Polsce 15 568 zakładów opieki zdrowotnej,
w tym 11 725 niepublicznych1, czyli 75 wszystkich. W grudniu 2014 r. liczby te
wynosiły odpowiednio 19 310 i 17 0522, co oznacza niemalże 20 wzrostu liczby
jednostek, jednostki niepubliczne to już 88 wszystkich jednostek.
Należy także zauważyć, że spowolnienie gospodarcze, z jakim mieliśmy do
czynienia w ostatnich latach, sprawiło, że ów wspomniany przyrost tortu nie jest
tak duży jak przed globalnym kryzysem. Oznacza to, że – przy większej liczbie
chętnych – marże, jakie mogą uzyskiwać wspomniani dostarczyciele, są coraz
niższe. Niższe marże to nic innego jak coraz większe kłopoty jednostek, którym
trudniej będzie generować zysk, inwestować i rozwijać się, a czasami po prostu
wiązać koniec z końcem. Większa liczba aktorów w systemie oznacza także
zwiększenie poziomu komplikacji relacji zachodzących między nimi. Więcej czasu
zajmuje zrozumienie tych relacji, nadążanie za zmianami. I tego czasu zaczyna
coraz bardziej brakować.
Sukces na coraz bardziej konkurencyjnym rynku odniosą ci, którzy znajdą
sposób na funkcjonowanie w tych coraz mniej przyjaznych warunkach, będą
w stanie eliminować straty i ograniczać koszty, wprowadzając nowe rozwiązania
zarządcze i technologie, łącząc się w grupy, wzmacniając siebie jako organiza-
cje. Do wzmiankowanego pogorszenia się warunków funkcjonowania dołożyć
należy zmieniające się warunki prawne (wśród których za najistotniejsze trzeba
uznać wejście w życie ustawy o działalności leczniczej3), wspomniane globalne
1 Dane za: Główny Urząd Statystyczny, Mały rocznik statystyczny Polski 2009, Warszawa.
2 Dane za: Rejestr Podmiotów Wykonujących Działalność Leczniczą, https://rpwdl.csioz.gov.pl/
3 Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 217
(dostęp: 27 grudnia 2014 r.).
z późn. zm.).
22
Jeszcze nowsze wyzwania?
problemy gospodarcze, a także zmiany demograficzne i czynniki technologiczne,
o czym była już mowa w poprzednim wydaniu niniejszej książki. Z pewnością
systemowi nie pomaga sposób, w jaki Narodowy Fundusz Zdrowia kupuje
usługi medyczne. Jakkolwiek byśmy nie chcieli nazywać stosowanych metod,
sprowadzają się one do tego, że im więcej procedur jest wykonywanych, tym
większe są (powinny być, bo wprowadzono limity) zarobki dostarczycieli usług.
Nie opłaca się robić dobrze, opłaca się robić dużo. To zasadniczy błąd publicznego
płatnika, błąd, który powoduje całą masę perturbacji i problemów w systemie.
Jest to też jedna z głównych przyczyn powstawania coraz szybciej rosnących
kolejek. O kolejkach warto pamiętać, bo będziemy (jak pozostałe kraje) musieli
znajdować coraz więcej pieniędzy na coraz starszą i coraz bardziej schorowaną
populację, przy malejącej liczbie osób wypracowujących dochód oraz tych,
które będą w stanie wykonywać usługi zdrowotne (w związku ze starzeniem
się personelu medycznego).
Powyższe zjawiska sprawiają, że powinno zwiększyć się zapotrzebowanie
na dobre praktyki zarządcze. Ograniczoność środków w systemie spowoduje
bowiem, że konieczne stanie się podejmowanie rzeczywistych działań napraw-
czych, opartych na racjonalnych przesłankach, a nie na polityce, i to czasami przez
bardzo, bardzo małe „p”.
Wychodząc naprzeciw wspomnianym zjawiskom, zmieniliśmy drugie wyda-
nie książki i wzbogaciliśmy je o wiele elementów. Zmieniono kolejność kilku
rozdziałów, co powinno sprawić, że treści do siebie zbliżone leżą bliżej siebie.
Dokonano także zmian w ostatniej części książki opisującej wyzwania, przed
którymi stoi system ochrony zdrowia w Polsce. Nie są to przy tym jakieś „jeszcze
nowsze wyzwania”, żeby nawiązać do tytułu książki, nie mamy bowiem ambicji,
by robić sequele kasowych filmów. Odnoszę jednak wrażenie, że wyzwania te
i problemy stały się bardziej widoczne. Czytelnik znajdzie też w drugim wydaniu
znacznie więcej różnych przykładów pokazujących jak prezentowane treści prze-
kładają się na codzienne problemy zarządcze i jakie są możliwości ich rozwiązania,
w stosunku do poprzedniego wydania znacznie bowiem wzrosła liczba studiów
przypadków. Ze względu na logikę wywodu bardziej szczegółowe omówienie
struktury książki zamieszczono we „Wprowadzeniu”.
Jednocześnie należy odnotować, że zagadnienia opisane w niniejszej książce
dotyczą tylko zarządzania organizacjami. Dużo lepsze rezultaty można by osiągnąć,
sięgając głębiej – do zarządzania chorobami/przypadkami chorobowymi. Tam
bowiem kryją się prawdziwe oszczędności. Ochrona zdrowia zajmuje się zdro-
wiem/chorobami, a organizacje (np. szpitale, przychodnie) stanowią narzędzia, by
o to zdrowie dbać. Jeżeli więc udałoby się włączyć klinicystów do procesu zarzą-
dzania i standaryzacji procesów leczenia, efekty byłyby znacznie lepsze. W końcu
to część kliniczna organizacji ochrony zdrowia jest największa i najważniejsza.
Wydaje się jednak, że na taką rewolucję system (przede wszystkim korporacje
zawodowe) nie jest gotowy. Ale taka zmiana nadejdzie. Mam nadzieję, że zjawiska
opisane w części VII wymuszą zmiany, które są niezbędne – i to im szybciej, tym
lepiej. Należy pamiętać, że wprowadzanie zmian organizacyjnych/systemowych
(w czasach intensywnych zmian otoczenia) jest warunkiem przetrwania. Dlatego
też otwartość na zmiany musi być większa. Gdybyśmy nie zmieniali siebie i nasze-
go podejścia do rzeczywistości, to zarządzanie w opiece zdrowotnej można by
23
Jeszcze nowsze wyzwania?
było w zasadzie sprowadzić do nauki reakcji na atak niedźwiedzia jaskiniowego,
z którym kiedyś walczyliśmy o schronienie właśnie w jaskiniach – bo z tych jaskiń
byśmy dotąd nie wyszli.
Po ukazaniu się pierwszego wydania książki weszła w życie ustawa o działal-
ności leczniczej, która zastąpiła ustawę o zakładach opieki zdrowotnej4. W obecnie
obowiązującej ustawie wprowadzono – moim zdaniem – bardzo dziwną i sztucz-
ną nomenklaturę. W uproszczeniu – zamieniono zakłady opieki zdrowotnej na
podmioty prowadzące działalność leczniczą. Uważam, że jest to zabawa słowami,
a nie racjonalna zmiana. Dlatego w niniejszej książce w większości pozostano przy
określeniu „zakład opieki zdrowotnej”. W niektórych przypadkach konieczne było
użycie pojęcia „podmiot leczniczy”.
Inna istotna zmiana w ochronie zdrowia dotyczy rosnącej liczby kobiet na
stanowiskach kierowniczych. Wśród dyrektorów szpitali w roku 2012 było już
42 kobiet5, a obecnie jest ich pewnie więcej. Nie powinno to dziwić, biorąc pod
uwagę, że kobiety stanowią ponad 80 zatrudnionych w dziale „opieka zdro-
wotna i pomoc społeczna”6. Ciesząc się, że kobiety są w stanie przebić się przez
szklany sufit i przejmować coraz bardziej odpowiedzialne stanowiska, powinniśmy
zapewne uznać tę zmianę, stosując takie określenia, jak kierownik/kierownicz-
ka, ordynator/ordynatorka itp. Wydaje się jednak, że wprowadziłoby to sporo
zamieszania w tekście i zmniejszyło jego dynamikę. Dlatego też w tym miejscu
chylę czoła przed kobietami, które robią karierę i zajmują należne sobie miejsca
w strukturach organizacji, licząc, że panie wybaczą mi, gdy będziemy dalej pisać
o „kierownikach” i „liderach”, by tekst był bardziej czytelny.
Jak wspomniano we „Wprowadzeniu”, książka ta była pisana z myślą o oso-
bach, które na co dzień zmuszone są rozwiązywać problemy, jakie są udziałem
sektora ochrony zdrowia. Mam nadzieję, że wprowadzone zmiany pozwolą Czytel-
nikowi lepiej zrozumieć rzeczywistość, w której funkcjonuje, a przez to lepiej radzić
sobie z tą rzeczywistością. Nie oznacza to, Czytelniku, że znajdziesz tutaj gotowe
recepty na każdy problem, z jakim możesz się spotkać. Mam jednak nadzieję, że
przedstawione tutaj treści zainspirują Cię do poszukiwania własnych rozwiązań.
Głęboko wierzę bowiem, że ludziom w kłopotach potrzebna jest wędka, a nie ryba.
Marcin Kautsch
Dobczyce–Kraków, luty–sierpień 2014
4 Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 91, poz. 408
5 M. Kautsch, S. Sobieralska, Kto zarządza polskimi szpitalami?, Przedsiębiorczość i Zarządzanie
z późn. zm.).
2013, t. XIV, z. 10, cz. I, s. 229–240.
6 Główny Urząd Statystyczny, Kobiety i mężczyźni na rynku pracy, Warszawa 2012, s. 6.
Wprowadzenie: dlaczego i dla kogo powstała ta książka
Pierwsze wydanie książki, które oddaliśmy w ręce Czytelników, było owocem
pracy wielu osób. Książka powstała z przekonania, że zmieniające się czasy wyma-
gają nowego podejścia do zarządzania w opiece zdrowotnej. Praca nad pierwszym
wydaniem zbiegła się z dwiema rocznicami – dwudziestą demokratycznych prze-
mian w Europie oraz dziesiątą wejścia w Polsce w życie ustawy o powszechnym
ubezpieczeniu zdrowotnym, określanej często mianem „reformy”1. Obecnie macie
Państwo przed sobą wydanie drugie. O ile można zaryzykować tezę, że w latach
90. XX w. niewiele się działo, to w pierwszej dekadzie XXI w. zmiany, jakie miały
miejsce w systemie ochrony zdrowia, nabrały dużej dynamiki, która ostatnio jesz-
cze się zwiększyła, co m.in. było impulsem do opracowania drugiego wydania.
Zmienia się otoczenie systemu i sam system. Coraz większą rolę odgrywają
w nim rozwiązania rynkowe. Pojawiło się wiele nowych podmiotów pełniących
nowe role, zwiększa się liczba zakładów opieki zdrowotnej, których – jak wspo-
mniano – obecnie jest już kilkanaście tysięcy, liczba praktyk (lekarskich, pielę-
gniarskich) idzie w dziesiątki tysięcy.
Skala funkcjonujących w systemie rozwiązań rynkowych, których egzempli-
fikacją są rosnący udział środków prywatnych w finansowaniu usług (zjawisko
dotyczące większości nowych członków UE) czy rosnące oczekiwania płacowe,
zaczyna przybierać niepokojące rozmiary. Szczególnie to ostatnie zjawisko jest
niebezpieczne z punktu widzenia możliwości tworzenia silnych organizacji, potra-
fiących poradzić sobie z wyzwaniami otoczenia. Walka o mikrointeresy niszczy
organizacje od środka. Jeżeli nie znajdziemy sposobów (ważną rolę powinno
odegrać tu państwo jako regulator), by pogodzić różne grupy interesów, to system
i organizacje go tworzące czekają ciężkie czasy. Być może takie silne prorynkowe
nastawienie jest swoistym efektem wahadła. Przez wiele lat w opiece zdrowotnej
było za mało rynku, teraz zaczyna go być za dużo. Pozostaje tylko mieć nadzieję, że
kiedyś znajdziemy złoty środek i doczekamy się odrzucenia rozwiązań skrajnych
(czysty rynek czy pełne upolitycznienie systemu).
Źle odbieram widoczne na forach publicznych wprowadzanie sztucznego
podziału na praktyków i naukowców (praktykę i teorię). Nauka nie istnieje sama
dla siebie, lecz ma dostarczać osobom zmagającym się z rzeczywistością narzędzi,
za pomocą których możliwe stanie się rozwiązanie problemów dotykających nas
1 Była ona de facto zmianą ilościową, gdyż jej podstawowe mechanizmy – oddzielenie płatnika
od dostarczyciela usług oraz kontraktowanie usług – były obecne w systemie ochrony zdrowia od
połowy lat 90. XX w.
26
Wprowadzenie: dlaczego i dla kogo powstała ta książka
wszystkich. W związku z tym w niniejszej książce bardzo silny nacisk położyłem
nie na prezentowanie pojęć (jak coś się nazywa i jak jest ważne), ale efektów (jak
to działa i w jaki sposób rozwiązać problemy) – zachęcałem do tego również
pozostałych autorów. Innymi słowy, starałem się, by książka nie epatowała Czy-
telników teoriami, ale pokazywała, jak działa system/organizacja (i dlaczego tak
się dzieje) oraz przedstawiała możliwości zastosowania różnego typu teorii (lub
lepiej: sposobów myślenia) w działalności zakładów opieki zdrowotnej. Wycho-
dziłem bowiem z założenia, że książka ma uczyć i pomagać tym, którzy po nią
sięgają. Żeby móc zrealizować to zadanie, zaprosiłem do współpracy szerokie
grono osób – teoretyków i praktyków, których łączy to, że mają coś ważnego do
powiedzenia, chcą podzielić się swoim doświadczeniem albo opowiedzieć o tym,
czego nie udało im się zrobić – w tym ostatnim przypadku warto sprawdzić,
dlaczego tak się stało. Dlatego też niniejsza książka różni się od innych tego typu
pozycji. Wyrasta z doświadczeń różnych osób, nie odtwarza klasycznego ujęcia
zarządzania z podziałem na funkcje (planowanie/wyznaczanie celów, organizo-
wanie, motywowanie/przewodzenie, kontrola), choć nawiązuje do nich. Układ
treści książki został omówiony poniżej.
Inną kwestią, która moim zdaniem wymaga komentarza, jest przeciwsta-
wianie personelu klinicznego personelowi zarządczemu (administracji). Mię-
dzy tymi grupami tworzy się, czy raczej wyolbrzymia, konflikt, którego można
uniknąć poprzez uznanie, że tak naprawdę mówimy o takich samych profesjach.
Menedżerowie to też lekarze, tyle że ich pacjentami nie są żywi ludzie, ale żywe
organizacje. Muszą więc je zdiagnozować, zaplanować terapię, a następnie ją
zastosować. A gdy taki pacjent (organizacja) poczuje się dobrze, powinni zadbać,
by ten stan utrzymał się jak najdłużej, a pacjent rozwijał się i rozkwitał. Powtórzmy
– inny rodzaj pacjenta, ale praca (przy uznaniu wszystkich różnic między tymi
profesjami) ta sama.
Wychodząc z powyższego założenia, podzieliłem książkę na siedem części,
w sposób, który (mam nadzieję) pozwoli na odtworzenie procesu diagnozowania
i leczenia organizacji ochrony zdrowia. Części te zostały nieco zmienione w sto-
sunku do pierwszego wydania i uzupełnione o nowe treści.
W pierwszej części omówione zostały zagadnienia dotyczące podstaw orga-
nizacji ochrony zdrowia i uwarunkowań jej działania. Ma ona pokazać, czym są
organizacje, jaką mają strukturę i jakie zadania stoją przed zatrudnionymi w nich
menedżerami (opisujemy więc przedmiot zainteresowania niniejszej pozycji:
organizacje). Część ta ma też za zadanie zarysować kontekst, w jakim funkcjo-
nują wspomniane organizacje (przede wszystkim zakłady opieki zdrowotnej).
Opisano w niej systemy ochrony zdrowia, instytucje funkcjonujące w ich ramach,
scharakteryzowano zakłady opieki zdrowotnej i źródła ich finansowania oraz
metody zakupu usług zdrowotnych. Wskazano także na rynkowe i nierynkowe
uwarunkowania funkcjonowania systemu ochrony zdrowia (mamy więc przedmiot
i opis obszaru, w którym ten przedmiot działa).
Część druga poświęcona jest próbom ustalenia miejsca organizacji w otocze-
niu, co z kolei pozwala na wyznaczenie i realizację celów (wizji) organizacji. Te
zadania zostały przedstawione w części trzeciej, w której opisano podstawowe
zjawiska i narzędzia o wymiarze strategicznym – tworzenie strategii, jej wdrożenie,
planowanie przedsięwzięć, kontakt z otoczeniem przy zastosowaniu narzędzi
Wprowadzenie: dlaczego i dla kogo powstała ta książka
27
marketingowych (przedmiot naszych zainteresowań diagnozuje sytuację: ustala,
jakie działania są możliwe do podjęcia i pożądane oraz stara się znaleźć sposób,
by móc zrealizować wyznaczone cele – znaleźć receptę na dolegliwości, które go
dotykają).
Silnie rozbudowana część czwarta poświęcona jest zasobom organizacyj-
nym w ich podstawowych wymiarach, do jakich należy zaliczyć: ludzi, finanse
i technologie (za pomocą tych zasobów organizacja jest w stanie wdrażać przyjęte
wcześniej strategie).
Część piątą (odbiegającą nieco od pozostałych) oparto na różnego typu przy-
kładach przedsięwzięć, planów i narzędzi zarządczych, jakie zostały zastosowane
w organizacjach ochrony zdrowia. Część ta opisuje różne wymiary efektywności
zarządzania. Podobne teksty umieszczono jako ilustrację zarządzania w praktyce
w całej książce, w tym przypadku chciano jednak pokazać różnorodność narzę-
dzi odnoszących się zarówno do obszarów poruszonych w niniejszej publikacji,
jak i wykraczających poza nią. Liczę, że pozwoli to Czytelnikowi lepiej dostrzec
wzmiankowaną różnorodność, a przez to skłoni go do samodzielnego poszukiwa-
nia rozwiązań problemów, które nie zostały omówione w książce (organizacje sto-
sują różnorodne narzędzia rozwiązywania problemów zarządczych różnej skali).
W związku ze znaczeniem jakości i bezpieczeństwa w działaniach wszyst-
kich sektorów, które w przypadku ochrony zdrowia mają – dosłownie – życiowe
znaczenie, część szóstą poświęcono tej właśnie tematyce. Pokazano tutaj nasta-
wienie do klientów, a także do posiadanych zasobów. Opisano ewolucję podejścia
do kwestii jakości, narzędzia jej poprawy oraz możliwości certyfikacji systemów
jakości w zakładach opieki zdrowotnej.
W części siódmej przedstawiono kwestie zmian ilościowych (liczba zakładów,
liczba świadczeń), jakie w ostatnich latach zachodziły w polskim systemie ochrony
zdrowia oraz problemy dotyczące restrukturyzacji organizacji działających w tym
sektorze (problem dopasowania posiadanych zasobów do warunków otoczenia).
Pokazano także zmiany i wyzwania, przed którymi stają i stawać będą menedżero-
wie ochrony zdrowia (wskazano zatem na występujące i rodzące się procesy, które
determinować będą funkcjonowanie zakładów opieki zdrowotnej w przyszłości).
W zasadzie każdy z rozdziałów składających się na wymienione powy-
żej części mógłby stanowić materiał na osobną książkę. Siłą rzeczy niemożliwe
było więc szczegółowe odniesienie się do wszystkich zagadnień poruszanych
w niniejszym opracowaniu, inne podejście powodowałoby, że konieczne stałoby
się rozbudowanie go do kilku tomów.
Książka skonstruowana jest w ten sposób, że każdy z rozdziałów stanowi
odrębną całość. Można czytać je osobno, a mimo to Czytelnik nie powinien mieć
problemów ze zrozumieniem treści. Pojawiają się oczywiście także odwołania
do innych rozdziałów, ale nie powinno to utrudnić zrozumienia prowadzonego
wywodu. W związku z obraniem takiego podejścia nie sposób było uniknąć
pewnych drobnych powtórzeń, które zostały celowo zostawione, by Czytelnik
nie musiał szukać wyjaśnień w innych częściach książki.
Tam, gdzie to tylko było możliwe, przedstawiane treści ilustrowane są przy-
kładami w postaci wyróżnionych w tekście fragmentów lub też osobnych podroz-
działów (studiów przypadku), opisujących rozwiązania stosowane w praktyce.
Przykłady te są bardzo różne – Czytelnik znajdzie odwołania do doświadczeń
28
Wprowadzenie: dlaczego i dla kogo powstała ta książka
międzynarodowych i polskich, do publicznych i niepublicznych zakładów, orga-
nizacji zajmujących się świadczeniem usług zdrowotnych i obrotem lekami, do
problemów dotyczących całych regionów i pojedynczych organizacji. Jak wspo-
mniałem, autorzy opisanych rozwiązań są różni, w związku z czym odmiennie
podchodzili do problemów, które przed nimi stanęły, np. przykładając większą
wagę do realizacji celów lub wykazując się większą troską o ludzi, co zależało od
sytuacji, której dotyczył analizowany projekt czy problem. W moim przekonaniu
różnorodność ta stanowi o sile tej książki. W końcu problemy są różne, a jak wyglą-
dałby świat, gdybyśmy wszyscy byli tacy sami i robili to samo w ten sam sposób?
Z różnych powodów nie wszystkie opisane rozwiązania zostały zrealizo-
wane. Czasami zabrakło determinacji, by wprowadzić projekt w życie. Czasami
nie udało się do końca przewidzieć wszystkich niesprzyjających okoliczności, nie
było możliwości ich eliminacji czy choćby minimalizacji. Uważam jednak, że warto
było je przytoczyć, gdyż zawarte w publikacji przykłady mają walor edukacyjny,
a w końcu uczyć warto się choćby od diabła.
System opieki zdrowotnej wymaga zmian. Organizacje w nim funkcjonujące
nie mają wpływu na wiele zachodzących tam zjawisk. Mimo to muszą starać się
budować silną pozycję na (niedoskonałym) rynku usług zdrowotnych – tak jak
wszystkie inne organizacje na innych rynkach i w innych sektorach. Żeby to osią-
gnąć, muszą się zmieniać, przy czym zmiana dotyczyć musi nie tylko infrastruktu-
ry, bo ta w ostatnich latach uległa znacznej poprawie, lecz przede wszystkim ludzi.
W dłuższej perspektywie wygrają ci, którzy będą w stanie pozyskać i zaangażować
swoich pracowników, skłonić ich do wzięcia odpowiedzialności za organizację.
Przekonają ich, że zmiany są konieczne i stworzą warunki, w których ludzie ci
będą chcieli podjąć się stojących przed nimi zadań. Skala zaniedbania w ochronie
zdrowia w odniesieniu do inwestowania w ludzi jest taka, że zmiany, które nale-
żałoby pilnie wdrażać, są bardzo duże. A jak stwierdził Niccolo Machiavelli: „Nie
ma nic trudniejszego do podjęcia, bardziej niebezpiecznego do przeprowadzenia
i niepewnego w skutkach niż torowanie dróg nowemu porządkowi rzeczy”. Taki
nowy porządek stanowi więc niezwykłe wyzwanie, z którym przychodzi nam się
zmierzyć. Wspomniany autor dodał także: „Ktokolwiek pragnie ciągłego sukcesu,
musi wciąż zmieniać swoje zachowanie”2. Zapewne nie wszystkim uda się odnieść
sukces. Ale na pewno nie odniosą go ci, którzy nie spróbują.
Podczas rozwiązywania problemów dotyczących funkcjonowania organizacji
w systemie ochrony zdrowia, przy podejmowaniu codziennych starań o kształt
własnej organizacji warto pamiętać o (co najmniej) trzech sprawach:
− jeżeli organizacje same nie spróbują się zmierzyć z otaczającymi je proble-
mami, to nikt za nie tego nie zrobi. Jeżeli przygotujemy się na różne ewentualności,
to jest szansa, że dobrze wykorzystamy nadarzające się okazje, unikając przy tym
niebezpieczeństw. Problemy, z jakimi się mierzymy, nie znikną tylko od tego, że
zamkniemy oczy i zaczniemy mocno tupać nogą;
− nie jesteśmy „sektorem wybranym”. Opieka zdrowotna nie jest jedyną
branżą, w której pojawiają się trudności. Jeżeli ktoś się z tym nie zgadza, najlepiej
niech zmieni branżę;
2 Tłumaczenie własne za: http://thinkexist.com/quotation/whosoever_desires_constant_
success_must_change/217190.html (dostęp: 16 października 2009 r.).
Wprowadzenie: dlaczego i dla kogo powstała ta książka
− warto pamiętać, że podstawowe zasady zarządzania opierają się na zdro-
wym rozsądku (np. jeśli nie dbam o coś, nie będzie się to rozwijać, jeżeli działam
wbrew interesom władz zwierzchnich, będę miał kłopoty itp.). Można i trzeba
mówić o pewnej specyfice sektora (co zostało przedstawione w niniejszej książ-
ce), ale termin „specyfika” nie może stanowić wytłumaczenia dla nieporadnego
zarządzania i niestosowania jego podstawowych narzędzi (w tym także tych
opisanych w książce).
Trawestując powiedzenie „Dudka” Dziewońskiego, w imieniu całego Zespo-
łu, który pracował nad książką, życzę Państwu, bezczelnie, miłej lektury.
29
Marcin Kautsch
Dobczyce–Kraków, październik 2009
Dobczyce, sierpień 2014
Część I
Organizacja opieki zdrowotnej
i uwarunkowania jej działania
Damian Makowski, Dariusz Jemielniak
1. Organizacja i zarządzanie
W niniejszym rozdziale zostały przedstawione podstawowe pojęcia z zakre-
su organizacji i zarządzania jako nauki, zdefiniowane zostały struktura i zasoby
organizacji, procesy w niej zachodzące, kultura organizacji. Wskazano także na
rolę menedżera w zarządzaniu organizacją, przedstawiono podstawowe style
kierowania oraz funkcje zarządzania.
1.1. Nauki organizacji i zarządzania jako wyodrębniona dziedzina
nauk społecznych
Jeżeli za początek nauki organizacji i zarządzania uznać publikację The prin-
ciples of scientific management F.W. Taylora, niedawno minęło 100 lat od momentu
powstania tej dyscypliny. Mimo to jej jednolitość i odrębność cały czas pozostają
dyskusyjne.
Teoria organizacji i zarządzania nie ma obecnie jednolitego aparatu badaw-
czego – stosowane są wszelkie metodologie zaczerpnięte z pokrewnych nauk spo-
łecznych, począwszy od pierwotnych dla tej dyscypliny metod antropologicznych,
poprzez rozpowszechnione później narzędzia socjologi
Pobierz darmowy fragment (pdf)
