Darmowy fragment publikacji:
BADANIA EKONOMICZNE
Joanna Tyrowicz
Histereza
bezrobocia w Polsce
Joanna Tyrowicz jest adiunktką na Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu War-
szawskiego oraz pracownikiem naukowym
Instytutu Ekonomicznego Narodowego
Banku Polskiego. Związana z Institut zur Zukunft der Arbeit (IZA) w Niemczech oraz
Rimini Centre for Economic Analysis we Włoszech. Ukończyła ekonomię na Uniwer-
sytecie Warszawskim oraz Katholieke Universiteit Leuven. Jest stypendystką Komisji
Fulbrighta na Columbia University oraz Fundacji Mellona w The Netherlands Institute for
Advanced Studies, a także Fundacji na rzecz Nauki Polskiej oraz Ministra Nauki i Szkol-
nictwa Wyższego. Przy projektach dotyczących rynku pracy, monitoringu efektywności
i przedsiębiorczości społecznej współpracuje m.in. z Bankiem Światowym, organizacjami
pozarządowymi oraz publicznymi służbami zatrudnienia.
Książka Joanny Tyrowicz jest obszernym i wszechstronnym ujęciem ważnego proble-
mu teoretycznego, jakim jest histereza na rynku pracy. W polskiej literaturze ekonomicz-
nej nie ma pozycji skupiającej się na tym zagadnieniu w takim zakresie. Tłem, na którym
Joanna Tyrowicz prezentuje pojęcie histerezy i pokrewne, jest polski rynek pracy.
Badania empiryczne dają z jednej strony dobrą ilustrację teorii, z drugiej są profesjonalną
analizą sytuacji na tym rynku w horyzoncie obejmującym szok transformacyjny, dostosowania
w trakcie przygotowania do członkostwa w UE i bezpośrednio po nim. Całość książki
stanowi bardzo solidne studium zagadnienia histerezy bezrobocia w Polsce. Na podkreś-
lenie zasługuje bardzo rzetelne i wyczerpujące przedstawienie strony formalnej prezentowa-
nych zagadnień, co ułatwia percepcję prezentowanych zagadnień i uwiarygadnia prezentowa-
ną w książce analizę i formułowane na jej podstawie opinie.
imponuje szerokością perspektywy
Prof. dr hab. Marek Góra, Szkoła Główna Handlowa
Prezentowana książka
i znajomoś-
cią zagadnień współczesnej ekonomiki pracy. Teoria przedstawiana w książce jest nie
tylko ujęta w sposób niezwykle kompetentny, ale również twórczo dyskutowana i roz-
wijana. Uderza staranność zarówno w metodologii i modelowaniu ekonometrycznym,
jak i w podejściu do danych źródłowych. Mocnym i oryginalnym punktem książki jest nacisk na
potrzebę analizy wielopoziomowej. Przedstawiona praca stanowi imponujący wkład w polską
ekonomikę pracy.
teoretycznej
Prof. dr hab. Tomasz Mickiewicz, University College London
J
.
i
i
T
y
r
o
w
c
z
H
s
t
e
r
e
z
a
b
e
z
r
o
b
o
c
a
w
P
o
s
c
e
l
i
Cena: 35,00 zł
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
oklad_twarda_bezrobocie.indd 1
10/11/11 8:47:11 AM
Histereza
bezrobocia w Polsce
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
strony_bezrobocie.indd 1
10/4/11 8:22:16 AM
Komitet Redakcyjny serii
Przewodnicząca: prof. dr hab. Urszula Sztandar-Sztanderska
Członkowie: prof. dr hab. Dariusz Dziuba
prof. dr hab. Jacek Kochanowicz
dr hab. Ryszard Kokoszczyński
prof. dr hab. Marek Okólski
prof. dr hab. Krzysztof Opolski
dr hab. Wojciech Otto
prof. dr hab. Jerzy Wilkin
w serii ukazały się
Andrzej Cieślik
Geografia inwestycji zagranicznych: przyczyny i skutki lokalizacji spółek z udziałem
kapitału zagranicznego w Polsce
Paweł Kaczmarczyk
Migracje zarobkowe Polaków w dobie przemian
Jan Hagemejer, Jan Jakub Michałek
Normy techniczne i sanitarne w handlu międzynarodowym: ich znaczenie
w integracji Polski z Unią Europejską
Michał Brzozowski, Paweł Gierałtowski, Dominika Milczarek, Joanna Siwińska-Gorzelak
Instytucje a polityka makroekonomiczna i wzrost gospodarczy
Katarzyna Metelska-Szaniawska
Konstytucyjne czynniki reform gospodarczych w krajach postsocjalistycznych.
Studium empiryczne
Stanisław Kubielas
Innowacje i luka technologiczna w gospodarce globalnej opartej na wiedzy.
Strukturalne i makroekonomiczne uwarunkowania
Katarzyna Kowalska
Koordynowana opieka zdrowotna. Doświadczenia polskie i międzynarodowe
Wiktor Rutkowski
Współczesne państwo dobrobytu. Ekspansja, kryzys, spory
Łukasz Hardt
Ekonomia kosztów transakcyjnych – geneza i kierunki rozwoju
Ewa Aksman
Redystrybucja dochodów i jej wpływ na dobrobyt społeczny w Polsce w latach 1995–2007
Agnieszka Fihel
Płeć a trwanie życia. Analiza demograficzna
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
strony_bezrobocie.indd 2
10/4/11 8:22:16 AM
BADANIA EKONOMICZNE
Joanna Tyrowicz
Histereza
bezrobocia w Polsce
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
strony_bezrobocie.indd 3
10/4/11 8:22:17 AM
Recenzenci
Marek Góra
Tomasz Mickiewicz
Projekt okładki i stron tytułowych
Frycz/ Wicha/ corporate design
Edwin Radzikowski
Redaktor prowadzący
Ewa Wyszyńska
Skład i łamanie
Joanna Tyrowicz
Badania przeprowadzono w ramach projektu COMPETE (Kompetencje cywilizacyjne
i zrównoważony rozwój regionów Polski, PL0104) sfinansowanego przez EEA and
Norway Grants (85 ) oraz Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (15 )
Publikacja dofinansowana przez Wydział Nauk Ekonomicznych
Uniwersytetu Warszawskiego
© Copyright by Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2011
ISBN 978-83-235-0961-5
Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
00-497 Warszawa, ul. Nowy Świat 4
http://www.wuw.pl; e-mail: wuw@uw.edu.pl
Dział Handlowy: tel. (0 48 22) 55 31 333
e-mail: dz.handlowy@uw.edu.pl
Księgarnia internetowa: http://www.wuw.pl/ksiegarnia
Wydanie I
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Spis tre±ci
1. Wst¦p
7
2. Podstawy teoretyczne
17
2.1 Kanoniczna koncepcja histerezy . . . . . . . . . . . . . . . 18
2.2 Stylizowane fakty z bada« histerezy . . . . . . . . . . . . 22
2.3 Model optymalnego tempa transformacji . . . . . . . . . . 25
2.4 Badania empiryczne optymalnego tempa transformacji . . 35
2.5 Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
3. Specy ka polskiego rynku pracy
43
4. Histereza poziom makroekonomiczny
54
4.1 Jak szacowa¢ histerez¦? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
4.2 Wyniki bada« empirycznych dla Polski . . . . . . . . . . . 60
4.3 Estymacja dla lat 1995-2010 . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
. . . . . . . . . . . 74
4.4 Wnioski z analizy makroekonomicznej
5. Stylizowane fakty
77
5.1 Alternatywne hipotezy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
5.2 Badania empiryczne ¹ródeª zró»nicowania . . . . . . . . . 82
5.3 Konwergencja i uwarunkowania przestrzenne . . . . . . . . 84
5.4 Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
6. Konwergencja bezrobocia
90
6.1 Histereza powiatowych stóp bezrobocia
. . . . . . . . . . 91
6.2 Konwergencja σ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
6.3 Analiza konwergencji σ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
6.4 Konwergencja stochastyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
6
Spis tre´sci
6.5 Analiza konwergencji stochastycznej
. . . . . . . . . . . . 107
6.6 Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
7. Model optymalnego tempa transformacji dla Polski
114
7.1 Dane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
7.2 Wyniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
7.3 Wra»liwo±¢ wyników na efekty przestrzenne . . . . . . . . 128
7.4 Wra»liwo±¢ wyników na heterogeniczno±¢
. . . . . . . . . 131
7.5 Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
8. Sprawno±¢ po±rednictwa pracy a histereza
140
8.1 Metoda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
8.2 Po±rednictwo pracy a histereza . . . . . . . . . . . . . . . 150
8.3 Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
9. Mikroekonomiczne ¹ródªa i mechanizmy histerezy
161
9.1 Wyniki bada« empirycznych dla innych krajów . . . . . . 163
9.2 Efekty kohortowe i cykliczne na rynku pracy . . . . . . . 165
9.3 Pasywne polityki rynku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . 167
9.4 Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
10.Determinanty czasu poszukiwania zatrudnienia
172
10.1 Dane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
10.2 Znalezienie zatrudnienia analiza empiryczna . . . . . . . 177
10.3 Dezaktywizacja analiza empiryczna . . . . . . . . . . . . 180
10.4 Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
11.Powrót na rynek pracy
193
11.1 Metoda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
11.2 Wyniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
11.3 Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
12.Podsumowanie i wnioski na przyszªo±¢
13.Dodatek: ródªa danych o polskim rynku pracy
Bibliogra a
204
211
239
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Rozdziaª 1.
Wst¦p
Histereza bezrobocia jest jednym z najbardziej intuicyjnych poj¦¢, ja-
kie mo»na sobie wyobrazi¢: osoba raz zwolniona z pracy jest z punktu
widzenia ewentualnego przyszªego pracodawcy w naturalny sposób na-
znaczona. Skutkiem tego cz¦sto trudniej b¦dzie jej znale¹¢ prac¦, a tak»e
jej wynagrodzenie mo»e by¢ w przyszªo±ci ni»sze. Rynek pracy odnosi
si¦ bowiem do ludzi, a nie do dóbr i usªug. Cho¢by wi¦c epizod bezro-
bocia w »aden sposób nie wpªywaª na indywidualn¡ produktywno±¢
przeci¦tnie dla pracodawcy mo»e sta¢ si¦ wad¡ kandydata. Uprzedzenia
uzasadnione czy nie dla ekonomisty s¡ niedoskonaªo±ci¡ rynku, ale
okiem pozytywnych nauk spoªecznych s¡ po prostu zjawiskami.
Cho¢ histereza wydaje si¦ by¢ poj¦ciem tak intuicyjnym, ekonomia
przedstawia j¡ najcz¦±ciej inaczej. Po pierwsze, w roli pewnego rodzaju
sieroty po koncepcji tzw. krzywej Phillipsa, uj¦cie neoklasyczne za-
kªada, »e histereza to sytuacja, w której stopa bezrobocia nie reaguje na
zmiany stopy in acji i/lub stopy procentowej. Naturalnie, we wspóªcze-
snym podej±ciu nie chodzi o prost¡ zale»no±¢ pomi¦dzy stop¡ bezrobocia
i in acj¡, a o tzw. NAIRU/NAWRU, czyli tempo wzrostu wynagrodze«,
które nie przyspiesza tempa wzrostu cen/pªac (ang. non-accelerating in-
ation/wages rate of unemployment ). Co do zasady, makroekonomiczne
uj¦cie histerezy wi¡»e si¦ z analiz¡ responsywno±ci procesów na rynku
pracy (tj. procesów realnych) na zmiany polityki monetarnej.
Po drugie, cz¦sto, gdy mowa o histerezie, uto»samia si¦ j¡ z trwale
wysok¡ stop¡ bezrobocia. W literaturze testuje si¦ histerez¦, badaj¡c czy
oddziaªywanie tzw. negatywnych szoków popytowych i poda»owych
na stop¦ bezrobocia ma charakter trwaªy, czy te» z czasem zanika 1.
To w tym uj¦ciu zreszt¡ nale»aªoby si¦ doszukiwa¢ ¹ródeª stosowania
nazwy histereza do analizy procesów na rynku pracy 2. W odniesieniu
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
8
1. Wst˛ep
do bezrobocia koncepcja ta pozwalaªa na opisanie procesów pojawienia
si¦ tzw. uporczywego bezrobocia w krajach Europy Zachodniej w la-
tach 70. XX wieku, w których bezrobocie szybko wzrastaªo w czasie
spowolnienia, ale znacznie wolniej malaªo w okresie o»ywienia. Samo
sªowo jest pochodzenia greckiego i oznacza pozostawa¢ w tyle czy
te» nadej±¢ po poprzednim. Istota histerezy sprowadza si¦ do tego, »e
równowaga systemu nie zale»y tylko od siª zewn¦trznych, lecz tak»e od
jego wªasnej historii. W odniesieniu do rynku pracy histereza oznacza,
»e bezrobocie b¦dzie si¦ utrzymywaªo na poziomie wywoªanym przez od-
dziaªywanie ró»nych impulsów nawet wówczas, gdy one same przestan¡
ju» wyst¦powa¢.
Po trzecie, aby spraw¦ dalej zagmatwa¢, powstaªo tak»e poj¦cie tzw.
sklerozy bezrobocia. Euroskleroza to termin ukuty w latach 70. XX
wieku w odniesieniu zarówno do politycznego i jak i ekonomicznego wy-
miaru sytuacji gospodarczej. Nawi¡zuj¡c do kategorii medycznych, poj¦-
cie to byªo u»ywane do opisania krajów, w których wysokie bezrobocie
i rachityczny proces kreacji miejsc pracy towarzyszyªy relatywnie wyso-
kiej dynamice wzrostu gospodarczego 3. Zgodnie z t¡ koncepcj¡, ¹ródªem
relatywnie wy»szej stopy bezrobocia nie jest inherentnie trwaªy efekt od-
dziaªywania negatywnych szoków, lecz de facto zªa polityka gospodarcza
w okresie recesji spowalniaj¡ca popraw¦ sytuacji gospodarczej.
Jak wida¢, niewiele jest elementów wspólnych pomi¦dzy intuicyjnym
rozumieniem histerezy na poziomie indywidualnym a jej operacjonaliza-
cj¡ przez ekonomistów na poziomie makroekonomicznym. Ta operacjo-
nalizacja nie tyle bowiem wynika z agregacji, co buduje przyczynowo±¢
zale»no±ci na poziomie agregatów. Chocia» jest to uj¦cie testowalne em-
pirycznie, a tak»e intelektualnie wygodne ze wzgl¦du na czytelne impli-
kacje dla polityki monetarnej, wydaje si¦, »e zjawisko trwale wysokiego
bezrobocia mo»e mie¢ tak»e bardziej zªo»ony rodowód. Jedn¡ z bardziej
popularnych i atrakcyjnych z perspektywy polityki gospodarczej alter-
natyw jest teoria optymalnego tempa transformacji (ang. optimal speed
of transition Aghiona i Blancharda (1994)4 Co ciekawe wyj±ciowy ar-
tykuª dotyczyª nie tyle bezrobocia, co zjawiska prywatyzacji. Autorzy nie
zawªaszczali sobie w najmniejszym stopniu poj¦cia histerezy. Mimo to
teoria tzw. optymalnego tempa transformacji mo»e wyja±nia¢ znacznie
wi¦cej ni» klasyczne teorie histerezy i bezrobocia, bo koncepcyjnie odwo-
ªuje si¦ do mechanizmów nieco gª¦biej osadzonych w mikropodstawach.
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
9
Dlaczego czyta¢ ksi¡»k¦ o bezrobociu w Polsce?
Wydawa¢ by si¦ mogªo, »e skoro w Polsce bezrobocie byªo historycznie
najwy»sze w±ród krajów europejskich, a przy tym jednocze±nie ujawniªo
si¦ na skutek transformacji systemowej stanie si¦ zjawiskiem przeba-
danym na wszystkie mo»liwe sposoby. Du»o w tym oczekiwaniu prawdy
literatura na temat tego zjawiska w Polsce jest szeroka, obejmuj¡c
zarówno ekonomi¦, jak i socjologi¦ oraz psychologi¦. Z drugiej jednak
strony, funkcjonuje bardzo wiele mitów na temat bezrobocia w Polsce.
Od mitu, »e ju» problem ten zostaª rozwi¡zany, bo Polska przestaªa by¢
niechlubnym liderem Unii Europejskiej pod tym wzgl¦dem, po a» mit,
»e jest to problem w zasadzie nie do rozwi¡zania ze wzgl¦du na struk-
turalny charakter. To, czym uj¦cie prezentowane w tej ksi¡»ce wyró»nia
si¦ na tle dost¦pnej ju» literatury to podej±cie w peªni agnostyczne: na
podstawie modeli wywiedzionych z mikropodstaw lub odnosz¡cych si¦
do poziomu lokalnego, prezentowane s¡ ró»ne obrazy zjawiska bezrobo-
cia w Polsce. Obrazy te cz¦sto kontrastuj¡ z przewidywaniami modeli
zbudowanych w oparciu o makroagregaty, a jednocze±nie wskazuj¡ na
bardzo wa»ne obszary, w których konieczna jest w Polsce fundamentalna
zmiana systemowa, aby uregulowa¢ kwestie zwi¡zane z bezrobociem.
Trywializuj¡c, jest wiele ¹ródeª bezrobocia. Wiele, cz¦sto sprzecz-
nych teorii na ten temat znajduje potwierdzenie w danych. Niewiele
technik analitycznych pozwala na wskazanie dominuj¡cego ¹ródªa, a na-
wet tego typu wniosek nie jest satysfakcjonuj¡cy intelektualnie w tym
sensie, »e mo»e mówi¢ o modzie rozkªadu, lecz niekoniecznie o tych
jego obszarach, które realnie wymagaj¡ wsparcia ze strony polityki go-
spodarczej. Wychodz¡c z ró»nych podstaw teoretycznych, alternatywne
teorie ¹ródeª bezrobocia formuªuj¡ de facto alternatywne rekomendacje
dla polityki gospodarczej zarówno po stronie nansowej jak i instytu-
cjonalnej. Podstawowym celem tej ksi¡»ki jest zbudowanie - w oparciu
o zró»nicowane podstawy teoretyczne
i metody empiryczne obrazu
polskiego bezrobocia, który b¦dzie zarówno twórczy z perspektywy na-
ukowej, jak i przydatny dla polityków i ekspertów szczebla lokalnego
i krajowego. Wska»emy, »e s¡ pewne podstawowe charakterystyki pol-
skiego rynku pracy, których pomini¦cie skutkuje bª¦dn¡ polityk¡ gospo-
darcz¡ i niewªa±ciwie adresowanymi instrumentami.
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
10
1. Wst˛ep
• Po pierwsze, nie istnieje w Polsce taka kategoria jak krajowa stopa
bezrobocia, a raczej precyzuj¡c zmiany w obserwowanej krajo-
wej stopie bezrobocia s¡ nieinformatywne zarówno w odniesieniu
do poziomu, na którym si¦ je zbiera (tj. poziomu lokalnego) jak
i w odniesieniu do poziomu, gdzie bezrobocie powstaje (tj. po-
szczególnych osób szukaj¡cych pracy). Lokalne stopy bezrobocia
rejestrowanego cechuj¡ si¦ inn¡ zmienno±ci¡ ni» krajowy agregat,
co czyni go bezu»ytecznym w procesie prowadzenia polityki rynku
pracy. Stopa bezrobocia szacowana na podstawie bada« ankieto-
wych bardziej zale»na jest od zmienno±ci takich czynników jak ak-
tywno±¢ zawodowa i czynniki demogra czne, ni» od faktycznej
zmiany sytuacji na rynku pracy. Bezrobocie rejestrowane oraz sza-
cowane na podstawie bada« ankietowych odnosz¡ si¦ do zbiorów
cz¦±ciowo rozª¡cznych, wi¦c cz¦sto w szczególno±ci w okresach
zmiany fazy cyklu koniunkturalnego wykazuj¡ przeciwne kierunki
zmian. Aby analizowa¢ zmiany sytuacji na rynku pracy w Polsce
w cyklu miesi¦cznym czy kwartalnym konieczne jest szersze uj¦-
cie od analizowania zmian agregatów takich jak liczba czy odsetek
bezrobotnych.
• Po drugie, w przeciwie«stwie do wielu innych krajów, problem
braku pracy w Polsce nie przejawia jasnych wzorców geogra cz-
nych, co z jednej strony mo»e by¢ przejawem ró»norodno±ci szoków,
ale z drugiej mo»e by¢ tak»e skutkiem braku adekwatnej polityki
spójno±ci w skali lokalnej. W wielu krajach ró»nice w stopach bez-
robocia zwi¡zane s¡ z zaszªo±ciami historycznymi
i dotycz¡ caªych
regionów. W Polsce w ka»dym województwie znajduj¡ si¦ powiaty
o najni»szej i najwy»szej w kraju stopie bezrobocia, cz¦sto s¡sia-
duj¡c. Co wi¦cej, ró»nice te maj¡ charakter trwaªy, a realizowana
przez polskie regiony polityka spójno±ci nie wydaje si¦ odnosi¢
oczekiwanych z perspektywy rynku pracy skutków. Wskazujemy,
»e u podstaw tego braku wzorców geogra cznych le»y specy czny
charakter zjawiska bezrobocia w Polsce.
• Po trzecie, cho¢ do±wiadczenie bezrobocia w Polsce, ze wzgl¦du na
procesy transformacyjne, dotkn¦ªo znacznej cz¦±ci populacji, dane
wskazuj¡, tzw. pierwsza fala bezrobocia miaªa wzgl¦dnie ograni-
czone skutki spoªeczne w porównaniu z pó¹niejszymi procesami
na rynku pracy. Fenomen ten wyró»nia Polsk¦ na tle innych kra-
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
11
jów transformuj¡cych si¦. Druga fala bezrobocia, tj. zmiany na
rynku pracy obserwowane w latach 1997-2005 zdaj¡ si¦ w bardziej
znacz¡cy rzutujowa¢ na przyszªo±¢ zawodow¡, szanse znalezienia
pracy, a tak»e wysoko±¢ zarobków.
Powy»sze stwierdzenia s¡ syntetycznym podsumowaniem kilkunastu
bada« przeprowadzonych dla polskiego rynku pracy w wykorzystaniem
zró»nicowanej metodyki empirycznej
i w oparciu o uzupeªniaj¡ce
si¦ uj¦cia teoretyczne. Cho¢ publikacje dotycz¡ce szczegóªowych pyta«
badawczych s¡ liczne, istnieje zaskakuj¡co niewiele caªo±ciowych publi-
kacji dotycz¡cych oddziaªywania procesów transformacyjnych na zjawi-
sko bezrobocia w Polsce. Najpeªniejsze opracowanie w tym zakresie
Strukturalne podstawy bezrobocia w Polsce autorstwa Urszuli Sztan-
derskiej
i Mieczysªawa Sochy pochodzi z 2000 roku, wi¦c z przyczyn
oczywistych obejmuje tylko pierwszy okres polskiej transformacji. Poza
tym, analizy zaprezentowane w ksi¡»ce Sochy i Sztanderskiej (2000) do-
tycz¡ gªównie agregatów makroekonomicznych oraz poszczególnych grup
na rynku pracy, pomijaj¡c wymiar przestrzenny oraz indywidualny pro-
cesów bezrobocia. Celem niniejszej pracy jest zapeªnienie tych luk oraz
obj¦cie analiz¡ tak»e tzw. drugiej fali bezrobocia (czyli lat 2001-2003)
oraz okresu stopniowej poprawy sytuacji na polskim rynku pracy po roku
2007.
Socha i Sztanderska (2000) przyjmuj¡ tzw. szerok¡ de nicj¦ bezro-
bocia strukturalnego, przede wszystkim ze wzgl¦du na trudno±ci empi-
ryczne w zidenty kowaniu tego zjawiska. W tym sensie, ksi¡»ka ta osa-
dzona jest w tradycji Phelpsowskiej. Tymczasem wydaje si¦, »e wiele in-
spiruj¡cych aspektów przynosi koncepcja tzw. optymalnego tempa trans-
formacji w duchu Aghiona i Blancharda (1994). Te dwie koncepcje nie
s¡ rozbie»ne ani sprzeczne, lecz stawiaj¡ nacisk na odmienny charak-
ter kreacji bezrobocia. W uj¦ciu Aghiona i Blancharda podstawowym
czynnikiem kreuj¡cym bezrobocie jest tempo zmian w strukturze pro-
dukcyjnej. Zbyt szybkie lub zbyt powolne tempo tych zmian prowadzi do
wej±cia gospodarki trwale na ±cie»k¦ równowagi poza tradycyjnym tzw.
bezrobociem równowagi (rozumianym jako NAIRU czy te» NAWRU we-
dªug tradycji Phelpsowskiej).
W ksi¡»ce podj¦to prób¦ przetestowania empirycznego trzech podsta-
wowych hipotez. Po pierwsze, postaramy si¦ wykaza¢, »e statystycznie
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
12
1. Wst˛ep
istotnym i ekonomicznie znacz¡cym ¹ródªem bezrobocia jest w Polsce
trwale zbyt niska kreacja zatrudnienia - wyst¦powanie zjawiska histe-
rezy jest skutkiem tego problemu. Samemu zjawisku histerezy bezrobo-
cia sprzyja nieefektywno±¢ lokalnej polityki rynku pracy. Po drugie, nie
wprost wska»emy, »e w praktyce histereza bezrobocia na poziomie za-
gregowanym (krajowym) wyst¦puje wtedy, gdy dominuj¡ powiaty prowa-
dz¡ce nieadekwatn¡ polityk¦ rynku pracy. Wreszcie podejmiemy prób¦
tak»e po±redniego zwery kowania, czy i czym histereza przejawia si¦
w Polsce na poziome indywidualnym. Gdyby faktycznie wyst¦powaªa,
osoby do±wiadczaj¡ce bezrobocia odnotowaªyby trwale znacznie ni»sze
zarobki po znalezieniu pracy, a efekt ten byªby silniejszy, je±li do±wiad-
czenie bezrobocia nast¡piªo w okresie dekoniunktury oraz w przypadku
osób wchodz¡cych na rynek pracy.
Struktura ksi¡»ki
Ksi¡»ka ma charakter zdecydowanie empiryczny, a rozwa»ania teore-
tyczne sªu»¡ jedynie osadzeniu pyta« badawczych w szerszych ramach.
Struktur¦ ksi¡»ki wyznaczyª charakter analizowanych danych, de niu-
j¡c trzy podstawowe cz¦±ci. Rozdziaª 2 prezentuje uj¦cia teoretyczne
zarówno kanonicznej koncepcji histerezy jak i z uwzgl¦dnieniem kontek-
stu transformacji systemowej w modelach makroekonomicznych, a tak»e
podstawy teoretyczne i stylizowane fakty z analiz empirycznych modeli
ekonomicznych odnosz¡cych si¦ do poziomu mezzo. Badania empiryczne
przeprowadzone w krajach wysoko rozwini¦tych oraz w odniesieniu
do krajów transformuj¡cych si¦ wskazuj¡ na pewne ogólne prawidªowo-
±ci, które strony stanowi¡ wa»n¡ wskazówk¦ jak przeprowadza¢ badania
odnosz¡ce si¦ do makroeagregatów i do przepªywów na rynku pracy,
sugeruj¡c wnioski specy czne dla krajów transformuj¡cych si¦.
Po krótkiej prezentacji specy ki pomiaru zjawiska bezrobocia na pol-
skim rynku pracy w rozdziale 3, rozdziaª 4 odnosi si¦ mo»liwe skró-
towo do zagadnie« zwi¡zanych z analiz¡ makroagregatów. Poniewa»
celem tej ksi¡»ki jest pokazanie problemu histerezy z innych perspek-
tyw, prezentacja dorobku badawczego i wyników empirycznych na po-
ziomie makroekonomicznym sªu»y nadaniu kontekstu badaniom prezen-
towanym w nast¦pnych rozdziaªach. Powoªuj¡c si¦ na prace analityczne
i teoretyczne polskich badaczy wskazuje si¦ pewne systemowe wnioski
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
13
dotycz¡ce pewnej specy czno±ci polskiej gospodarki. Stopa bezrobocia
mo»e nie oscylowa¢ wokóª NAIRU/NAWRU, gdy w gospodarce nie ist-
nieje jedna unikatowa warto±¢ NAIRU/NAWRU. Wyst¦powanie takiego
zjawiska oznacza, »e polityka gospodarcza, w efekcie której stopa bez-
robocia ulegªaby obni»eniu, doprowadziªaby równie» do spadku stopy
bezrobocia równowagi.
Wªa±ciwa analityczna cz¦±¢ ksi¡»ki rozpoczyna si¦ wraz z rozdziaªem
5 i skªada si¦ z analizy na poziomie mezzo (rozdziaªy 5 8) oraz analizy
mikroekonometrycznej (rozdziaªy 9 11). Po prezentacji dorobku badaw-
czego w odniesieniu do innych krajów w rozdziale 5, uwaga skierowana
jest na dwa sposoby testowania modelu optymalnego tempa transfor-
macji. W rozdziale 6 analizie poddana zostaªa dynamika powiatowych
stóp bezrobocia w Polsce w latach 1999-2010, by zwery kowa¢ wzorce
konwergencji procesów na lokalnych rynkach pracy. Podejmowana jest
próba analizy dyspersji rozkªadu i jej zmian w czasie (tj. konwergencja
typu σ) oraz wªasno±ci stochastycznych szeregów czasowych, jakimi s¡
powiatowe stopy bezrobocia. Zastosowane zostaªy metody pozwalaj¡ce
zbada¢ dynamik¦ peªnego rozkªadu analizowanej zmiennej macierze
przej±cia, nieparametryczna metoda estymacji j¡drowej oraz metodyka
konwergencji stochastycznej. Wyniki oszacowa« dotycz¡ce stóp bezrobo-
cia w powiatach w Polsce wskazuj¡ na daleko id¡c¡ stabilno±¢ regional-
nego rozkªadu stóp bezrobocia. W ci¡gu ostatnich 11 lat mo»na mówi¢ co
najwy»ej o nieznacznym upodobnianiu si¦ dynamiki sytuacji na powia-
towych rynkach pracy o relatywnie najwy»szej stopie bezrobocia. Nie
wyst¦puje zatem konwergencja typu σ, a szoki powoduj¡ce nagªy wzrost
lub spadek relatywnego bezrobocia w poszczególnych powiatach maj¡
charakter trwaªy. Wnioski z tego badania pozwalaj¡ podda¢ w¡tpliwo±ci
skuteczno±¢ polityk spójno±ci wdra»anych ró»nymi kanaªami w Polsce
od 1999 roku. W ostatnim kroku podj¦to prób¦ przetestowania zwi¡zku
pomi¦dzy sprawno±ci¡ funkcjonowania poszczególnych lokalnych rynków
pracy a wyst¦powaniem b¡d¹ nie zjawiska histerezy bezrobocia.
Celem rozdziaªu 7 jest zwery kowanie, czy i w jaki sposób regionalna
zmienno±¢ stóp bezrobocia w Polsce jest powi¡zana ze skal¡ przepªywów
na lokalnych rynkach pracy i jaki jest znak tej zale»no±ci. Podj¦to prób¦
ilo±ciowej oceny oddziaªywania napªywów do i odpªywów z bezrobo-
cia na zmienno±¢ lokalnych stóp bezrobocia. Analiza empiryczna bazuje
na unikalnym zbiorze danych pochodz¡cych z rejestrów urz¦dów pracy,
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
14
1. Wst˛ep
obejmuj¡cych miesi¦czne dane z polskich powiatów z lat 2000-2008. Wy-
niki wskazuj¡, »e zarówno ª¡czna skala przepªywów, jak i osobno na-
pªywy do i odpªywy z bezrobocia s¡, ceteris paribus, dodatnio skorelo-
wane z poziomem bezrobocia. Elastyczno±¢ stopy bezrobocia jest wi¦k-
sza w przypadku napªywów ni» odpªywów, a tak»e silniejsza w regio-
nach o niskim bezrobociu. W sensie jako±ciowym wynik ten jest odporny
wzgl¦dem doboru próby a tak»e heterogeniczno±ci powiatowych rynków
pracy. Nie eliminuje go tak»e uwzgl¦dnienie aspektów przestrzennych, tj.
geogra cznego powi¡zania pomi¦dzy powiatami.
W rozdziale 8 odnosz¡cym si¦ do poziomu mezzo podj¦to prób¦ po-
wi¡zania wcze±niej omówionych zjawisk tj. ¹ródeª zró»nicowania lokal-
nych stóp bezrobocia i konwergencji pomi¦dzy nimi ze sprawno±ci¡
funkcjonowania powiatowych urz¦dów pracy. Skonstruowano i po raz
pierwszy w Polsce wykorzystano zbiór danych powiatowych charakte-
rystyk rynku pracy na podstawie meldunków urz¦dów pracy. Od czasu
reformy administracyjnej
z roku 1999 nie byªo mo»liwe analizowanie
danych na poziomie mezzo. Dzi¦ki temu zbiorowi mo»liwe staªo si¦ osza-
cowanie zdezagregowanej funkcji dopasowa«, co pozwoliªo na porówna-
nie powiatów pod wzgl¦dem skuteczno±ci po±rednictwa pracy. Zwery ko-
wano tak»e, w jakim stopniu ta skuteczno±¢ wspóªwyst¦puje z procesem
trwaªego zró»nicowania stóp bezrobocia pomi¦dzy polskimi powiatami.
Cz¦±¢ mikroekonomiczna odnosi si¦ do koncepcji histerezy na pozio-
mie indywidualnym, to znaczy poszczególnych osób, które do±wiadcz¡
bezrobocia. Po omówieniu metodyki bada« tego rodzaju oraz dorobku
empirycznego w sekcji 9 analiza obejmuje dwa konkretne konteksty.
Rozdziaª 10 poddaje analizie determinanty przepªywu z bezrobocia do
zatrudnienia oraz z bezrobocia do nieaktywno±ci. Ide¡ stoj¡c¡ za tak¡
analiz¡ jest próba uchwycenia determinant wydªu»enia czasu poszukiwa-
nia pracy przez osoby bezrobotne. Rozdziaª 11 idzie o krok dalej i we-
ry kuje ilo±ciowo sytuacj¦ na rynku pracy osób, które prac¦ za chwil¦
utrac¡ oraz osób, które po pewnym okresie poszukiwania pracy wªa±nie
j¡ znalazªy.
Wiele z zastosowanych metod jest innowacyjne i w zwi¡zku z tym
prezentowane wnioski cho¢ osi¡gni¦te z naukow¡ staranno±ci¡ na-
le»y interpretowa¢
z ostro»no±ci¡. Przykªadem mo»e by¢ analiza hi-
sterezy na poziomie indywidualnym. Stosowane w tych badaniach po-
dej±cie implicite zakªada, »e rynek pracy w Polsce wzgl¦dnie sprawnie
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
15
i konsekwentnie wycenia indywidualne determinanty produktywno±ci,
co mo»e wydawa¢ si¦ zaªo»eniem nadmiernie wymagaj¡cym. W ka»dym
z rozdziaªów zawarto w zwi¡zku z tym wyja±nienie ogranicze« interpre-
tacyjnych zwi¡zanych z charakterystyk¡ danej metody analitycznej lub
¹ródªem danych. Precyzyjnie okre±lono zatem, w jakim zakresie wnioski
wydaj¡ si¦ w peªni wiarygodne, a w jakim znajduj¡ si¦ wci¡» nawet
cz¦±ciowo w sferze hipotez, wymagaj¡c dalszej empirycznej wery kacji.
Dlatego ksi¡»ka ta cho¢ stara si¦ zaprezentowa¢ wzgl¦dnie szeroki za-
kres analiz i interpretacji nie aspiruje do roli ostatecznego sªowa na
temat dotychczasowych procesów na polskim rynku pracy.
***
z bardzo m¡drymi lud¹mi
Przez ostatnich sze±¢ lat miaªam niew¡tpliwe szcz¦±cie wspóªpraco-
i ±wietnymi ekonomistami. Cho¢ nie
wa¢
zawsze zajmowali±my si¦ polskim bezrobociem, chciaªabym podzi¦ko-
wa¢ ka»demu za wkªad w to, kim si¦ stajemy (w sensie merytorycznym
przede wszystkim, cho¢ nie wyª¡cznie).
• Piotrkowi Mularczykowi za umiej¦tno±¢ ci¡gªego stawiania py-
ta« i niestrudzonego dawania na nie odpowiedzi.
• Jankowi Hagemejerowi za wspóln¡ wycieczk¦ do krainy auto-
i niezªomn¡ pogod¦ ducha cho¢ - jak sam twierdzi - it
matyzacji
does not get any easier.
• Michaªowi Gradzewiczowi za przypominanie - zawsze gdy po-
trzeba - »e ekonomista to nie zawód, a sposób my±lenia.
• Tomkowi Darasowi za uparte przypisywanie mi swoich (genial-
nych cz¦sto) pomysªów.
• Piotrowi Wójcikowi za niezm¡con¡ cierpliwo±¢ w tªumaczeniu,
»e na wyniki skomplikowanych wylicze« trzeba troszk¦ poczeka¢ a
rysowanie mapek mo»e by¢ naprawd¦ proste (i przydatne!).
• Kasi Saczuk za nauczenie, »e nawet niemo»liwe do ogarni¦cia
zbiory danych da si¦ ogarn¡¢.
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
16
Przypisy
• przyjacioªom z Fundacji Inicjatyw Spoªeczno-Ekonomicz-
nych - dzi¦ki ich otwarto±ci
i ci¡gªemu d¡»eniu do zmieniania
±wiata na lepsze ostatnie sze±¢ lat byªo nieustannym mierzeniem
si¦ nauki o rynku pracy z jego rzeczywisto±ci¡ i laboratorium na
»ywym organizmie.
Pani Prof. Barbarze Liberdzie
i Panu Prof. Ryszardowi
Kokoszczy«skiemu nale»¡ si¦ podzi¦kowania specjalne. Pani Profesor,
wspieraj¡c na co dzie« stwarza idealne warunki do rozwoju naukowego.
Pan Profesor za± zawsze znajduje czas na udzielanie cennych rad i wska-
zówek.
Przypisy
1Ekonomicznie samo bezrobocie nie jest zjawiskiem z kategorii poza rów-
nowag¡, poniewa» jest przejawem nadwy»ki poda»y nad popytem przy pewnej
ustalonej cenie. Jednak z perspektywy ekonomii nieuzasadniona czynnikami
obiektywnymi bierno±¢ zawodowa w wieku produkcyjnym jest trudno rozró»-
nialna od koncepcji bezrobocia. Do±¢ automatycznie zakªada si¦, »e caªa po-
pulacja w wieku produkcyjnym dostarczaj¡ na rynek pracy jedn¡ jednostk¦
swojej pracy, a cz¦±¢ tej jednostki (odpowiadaj¡ca wska¹nikowi zatrudnienia)
napotyka popyt. Z tego wzgl¦du mo»na przyjmowa¢ interpretacj¦, »e to nie-
aktywno±¢ jest kategori¡ równowagi, a bezrobocie jest zjawiskiem poza rów-
nowag¡. W tym uj¦ciu wszyscy w wieku produkcyjnym decyduj¡ przy danym
poziomie pªac, jak¡ cz¦±¢ swojego czasu dostarczaj¡ na rynek pracy, a bezro-
bocie to przejaw poda»y, która nie napotkaªa (jeszcze) swojego popytu.
2Histereza jest terminem zaczerpni¦tym z zyki (np.: histereza magne-
tyczna) i dotyczy zale»no±ci obecnego stanu ukªadu od stanu w poprzednich
chwilach.
3Termin ten zostaª pierwotnie stworzony przez niemieckiego ekonomist¦
Herberta Gierscha, by opisa¢ skutki jego zdaniem nadmiernej regulacji
i hoj-
no±ci pa«stwa opieku«czego w postaci obni»aj¡cej si¦ konkurencyjno±ci go-
spodarek Europy i zbyt powolnego procesu tworzenia nowych miejsc pracy,
por. Boeri i Garibaldi (2009).
4Jest to prawdopodobnie jedna z nielicznych teorii ekonomicznych opraco-
wanych poza granicami naszego kraju, stworzona specjalnie po to, aby opisa¢
sytuacj¦ Polski.
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Rozdziaª 2.
Podstawy teoretyczne
Wi¦kszo±¢ teorii ekonomicznych zakªada, »e zmiany popytu zagregowa-
nego oddziaªuj¡ na zmiany poziomu cen i bezrobocie w przeciwnych kie-
runkach, przynajmniej w krótkim okresie. Wniosek taki daj¡ zarówno
modele oparte o mikropodstawy (np. teorie cyklu koniunkturalnego),
jak i wszystkie neoklasyczne zale»no±ci teoretyczne konstruowane w od-
niesieniu do makroagregatów. Skoro jednak impuls popytowy b¦dzie od-
dziaªywaª w przeciwnych kierunkach na in acje i bezrobocie powinien
istnie¢ jaki± poziom nierównowagi na rynku pracy, który zapewnia
wzgl¦dnie stabiln¡ in acj¦. Konceptualizacja tego poj¦cia historycznie
ewoluowaªa od tzw. naturalnej stopy bezrobocia Friedmana (1968) a»
do tzw. N AIRU czy te» N AW RU, czyli stopy bezrobocia, która nie
przyspiesza in acji/wzrostu pªac. Od ko«ca lat 90. XX w. przyjmuje si¦,
»e stopy bezrobocia neutralne z perspektywy przyspieszania in acji lub
tempa wzrostu wynagrodze« mog¡ ulega¢ zmianom w czasie, na co od-
dziaªuje wiele czynników o charakterze zarówno dªugookresowym (np.
demogra a), jak i ±rednio- i krótkookresowym (przesuni¦cie czynników
produkcji pomi¦dzy sektorami, polityki gospodarcze, zmiany wzgl¦dnej
konkurencyjno±ci sektorów itp.)
Niniejszy rozdziaª omawia podstawy teoretyczne tzw. kanonicznej
koncepcji histerezy w podrozdziale 2.1, wraz z omówieniem stylizowa-
nych faktów w oparciu o dotychczasow¡ analiz¦ danych w krajach rozwi-
ni¦tych i transformuj¡cych si¦ w podrozdziale 2.2. Druga cz¦±¢ rozdziaªu
po±wi¦cona zostaªa modelowi Aghiona i Blancharda (1994). W sekcji 2.3
omówiona zostaªa teoria optymalnego tempa transformacji (ang. opti-
mal speed of transition, OST), natomiast w podrozdziale 2.4 przytoczono
wnioski dotycz¡ce dostosowa« na rynku pracy w krajach przechodz¡cych
transformacj¦.
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
18
2. Podstawy teoretyczne
2.1 Kanoniczna koncepcja histerezy
Wyj±ciowo modele cykli koniunkturalnych sugeruj¡ce, »e ¹ródªa waha«
cyklicznych le»¡ po stronie technologii, a pieni¡dz jest neutralny w tym
procesie generalnie podwa»aªy koncepcj¦ N AIRU/N AW RU. Wedªug
Plossera i Longa (1983) oraz Prescotta (1986), mówi¡c anegdotycznie,
bezrobocie w ogóle nie jest u»yteczn¡ kategori¡, poniewa» istotna jest
jedynie realna poda» pracy (i mi¦dzyokresowe zmiany w niej). Jednak
modele zbudowane podobnie na mikropodstawach modele realnego cyklu
koniunkturalnego (RBC) uwzgl¦dniaj¡ce frykcje na rynku pracy oraz
rynku kapitaªowym przykªadowo Christiano et al. (2010) pokazuj¡,
»e rodzaj wyboru (ang. trade o ) pomi¦dzy wysoko±ci¡ bezrobocia oraz
stop¡ zmian cen i/lub pªac przynajmniej w krótkim i ±rednim okresie
mo»na udowodni¢ niezale»nie od uj¦cia teoretycznego 5.
π = κ − αU,
Trzonem wspólnym wszystkich rozwa»a« o N AIRU/N AW RU a co
za tym idzie tak»e histerezie jest przyj¦cie, »e rynek pracy i mechanizm
transmisji monetarnej nie funkcjonuj¡ doskonale. Rodzi to zale»no±¢ po-
mi¦dzy in acj¡ π a stop¡ bezrobocia U , której ¹ródªo le»y w zmianach
zagregowanego popytu, a której krótkookresow¡ operacjonalizacj¦ zapi-
sa¢ mo»na jako:
(2.1.)
gdzie κ oraz α 0 s¡ nieznanymi parametrami. To równanie nie wyra»a
niczego wi¦cej poza tym, »e stopa bezrobocia i in acja s¡ skorelowane
ujemnie. O ile kierunek przyczynowo±ci i kanaª transmisji mog¡ budzi¢
i budz¡ uzasadnione spory merytoryczne, co do jednego nie ma w¡tpli-
wo±ci: relacja ta nie jest staªa w czasie. Gdyby byªa staªa - daªoby si¦
zaobserwowa¢ systematyczn¡ tzw. krzyw¡ Phillipsa, czego nie potwier-
dzaj¡ dane z »adnego kraju na ±wiecie, por. Ball i Mankiw (2002). Nie
oznacza to oczywi±cie tezy, »e stopa bezrobocia i in acja nie s¡ powi¡-
zane: w poszczególnych okresach wy»sza stopa in acji mo»e by¢ to»sama
ni»szej stopie bezrobocia w danej gospodarce, ale ta relacja zmienia si¦ w
czasie, wraz ze spoªecze«stwem, które t¦ gospodark¦ zamieszkuje, struk-
tur¡ produkcji, struktur¡ poda»y pracy i wieloma innymi czynnikami
ksztaªtuj¡cymi t¦ zale»no±¢.
Zmienn¡, która odgrywa najwi¦ksze znaczenie w zmianach parame-
trów w równaniu (2.1.) s¡ naturalnie oczekiwania in acyjne (Friedman,
1968; Phelps, 1968). Wzrost oczekiwa« in acyjnych w ±wiecie racjonal-
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
2.1. Kanoniczna koncepcja histerezy
19
nych oczekiwa« przekªada si¦ na wzrost in acji, ceteris paribus, przy
czym kanaª powi¡zania pomi¦dzy zmian¡ oczekiwa« a faktyczn¡ in acj¡
zale»y w znacznym stopniu od przyj¦tej metody oraz tego, co zaªo»one
zostanie o sposobie ksztaªtowania si¦ oczekiwa«. Pomimo tych znacz¡-
cych ró»nic, mo»na bez utraty ogólno±ci przeformuªowa¢ równanie (2.1.)
z uwzgl¦dnieniem tego komponentu:
π = πE − α(U − U
∗),
(2.2.)
∗
∗
∗
∗
gdzie πE to oczekiwania in acyjne a U
to poziom bezrobocia, który
mo»na zaobserwowa¢, je±li speªnione zostan¡ oczekiwania in acyjne. Pa-
rametr U
odzwierciedla w rzeczywisto±ci inne ni» oczekiwane przesu-
ni¦cia krzywej in acja-bezrobocie, wcze±niej przypisane egzogenicznemu
parametrowi κ.
∗
∗
Stopa bezrobocia de niowana przez U
. Nie oznacza to jednak staªo±ci U
w równaniu (2.2.) jest katego-
ri¡ do±¢ abstrakcyjn¡. Przy zaªo»eniu racjonalnych oczekiwa« mo»na by
j¡ byªo uto»sami¢ z tzw. dªugookresow¡ równowag¡, w której brak jest
¹ródeª rozbie»no±ci pomi¦dzy skal¡ napªywów do bezrobocia i odpªywów
z bezrobocia (ang. steady-state). W dªugim okresie oczekiwania in a-
cyjne nie mog¡ systematycznie odbiega¢ od realizacji, co automatycznie
zrównuje obserwowan¡ w ka»dym punkcie w czasie stop¦ bezrobocia do
U
w czasie. Je±li tylko zmiany obser-
wowanej stopy bezrobocia b¦d¡ pod¡»a¢ za zmianami U
, gospodarka
nadal pozostanie w dªugookresowej równowadze. Mo»na sobie wyobrazi¢
dowoln¡ cykliczn¡, sezonow¡, dªugofalow¡, itp - zmienno±¢ U
, lecz
pytanie, na które nie ma jasnej odpowiedzi brzmi: sk¡d czerpa¢ wiedz¦
na ten temat. W szczególno±ci, w jaki sposób w sensie empirycznym od-
ró»ni¢ ex ante nieznane zmiany w U
od nieznanych ani ex ante, ani ex
post procesów o charakterze stochastycznym? W literaturze przyj¦ªo si¦
estymowa¢ (2.2.) poprzez:
∗
∗
π = πE − α(U − U
∗) +ξ,
(2.3.)
przy czym ξ uto»samiane jest z tzw. szokami poda»owymi, czyli identy -
kowalnymi ex post (cho¢ nieznanymi ze wzgl¦du na swoj¡ stochastyczn¡
natur¦) odchyleniami gospodarki od dªugookresowego trendu. W takim
uj¦ciu zmiany w U
uto»samia si¦ ze zmianami w (nie)dopasowaniu pra-
cowników do potrzeb pracodawców lub w procesach spoªecznych i de-
∗
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
20
2. Podstawy teoretyczne
mogra cznych, co oznacza relatywnie niskie tempo oczekiwanych zmian.
Z drugiej strony, ξ ma odzwierciedla¢ egzogeniczne i nieprzewidywalne
zmiany wpªywaj¡ce jednocze±nie na mechanizm transmisji polityki mo-
netarnej oraz popyt na prac¦, jak na przykªad gwaªtowne zmiany cen
surowców, kursu walutowego albo szoki technologiczne. W tym sensie
zmiany ξ zdarza¢ si¦ powinny z wi¦ksz¡ cz¦stotliwo±ci¡ i w sposób powi¡-
zany z obserwowanymi ex post procesami gospodarczymi. Pomimo kon-
sensusu co do natury ξ, swoiste empiryczne rozszacowanie na zmiany
oraz zmiany w ξ jest inherentnie arbitralne i zale»y w znacznym
w U
stopniu od specy kacji modelu.
∗
W zale»no±ci od zaªo»e« na temat oczekiwa« równanie (2.3.) przyjmie
de facto ró»ne formy. W przypadku oczekiwa« adaptacyjnych, πE =
π−1, co przybli»a równanie (2.3.) do równania (2.1.), poniewa» przeszªa
in acja jest z de nicji znana, a w równowadze powinna by¢ tak»e staªa,
co czyniªoby U
tak»e staª¡. Oczekiwania adaptacyjne trudno jednak
obroni¢ jako mechanizm dªugookresowej równowagi, co podnosiª m.in.
Lucas (1973). W przypadku racjonalnych oczekiwa« równanie (2.3.) staje
si¦ de facto de nicj¡ N AIRU, tj. stop¡ bezrobocia, która nie przyspiesza
zmian cen przy braku szoków wyra»onych przez ξ6.
∗
∗
∗
∗
∗
Zakªadaj¡c racjonalno±¢ oczekiwa«, automatycznie pozwalamy, by
U
byªo zmienne w czasie. Od tego ju» tylko krok, aby uzale»ni¢ przy-
szªy poziom U
od jej przeszªych realizacji, w szczególno±ci za± trwaªej
zmiany poziomu U
na skutek przej±ciowego szoku oddziaªuj¡cego albo
bezpo±rednio na U
albo na ξ. Wychodz¡c z takiej obserwacji, Blan-
chard i Summers (1987) sformuªowali hipotez¦ o histerezie bezrobocia.
Koncepcja le»¡ca u podstaw histerezy jest do±¢ intuicyjna: po szoku po-
da»owym w czasie t, na skutek mechanizmów transmisji faktyczne Ut
∗
t . Je±li przyszªe realizacje Ut+s zale»aªyby od
przestaje by¢ to»same z U
bie»¡cego poziomu tej zmiennej, stopa bezrobocia mo»e nigdy nie po-
wróci¢ do wyj±ciowego poziomu, tj. U
∨ s 1.
∗
t
(cid:2)= U
∗
t+s
Dlaczego takie zjawisko miaªoby zachodzi¢? Blanchard i Summers
(1987) wracaj¡ do mikropodstaw, podnosz¡c kwestie ubytku kapitaªu
ludzkiego oraz barier w wej±ciu/powrocie na rynek pracy. Nawet w mo-
delu z reprezentatywnym gospodarstwem domowym, ªatwo sobie wy-
obrazi¢, »e przej±ciowe bezrobocie trwale obni»a poziom kapitaªu ludz-
kiego ze wzgl¦du np. na utrat¦ umiej¦tno±ci. Luk¦ t¦ mo»na uzupeªni¢
poprzez dodatkow¡ inwestycj¦, która jednak wymagaªaby zmiany dªugo-
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
2.1. Kanoniczna koncepcja histerezy
21
okresowej optymalizacji gospodarstwa domowego, które ju» i tak zostaªo
dotkni¦te przez negatywny szok w postaci utraty zarobków na pewien
czas. Je±li prawdopodobie«stwo utraty pracy jest czysto losowe, model
z ubytkiem kapitaªu b¦dzie skutkowaª nieco wy»sz¡ poda»¡ pracy, ni»-
szym tempem akumulacji kapitaªu ludzkiego, a zatem tak»e zycznego,
co przeªo»y si¦ na ni»sze tempo wzrostu gospodarczego w dªugim okresie.
Je±li jednak poza losowym prawdopodobie«stwem utraty pracy model
zostanie wzbogacony o ex ante nieprzewidywalne recesje, które okresowo
zwi¦kszaj¡ prawdopodobie«stwo utraty pracy, gospodarstwa domowe -
nie mog¡c uwzgl¦dni¢ tego faktu w procesie optymalizacji nie przewidz¡
±rodków na dodatkowe, porecesyjne inwestycje w kapitaª ludzki, czego
skutkiem pozostanie on trwale ni»szy. Stopa bezrobocia równowagi b¦-
dzie w takim uj¦ciu skªadow¡ przeszªych szoków popytu zagregowanego,
czyli procesem niestacjonarnym.
W odniesieniu do drugiego wyja±nienia, które Blanchard i Summers
(1987) okre±laj¡ mianem teorii czªonkowskich mechanizm powstawania
histerezy zasadza si¦ na fakcie, i» nie wszyscy uczestnicy rynku pracy
maj¡ taki sam wpªyw na ksztaªtowanie wynagrodze«. Je±li osoby za-
trudnione s¡ w stanie wynegocjowa¢ stawki na tyle wysokie, by pªaca
przekraczaªa poziom równowagi, osoby chwilowo pozbawione pracy
niekoniecznie nawet w wyniku recesji napotykaj¡ problem przy po-
wrocie do zatrudnienia (Lindbeck i Snower, 1986). Cho¢ skªonni byliby
podj¡¢ zatrudnienie za ni»sz¡ stawk¦ ni» bie»¡ca pªaca rynkowa, rynek
to uniemo»liwia, utrzymuj¡c pªac¦ powy»ej równowagi zapewniaj¡cej za-
trudnienie dla wszystkich skªonnych podj¡¢ prace.
Cho¢ Blanchard i Summers (1987) sformuªowali koncepcj¦ histerezy,
trudno uzna¢ j¡ za centralny obiekt ich wªasnych bada« w pó¹niejszych
latach. Niewiele jest zarówno prac teoretycznych, jak i bada« empirycz-
nych. Jak gorzko odnotowuje Ball (2009), autorzy nie wªo»yli szczególnie
du»o energii w promowanie bada« nad histerez¡, a sam Olivier Blanchard
w pó¹niejszych badaniach praktycznie j¡ podwa»aª. Dla przykªadu Blan-
chard i Wolfers (1999) zakªadaj¡ w specy kacji szacowanego modelu, i»
szoki poda»owe i popytowe mog¡ ksztaªtowa¢ bie»¡c¡ stop¦ bezrobocia,
ale nie bezrobocie równowagi. Na tym tle Ball (1999) oraz Staiger et al.
(2001) stanowi¡ wyj¡tek, ale tak»e daj¡ silne empiryczne potwierdzenie
hipotezy histerezy.
Podsumowuj¡c, na gruncie NAIRU/NAWRU podstawy teoretyczne
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
22
2. Podstawy teoretyczne
dla hipotezy histerezy daj¡ teoria Lindbecka i Snowera (1986) pocz¡t-
kuj¡ca caª¡ seri¦ teorii czªonkowskich oraz hipoteza ubytku kapitaªu
ludzkiego. W obu przypadkach istotn¡ rol¦ odgrywa uwzgl¦dnienie ko-
niunktury. Ubytek kapitaªu ludzkiego nie rzutowaªby na stop¦ bezrobo-
cia, gdyby prawdopodobie«stwo utraty pracy byªo zjawiskiem jednostaj-
nym i przewidywalnym. Podobnie w modelach czªonkostwa poniewa»
w okresie spadku koniunktury pracodawcy zwalniaj¡ cz¦±¢ pracowników,
aby zredukowa¢ koszty pracy, je±li zatrudnieni pracownicy maj¡ wpªyw
na ksztaªtowanie wynagrodze«, mo»e narasta¢ nierównowaga pomi¦dzy
zwolnieniami w trakcie recesji i przyj¦ciami w trakcie ekspansji, co pro-
wadzi do kumulowania si¦ impulsów generuj¡cych bezrobocie w dªu»-
szym okresie.
Co wa»ne, w rzeczywisto±ci wyst¦puj¡ najpewniej oba efekty nie-
które sektory gospodarki charakteruzyj¡ si¦ pªacami na zbyt wysokim
poziomie, redukuj¡c popyt na prac¦, a osoby pozbawione zatrudnienia
trac¡ zarówno umiej¦tno±ci jak i pewno±¢ siebie niezb¦dn¡ do poszukiwa-
nia pracy. Jednak wyst¦powanie tych zjawisk w skali mikro nie musi si¦
przekªada¢ na zidenty kowanie histerezy w analizie zachowania zmien-
nych zagregowanych. Stylizowane fakty dotycz¡ce wyników z bada« em-
pirycznych prezentuje nast¦pna sekcja.
2.2 Stylizowane fakty z bada« histerezy
Bezrobocie okre±lane mianem strukturalnego i zwi¡zane z nim N AIRU
lub NAWRU maj¡ du»e znaczenie w analizie makroekonomicznej, cho¢
w praktyce jak wcze±niej wspominano poj¦cia te nie s¡ dobrze zde-
niowane, budz¡ wiele w¡tpliwo±ci i szereg mniej lub bardziej technicz-
nych kontrowersji dotycz¡cych ich pomiaru i wiarygodno±ci. Problemem,
który zwraca szczególn¡ uwag¦ jest wªa±ciwe oszacowanie bª¦dów stan-
dardowych (Jorda, 2005). Z tego wzgl¦du Ball i Mankiw (2002) twierdz¡
na przykªad, »e decydowanie o polityce monetarnej na podstawie tych
oszacowa« jest na razie ryzykowne7.
W wi¦kszo±ci przypadków w literaturze lat 80. i 90. XX wieku esty-
mowane byªo równanie:
πt = α0πt−1 − α1(Ut − U
∗
t
) + t,
(2.4.)
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
2.2. Stylizowane fakty z bada´n histerezy
23
gdzie tradycyjnie π oznacza in acj¦, a U odnosi si¦ do stopy bezrobo-
cia. Badania cz¦sto uwzgl¦dniaj¡ tak»e dodatkowe opó¹nienia bezrobocia
i/lub in acji. Zdarza si¦ tak»e, ze szok poda»owy modelowany jest nie
jako reszta z modelu, lecz jako osobny komponent. Modele wzbogacane
s¡ o zmienne kontrolne pozwalaj¡ce precyzyjniej wyspecy kowa¢ takie
zdarzenia, jak tzw. szoki naftowe, znaczne zmiany kursu walutowego czy
zmiany w sposobie ustalania wynagrodze« (Gordon, 1998; Staiger et al.,
2001). Jedn¡ z podstawowych trudno±ci w procesie estymacji jest oczy-
wi±cie problem identy kacji. Uznaj¡c, »e U
jest staªe w analizowanym
okresie, a to bª¡d losowy z de nicji nieskorelowany z U , równanie (2.4.)
mo»na estymowa¢ nawet nawet metod¡ najmniejszych kwadratów. Przy
takim podej±ciu zarówno N AIRU, jak i U
uzyskuje si¦ na podstawie
oszacowa« parametrów w równaniu (2.4.). Zaªo»enia te s¡ w gruncie
rzeczy jednak bardzo dyskusyjne i powoduj¡, »e uzyskane oszacowania
N AIRU mog¡ mie¢ niewiele wspólnego z poszukiwanymi warto±ciami.
∗
∗
Pierwszym problemem jest naturalnie obserwacja, »e szoki poda»owe
reprezentowane przez nie tylko mog¡ by¢, ale te» najcz¦±ciej cz¦sto
b¦d¡ skorelowane z obserwowan¡ w tym samym punkcie w czasie stop¡
bezrobocia. Przykªadowo ujemny szok produktywno±ci przeªo»y si¦ za-
równo na zatrudnienie, jak i na in acj¦. Naturalnie nasuwaj¡cym si¦
rozwi¡zaniem jest w takiej sytuacji metoda zmiennych instrumentalnych,
tj. wykorzystanie w procesie estymacji zmiennej skorelowanej ze stop¡
bezrobocia a jednocze±nie z de nicji niezale»nej na przykªad od szoków
poda»owych. Trudno sobie wyobrazi¢ w praktyce taki instrument. Jed-
nocze±nie, najbardziej przeªomowe opracowania w tej dziedzinie czyli
Lucas (1973) oraz Barro (1977) wykorzystuj¡ prost¡ wersje metody
najmniejszych kwadratów i zmienne kontrolne w uj¦ciu nominalnym po
prawej stronie równania uzasadniaj¡c to tym, »e szoki poda»owe pozo-
staj¡ bez zwi¡zku z prowadzon¡ polityk¡ monetarn¡, a ex post oddziaªy-
wa¢ b¦d¡ w przeciwnych kierunkach na realny PKB oraz poziom cen, co
powinno sprzyja¢ adekwatnemu oszacowaniu parametru α. Sposobem na
rozwi¡zanie problemu braku instrumentów mo»e oczywi±cie by¢ uogól-
niona metoda momentów, ale jej zastosowanie budzi liczne w¡tpliwo±ci
ze wzgl¦du na niestabilno±¢ oszacowa« wzgl¦dem zastosowanej liczby in-
strumentów/opó¹nie« (Canova, 2009).
Drugim problemem jest oszacowanie bª¦dów standardowych. Do nie-
mal ko«ca lat 90. XX wieku w empirycznych badaniach krzywej Phil-
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Pobierz darmowy fragment (pdf)
